ΡΕΠΟΡΤΑΖ:

Μπέρρυ ΤΣΟΥΓΚΡΑΝΗ

Γιώργος ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΣ

Τρεις αιτήσεις πολιτικού ασύλου έχει κάνει μέσα σε έξι χρόνια ο Ισμαΐλ. Η απάντηση και τις τρεις φορές ήταν «όχι»...

Βρίσκεται στην Ελλάδα για περισσότερο από έξι χρόνια ως πολιτικός πρόσφυγας. Κι αυτό γιατί οι λόγοι που τον ανάγκασαν να φύγει απ' την πατρίδα του, την Τουρκία, δεν ήταν οικονομικοί. «Είχα πολύ καλή δουλιά, έβγαζα αρκετά καλά λεφτά, δούλευα ως σερβιτόρος σε διάφορες επιχειρήσεις και ξενοδοχειακές μονάδες. Αλλωστε οι γονείς μου, τα τρία αδέλφια μου, οι φίλοι μου είναι όλοι πίσω. Αρα, δεν είχα κανέναν λόγο να φύγω», λέει ο 28χρονος Ισμαήλ Γκέρεν. Οταν, όμως, ήρθε η στιγμή να παρουσιαστεί και να καταταγεί στον τουρκικό στρατό, αρνήθηκε. «Δεν μπορούσα να υπηρετήσω τους σκοπούς ενός φασιστικού καθεστώτος. Δεν μπορούσα να διανοηθώ ότι θα κυνηγούσα και θα βασάνιζα φίλους και συντρόφους μου. Επρεπε, λοιπόν, να φύγω».

Γιατί, όμως, επέλεξε την Ελλάδα, απ' τη στιγμή που ο ίδιος παραδέχεται πως ήξερε πολύ καλά πριν φύγει απ' την πατρίδα του πως εδώ πολιτικό άσυλο δίνεται με το ...τσιγκέλι; «Ο πρώτος λόγος είναι ότι απ' την Αλικαρνασσό πάρα πολλοί άνθρωποι είχαν έρθει στην Ελλάδα ως οικονομικοί πρόσφυγες. Οι πληροφορίες που είχα για τους ανθρώπους στη χώρα σας ήταν πάρα πολύ καλές. "Φιλόξενοι και καλοί", έλεγαν όλοι. Ο δεύτερος λόγος ήταν πως στην Ελλάδα βρίσκονταν πάρα πολλοί συμπατριώτες μου, και για μένα, που δεν ήξερα τη γλώσσα, αυτό το θεωρούσα πολύ σημαντικό. Και ο τρίτος λόγος ήταν ότι η Ελλάδα ήταν το κοντινότερο σημείο, για ν' αγγίξω την ελευθερία, έτσι όπως εγώ την ένιωθα», απαντά ο Ισμαΐλ.

Ωστόσο, απ' τη στιγμή που πάρθηκε και υλοποιήθηκε αυτή η απόφαση, τα πράγματα δεν ήρθαν, όπως, ίσως, τα περίμενε. Εφυγε αμέσως από την Κω και έφτασε στην Αθήνα. Περιπλανήθηκε κάμποσο στους δρόμους της πρωτεύουσας, όταν συνάντησε κάποιους συμπατριώτες του, που του είπαν να πάει στο Λαύριο. Εφτασε εκεί, έμεινε για κάποιους μήνες στον - ο θεός να τον κάνει - προσφυγικό καταυλισμό του Λαυρίου και σχεδόν αμέσως, στις 12 Ιουλίου 1994, στο αστυνομικό τμήμα της περιοχής κατέθεσε αίτηση χορήγησης πολιτικού ασύλου. «Με είχαν δύο ώρες και με ανέκριναν. "Γιατί ήρθες εδώ;", "Τι έκανες εκεί που ήσουν;", "Ποιος σε κυνηγάει;", "Γιατί θέλεις να μείνεις στην Ελλάδα;" και άλλα πολλά. Τέλος πάντων, απάντησα σε όσα με ρώτησαν και μετά από 15 μέρες έλαβα ένα χαρτί, όπου μου έλεγαν πως η αίτησή μου απορρίπτεται, γιατί δεν μπορώ να αποδείξω πως όντως κινδυνεύει η ζωή μου»...

