Ο ελληνισμός της Ρωσίας δεν έμεινε απλός θεατής μπροστά στα επαναστατικά γεγονότα, που διαδραματίστηκαν στη χώρα αυτή, όπως προσπαθούν να παρουσιάσουν ορισμένοι Ελληνες ιστορικοί.

Είναι πολλοί οι ομογενείς της Οδησσού, της Κριμαίας, του Καυκάσου, που στάθηκαν στο πλευρό του πολυεθνικού λαού της Ρωσίας, παίρνοντας άμεσα δραστήρια μέρος στις γραμμές του επαναστατικού κινήματος και του Κόκκινου Στρατού, υπερασπίζοντας από τη θανάσιμη απειλή τη δεύτερη (αλλού την πρώτη) πατρίδα τους.

Κατά την περίοδο της ξένης στρατιωτικής επέμβασης των 14 καπιταλιστικών χωρών ενάντια στη νεαρή Σοβιετική Ρωσία, όταν απειλείτο η εξουσία των εργαζομένων, πολλοί Ελληνες της Ρωσίας για την υπεράσπισή της πήραν σαν εθελοντές άμεσα μέρος στις τάξεις του Κόκκινου Στρατού. Μεταξύ αυτών, συγκαταλέγεται ο Ωρίων Αλεξάκης, που διατέλεσε πολιτικός επίτροπος Μεραρχίας του Κόκκινου Στρατού, ο Α. Ιωαννίδης, ο Σ. Παπαδόπουλος, ο Παναγιώτης Ταμπουλίδης, ο Κοσμάς Βασιλειάδης, ο Κ. Ζαχιρίδης, ο Δ. Τριανταφυλλίδης και πολλοί άλλοι.

Οχι μόνον αυτό. Αναφέρεται ότι από το Εκστρατευτικό Ελληνικό Σώμα Στρατού στην Ουκρανία πέρασαν στις γραμμές του Κόκκινου Στρατού 70 Ελληνες.

Στο άρθρο αυτό, δε θα εξετάσω την ολική συμμετοχή των Ελλήνων της Ρωσίας στην εγκαθίδρυση και υπεράσπιση της σοβιετικής εξουσίας, αλλά θα εξιστορήσω μια πρωτόγνωρη ιστορία μιας Ελληνίδας δασκάλας από την περιοχή του Βόρειου Καυκάσου και συγκεκριμένα στη Σταυρούπολη, της Μαρίας Βαλλιανού του Κωνσταντίνου (1896-1973).

Στη Ρωσία, μετά την προσωρινή ύφεση του επαναστατικού κινήματος την περίοδο της πρώτης ρωσικής επανάστασης (1905-1907), παρατηρείται δραστηριοποίηση του ανερχόμενου επαναστατικού κινήματος. Κάτω από την επίδραση αυτού του κινήματος, το 1914 στα μεγάλα βιομηχανικά κέντρα της χώρας αναπτύσσεται η επαναστατική δράση. Κατά την περίοδο αυτή (1914), η Μ. Βαλλιανού γίνεται μέλος του Ρωσικού Σοσιαλ-Δημοκρατικού Κόμματος και παίρνει δραστήρια μέρος στα επαναστατικά γεγονότα στο κυβερνείο της Σταυρούπολης. Το 1914 στην πόλη της Σταυρούπολης ιδρύεται μια μικρή, αλλά δραστήρια μαρξιστική ομάδα νεαρών του Σοσιαλ-Δημοκρατικού Κόμματος, που αργότερα από την ομάδα αυτή βγήκαν γνωστοί επαναστατικοί παράγοντες. Μέλη της προαναφερόμενης ομάδας ήταν: ο Βαλέριαν Πετρόφ, ο Μεκσίμ Ακούλοφ, η Βαρβαρά Κοσένκο, η Μαρία Βαλλιανού και άλλοι.

Η ομάδα όχι μόνο διεξήγαγε παράνομη μαρξιστική προπαγανδιστική δράση στο κυβερνείο της Σταυρούπολης, αλλά για το συντονισμό της επαναστατικής δράσης της αποκατέστησε σύνδεση με την Επιτροπή του Ρωσικού Σοσιαλ-Δημοκρατικού Κόμματος της Πετρούπολης και του Αικατερινογράντ.

Με την κήρυξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου (1914-1918), η προαναφερόμενη μαρξιστική ομάδα, από τις πρώτες ακόμα μέρες του πολέμου, ξεσήκωσε δραστήρια αντιπολεμική προπαγάνδα ανάμεσα στους εργάτες, αγρότες και στρατιώτες. Μάλιστα, σε μια προκήρυξή της, αναφέρει: «Μας αναγκάζουν να εγκαταλείψουμε τις οικογένειές μας, το νοικοκυριό, μας επιβάλλουν αβάσταχτους φόρους και με βαγόνια σαν ζώα μας στέλνουν στα πολεμικά μέτωπα να σκοτωθούμε».

