Αναπαράσταση της αίθουσας συνεδριάσεων της ΠΕΕΑ, μέσα στο μουσείο

Ενα ολόκληρο χωριό αφηγείται πως, την ώρα που ο ελληνικός λαός πολεμούσε τον κατακτητή, μέσα στην πείνα και τις κακουχίες, ανταμώνοντας καθημερινά το θάνατο, την ίδια εκείνη ώρα, πάσχιζε να θεμελιώσει την ανοικοδόμηση μιας χώρας μισοκατεστραμμένης. Να διδάξει γράμματα στα ξυπόλυτα παιδιά του, να διασώσει τον πολιτισμό του, να φτιάξει θεσμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ώστε να διοικεί τον τόπο του. Να εδραιώσει τη δικαιοσύνη και τη δημοκρατία, να εδραιώσει τη λαϊκή εξουσία...

«Το χωριό μας το εγκατέλειψαν», λέει ο Ν. Μπακογιάννης

Ηδη από το Μάρτη του 1944, η Βίνιανη ήταν η έδρα της Κυβέρνησης του Βουνού. Εκεί πραγματοποιήθηκαν οι πρώτες, κομβικής σημασίας συσκέψεις που έθεσαν τον άξονα δράσης, προκειμένου να υλοποιηθούν οι στόχοι που είχαν τεθεί ευθύς εξαρχής: η Εθνική Απελευθέρωση. Η αποκατάσταση της λαϊκής κυριαρχίας. Η βελτίωση, ολοκλήρωση και απρόσκοπτη λειτουργία των θεσμών της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Η προσαρμογή του λαϊκού στρατού στις αξιώσεις της νέας πραγματικότητας. Η ικανοποίηση των βιοτικών αναγκών του ελληνικού λαού και η περίθαλψη των θυμάτων του κατακτητή. Η ένωση όλου του ελληνικού λαού, κάτω από μια ενιαία δική του κυβέρνηση. Από τις εκλογές που η ΠΕΕΑ προκήρυξε για το τελευταίο δεκαήμερο του Απρίλη του '44 (στις οποίες ψήφισαν 1.800.000 άντρες και γυναίκες άνω των 18, σε ελεύθερες, ημικατεχόμενες και κατεχόμενες περιοχές της χώρας, μέσα σε συνθήκες απίστευτων διώξεων από τον κατακτητή), εκλέχτηκαν 180 εκπρόσωποι για την πρώτη συνεδρίαση του Εθνικού Συμβουλίου, στις Κορυσχάδες, από τις 14 έως τις 27 Μάη του ίδιου χρόνου. Πήραν μέρος πατριώτες που ανήκαν στο ΚΚΕ, στο Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας, στο Σοσιαλιστικό Κόμμα, στο Σοσιαλεργατικό, στη Δημοκρατική Ενωση, στην Ενωση της Λαϊκής Δημοκρατίας, στο Κόμμα των Αριστερών Φιλελευθέρων, στο Μεταρρυθμιστικό Κόμμα, όπως και ανεξάρτητοι.

Ο Αρης με αντάρτες, στους Αγ. Αναργύρους της Βίνιανης

Στις 18 Απρίλη του 1944 η ΠΕΕΑ ανασχηματίζεται και, από τα πέντε μέλη που την αποτελούσαν αρχικά, φτάνει να αριθμεί εννιά επικεφαλής Γραμματειών (υπουργείων): ο Αλέξανδρος Σβώλος ήταν γραμματέας Εξωτερικών, Παιδείας, Θρησκευμάτων και Λαϊκής Διαφώτισης (και πρόεδρος της ΠΕΕΑ). Ο Ευρ. Μπακιρτζής γραμματέας Επισιτισμού (και αντιπρόεδρος της ΠΕΕΑ). Ο Ηλ. Τσιριμώκος γραμματέας Δικαιοσύνης. Ο Εμ. Μάντακας γραμματέας Στρατιωτικών. Ο Ν. Ασκούτσης γραμματέας Συγκοινωνίας. Ο Αγγ. Αγγελόπουλος γραμματέας Οικονομικών. Ο Π. Κόκκαλης γραμματέας Κοινωνικής Πρόνοιας. Ο Κ. Γαβριηλίδης γραμματέας Γεωργίας. Ο Στ. Χατζήμπεης γραμματέας Εθνικής Οικονομίας.

