Γρηγοριάδης Κώστας

Αλλη μια γιορτή για το περιβάλλον, η ονομαστική τούτη τη φορά, την προηγούμενη Κυριακή. Αφιερώματα στα έντυπα και σποτάκια ή κάποιες συζητήσεις στην ηλεκτρονική εκδοχή των μέσων «ενημέρωσης». Πάνε χρόνια που καθιερώθηκε (και) αυτή η γιορτή. Αυτά που ακούγονται δεν απέχουν πολύ από τα αντίστοιχα από άμβωνος κηρύγματα των ιερέων στις εκκλησίες με αφορμή τις επετείους αγίων. Και αν στην εκκλησιαστική εκδοχή η επανάληψη έχει νόημα μια και αναφορές εξαίρουν τη δράση προσώπων που αγιοποιήθηκαν και ο στόχος είναι η παραδειγματοποίηση των απίστων και των αμαρτωλών, στην περιβαλλοντική εκδοχή απουσιάζουν οι άγιοι και εκφράζονται μόνο τα ευχολόγια για την επίλυση κάποιων προβλημάτων.

Αντί να παραθέσουμε διάφορα στατιστικά στοιχεία και σενάρια για το αύριο του πλανήτη, που μόνο ευοίωνο δε φαντάζει, κρίνουμε ότι η παράθεση ενός κειμένου που αποκαλύφθηκε πριν από χρόνια με συγγραφέα τον αξιότιμο κ. Lawrence Summers είναι πολύ πιο χρήσιμη για να συμμετάσχουμε και εμείς στην επέτειο. Τι εστί ο κύριος αυτός; Οικονομολόγος και διευθύνων σύμβουλος στην Παγκόσμια Τράπεζα στις αρχές της δεκαετίας του '90. Το κείμενο αυτό αποκάλυψε ο Economist και το δημοσίευσε με τίτλο «Ας φάνε τη ρύπανση»*. Ενα κυνικό κείμενο το οποίο αποκαλύπτει σε όλο του το μέγεθος το σκεπτικό των τραπεζιτών και γενικά των διεθνών οργανισμών όπου λαμβάνονται οι αποφάσεις σε παγκόσμιο επίπεδο για τον τρόπο προσέγγισης του περιβαλλοντικού ζητήματος. Οι τρίτες χώρες, σύμφωνα με τον τραπεζίτη, πρέπει να παίξουν το ρόλο της χωματερής των αναπτυγμένων χωρών. Η επιχειρηματολογία, παρμένη από το οπλοστάσιο των οικονομικών θεωριών του (νεο)φιλελευθερισμού, πασπαλισμένη με τα «πράσινα οικονομικά», τις οποίες βεβαίως ασπάζονται οι γραφειοκράτες των Βρυξελλών, οι κυβερνήσεις (νεοφιλελεύθερες και σοσιαλφιλελεύθερες) και που αποτυπώνονται στο κείμενο που ονομάστηκε «ευρωσύνταγμα». Αλλο παράδοξο κι αυτό. Να αποτυπώνεται και να προσδιορίζεται επακριβώς το οικονομικό σύστημα που πρέπει στις χώρες να επικρατεί λες και το Σύνταγμα δεν είναι έκφραση της υπάρχουσας κοινωνικής πραγματικότητας, άρα σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να είναι κάτι στατικό και παγιωμένο. Κυρίως μάλιστα σε ζητήματα οικονομικής πολιτικής... Τα ΟΧΙ στη Γαλλία και στην Ολλανδία έδειξαν ότι οι αντιδράσεις των λαών θα πυκνώσουν και τα όποια σχέδια που εκπορεύονται από τις ΗΠΑ και τους αντιπροσώπους τους στην Ευρώπη μπορεί να ανατραπούν και να μείνουν στα χαρτιά οι σχεδιασμοί τους. Για κουρελόχαρτα πρόκειται που εύκολα μπορεί να οδηγηθούν στον κάδο των απορριμμάτων ή, μέρα που 'ναι, για ανακύκλωση. Κι αν δυσαρεστηθούν οι επικυρίαρχοι και οι Ευρωπαίοι υποτακτικοί τους τι να κάνουμε;.