Ενώ σε άλλες προκηρύξεις αναφέρεται ότι ο πόλεμος είναι κατακτητικός και εξυπηρετεί τα συμφέροντα των καπιταλιστών και της κυβέρνησης. Και καταλήγουν «είναι καιρός να απαλλαγούμε από τα δεσμά της κυβέρνησης».

Η επαναστατική δράση της ομάδας είχε σαν αποτέλεσμα εξεγέρσεις εργατών, αγροτών, με αποκορύφωμα την εξέγερση δύο χιλιάδων ατόμων στο χωριό Αλεξάνδρεια.

Οι συνεχιζόμενες διαμαρτυρίες του αγανακτισμένου λαού ανάγκασαν τις τσαρικές τοπικές αρχές να περιορίσουν στην περιοχή της Σταυρούπολης κατά το 1/3, αλλού κατά 1/4, τους φόρους.

Ομως, η δραστηριοποίηση της δράσης της ομάδας, η εξέλιξη των γεγονότων είχαν σαν αποτέλεσμα την ένταση των καταπιεστικών μέτρων. Το Γενάρη του 1915, η αστυνομία συλλαμβάνει τα μέλη της ομάδας, εκτός από τους Μ. Βαλλιανού και Ε. Γρεμπένκο.

Για την ανάπτυξη του παράνομου επαναστατικού κινήματος στη Σταυρούπολη, το 1915 στέλνεται από τη Μόσχα ο επαναστάτης μπολσεβίκος Β. Πετρόφ, ο οποίος ανασύνταξε τις επαναστατικές δυνάμεις, ιδρύοντας νέα 14μελή ομάδα του Ρωσικού Σοσιαλ-Δημοκρατικού Κόμματος, στην οποία συγκαταλεγόταν και η Μ. Βαλλιανού.

Με τη νίκη της σοβιετικής εξουσίας στη Σταυρούπολη αρχίζει μια νέα ζωή. Ομως, τον Ιούλη του 1918, οι προσπάθειες της σοβιετικής εξουσίας διακόπηκαν με την ένοπλη ξένη στρατιωτική επέμβαση των 14 καπιταλιστικών κρατών και της εσωτερικής αντίδρασης.

Κατά τη χρονική περίοδο της επέμβασης και του εμφυλίου πολέμου, η Μ. Βαλλιανού παίρνει δραστήρια μέρος στην υπεράσπιση της σοβιετικής εξουσίας και εργάζεται στο στρατιωτικό τομέα, κατέχοντας τη θέση του αντιπροέδρου της Διεύθυνσης του Πολιτικού Τμήματος του Ανατολικού Μετώπου.

Το 1920, με την εκδίωξη των στρατευμάτων των επεμβάσεων και την απελευθέρωση της Σταυρούπολης, αρχίζει η επαναλειτουργία των σχολείων. Στην πολύ δύσκολη αυτή περίοδο της σοβιετικής εξουσίας, η Μ. Βαλλιανού, πεπειραμένη οργανώτρια, απόκτησε μεγάλη εκτίμηση ανάμεσα στις λαϊκές μάζες.

Την ίδια περίοδο, στη Σταυρούπολη, δίπλα στην Επαναστατική Επιτροπή του κυβερνείου, ιδρύθηκε Τμήμα Λαϊκής Παιδείας, με επικεφαλής την Μ. Βαλλιανού, η οποία πολύ νωρίτερα από την Οχτωβριανή Επανάσταση εργαζόταν δασκάλα στο χωριό Σεργιέβσκι, και παίρνει δραστήρια μέρος στο επαναστατικό κίνημα και στην εγκαθίδρυση των Σοβιέτ στη Σταυρούπολη. Το Μάρτιο του 1920, παρά τη δύσκολη οικονομική κατάσταση της χώρας, που προκάλεσε η ξένη στρατιωτική επέμβαση, στη Σταυρούπολη άρχισαν να λειτουργούν τέσσερα σχολεία. Οχι μόνον αυτό, αλλά το ίδιο έτος συγκαλέστηκε Συνέδριο των Σοβιέτ, με θέμα την εξάλειψη του αναλφαβητισμού στο κυβερνείο της Σταυρουπόλεως.

Το 1922 όλες οι δραστηριότητες της Μαρίας Βαλλιανού μεταφέρονται στο Λένινγκραντ, όπου παίρνει δραστήρια μέρος στην κομματική ζωή της πόλης και την οικοδόμηση της νεαρής Σοβιετικής Ρωσίας.