Οι προσπάθειες του Ισμαΐλ δε σταμάτησαν εδώ. Προς τα τέλη του Αυγούστου του '94, ξαναπηγαίνει στο τμήμα και καταθέτει εκ νέου αίτηση. «Γιατί επιμένεις, αφού δε θα το πάρεις το άσυλο;», του είπαν ξεκάθαρα οι αστυνομικοί του Τμήματος Λαυρίου. «Επιμένω γιατί είναι κάτι που το δικαιούμαι», ήταν η απάντηση του νέου. Ισως και το συγκεκριμένο περιστατικό να ήταν η αιτία γι' αυτή τη φράση που του ήρθε - λίγες μέρες αργότερα - στον καταυλισμό: «Σε εφτά μέρες από σήμερα πρέπει να εγκαταλείψεις τη χώρα», ήταν το τελεσίγραφο, που συνοδευόταν φυσικά από την απόρριψη και της δεύτερης αίτησής του.

Ο Ισμαΐλ αναγκάστηκε να εγκαταλείψει, όχι τη χώρα, αλλά τον καταυλισμό. Μέχρι και το 1996, γύρναγε σε διάφορες περιοχές της χώρας, παράνομος, αλλά αποφασισμένος να μην παραδοθεί στην απελπισία του. Πήγε στην Κρήτη, όπου δούλευε στις ελιές και στα αμπέλια, κι έμενε στα σπίτια που παρείχαν στους εργάτες τους οι Κρητικοί. Μετά έφυγε από κει και πήγε στην Πάρο, δούλεψε μαζί με άλλους τέσσερις συμπατριώτες του επίσης σε γεωργικές εργασίες και απ' το Σεπτέμβρη του '96 μένει πλέον μόνιμα στην Αθήνα. Μέχρι σήμερα, δουλεύει σε οικοδομή ή σε άλλες δουλιές του ποδαριού, μένει σ' ένα διαμέρισμα μαζί με άλλους πέντε και κυκλοφορεί στους δρόμους προσέχοντας πάντα το ...κακό συναπάντημα.

«Η αλήθεια είναι ότι πλέον γνωρίζω τους ανθρώπους της Ασφάλειας και ξέρω να αποφεύγω τις κακοτοπιές. Αλλά, όπως και να το κάνεις, η ζωή μου, είναι ζωή κυνηγημένου», μονολογεί ο Ισμαΐλ. Χωρίς να το βάλει κάτω, πριν ένα χρόνο περίπου, έκανε εκ νέου αίτηση χορήγησης πολιτικού ασύλου, αυτή τη φορά στο υπουργείο Δημόσιας Τάξης. «Το ήξερα απ' την αρχή πως και πάλι το "όχι" τους θα εισέπραττα». «Τι σημαίνει, Ισμαΐλ, να ζεις σε μια χώρα χωρίς πολιτικό άσυλο;», ρωτάμε. «Φόβος και ανασφάλεια σε μόνιμη βάση. Πέρα απ' αυτό όμως, η έλλειψη ασύλου δημιουργεί κι άλλες δυσκολίες. Για παράδειγμα, μου είναι αδύνατον να ενοικιάσω σπίτι, να μείνω μόνος. Μένουμε πέντε μαζί, ο ένας έχει άσυλο (αυτός που το νοικιάζει) και οι υπόλοιποι είμαστε παράνομοι. Είναι, ας πούμε, αδύνατον να ανοίξω τραπεζικό λογαριασμό, να κολλήσω ένσημα στη δουλιά μου, να έχω ιατρική περίθαλψη. Η έλλειψη του ασύλου, ουσιαστικά, μας στερεί βασικά μας δικαιώματα. Νιώθουμε σαν φαντάσματα», είναι οι τελευταίες κουβέντες του 28χρονου Τούρκου.