Στο σπίτι δεξιά, έγινε η συνάντηση Βελουχιώτη, Ζέρβα και Αγγλων για την ανατίναξη στο Γοργοπόταμο

Το τυπογραφείο του ΕΛΑΣ στεγάστηκε σ' αυτό το σπίτι

«Πόσες φορές θυμάμαι στην πλατεία τον Αρη, τον Σαράφη...», διηγείται ο κυρ-Νίκος. Οταν έγινε η πρώτη συνεδρίαση της ΠΕΕΑ στο δημοτικό σχολείο του χωριού, ήταν εννιά χρονών παιδί.

Σήμερα, φτάνοντας στην εκκλησιά των Αγίων Αναργύρων, τραβά το σκοινί για να ηχήσει η καμπάνα, στο μέρος όπου άλλοτε ο ήχος της ειδοποιούσε για τις συνελεύσεις των κατοίκων. Εδώ όπου, τα μόνα ίχνη ζωής που έχουν απομείνει, είναι η μυρωδιά από το χαμομήλι, το χρώμα της άγριας παπαρούνας.

Η εγκατάλειψη του χωριού από την πολιτεία αφήνει περιθώρια ασυδοσίας σε ιδιώτες, που τα τελευταία χρόνια έσπευσαν να αγοράσουν κάποια από τα σπίτια του. Τα κτίσματα λοιπόν που φιλοξένησαν τον τιτάνιο αγώνα του λαού μας για τη λευτεριά του, σήμερα εξελίσσονται σε εξοχικές κατοικίες - γιατί όχι κάποια στιγμή και σε τουριστικά καταλύματα.

Το μόνο σημείο του χωριού που έχει διασωθεί, μετά από επίμονες προσπάθειες φορέων της Ν. Βίνιανης, είναι το σχολείο, όπου στεγάζεται ένα πολύ αξιόλογο μουσείο. Να σημειωθεί, βέβαια, πως ο χώρος αναπλάστηκε μόλις πριν από έξι χρόνια, ενώ μέχρι την κατασκευή του μουσείου, σύχναζαν μέσα... κατσίκια.

Η μία αίθουσα του μουσείου, αναπαριστά το χώρο συνεδριάσεων της ΠΕΕΑ, ενώ το φωτογραφικό υλικό - με πλάνα από την καθημερινότητα των ΕΛΑΣιτών αλλά και της Βίνιανης - που εκτίθεται, είναι ιδιαίτερα πλούσιο.

«Στα χωριά παίρνουν τις αποφάσεις τους», είναι η περιγραφή μιας φωτογραφίας που εικονίζει άνδρες και γυναίκες, νέους και ηλικιωμένους, με ορατά τα σημάδια της κόπωσης και των κακουχιών να συνεδριάζουν κάτω από δέντρα. Εικόνες από συσσίτια των οποίων τη συχνότητα και την ποιότητα η ΠΕΕΑ ανέλαβε να βελτιώσει από την πρώτη κιόλας στιγμή της συγκρότησής της, ώστε ο λαός να διασφαλίσει φαγητό. Χαρτονομίσματα και γραμματόσημα που εξέδωσε η Κυβέρνηση του Βουνού. Ενας πίνακας του ΕΛΑΣ με τη διάρθρωση των σωμάτων στρατού, αλλά και ένας αυθεντικός γερμανικός χάρτης με σημειωμένες τις ελλαδικές περιοχές που είχαν απελευθερώσει τα στρατεύματα του ΕΛΑΣ. Φωτογραφίες από υπαίθριες χειρουργικές επεμβάσεις, από αντάρτισσες που ασκούνταν στο χειρισμό και στη συναρμολόγηση όπλων, αλλά και από την έντονη πολιτιστική δραστηριότητα που αναπτυσσόταν στις ελεύθερες περιοχές: Συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις κλπ.

