ΚΡΙΤΙΚΗ: Νίκος ΑΝΤΩΝΑΚΟΣ

Ο Θόδωρος Μαραγκός δε σου «επιτρέπει» να πεις πολλά - πολλά γι' αυτόν και το έργο του! Ο γνωστός και παλιός, πια, σκηνοθέτης, διαθέτει ένα δικό του άμεσο λόγο, ένα γνήσιο λαϊκό λόγο και αυτόν επέλεξε να κουβεντιάζει! Το ίδιο κάνει και στην καινούρια του ταινία «Ισοβίτες». Θέλεις δε θέλεις, πρέπει να συμφωνήσεις μαζί του! Η άλλη επιλογή, η ακύρωση, ούτε να σου περάσει για σκέψη! Ο Μαραγκός δεν προσπερνιέται! Εχει επιβάλει την παρουσία του!

Τίποτα στο έργο του Μαραγκού δεν είναι «περί διαγραμμάτων»! Ο,τι έχει να σου πει, σου το λέει κατάφατσα. Το ίδιο κάνει και στους «Ισοβίτες», στους οποίους παρακολουθεί με αγάπη, σεβασμό και πόνο δυο νεαρά λαϊκά άτομα (τους Ισοβίτες), τα οποία αγαπούν και μισούν τη ζωή ανάλογα με τις διακυμάνσεις της! Ο ένας αγωνίζεται για να γλιτώσει τη φυλακή και ο άλλος αγωνίζεται για να μπει στη φυλακή για να γλιτώσει αυτός από κείνη (τη ζωή)!

Καλά το καταλάβατε! Για ιλαροτραγωδία πρόκειται! Μια ιλαροτραγωδία γεμάτη ανθρωπιά και πόνο. Παράλληλα, όμως, όπως γίνεται με όλα τα γνήσια λαϊκά έργα, οι «Ισοβίτες» είναι μια αισιόδοξη ιλαροτραγωδία. Οι δυο κεντρικοί ήρωες, αφού περάσουν την «κρίση» τους, θα ισορροπήσουν και θα βρούνε στις καθημερινές «λεπτομέρειες» - και στις καθημερινές δυσκολίες - το νόημα της ζωής. Και θα τη ρουφήξουν μέχρι το μεδούλι!

Δε θέλω να μπω σε περισσότερες λεπτομέρειες. Να πω, δηλαδή, πως αν ο Μαραγκός έδινε βάση και στην αισθητική κλπ., κλπ. Είμαι, πια, πεπεισμένος ότι κατέληξε εδώ που κατέληξε από επιλογή και όχι από αδυναμία ή από άγνοια για έναν πιο «ποιοτικό» κινηματογράφο. Πολύ καλές ερμηνείες από τους δυο πρωταγωνιστές! Αλλά και από τη νεαρή συμπρωταγωνίστριά τους.

Παίζουν: Βαγγέλης Μουρίκης, Τάκης Σπυριδάκης, Κατερίνα Δασκαλάκη, Στέφανος Ρίσκας, Ευαγγελία Μουμούρη κ.ά.

«Η Εαρινή Σύναξις Των Αγροφυλάκων» είναι, ακριβώς, το αντίθετο από τον φαστφούντ κινηματογράφο. Διαθέτει πρώτα απ' όλα φαντασία! Διαθέτει πολύ καλό και λεπτό γούστο. Και, το μέγιστο, μυρίζει «ευωδιές του Δεκαπενταύγουστου», που λέει ο ποιητής. Μυρίζει μια γνήσια και ζωντανή Ελλάδα. Μυρίζει δημοτική ποίηση, λαϊκές ζωγραφιές του Θεόφιλου!

Μην ασχοληθείτε με το θέμα. Αυτό είναι η αφορμή. Ενα «καταραμένο» και «μονόχνοτο» χωριό όπου κανένας αγροφύλακας δεν μπορεί να στεριώσει. Πάνω σε αυτόν τον απλό και ελάχιστο καμβά ξετυλίγεται όλη η ομορφιά της φύσης, του έρωτα, των ανθρώπινων σχέσεων. Ολα αυτά σε πλήρη αρμονία. Χωρίς ποτέ να ξεπέφτουν σε λαϊκισμούς και φολκλόρ. Και πίσω τους να τα στηρίζει και να τα αναδείχνει η θαυμάσια ρομαντική μουσική του Βιβάλντι («Τέσσερις εποχές»).

«Η Εαρινή Σύναξις Των Αγροφυλάκων» διαθέτει μια μοναδικότητα! Είναι μοναδική! Οσο και να προσπαθώ, δεν μπορώ να φέρω στο μυαλό μου μια παρόμοια ελληνική ταινία (και ξένη θα έλεγα)! Οι αντιρρήσεις που ακούγονται, και είναι και δικές μου αντιρρήσεις, για τη διάρκειά της (180΄), περνάνε σε δεύτερη μοίρα. Είναι τόση και τέτοια η ομορφιά που εισπράττει ο θεατής, που το αντίτιμο, η πολύτιμη ώρα του, είναι το ελάχιστο που καταβάλλει!

Παίζουν: Αγγελική Μαλάντη, Αγγελος Παντελάρας, Τάκης Αγορής, Γιάννης Τσουμπαριώτης κ.ά.

