Μέρος δεύτερο

Δύο τα μεσάνυχτα και το τηλέφωνο στο σπίτι του Προέδρου Σαλβαδόρ Αλιέντε χτυπά. Το μήνυμα σαφές: Μονάδες του Πολεμικού Ναυτικού καταλαμβάνουν όλα τα στρατηγικά σημεία της δεύτερης σε μέγεθος πόλης και κύριου λιμανιού της χώρας, Βαλπαραΐσο.

«Βρέχει στο Σαντιάγο», ακούστηκε από το ραδιοφωνικό σταθμό «Αγκρικαλτούρα»... Χάραζε η 11η Σεπτέμβρη του 1973 και δεν έβρεχε. Ο Σαλβαδόρ Αλιέντε καλεί σε άμεση σύσκεψη τους ηγέτες των κομμάτων, που συνιστούν το συνασπισμό της «Λαϊκής Ενότητας». Εντούτοις, δεν υιοθετεί την άποψη, που εκφράστηκε με ένταση από πολλούς συνεργάτες του, ότι πρόκειται για την εκδήλωση της πρώτης φάσης του πραξικοπήματος και θα πρέπει άμεσα να κινητοποιηθούν οι οργανωμένες ομάδες και οργανώσεις της «Λαϊκής Ενότητας», αλλά και της οργάνωσης «Λαϊκής Δύναμης», δηλαδή, ουσιαστικά, οι ένοπλες ομάδες Εργατικής Πολιτοφυλακής.

Αραγε, γιατί δεν ήταν πρώτη φορά που υπήρξε κάποια εκδήλωση είτε πραξικοπήματος είτε δολοφονικής απόπειρας κατά του Αλιέντε; `Η, μήπως, είχε «εμπιστοσύνη» ότι, τελικά, οι διαπραγματεύσεις θα μπορέσουν να αποσοβήσουν και αυτό το πραξικόπημα;

Ενα μήνα πριν τις δημοτικές εκλογές του Απρίλη του 1971, υπήρξε αποτυχημένη απόπειρα κατά της ζωής του Χιλιανού Προέδρου, όπως και την 11η Σεπτέμβρη του 1972. Το Μάρτη του 1972, είχε αποκαλυφθεί σχέδιο της νεοφασιστικής οργάνωσης «Πατρίδα και Ελευθερία», που προέβλεπε τη δημιουργία ταραχών και στρατιωτικής ανταρσίας για την κατάληψη του προεδρικού μεγάρου, ή από την τελική πράξη κορύφωσης της δράματος πριν την τραγωδία, το Ιούλη και τον Αύγουστο του 1973, όπου ανάμεσα στα άλλα, στις 29 Ιούνη, στασίασε και τάγμα τεθωρακισμένων στο Σαντιάγο και έκανε απόπειρα πραξικοπήματος... Η στάση καταστάλθηκε από στρατεύματα πιστά στον στρατηγό Κάρλο Πρατς Γκονσάλες, όμως σήμερα μπορεί να θεωρηθεί ως πρόβα τζενεράλε, αφού, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, αλλά και τα στοιχεία που δόθηκαν στη δημοσιότητα, η απόπειρα έδωσε τη χρυσή ευκαιρία για το τελειωτικό «ξεκαθάρισμα» στους κόλπους του στρατού από όσους στήριζαν την κυβέρνηση της «Λαϊκής Ενότητας», είτε έμεναν πιστοί στο Σύνταγμα, αφού τους μήνες που είχαν προηγηθεί είχαν απομακρυνθεί δημοκρατικοί ή προοδευτικοί αξιωματικοί από κρίσιμα πόστα, ενώ στρατιώτες και ναύτες συλλαμβάνονται, βασανίζονται, τιμωρούνται, γιατί έχουν εκφράσει την αντίθεσή τους με τα πραξικοπηματικά σχέδια. Στις 23 Αυγούστου, ο αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων, στρατηγός Πρατς, παραιτείται, καταγγέλλοντας τα σχέδια για πραξικόπημα και διαφεύγει στην Αργεντινή, όπου λίγες μέρες μετά το πραξικόπημα θα δολοφονηθεί. Ο Αουγκούστο Πινοτσέτ τον διαδέχεται...