Ιδιαίτερα πλούσιο είναι ακόμα το έντυπο υλικό από νομοθετικές και διοικητικές διατάξεις της ΠΕΕΑ: άρθρα για την οργάνωση του πολέμου και της λαϊκής ασφάλειας. Για τη λαϊκή δικαιοσύνη. Την οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών. Της οικονομίας, της κοινωνικής πρόνοιας. Αρθρα για τα πολιτικά δικαιώματα, αποφάσεις τοπικών συνελεύσεων.

Το χωριό όντως εγκαταλείφθηκε επειδή ήταν επικίνδυνο. Οχι όμως για τις ζωές των κατοίκων του. Ηταν «επικίνδυνο» για την εξουσία της ντόπιας αστικής τάξης. Ο ΕΛΑΣ, όσα ήταν και όσα έκανε ο ΕΛΑΣ, η ΠΕΕΑ, όσα έπραξε και όσα σημαίνει η ΠΕΕΑ, η δύναμη με την οποία εξόπλιζε το λαό η ενότητα που διέκρινε τους αγώνες του, μα πάνω απ' όλα το δίκιο του, έπρεπε να «ταφούν».

Μήπως άλλωστε είναι η πρώτη φορά; Μήπως δεν είναι ανάλογη η «τύχη» της Μακρονήσου; Του κολαστηρίου όπου χιλιάδες αγωνιστές κατέθεσαν μαρτυρικά το δικό τους φόρο αίματος για την ελευθερία και τη δημοκρατία στον τόπο μας, το οποίο ενώ η αστική τάξη έχει μετατρέψει με την υπογραφή της σε μαντρί ζώων, πρόσφατα καπηλεύτηκε για προεκλογικούς λόγους; Μήπως δεν είναι ανάλογη η τύχη δεκάδων ιστορικών χώρων διάσπαρτων σε όλη τη χώρα; Μήπως δεν είναι ίδια η τύχη ολόκληρης της ιστορίας της Εθνικής Αντίστασης, την οποία τα σχολικά βιβλία στριμώχνουν σε ελάχιστες σελίδες;

Δεν είναι υπερβολικό να πούμε ότι η αστική τάξη θέλει να ξεχαστεί η αληθινή Εθνική Αντίσταση. Να ξεχαστεί ποιος αντιστάθηκε και γιατί. Τρέμουν οι εκμεταλλευτές της εργατικής τάξης τη μέρα που ο λαός θα πάρει και πάλι τη ζωή στα δικά του χέρια. Και σωστά τρέμουν...

Κρατώντας και 'γω το ίδιο ύφος, για να μην προδώσω τη γραφή τους, θα τους πω τι λέει και η δικιά μου θεία για την αφεντιά τους: Καλά, λέει, παιδί μου, είναι τόσο ξεπουλημένοι ή τόσο γονατισμένοι; Οποιο και από τα δυο, βέβαια, και να συμβαίνει στον ίδιο παρονομαστή φτάνουνε. Στραβοί, βέβαια, δεν μπορώ να πω πως είναι, γιατί στην ίδια εφημερίδα που γράφουν τα ξερατά τους υπάρχει ρεπορτάζ που λέει για τις πολυκατοικίες στο Δρουγούτι, για να πάρουμε μόνον ένα παράδειγμα. Βάφουνε, λέει, τις προσόψεις, να φαίνονται όμορφες μην και χαλάσουν την αισθητική της αρχοντοχωριατιάς τους, και μέσα οι άνθρωποι κάνουνε αγώνες ταχύτητας με τα ποντίκια. Ανάμεσα, βέβαια, στους ανθρώπους υπάρχουν και μωρά παιδιά και γερόντια που δεν μπορούν να τρέξουν. Ετσι ο αγώνας με τα τρωκτικά γίνεται άνισος.