«Μεταξύ μας, δε θα έπρεπε η Παγκόσμια Τράπεζα να ενθαρρύνει μεγαλύτερη μετανάστευση των ρυπογόνων βιομηχανιών προς τις υπανάπτυκτες χώρες; Τρεις λόγοι μου έρχονται στο μυαλό: Πρώτον, ο υπολογισμός του κόστους της ρύπανσης που συνδέεται με ασθένειες είναι συνάρτηση των χαμένων κερδών εξαιτίας της αυξημένης νοσηρότητας και θνησιμότητας. Από αυτή την άποψη, ένα μέρος αυτής της ρύπανσης θα έπρεπε να παράγεται στη χώρα με το χαμηλότερο κόστος, δηλαδή στη χώρα με τους χαμηλότερους μισθούς. Κατά τη γνώμη μου πρέπει να δεχτούμε ότι η οικονομική λογική της απόρριψης τοξικών αποβλήτων στη χώρα με τους χαμηλότερους μισθούς είναι άμεμπτη. Δεύτερον, τα κόστη της ρύπανσης θα είναι πιθανότατα μη γραμμικά, καθώς οι αρχικές αυξήσεις στη ρύπανση θα έχουν μάλλον πολύ χαμηλό κόστος. Οι αραιοκατοικημένες χώρες της Αφρικής παρουσιάζουν εξαιρετικά χαμηλή περιβαλλοντική ρύπανση. Η ποιότητα της ατμόσφαιράς τους είναι μάλλον σε μεγάλο βαθμό αναξιοποίητη, σε σύγκριση με αυτήν του Λος Αντζελες και της Πόλης του Μεξικού. Μόνο το θλιβερό γεγονός ότι παράγεται τόσο μεγάλη ρύπανση από μη εμπορεύσιμες δραστηριότητες (μεταφορές, ηλεκτροπαραγωγή) και ότι τα μεταφορικά κόστη στερεών αποβλήτων είναι τόσο υψηλά εμποδίζουν το εμπόριο της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και των αποβλήτων να προαγάγει την παγκόσμια ευημερία. Τρίτον, η αξίωση για ένα καθαρό περιβάλλον για λόγους υγείας και αισθητικής έχει κατά πάσα πιθανότητα πολύ υψηλή εισοδηματική ελαστικότητα. Η ανησυχία για έναν παράγοντα που προκαλεί αλλαγή της τάξεως του ενός εκατομμυριοστού στον καρκίνο του προστάτη προφανώς θα είναι πολύ μεγαλύτερη σε μια χώρα όπου οι άνθρωποι φτάνουν στην ηλικία που παθαίνουν καρκίνο του προστάτη παρά σε μια χώρα όπου η θνησιμότητα κάτω των πέντε ετών είναι 200%. Επίσης, οι σοβαρότερες ανησυχίες για βιομηχανικές εκλύσεις στην ατμόσφαιρα σχετίζονται με σωματίδια τα οποία ελαττώνουν την ορατότητα. Αυτές οι εκλύσεις μπορεί να έχουν πολύ μικρό άμεσο αντίκτυπο στην υγεία. Είναι φανερό ότι το εμπόριο αυτών των σωματιδίων μπορεί να προαγάγει την ευημερία. Παρότι η παραγωγή τους χαρακτηρίζεται από κινητικότητα, η κατανάλωση της καλής ατμόσφαιρας είναι μη εμπορεύσιμη. Το πρόβλημα με τα επιχειρήματα εναντίον όλων αυτών των προτάσεων για περισσότερη ρύπανση στις υποανάπτυκτες χώρες (εγγενή δικαιώματα σε κάποια αγαθά, ηθικά δικαιώματα, κοινωνικοί προβληματισμοί, έλλειψη επαρκών αγορών κτλ.) είναι ότι θα μπορούσαν να στραφούν και να χρησιμοποιηθούν αποτελεσματικά, κατά το μάλλον ή ήττον, εναντίον κάθε πρότασης της Τράπεζας για φιλελευθεροποίηση».