Με τις πρώτες ακτίνες φωτός της 11ης Σεπτέμβρη, ο Αλιέντε βρίσκεται στο προεδρικό μέγαρο, ενώ οι πληροφορίες για κινήσεις του Στρατού και της Αστυνομίας σε στρατηγικής σημασίας εργοστάσια συνεχίζονται. Στις 7.30, τα τεθωρακισμένα περικυκλώνουν το προεδρικό μέγαρο και όλοι συνειδητοποιούν ότι το «Βρέχει στο Σαντιάγο» ήταν το σύνθημα πως πραξικόπημα είχε ξεκινήσει. Μία ώρα αργότερα, το ραδιόφωνο, που στηρίζει τη χούντα, μεταδίδει μήνυμα που καλεί τον Αλιέντε να παραιτηθεί.

«Αυτή είναι η τελευταία φορά που ακούτε τη φωνή μου... θα παραμείνω στο προεδρικό μέγαρο, στις επάλξεις της Δημοκρατίας, εάν χρειαστεί, δίνοντας και τη ζωή μου... Υπερασπιστείτε την επανάσταση!».

Μετά την πρώτη ανταλλαγή πυρών και το τελεσίγραφο του Στρατού, η αστυνομική δύναμη που φρουρεί το προεδρικό μέγαρο αποχωρεί, ενώ ο Αλιέντε απομένει με τους συνεργάτες του, όλοι στελέχη της κυβέρνησης «Λαϊκής Ενότητας» και μερικούς δεκάδες άντρες της Εργατικής Πολιτοφυλακής. Στις 11.30 το προεδρικό μέγαρο βομβαρδίζεται από πολεμικά αεροσκάφη, ενώ η φωτιά αρχίζει να καίει τα πάντα. Ο ίδιος ο Πινοτσέτ από το ραδιόφωνο και πάλι προαναγγέλλει τη δολοφονία του Αλιέντε μόλις αυτός παραδοθεί. Στις 2 το μεσημέρι και κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες, ο Σαλβαδόρ Αλιέντε θα βρεθεί νεκρός με ένα αυτόματο όπλο στο χέρι. Η χούντα θα δηλώσει ότι αυτοκτόνησε, αλλά ο Φιντέλ Κάστρο και η κόρη του Μπεατρίζ Αλιέντε Ονια θα καταγγείλουν ότι δολοφονήθηκε. Εξάλλου, υπάρχει φωτογραφικό υλικό, που δείχνει τον Αλιέντε με κράνος να εξέρχεται του προεδρικού μεγάρου Λα Μονέδα. Ζωντανός ...πριν την τελική επίθεση του Στρατού υπό τας διαταγάς του Πινοτσέτ.

Την ίδια στιγμή, σκληρές συγκρούσεις ξεσπούν σε γειτονιές του Σαντιάγο, σε εργοστάσια, στο Πανεπιστήμιο, στο Πολυτεχνείο, σε πολλές πόλεις της παράδοξης γεωγραφικά χώρας, όπως το Ικίκε, την Αντοφαγάστα, το Βαλπαραΐσο και άλλες. Αρχισαν μαζικές συλλήψεις στελεχών και μελών της «Λαϊκής Ενότητας», επί τόπου εκτελέσεις άοπλων αγωνιστών, βασανιστήρια και ανηλεείς ξυλοδαρμοί. Βομβαρδίστηκαν ραδιοφωνικοί σταθμοί, έγιναν μάχες σε γραφεία εφημερίδων.