Ποιας πατρίδας, αγόρι μου; Αυτής που έχυσε και χύνει αίμα, στην κυριολεξία, για να χτιστούνε τα έργα ή της άλλης πατρίδας που ρουφάει, στην κυριολεξία πάλι, το αίμα αυτών που το χύνουν; Μαζί δεν πάνε ετούτες οι πατρίδες! Είναι σα να κλείνεις στο ίδιο δωμάτιο τον βιαστή με το θύμα του. Πάνω σε αυτό το ζήτημα εσύ, εσείς για να μην προσωποποιούμε το θέμα, δε λέτε κουβέντα. Ενώ για το ΚΚΕ παθαίνετε λογοδιάρροια!

Αλλά τι λέτε εσείς και η ξαδέρφη σας η κουτσή, που είναι το ίδιο με εσάς πονηρεμένη, γι' αυτό το σκατό που κρέμεται πάνω από το κεφάλι σας και σας φωτογραφίζει την ώρα που χέζετε, ας πούμε; Τι λέτε γι' αυτόν τον οπλοφορτωμένο ελεύθερο σκοπευτή που σας σημαδεύει την ώρα που κάνετε πιπί σας; Τι λέτε για τους χιλιάδες ξένους και ντόπιους πράκτορες που άλωσαν την πόλη και την επικράτεια; Για τα Queen Mary, που για να αράξουνε στο λιμάνι, πρέπει να εξαφανιστούν όλα τα Ferry Boαt της Αίγινας;..

«Διάφανη αγάπη» είναι ο τίτλος της ποιητικής συλλογής εκδόσεις «Ιδμων» του Θάνου Ασίκη. Στίχοι και σκίτσα του ίδιου απευθύνονται στη Γυναίκα. Τη γυναίκα ερωτική σύντροφο, αλλά και σύντροφο στους αγώνες της ζωής:

Να γελάς/ Γυρίζοντας από την παραλία/ Περπατώντας με βαριές σκέψεις/ κουρασμένη και θρυμματισμένη/ Να γελάς/ Είναι το μόνο που μας έχει απομείνει/ Στα βαθιά ρίξε την απογοήτευση/ Να γελάς, κάποια μέρα θα δικαιωθούμε.

Ο Θάνος Ασίκης «επιμένει να λέει» μέσα από την ποίηση «πως η αγάπη αποκτιέται/ με τον κίνδυνο στα σπλάχνα της» και οι στίχοι του ανοίγουν δρόμους προς το μέλλον. Ενα πανανθρώπινο μέλλον, όπου τα άτομα δεν είναι κλεισμένα στο μικρόκοσμό τους:

«Κρύψου πίσω από το σύννεφο/ γίνε σημαία του Ηλιου/ Κι ακολούθησε την πορεία των χαμένων πουλιών/ Οπου κι αν βρεθείς/ θυμήσου πως πάνω στη γη/ θα υπάρχουν πάντα/ Ανθρωποι που θα προξενούν πληγές/ Κι άνθρωποι που θα τις θεραπεύουν/ Γιατί μερικοί τρελοί/ Πρέπει να μπαίνουν μπροστά/ Για ν' ανασάνει βαθιά ο κόσμος».