- Ποιο είναι το νομικό καθεστώς για τους πολιτικούς πρόσφυγες στη χώρα μας;

- Ο βασικός νόμος που ρυθμίζει τα ζητήματα του πολιτικού ασύλου στη χώρα μας είναι ο 1975/91 όπως τροποποιήθηκε - προς το χειρότερο - με τον 2452/96. Πρόκειται - όπως έχει επανειλημμένα καταγγελθεί - για ένα αντιπροσφυγικό ουσιαστικά νομοθετικό πλαίσιο, το οποίο δεν αντιμετωπίζει τον αιτούντα πολιτικό άσυλο ως ανθρώπινη προσωπικότητα με τις ιδιαίτερες ανάγκες μάλιστα που έχει, αλλά μάλλον ως «πρόβλημα» που πρέπει να επιλυθεί όπως - όπως. Αντιστρατεύεται, έτσι, τις διεθνείς συμβάσεις που έχει επικυρώσει η χώρα μας, όπως τη Συνθήκη της Γενεύης του 1951 για τους πρόσφυγες - όπως τροποποιήθηκε με το πρωτόκολλο της Ν. Υόρκης του 1967 - την ευρωπαϊκή σύμβαση των δικαιωμάτων του ανθρώπου, αλλά ακόμη και το ίδιο το ελληνικό Σύνταγμα, το οποίο όσον αφορά βασικά προστατευόμενα αγαθά του ανθρώπου, όπως η ζωή, η τιμή και η ελευθερία, δεν κάνει διάκριση ανάμεσα σε ανθρώπους διαφορετικής εθνικότητας, σε Ελληνες και ξένους υπηκόους.

- Πώς μεταχειρίζονται πρακτικά η κυβέρνηση και το ελληνικό κράτος τους πρόσφυγες που καταφεύγουν στη χώρα μας;

- Η κατάσταση είναι ακόμη χειρότερη στην εφαρμογή της νομοθεσίας, η οποία έχει ως κύριο χαρακτηριστικό τη συνεχή μείωση του αριθμού των αιτήσεων πολιτικού ασύλου που γίνονται δεκτές, ενώ οι πρόσφυγες που αναγκάζονται να έρθουν στην Ελλάδα συνεχώς αυξάνονται (η χώρα μας έχει το μικρότερο ποσοστό εγκρίσεων στην Ευρώπη). Τον τελευταίο καιρό, μάλιστα, παρουσιάζονται περιπτώσεις, όπου η κυβέρνηση αρνείται πεισματικά να χορηγήσει πολιτικό άσυλο, σε διωκόμενους αγωνιστές - ειδικά από την Τουρκία - και επιδιώκει την απέλασή τους στη γειτονική χώρα, στα πλαίσια προφανώς της αμερικανόπνευστης «αντιτρομοκρατικής» συνεργασίας ανάμεσα στις δυο κυβερνήσεις. Χαρακτηριστική είναι - ίσως - η πρόσφατη περίπτωση του Κούρδου από την Τουρκία Ιμπραχήμ Ταρχάν, όπου η κυβέρνηση, παρά την ομόφωνη εισήγηση της αρμόδιας επιτροπής ασύλου, αρνούνταν να ικανοποιήσει το αίτημά του, θεωρώντας τον ως «τρομοκράτη».

Πρέπει να επισημανθεί και να στιγματιστεί, επίσης, η διαδικασία των άτυπων απελάσεων που εφαρμόζει εκτεταμένα η κυβέρνηση, σύμφωνα με την οποία, χωρίς να εξετάζονται καθόλου τα αιτήματα πολιτικού ασύλου των προσφύγων ή χωρίς να τους παρέχεται καν η δυνατότητα να υποβάλουν τέτοια, απελαύνονται αυθαίρετα και βίαια από τη χώρα, κυρίως προς την Τουρκία, με αποτέλεσμα συχνά να χάνουν τη ζωή τους, είτε επειδή πέφτουν σε ναρκοπέδια, είτε επειδή συλλαμβάνονται από τις τουρκικές αρχές και δολοφονούνται με βασανιστήρια.

Με τον τρόπο αυτόν, η ελληνική κυβέρνηση - εκτός των άλλων - παραβιάζει κατάφωρα τη διεθνώς αναγνωρισμένη αρχή της μη επαναπροώθησης (non refoulement) των προσφύγων, σε χώρες όπου κινδυνεύουν να υποστούν διώξεις.