Η χούντα κηρύσσει τη χώρα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, ενώ τη νύχτα της 11ης προς 12η Σεπτέμβρη, υπό το συντονισμό και το σχεδιασμό του γενικού ελεγκτή του Ναυτικού, Ροδόλφο Βίο - νομικού και απότακτου εξαιτίας της εξέγερσης των αξιωματικών που ηγήθηκε επί προεδρίας Εντουάρδο Φρέι, ανθρώπου που προετοίμαζε πραξικόπημα και τον Οκτώβρη του 1970, δηλαδή πριν την ανάληψη εξουσίας από τον Αλιέντε και την κυβέρνηση «Λαϊκής Ενότητας» μετά όμως τις εκλογές του Σεπτέμβρη. Ομως, η Ουάσιγκτον τον «συμβούλεψε» να σταματήσει, αφού, σύμφωνα πάντα με τις εκτιμήσεις του Πενταγώνου και του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, δεν ήταν αρκετά προετοιμασμένος, αλλά ούτε και ο χρόνος κατάλληλος - καταρτίζεται και η συνταγματική πράξη, όπου δηλώνεται ότι οι επικεφαλής των διαφορετικών σωμάτων των Ενόπλων Δυνάμεων και των Καραμπινιέρων αποτελούν την ηγεσία της χούντας, που σκοπό έχει «την αποκατάσταση της διαρρηγμένης χιλιανής ταυτότητας, δικαιοσύνης και συνταγματικής νομιμότητας». Η ηγεσία της χούντας είναι, φυσικά, ο Αουγκούστο Πινοτσέτ ως αρχηγός του Στρατού και πρόεδρος της χούντας (!), ο αρχηγός της Αεροπορίας, Γκουστάβο Λέιγκ, ο αρχηγός του Ναυτικού, Χοσέ Τορίμπιιο Μεντόσα, και ο αρχηγός των Καραμπινιέρων, Σέσαρ Μεντόσα. Ενώ το Υπουργικό Συμβούλιο απαρτίζεται ακόμη από 10 στρατιωτικούς αξιωματούχους και 4 πολίτες.

Το πρωινό της 12ης Σεπτέμβρη βρίσκει τις πύλες του Σταδίου του Σαντιάγο ανοιχτές, προκειμένου να δεχτεί τους χιλιάδες συλληφθέντες. «Μπροστά μας εκτελέστηκαν 400 με 500 κρατούμενοι. Ηταν η μεγαλύτερη ομάδα που εκτελέστηκε μέσα στο γήπεδο. Το άλλο που μπορούσαμε να πούμε είναι ότι ακούσαμε και είδαμε να σκοτώνουν ανθρώπους με το ξύλο. Δεν τους βασάνιζαν. Τους χτυπούσαν μέχρι να πεθάνουν», ανέφεραν, στην ανταπόκρισή τους για την πρώτη μέρα του πραξικοπήματος, οι δημοσιογράφοι της Deutsche Welle. Στο ίδιο αυτό Στάδιο, ο λαϊκός τραγουδιστής και ηγέτης του κινήματος Nuevo Cancion,Βίκτορ Χάρα, βασανίζεται και δολοφονείται με τον πλέον φρικαλέο τρόπο, στις 16 Σεπτέμβρη. Σύμφωνα με τον απολογισμό των πρώτων ημερών από τον Ερυθρό Σταυρό, μόνο στο Στάδιο του Σαντιάγο υπολογίζεται ότι υπήρχαν 7.000 κρατούμενοι έως τις 22 του Σεπτέμβρη, ενώ το γήπεδο του Σαντιάγο, μαζί με άλλα γήπεδα, ανοιχτούς χώρους, σχολεία και, φυσικά, στρατιωτικές εγκαταστάσεις, χρησιμοποιήθηκαν τις μέρες, τους μήνες ή και τα χρόνια που ακολούθησαν το μαύρο πρωινό της 11ης Σεπτέμβρη ως στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπως στο Πισάγουα, στο Τσακαμπούκο, στο νησί Ντόσον και άλλα. Και, φυσικά, κανείς δεν πρέπει να λησμονήσει τις μυστικές φυλακές - κολαστήρια, όπως η διαβόητη Βίγια Γκριμάλντι στα περίχωρα του Σαντιάγο.