Τις υπέροχες, θαυμαστές ανακαλύψεις των παιδικών μας χρόνων έρχεται να μας ξαναθυμίσει η Βάσω Ψαράκη με το «Μικρό Λεύκωμα της Φύσης» (εκδόσεις «Πατάκη»). Ταξιδεύοντας με μορφή ημερολογίου από μέρα σε μέρα, από μήνα σε μήνα, στον κήπο της και αλλού, η ζωγράφος και συγγραφέας αποκαλύπτει ξανά στα μάτια μας τα λουλούδια, τα δέντρα, τη γη, την αλλαγή των εποχών, τη βροχή, τον ορίζοντα... αλλά και τους αμείλικτους νόμους της φύσης. Στιγμές εφήμερες κι ωστόσο πολύτιμες, που κάποτε διαρκούν μόνο μια νύχτα, όσο η ανθοφορία ενός λουλουδιού...

Κείμενα, φωτογραφίες (225) και σκίτσα της ίδιας αποτυπώνουν την ευαίσθητη ματιά της πάνω στη φύση - μια φύση που εξελίσσεται συνεχώς από μέρα σε μέρα. Ενα βιβλίο συναρπαστικό για όλες τις ηλικίες, που μας ξαναστέλνει στην αυγή της ζωής μας. Τώρα τον Αύγουστο έχουν την τιμητική τους στο λεύκωμα της φύσης, η ακρίδα, τα χελιδόνια που έγιναν γονείς και αγωνίζονται να θρέψουν τα παιδιά τους, τα άνθη των «δειλινών» που ανοίγουν για δώδεκα ώρες βραδινές, οι πεταλούδες, οι καρακάξες, τα μυρμήγκια, ο μπαλωματής, οι πανέμορφες πεταλούδες, τα τζιτζίκια, οι λιμπελούλες, οι βρωμούσες, τα κόκκινα «χωνάκια», τα μικρά σαμιαμιδάκια, οι χρυσόμυγες - «Χρυσομπούρες» (θυμάστε που τους δέναμε στην άκρη μιας μακριάς κλωστής, παίζαμε για λίγο μαζί τους και μετά τους αφήναμε ελεύθερους;)...

Τα αγκάθια είναι κι αυτά πρωταγωνιστές του Αυγούστου στο θέατρο της φύσης. Γράφει γι' αυτά η Βάσω Ψαράκη, που ξέρει τόσο όμορφα να διηγείται, με εικόνες παραμύθια και ιστορίες: «Αγκάθια... άμυνα των φυτών... Πόσο διαφορετικά το ένα από το άλλο... Απειλητικά αλλά γοητευτικά του τριαντάφυλλου. Κρυφά της μπουκαμβίλιας, της νερατζιάς, της γαζίας, του πυράκανθου... Υπουλα του φοίνικα... Αποτρεπτικά της φραγκοσυκιάς, του πουρναριού, των βάτων, των κάκτων... Αγκάθια... της κάππαρης, της τσουκνίδας, του γαϊδουράγκαθου, της αγριοαγκινάρας, του σκόλιαντρου, του κουφάγκαθου, των σπάρτων...».

«Αφιερώνεται στους τρεις άνδρες μου, σύζυγο και γιους, που με εμπνέουν και με στηρίζουν» γράφει η Αγγελική Βαλεόντη - Δεμερτζή, εκπαιδευτικός, αγωνίστρια του γυναικείου κινήματος και αυτοδίδακτη καλλιτέχνης, στην ποιητική συλλογή που κυκλοφόρησε πρόσφατα (εκδόσεις «Υπερόριος»). Στον πρόλογό της αναφέρεται στην καταστροφική φωτιά του 2000, που «γέμισε τη Σάμο με πληγές, που χρειάζεται πολλές δεκαετίες, αλλά και πολλή αγάπη και δουλιά από τον καθένα μας για να επουλωθούν... Το δικό μου σπαραγμό, την ντροπή και την οργή γι' αυτή την καταστροφή, αλλά και την αγωνία για το μέλλον της πατρίδας μας, σας καταθέτω σήμερα».