- Ποιες είναι οι συνθήκες ζωής των πολιτικών προσφύγων στην Ελλάδα;

- Από την άλλη μεριά, οι συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στη χώρα μας είναι, κυριολεκτικά, άθλιες. Η νομοθετική δέσμευση που είχε αναλάβει η κυβέρνηση με το ν.2452/96 για την ίδρυση και λειτουργία κέντρων προσωρινής διαμονής προσφύγων, έμεινε ουσιαστικά κενό γράμμα, αφού θεωρήθηκε ως «υλοποίησή» της η απλή ονομασία του ήδη κορεσμένου καταυλισμού στο Λαύριο σε κέντρο προσωρινής διαμονής προσφύγων. Η ανυπαρξία, λοιπόν, κρατικής μέριμνας, σε συνδυασμό με την άρνηση χορήγησης ασύλου και τις γνωστές επιχειρήσεις - «σκούπα», έχουν ως συνέπεια οι πολιτικοί πρόσφυγες που βρίσκονται στη χώρα μας να περιφέρονται νηστικοί και φοβισμένοι στους δρόμους και να κοιμούνται σε πάρκα, κρυμμένοι μέσα στα δέντρα, σε παλιά βαγόνια τρένων ή σε άθλια εγκαταλειμμένα σπίτια.

- Ποιο είναι το πολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κινείται η κυβέρνηση σχετικά με αυτό το ζήτημα;

- Η απαράδεκτη νομοθετική και πρακτική συμπεριφορά της ελληνικής κυβέρνησης στους πολιτικούς πρόσφυγες αποτελεί υλοποίηση γενικότερων πολιτικών επιλογών των κυρίαρχων δυνάμεων της νέας τάξης, κυρίως - όσον αφορά το συγκεκριμένο ζήτημα - της Ευρωπαϊκής Ενωσης, για τον έλεγχο, την καταστολή και τον πολιτικό ευνουχισμό των προσφύγων, τις οποίες ακολουθεί πιστά και η χώρα μας.

Στην κατεύθυνση αυτή κινούνται οι αποφάσεις της ειδικής συνόδου του συμβουλίου της ΕΕ, πριν ένα χρόνο, στο Τάμπερε της Φινλανδίας. Η προσπάθεια που γίνεται από τους εκπροσώπους του ευρωπαϊκού κεφαλαίου είναι να δημιουργηθεί ένας «καθαρός» ενιαίος χώρος «ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης» όπως τον ονομάζουν, όπου θα μπορεί να αναπαράγεται απρόσκοπτα το κεφαλαιοκρατικό σύστημα. Σε αυτόν το χώρο, δεν έχουν θέση άνθρωποι που έχουν διαφορετική άποψη από την κυρίαρχη, για τον τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας, πολύ περισσότερο όταν αυτοί δραστηριοποιούνται κοινωνικά και πολιτικά σε ριζοσπαστική κατεύθυνση.

Ενας από τους όρους, λοιπόν, για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος είναι να θωρακιστεί περισσότερο η ΕΕ από τα ανεπιθύμητα κύματα προσφύγων που είναι φυσικό να την κατακλύζουν. Στην καλύτερη περίπτωση, μόνο κάποιοι λίγοι πρόσφυγες, αφού υποβληθούν σε κατάλληλη «επεξεργασία», μπορεί να τύχουν μιας θέσης - στο περιθώριο βέβαια - του «καθαρού» ευρωπαϊκού χώρου. Στα πλαίσια αυτών των επιλογών πρέπει να θεωρηθούν ότι εντάσσονται η εντατική εφαρμογή της Συνθήκης Σένγκεν, του νέου συστήματος EURODAC για την εξακρίβωση της ταυτότητας των διακινούμενων ανθρώπων με βάση τα δακτυλικά αποτυπώματα κλπ.

«Το πολιτικό άσυλο στις μέρες μας έχει σχεδόν καταργηθεί»! Κι αν κανείς σταθεί καχύποπτα απέναντι σ' αυτήν τη φράση - παρμένη από την πέμπτη ενότητα της διακήρυξης της «Δημοκρατικής Συσπείρωσης για τις λαϊκές ελευθερίες και την αλληλεγγύη» - έρχονται τα ίδια τα στοιχεία του υπουργείου Δημοσίας Τάξης να επιβεβαιώσουν το παραπάνω - σχεδόν - απόλυτα.

Με το σταγονόμετρο...