Η αγριότητα και οι μαζικές σφαγές στη Χιλή τις πρώτες ημέρες του πραξικοπήματος είχαν τέτοια έκταση που θύμισαν σε ουκ ολίγους το μακελειό που συνόδευσε την ανατροπή του Σουχάρτο στην Ινδονησία, το 1965. Υπολογίζεται ότι περισσότεροι από 1.500.000 κομμουνιστές μόνο δολοφονήθηκαν από το στρατιωτικό καθεστώς του Σουχάρτο. Μία «Νέα Τζακάρτα» ή μία θηριωδία ανάλογη μόνο με αυτές που γνώρισε η ανθρωπότητα κατά την περίοδο του ναζισμού; Πιθανώς και τα δύο.

Τα βασανιστήρια περιλάμβαναν ανάμεσα στα άλλα πνιγμούς κρατουμένων που τους είχαν δέσει στο νερό, ξερίζωμα των μελών με τανάλιες, κρέμασμα από τους καρπούς, ηλεκτροσόκ σε όλα τα σημεία του σώματος, τουφεκισμούς για παραδειγματισμό... Οι νεκροί των πρώτων ημερών υπολογίστηκαν σε 3.000, ενώ οι κρατούμενοι σε φυλακές και στρατόπεδα συγκέντρωσης στους 40.000. Σήμερα, σύμφωνα με τις καταγγελίες, υπάρχουν ακόμη 3.173 εξαφανισμένοι...

Στις 18 Σεπτέμβρη 13 άνθρωποι δολοφονήθηκαν στο Ορόσκο από ένοπλους παραστρατιωτικούς. Συνελήφθησαν από τους καραμπινιέρους, αφού κυκλοφορούσαν σε ώρες που απαγορευόταν η κυκλοφορία. Παραδόθηκαν στους παραστρατιωτικούς, που τους παρέταξαν κατά μήκος της γέφυρας του ποταμού Πιλμακουίν και τους εκτέλεσαν. Την ίδια ημέρα, δολοφονείται ο ιερέας Χουάν Αλσίνα, ο οποίος ήταν επικεφαλής προσωπικού του νοσοκομείου Σαν Χουάν δε Διός. Σύμφωνα με τις μαρτυρικές καταθέσεις, ο Αλσίνα συνελήφθη στο χώρο του νοσοκομείου, ξυλοκοπήθηκε και βασανίστηκε αγρίως, ενώ το πτώμα του βρέθηκε μερικές μέρες αργότερα στις όχθες του ποταμού Μαπότσο με δέκα σφαίρες στην πλάτη. Και πάλι την 18^η Σεπτεμβρίου 19 άνθρωποι «εξαφανίστηκαν». Οι περισσότεροι εργάτες της Κατασκευαστικής Βιομηχανίας Χάρτου και Κυτίων (Compania Manufacturera de Papeles y Cartones-CMPC) από τις πόλεις Λάχα και Σαν Ροσέντο επιβιβάστηκαν διά της βίας σε όχημα της βιομηχανίας και έκτοτε «αγνοείται η τύχη τους». Μια «συνηθισμένη μέρα»...