Οταν έγινε γνωστό αυτό το κατάπτυστο από κάθε άποψη κείμενο προσπάθησαν να μπαλώσουν την κατάσταση λέγοντας ότι αποτελούσε «εσωτερικό έγγραφο» για να προκληθεί συζήτηση μεταξύ των «ειδικών» για το ζήτημα του περιβάλλοντος και των οικονομικών. Το έντυπο που το δημοσίευσε χαρακτήρισε το κείμενο «επιλήψιμο», αλλά ότι ο πυρήνας της φιλοσοφίας του «δύσκολα θα μπορούσε να αποκρουστεί ως προς την οικονομική του θεώρηση»! Ομως, έχουμε την εφαρμογή του, έστω και ατύπως. Ας μην ξεχνάμε ότι πολλές βρώμικες δουλιές γίνονται στα σκοτεινά. Η μαφία δρα πάντα το βράδυ... Η κρίση στη Σομαλία είχε και περιβαλλοντική διάσταση. Χιλιάδες τόνοι αποβλήτων έχουν μεταφερθεί και ενταφιαστεί στα εδάφη της. Κανείς δε γνωρίζει την ακριβή τοποθεσία πλην των μυστικών υπηρεσιών και των εκεί συνεργατών τους. Εδάφη και υπόγεια ύδατα μιας πάμπτωχης χώρας έχουν δηλητηριαστεί. Αλλά, όπως λέει κι ο τραπεζίτης, αυτά είναι ψιλά γράμματα σε χώρες με υψηλή θνησιμότητα.

Και για γειτονικές μας χώρες, όμως, υπήρξαν δημοσιεύματα για παρόμοιες ενέργειες. Να αναφέρουμε δημοσιεύματα, που δε διαψεύστηκαν ποτέ, την Αλβανία που με υποσχέσεις για επέκταση της «επιρροής» και ίσως των «συνόρων» της απαίτησαν και πέτυχαν χωματερές για τοξικά. Το ίδιο και σε κατασκευές προτεκτοράτων, λ.χ., FYROM. Κι είναι λογικό. Οι αντιδράσεις των πολιτών της Δύσης για τα απόβλητα εξαναγκάζει τις επιχειρήσεις σε τρεις επιλογές. Η πρώτη που ακυρώνεται από το ίδιο το σύστημα μια και αφορά στη φιλοσοφία του καπιταλισμού σχετίζεται με την αλλαγή του πλαισίου παραγωγή-συσσώρευση-κέρδη. Η δεύτερη προσδιορίζεται στην καλύτερη και ασφαλέστερη διαχείριση των αποβλήτων. Εδώ όμως τίθεται το ζήτημα του κόστους κι ο ...ανταγωνισμός. Αρα πάει περίπατο κι αυτή η εκδοχή. Οπότε αυτό που μένει είναι η απόρριψή (σ.σ. ή ο ενταφιασμός τους) σε χώρες που η ...ανθρώπινη αξία έχει υπολογιστεί ότι είναι χαμηλότερη και η φέρουσα ικανότητα του φυσικού περιβάλλοντος ανθεκτικότερη. Ετσι επιλύεται το πρόβλημα για επιχειρήσεις, τράπεζες και διεθνείς οργανισμούς. Επίσης, πολλές βιομηχανικές δραστηριότητες που παράγουν ρύπανση μεταφέρονται πλέον απευθείας σε χώρες του Τρίτου Κόσμου. Τα μεροκάματα είναι χαμηλά, η περιβαλλοντική νομοθεσία ανύπαρκτη και εμφανίζονται και ως δράσεις της Δύσης που συμβάλλουν στην απασχόληση και στην ανάπτυξη των χωρών αυτών!

Στέλνουμε και ληγμένα τρόφιμα σε περιόδους που τα θύματα από τους λιμούς και τις ασθένειες θα αυξηθούν παραπάνω, άντε και καμιά «Μη» Κυβερνητική Οργάνωση για λόγους επικοινωνιακούς. Κι η ζωή συνεχίζεται(;). Και οπωσδήποτε σε επετείους, όπως την πρόσφατη, τυπώνονται και ολοσέλιδα που θα καταχωρηθούν στα έντυπα ευρείας κυκλοφορίας εκφράζοντας τις αγωνίες τους για το περιβάλλον, τονίζοντας ταυτόχρονα τις άοκνες προσπάθειες που καταβάλλουν για τη σωτηρία του πλανήτη. Τόσο καλά...

* Το κείμενο του τραπεζίτη υπάρχει στο εξαιρετικό βιβλίο «Οικολογία και καπιταλισμός» του John Bellamy Foster, που πρόσφατα κυκλοφόρησε στην Ελλάδα, από τις εκδόσεις Μεταίχμιο και για το οποίο θα αναφερθούμε με λεπτομέρειες σύντομα.