Σύμφωνα, λοιπόν, μ' αυτά τα στοιχεία, κατά τα τελευταία πέντε έτη, οι αιτήσεις πολιτικού ασύλου από το υπουργείο Δημόσιας Τάξης είχαν ως εξής: Το 1995 υπήρξαν 1.312 αιτήσεις, 831 εξετάστηκαν και 203 άτομα αναγνωρίστηκαν (ποσοστό αναγνώρισης 24,4%). Το 1996 έγιναν 1.572 αιτήσεις, 634 εξετάστηκαν, 139 αναγνωρίστηκαν (22%). Το 1997 έγιναν 4.376 αιτήσεις, 2.357 εξετάστηκαν, αναγνωρίστηκαν 130 άτομα (5,5%), το 1998 υπήρξαν 2.953 αιτήσεις, 3.904 εξετάστηκαν και μόλις 156 αναγνωρίστηκαν (4%). Οσο για το 1999, οι αιτήσεις χορήγησης πολιτικού ασύλου ήταν 1.528, 1.716 εξετάστηκαν και 146 αναγνωρίστηκαν (8,5%), ενώ το πρώτο 9μηνο του 2000 (Ιανουάριος - Σεπτέμβριος) έγιναν 2.145 αιτήσεις και αναγνωρίστηκαν μόλις οι 169. Ιδιαίτερα αποκαλυπτικό είναι και το παρακάτω νούμερο: Από το 1980 έως και τις 31 Δεκέμβρη του 1999 - τα στοιχεία εξακολουθούν να είναι του υπουργείου Δημόσιας Τάξης - «ο συνολικός προσφυγικός πληθυσμός στην Ελλάδα έφτανε τα 6.291 άτομα». Τι σημαίνει αυτό ουσιαστικά; Οτι εδώ και 19 χρόνια η προσφυγική ιδιότητα έχει αναγνωριστεί μόλις και ούτε σε 6.500 άτομα!

Εγώ ξέρω, μόνον, ποιος έσπρωξε τον Σφηνιά!.. Εγώ, επίσης, ξέρω ποιος ευθύνεται για την υπόθεση της βασιλικής περιουσίας. Και ξέρω, ακόμα, πού βρίσκονται τα κλεμμένα, που βγήκαν λαθραία από το Τατόι. Οπως γνωρίζω, και είμαι ο μοναδικός που γνωρίζω, ποιος είναι ο ένοχος, για την κατάντια του Χρηματιστηρίου! Ποιος τάιζε σκατά τις αγελάδες και τρελάθηκαν. Ποιος θα αγοράσει την Ολυμπιακή. Ποιος θα πουλήσει τον ΟΤΕ. Ποιος θα...

Δε θέλω να προχωρήσω, ε!.. Ολοι αυτοί που βγαίνουν στα παράθυρα και φωνάζουν είναι πληρωμένοι ντελάληδες, σας το λέω: Ο πραγματικός ένοχος, που μόνον εγώ γνωρίζω, αυτός που τους κατευθύνει - με τη δική σας ενοχή - μένει στο απυρόβλητο. Μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας. Πραγματικά - και μεταφορικά - στο σκοτάδι. Χωμένος βαθιά στη γη. Δίπλα στα σκουλήκια και τους υπονόμους. Παρέα με τα ποντίκια και τα κάτουρα των σκύλων. Ενα χαμίνι του κερατά...

Μα στ' αλήθεια δεν καταλαβαίνετε πως σας εμπαίζουν; Στραβοί είστε και δε βλέπετε τον πραγματικό ένοχο; Πώς μπορεί, ρε, οι εφοπλιστές να βουλιάζουν τα καράβια; Την περιουσία τους θα πνίξουν; Γιατί, ρε, με τις άδικες κατηγορίες σας τους οδηγείτε στην αυτοκτονία; Πόσες οικογένειες τρώνε ψωμί από τα χέρια τους, δεν ακούσαστε τον κ. Αγούδημο; Μπορεί, ρε, η μια μεγαλοεταιρία, να δαγκώνει το λαιμό της άλλης; Μια οικογένεια είναι, ρε, οι πλούσιοι. Μαζί τρώνε, μαζί πίνουν, μαζί διασκεδάζουν, μεταξύ τους παντρεύονται..., γιατί να αλληλοσκοτωθούνε;