Και εάν αυτές ήταν οι πρώτες «συνηθισμένες μέρες του καθεστώτος» που αναγνωρίστηκε από τις ΗΠΑ στις 25 του Σεπτέμβρη, με το πέρασμα του χρόνου, η χούντα εξέλιξε τις μεθόδους της. Στις 14 Ιουνίου δημιουργείται η Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών, η περιβόητη DINA, η οποία είχε ευρύτατες εξουσίες και δρούσε μέχρι τα μέσα του 1997, σκορπώντας το θάνατο, υπό την ηγεσία του στρατηγού Μανουέλ Κοντρέρας. Η DINA είχε πολλά μυστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, φυλακές και κέντρα βασανιστηρίων ανά τη χιλιανή επικράτεια, ενώ εμπλέκεται και με τη δολοφονία του στρατηγού Κάρλο Πρατς και της γυναίκας του Σοφία Κάθμπερτ, στις 30 Σεπτέμβρη του 1973 στο Μπουένος Αϊρες, από έκρηξη βόμβας, αλλά και τις δολοφονίες του πρώην υπουργού Εξωτερικών της κυβέρνησης Αλιέντε, Ορλάντο Λετελιέρ και του βοηθού του Ρόνι Μόφιτ στην πρωτεύουσα των ΗΠΑ, Ουάσιγκτον, στις 21 Σεπτέμβρη του 1976 και την απόπειρα δολοφονίας κατά του πρώην αντιπροέδρου της κυβέρνησης Εντουάρδο Φρέι, Μπερνάντο Λέιτον και της γυναίκας του Ανα Φρέσνο στο σπίτι τους στη Ρώμη, την 6^η Οκτώβρη του 1975. Η μπριγάδα Μούλχεν της DINA είναι υπεύθυνη και για τη δολοφονία του Ισπανού διπλωμάτη που εργαζόταν για την Οικονομική Επιτροπή για τη Λατινική Αμερική, Καρμέλο Σορία, στις 16 Ιουλίου του 1976.

Επίσης, η αντιμετώπιση των κομμουνιστών απαιτούσε «ειδική μεταχείριση». Γι' αυτό την 1^η Σεπτέμβρη του 1975 δημιουργήθηκε το αντικομμουνιστικό απόσπασμα Comando Conjunto, με τη συμμετοχή αξιωματικών των μυστικών υπηρεσιών της Αεροπορίας, του Ναυτικού και των Καραμπινέρος, με επικεφαλής τον ταγματάρχη Εντγκάρδο Σεμπάγιος Τζόουνς, με μοναδικό στόχο την εξαφάνιση του Κομμουνιστικού Κόμματος της Χιλής. Μέχρι τα τέλη του 1976, τα μέλη δύο τουλάχιστον Κεντρικών Επιτροπών του ΚΚΧ και δεκάδες μέλη της Κομμουνιστικής Νεολαίας συνελήφθησαν και «εξαφανίστηκαν». Σύμφωνα με την έκθεση της επιτροπής Ρέτιγκ, το Comando Conjunto ευθύνεται για την εξαφάνιση τουλάχιστον 30 στελεχών, ενώ άλλες πηγές ανεβάζουν τον αριθμό σε 70 τουλάχιστον.

Ενα ακόμη τερατούργημα της χούντας του Πινοτσέτ, το «καραβάνι του θανάτου». Επίλεκτη ομάδα αξιωματικών, με επικεφαλής τον στρατηγό Σέρχιο Αρεγιάνο Σταρκ, που περιδιάβαινε τη χιλιανή γη από τα σύνορα με το Περού και τη Βολιβία έως τη Γη του Πυρός και την εκαθάριζε «από τα αγριόχορτα και τα αγκάθια του κομμουνισμού». Επισήμως, η αποστολή του ήταν η επιθεώρηση της διαδικασίας, των ακροάσεων και των αποφάσεων των στρατοδικείων για τους πολιτικούς κρατουμένους και η επιβολή τους κατά τα στάνταρ του Σαντιάγο. Οργανώσεις υπεράσπισης ανθρωπίνων δικαιωμάτων είχαν καταγγελίες για τουλάχιστον 72 εκτελέσεις πολιτικών κρατουμένων σε 5 επαρχίες της Χιλής (Καουκένες, Λα Σερένα, Κονιάπο, Αντοφαγάστα, Καλάμα) μόνο κατά το πρώτο δεκαήμερο του Οκτώβρη του 1973.