«Σπαράγματα» είναι ο τίτλος της συλλογής, που δίπλα σε κάθε ποίημα έχει μια φωτογραφία - κορμούς καμένους από τη φωτιά σε παράξενα σχήματα, συχνά ανθρωπόμορφα που ενέπνευσαν τη δημιουργό. Κουφάρια από ελιές σε τοπία καταστροφής, απομεινάρια ζωής συγκλονιστικά, σε ασπρόμαυρες φωτογραφίες. Ομως, μέσα από το σπαραγμό, από το χαμό, από το θάνατο, νάτη και πάλι ξεπηδά η ζωή! Συμβολικοί οι στίχοι, παραπέμπουν συχνά στην κληρονομιά που αφήνει η παλιά γενιά στην καινούρια:

«Εμείς μόνο κι ορφανό/ μα την ευχή μου πάρε/ πριν γύρω το κεφάλι μου/ για πάντα εδώ στο χώμα/ Τράβα μπροστά και πέταξε/ κλωνιά γεμάτα νιότη,/ ν' ανθίσουν να καρπίσουνε/ σαν τη ζωή την πρώτη».

Αλλού η ποιήτρια «βλέπει» δυο δράκους που αγωνίστηκαν τη Γη να κυβερνήσουν και αφού εξολόθρεψαν τα πάντα, αφήνοντας γύρω τους ερημιά και κάρβουνα «και τώρα, να όρθιοι/ και σφιχταγκαλιασμένοι,/ αναζητούν βασίλεια/ τιμές και υπηκόους!».

Δίπλα σε μια καταπληκτική φωτογραφία, που μοιάζει με ανθρώπινο γερμένο στέρνο, διαβάζουμε: «Στέρνο μου εσύ.../ που γεύτηκες τον έρωτα/ Ανοιξη, Καλοκαίρι,/ κόρφος ζεστός στην παγωνιά,/ στον πόνο φως κι αστέρι/ που χώρεσες ολόκληρη/ την αγωνία του κόσμου/ και χάρισες απλόχερα/ κάθε ικμάδα ζωής/ πως χάσκεις, τώρα πια γυμνό/ από σάρκα και ελπίδα,/ το ανάθεμα συγχώρεση να κάνεις πώς μπορείς;».

Δίπλα σ' έναν κορμό που απόμεινε όρθιος, στητός, χωρίς κλαδιά: «Ρωτάς.../ Πώς χάθηκε η ζωή σου,/ Πώς κάηκαν πλάι σου/ Φίλοι και γείτονες;/ Πώς αγγίζουν οι ρίζες/ την τέφρα τους/ και πονάει η ψυχή σου;/ Πώς αντέχεις/ ν' αγναντεύεις γύρω το θάνατο/ Μόνος Περήφανος, Ορθός, μα πεθαμένος!».

Και δυο κορμοί που ο ένας μιλά στον άλλο:

«Μη φεύγεις.../ δεν τελείωσαν όλα/ ψηλά το κεφάλι σήκωσε/ μη μοιρολογάς τους πεθαμένους./ Μέγα μνημόσυνο/ η μη αποδοχή του τέλους!/ Μη φεύγεις/ δεν τελείωσαν όλα./ Είμαι εδώ... Είμαστε εδώ.../ Ναι ορθοί.../ Κι ο δουλευτής περιμένει/ πέρα μακριά/ της ρίζας μας την αναγέννηση!»

Το βιβλίο της Αγγελικής Βαλεόντη - Δεμερτζή παρουσιάστηκε πρόσφατα από τις Σαμιώτισσες λογοτέχνιδες Κούλα Καραμηνά - Πόθου και Ελσα Χίου, στα εγκαίνια της έκθεσης «Πέτρας και Ξύλου», της ίδιας της ποιήτριας.

Η Α. Δεμερτζή είναι πρόεδρος της Προοδευτικής Κίνησης Γυναικών Σάμου και πρόεδρος του Συλλόγου Κυριών και Δεσποινίδων Παγώνδα «Η Ομόνοια».