Αυτός που έχει να κερδίσει από αυτή την αλληλοκαταστροφή, από αυτή την αλληλοεξόντωση, είναι αυτό το χυδαίο άτομο της οδού Αριανίτου. Αυτός ο σκοτεινός τύπος, που σας έλεγα. Ο πραγματικός ένοχος δηλαδή, για όλα τα δεινά της πατρίδας μας. Αυτός ο μπαγάσας, που περνάει τις περισσότερες ώρες του ξαπλωμένος πάνω σε ένα άθλιο κρεβάτι, παριστάνοντας τον ανήμπορο και κοιτάζοντας - για να μας πείσει - συνεχώς το ταβάνι. Αυτός που παριστάνει τον άρρωστο και όλο βήχει. Αυτός που για να μας ξεγελάσει διάλεξε αυτό το άθλιο - και αφώτιστο - υπόγειο για σπίτι του. Αυτός που τάχα μου δεν τον νοιάζει ο ήλιος και γι' αυτό βγαίνει μόνον τα βράδια... Και βγαίνει, πάλι τάχα μου, να ψάξει - δήθεν - στα σκουπίδια. Γιατί, ρε, δεν πάει σε μια μπουτίκ να ψωνίσει, όπως κάνει ο κύριος Παναγόπουλος, ο κύριος Βαρδινογιάννης, όπως κάνουν όλοι οι - σοβαροί - εφοπλιστές; Γιατί παίρνει ό,τι άθλιο πετάνε οι άλλοι; Και γιατί, ρε, περπατάει αργά και κουρασμένα; Οταν χορεύει τα βράδια με τους αρουραίους, εκεί γιατί γίνεται σβέλτος; Εκεί, γιατί αρπάζει το παπούτσι του και το πετάει σαν έφηβος; Δε θέλω να συνεχίσω, ε...

Είδαμε την παράσταση μαζί με εκατοντάδες άλλες γυναίκες της Ομοσπονδίας Γυναικών Ελλάδας. Πάνω από εξακόσιες γυναίκες ήρθαν σε δύο παραστάσεις και στην πρώτη ήταν 440 αυτές που αψήφησαν τον κατακλυσμό για να απολαύσουν το έργο... Μαζί τους και ολόκληρο το προεδρείο της ΟΓΕ... «Χειροκρότησαν πολύ και σε επίκαιρα σημεία», μας λέει η Γεωργία Τσαμούρη, από την πολιτιστική επιτροπή του προεδρείου, «όπως λ.χ. όταν ο Νιλ, από τους ήρωες του έργου λέει: "Τα δικαιώματα δεν πρέπει να περιμένεις να σου τα δώσουν, πρέπει να τα παίρνεις μόνος σου" ή όταν στο τέλος ο Τέτερεφ προφητεύει για τον νεαρό Πιοτρ: "Θα ξαναπέσει, μόνο για μια στιγμή ανυψώθηκε, θα επανέλθει και θα γίνει όμοιος με τον πατέρα του". Αντιδράσεις ποικίλες και ενθουσιώδεις, που εξέπληξαν τους ηθοποιούς και προκάλεσαν το θαυμασμό τους για το επίπεδο των γυναικών, που, όπως είπαν οι ίδιοι, ήταν συνειδητοποιημένες και μπόρεσαν να καταλάβουν σε βάθος το έργο. (Το ίδιο είχε συμβεί στην παράσταση του "Φον Δημητράκη" πέρυσι και στις «Νεφέλες» το καλοκαίρι. Εχει γίνει πια θεσμός να καλεί η ΟΓΕ τα μέλη και τις φίλες της σε θεατρικές παραστάσεις)».

Γιατί ο Γκόρκι μπήγει βαθιά το μαχαίρι... με την επιλογή της, η ΟΓΕ ακολουθεί για μια ακόμα φορά το μονόδρομο του αγώνα της πολιτισμικής αναβάθμισης για μια ζωή που «να ταιριάζει στα μέτρα όλων των τίμιων ανθρώπων» όπως έλεγε και ο συγγραφέας...

Η κριτική του έργου αφορά άλλους αρμοδιότερους από μας. Εμείς θα περιοριστούμε να επισημάνουμε μερικά χαρακτηριστικά των πρωταγωνιστών του έργου, ιδιαίτερα των γυναικών - χαρακτηριστικά που επιβιώνουν σήμερα το 2000!