Οπως έχει καταγραφεί και στην έκθεση Ρέτιγκ, δεν ήταν λίγες οι φορές, που το «καραβάνι του θανάτου» έπαιρνε τους κρατούμενους από τα κελιά τους και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης που είχαν δημιουργηθεί και τους εκτελούσε με συνοπτικές διαδικασίες, πολλές φορές δίχως οι στρατιωτικοί διοικητές των περιοχών να έχουν γνώση. Μία τέτοια περίπτωση και ο στρατηγός Χοακίν Λάγος, που το 1973 ήταν διοικητής του πρώτου τάγματος του χιλιανού στρατού με βάση την πόλη Αντοφαγάστα στην έρημο Ατακάμα. Ο Λάγος, με επιστολή του προς τον στρατηγό Αουγκούστο Πινοτσέτ, κατήγγειλε το «καραβάνι του θανάτου» ότι δολοφόνησε 56 πολιτικούς κρατούμενους. Φυσικά, ο Πινοτσέτ διέγραψε μονομιάς αυτή την ενοχλητική επιστολή και έγραψε ο ίδιος ό,τι όφειλε να περιλάβει ο στρατηγός Λάγος στην αναφορά του, όπως αναφέρει και ο Χιλιανός συγγραφέας Λουίς Σεπούλβεδα στο βιβλίο του «Η τρέλα του Πινοτσέτ», που προδημοσίευσή του είχαν τα «ΝΕΑ», στις 3, 4 και 5 Σεπτέμβρη. Αυτή ακριβώς η ιδιόχειρη αναφορά ήταν το «κλειδί» για το «σπάσιμο» του Πινοτσέτ κατά τη διάρκεια της ανάκρισής του από τον Χιλιανό δικαστή Γκουσμάν, συνεχίζει ο Σεπούλβεδα, όπου εγκατέλειψε τη στάση «ουδέν γνωρίζω» στο γνωρίζω τα πάντα, αλλά ένοχοι φυσικά ήταν οι υφιστάμενοί του... «όταν αναγνώρισε το έγγραφο του στρατηγού Λάγος, αναγνώριζε ότι ήξερε πως έβγαζαν τα μάτια με μαχαίρια, ότι τους έσπαγαν τα χέρια και τα σαγόνια πριν τους τουφεκίσουν αργά αργά, πρώτα τους πυροβολούσαν στις φτέρνες, ύστερα στα γεννητικά όργανα και στο, τέλος, τα μυδραλιοβόλα τους έκοβαν στα δύο»... ή σε άλλο σημείο στρεφόμενος με μήνιν κατά του υπουργού Εξωτερικών Χοσέ Μιγκέλ Ινσούλσα που «εμβολιάστηκε εκών ή άκων με το κρατικό βάλσαμο της αμνησίας» αναφέρει: «αν είσαι γυναίκα και απλώς σε βίασαν, απλώς σου έβαλαν ηλεκτρόδια, απλώς σου έχωσαν ποντίκια στο αιδοίο, απλώς σε κράτησαν έξι μήνες σε μία τρύπα της Βίγια Γκριμάλντι, ξέχασε, συγχώρεσε, συμφιλιώσου και μη διαταράσσεις την κοινωνική γαλήνη και την οικονομική σταθερότητα με τις καταγγελίες σου. Και αν είσαι άντρας και απλά σου χάλασαν τα πνευμόνια με το "υποβρύχιο", απλώς σε άφησαν ανίκανο αφού σου έκαναν ηλεκτροσόκ στους όρχεις, απλώς βασάνισαν τη μητέρα σου μπροστά σου, απλώς σε καταδίκασαν σε δεκαπέντε, είκοσι χρόνια εξορία, απλώς έχασες ένα σπίτι, μια πόλη, ένα παρελθόν, ξέχασε, συγχώρεσε, συμφιλιώσου. Μην ταράζεις την ησυχία των αρχόντων, την αγία ατιμωρησία αυτών που, καλώς ή κακώς, μου επιτρέπουν να είμαι υπουργός».

Συνεχίζεται