Η ιστορία εκτυλίσσεται μέσα στο σπίτι - ουσιαστικά στη σάλα - μιας μικροαστικής οικογένειας: Είναι ο νοικοκύρης Μπεσεμένοφ (Κώστας Καζάκος) πατέρας - αφέντης, η Ακουλίνα (Αννα Παϊτατζή), υποτακτική σύζυγος και μητέρα, τα δυο παιδιά τους - η Τατιάνα (Μαρίνα Ψάλτη) και ο Πιοτρ (Οδυσσέας Σταμούλης) η νεαρή βοηθός Πόλια (Μάμιλη Μπαλακλή) κόρη του Περτσίχιν (Βασίλης Τσάγκλος), τακτικού επισκέπτη της οικογένειας, όπως είναι και ο Τέτερεφ (Βασίλης Κολοβός), η Στεπανίντα (Μαρία Σαββίδου) υπηρέτρια και οι νοικάρηδες: Η νεαρή χήρα Ελενα (Βέρα Κρούσκα), η Τσβετάιεβα (Αντωνία Γιαννούλη) δασκάλα, ο Σίσκιν (Νίκος Γιανακάς) φοιτητής. Πρωταγωνιστής είναι επίσης ο Νιλ (Φάνης Μουρατίδης) θετός γιος της οικογένειας...

Το ίδιο αντιδραστικός - σε άλλη έκδοση - ο πατέρας.

Νομίζει ότι μπορεί να αγοράσει τα πάντα με τα χρήματά του - ακόμα και την ευτυχία της κόρης του - περιφρονεί την εργασία της, λέγοντάς της ότι εκείνος θα μπορούσε να της προσφέρει περισσότερα χρήματα, ενώ μαζί με τη μητέρα της την οικτίρουν σαν αναξιοπαθούσα, επειδή ακόμα δεν έχει παντρευτεί, εκπληρώνοντας τον προορισμό της σαν γυναίκα και οικοδέσποινα!

Οσο για την Ελενα, την ανοιχτόκαρδη, επιπόλαιη και απροβλημάτιστη, αλλά ανεξάρτητη γυναίκα, την ειλικρινή και μαχητική όταν πρόκειται για τα αισθήματά της, η νίκη της θα είναι πρόσκαιρη. Θα αποτραβήξει τον Πιοτρ για λίγο από το οικογενειακό περιβάλλον. Αλλά όταν ο έρωτάς του ξεφτίσει, θα την εγκαταλείψει, όπως διαφαίνεται, για το συμφέρον. Είναι υπερβολικά εγωπαθής, διπλωμάτης και συμβιβασμένος με το κοινωνικό του περιβάλλον για να κάνει διαφορετικά...

Τα μέλη της οικογένειας ζουν μέσα σε μια στάσιμη, αποπνικτική ατμόσφαιρα, που διαρκώς ανακυκλώνεται. Είναι δυστυχισμένοι - αλλά γιατί άραγε, ούτε ο Τετέρεφ, ούτε η Ελενα τους λυπούνται, ακόμα κι όταν η Τατιάνα κάνει απόπειρα αυτοκτονίας; Μήπως γιατί η ίδια «τα θέλει και τα παθαίνει»; Την ερμηνεία δίνει ο Βασίλης Κολοβός (Τετέρεφ στο έργο του Γκόρκι):

«Το ζήτημα, λέει, μπαίνει γενικότερα, με την ακόλουθη λογική: Δεν πρέπει να τον λυπάσαι τον άνθρωπο, απλά να τον βοηθάς. Δηλαδή είναι αυτό που συμβαίνει καμιά φορά - κρυώνει ένας άνθρωπος και του δίνουμε ένα σακάκι γιατί σκεπτόμαστε "Ο κακομοίρης, κρυώνει". Την επόμενη ημέρα ο ίδιος άνθρωπος βρίσκεται στη δουλιά του και πρέπει να διεκδικήσει τα δικαιώματά του - και δεν τα διεκδικεί. Εκείνη την ώρα τον βοηθάς πιο αποφασιστικά αν του πεις "Διεκδίκησε το δικαίωμά σου και πάρ' το, είναι πιο σωστό από το να μου επιτρέπεις εμένα, επειδή είμαι καλός άνθρωπος, να σου κάνω ελεημοσύνη"». Ειδικότερα σ' ό,τι αφορά την Τατιάνα, είναι μια φράση στο έργο που δείχνει ότι υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που ό,τι και να τους κάνεις θα είναι δυστυχισμένοι, γιατί έτσι αισθάνονται. Ενας τέτοιος άνθρωπος ξυπνάει το πρωί και αρχίζει: «Οχ, οχ, οχ» ό,τι και να του πεις, το ίδιο θα είναι...

- Ο Τετέρεφ, που ερμηνεύετε και καταριέται τη μικροαστική οικογένεια, είναι κάπως συναισθηματικά αποστασιοποιημένος;

- Οχι, απαντά ο Βασίλης Κολοβός, είναι μάλλον ο ίδιος ηττημένος, έχει παραιτηθεί από τις δυνατότητες να αλλάξει τα πράγματα - βλέπει το σωστό, δεν το αντέχει, δεν είχε την τόλμη ίσως να έρθει σε ρήξη με όλα αυτά που βλέπει και γι' αυτό προτιμά να τα πίνει, γιατί κι αυτό είναι μια διέξοδος...

Ο Νιλ αντικειμενικά θα μπορούσε να είναι ο πιο δυστυχισμένος από τα μέλη της οικογένειας, αλλά δεν είναι, γιατί έχει ένα όραμα, ένα στόχο ζωής, πιστεύει σε κάτι, ό,τι πιστεύει το κάνει, αγαπάει και ενδιαφέρεται ν' αλλάξει τη ζωή των συνανθρώπων του, αντιστέκεται ενεργητικά σε κάθε απόπειρα εξανδραποδισμού του. Στον αντίποδα της Τατιάνας και η αγαπημένη του, η Πόλια: Φτωχή κοπέλα, δουλευταρού, ρομαντική, απλοϊκή κι όμως στην πορεία η στάση της θα είναι πιο υγιής από αυτή της Τατιάνας: Ξέρει τι θέλει, έχει κουράγιο, αυθορμητισμό, μπορεί να κάνει ρήξεις γι' αυτό που αγαπάει και να ακολουθήσει ένα νέο τρόπο ζωής και σκέψης, διαθέτει αξιοπρέπεια και αυτοσεβασμό, που αποδεικνύεται όταν εξεγείρεται απέναντι στον αρχηγό της οικογένειας που φέρθηκε προσβλητικά στον πατέρα της... Διαχωρίζει τον εαυτό της από τους «έξυπνους» συμβιβασμένους παλιανθρώπους και περνάει από την πλευρά των «κορόιδων» όπως λέγεται χαρακτηριστικά στο έργο...

Το έργο είναι επίκαιρο και θα είναι δυστυχώς ίσως πιο επίκαιρο στο μέλλον. Γιατί; Γιατί η μικροαστική νοοτροπία, το εποικοδόμημα αλλάζει πολύ πιο αργά από τις κοινωνικές σχέσεις και τις κοινωνικές συνθήκες, ακόμα και για ανθρώπους που θέλουν να πιστεύουν τους εαυτούς τους «προοδευτικούς».

Δεύτερο, με το πισωγύρισμα σε παγκόσμιο επίπεδο και την επικράτηση της νέας τάξης πραγμάτων, με την αλλαγή των εργασιακών σχέσεων και την τάση να επανέλθουν οι γυναίκες στο σπίτι, έχουμε πισωγύρισμα και στην παραδοσιακή μικροαστική νοοτροπία, με πιο σύγχρονο μανδύα: Εξάρτηση των νέων και ιδίως των κοριτσιών για περισσότερα χρόνια από τους γονείς, θέριεμα του ατομισμού και της προσωπικής λύσης, οικονομική «αποκατάσταση» με οποιοδήποτε τρόπο, ακόμα και μέσω χρηματιστηρίου, συνεχείς συζητήσεις για ακίνητα, μετοχές, και «πώς θα πιάσουμε την καλή», πώς θα αυτοεπιβεβαιωθούμε κοινωνικά. Αδιάφοροι, απολίτικοι, φιλόδοξοι, διψασμένοι για εξουσία, ακολουθώντας το συρμό,καθοδηγούμενοι από τα ΜΜΕ - να ποιοι είναι - και θα είναι - οι εκσυγχρονισμένοι μικροαστοί. Κι όσοι στα νιάτα τους ενθουσιάστηκαν από επαναστατικές ιδέες, θα «ωριμάζουν» με την πάροδο του χρόνου και θα προσαρμόζονται στο σύστημα, όπως γινόταν και στο παρελθόν, αρπάζοντας τις «ευκαιρίες» που τους δίνει η καπιταλιστική κοινωνία...