Οι «Σκλάβοι στα Δεσμά τους», είναι μεταφορά στη μεγάλη οθόνη του ομότιτλου κοινωνικού (σοσιαλιστικού) μυθιστορήματος του Κωνσταντίνου Θεοτόκη. Ενός βιβλίου που σημάδεψε τα ελληνικά γράμματα, αφού είναι από τα πρώτα που γνώρισαν λογοτεχνικά στον έλληνα αναγνώστη τις καινούριες ιδέες, τις ιδέες του σοσιαλισμού των αρχών του περασμένου αιώνα. Ο συγγραφέας του βιβλίου έμεινε στην ιστορία σαν ο πατέρας του κοινωνικού (σοσιαλιστικού) μυθιστορήματος. Αυτός πρώτος πέρασε στο λογοτεχνικό προσκήνιο τις λαϊκές μάζες...

Ο Τώνης Λυκουρέσης εκτιμώντας βαθύτατα τον μεγάλο Ελληνα διανοητή, ο οποίος, δυστυχώς, έζησε πολύ λίγο, μόλις 51 χρόνια (1872-1923), έκλεισε τα μάτια στις σειρήνες του εντυπωσιασμού και εστίασε με σεμνότητα πάνω στα μηνύματα του συγγραφέα. Προσπάθησε, δε, να μείνει τόσο πιστός στο μυθιστόρημα που, κατά κάποιο τρόπο, έβλαψε το δικό του έργο. Το οποίο, για να μη λοξοδρομήσει από το βιβλίο, δεν αυτονομήθηκε. Σε αρκετές στιγμές, μάλιστα, μοιάζει σα να εμποδίζεται να πετάξει!

Πράγματι, το «ελάττωμα» της ταινίας είναι η πιστότητα στο συγγραφέα. Ο Λυκουρέσης δεν έλαβε υπόψη το χρόνο που πέρασε, δεν ήθελε ή δεν τόλμησε να «ερμηνεύσει» τον Θεοτόκη, όπως θα έπρεπε να κάνει. Να τον «χρησιμοποιήσει», δηλαδή, σαν αφετηρία και πάνω του να οικοδομήσει και να «εξηγήσει» αυτή τη μεγάλη κοινωνική μεταβολή (πέρασμα από τη φεουδαρχία στην αστική δημοκρατία) που πραγματεύεται, με τον τρόπο του (στο χρόνο του), το βιβλίο. Στάθηκε και αυτός, όπως ο συγγραφέας, στις «προσωπικές» ιστορίες και μέσα από αυτές προσπάθησε να μιλήσει για το γενικό. Το «προσωπικό», δε, είναι τόσο έντονο και τόσο δραματικό στην ταινία, όπως και στο βιβλίο άλλωστε, που κοστίζει στο πολιτικό (γενικό). Ο θεατής παγιδεύεται από το προσωπικό δράμα και δυσκολεύεται να κάνει τους συσχετισμούς, για τους οποίους, άλλωστε, δεν υπάρχουν πολλές νύξεις στην ταινία.

Βέβαια, ο καθένας γνωρίζει, πως στον τόπο μας δεν υπάρχει παρελθόν και πείρα σε τέτοιου είδους κινηματογράφο. Δεν είμαστε Ιταλία, για παράδειγμα, δεν πέρασε από τον τόπο μας κάποιος Βισκόντι, και με αυτή την έννοια, ο Λυκουρέσης, περπάτησε σε σχεδόν άγνωστα μονοπάτια (Κάποιες αραιές περιπτώσεις «ιστορικών» ταινιών, όταν δεν ήταν για τα πανηγύρια, που ήταν οι περισσότερες, είχαν και αυτές τα ίδια «προβλήματα» με την ταινία του Λυκουρέση). Αυτή η ανασφάλεια έκανε τον καλό επτανήσιο δημιουργό, ας πούμε, συντηρητικό!

Τα παραπάνω δεν ακυρώνουν σε τίποτα την ποιότητα του έργου. Οι παρατηρήσεις μου είναι προσθετικές. Εγώ παρακολούθησα με ενδιαφέρον και σεβασμό την ταινία. Σημείωσα την καλή φωτογραφία, ιδιαίτερα στα εσωτερικά, του Παναγιώτη Σαλαπάτα, τα κοστούμια του Κωνσταντίνου Ζαμάνη, τη μουσική του Μίνου Μάτσα, το μοντάζ του πολύ καλού πάντοτε άλλωστε Γιώργου Τριανταφύλλου. Και, βέβαια, τις πολύ καλές ερμηνείες όλων σχεδόν των ηθοποιών, με προεξέχουσα αυτή του Γιάννη Φέρτη.

Παίζουν: Γιάννης Φέρτης, Ακης Σακελαρίου, Δήμητρα Ματσούκα, Ρηνιώ Κυριαζή, Χρήστος Λούλης, Κωνσταντίνος Παπαχρόνης, Ειρήνη Ιγγλέση, κ.ά.

Η Τουρκία, τι κρίμα, είναι τόσο όμορφη χώρα για να περιλούζεται με τόσους αβάσταχτους καημούς! Καημούς που φαίνονται στην ταινία και καημούς από τους οποίους οι πιο πολλοί και οι πιο ανυπόφοροι να βρίσκονται έξω από το κάδρο. Τους ακούμε, αλλά δεν τους βλέπουμε (επιλογή του σκηνοθέτη για να τους φανταστούμε σύμφωνα με τις εμπειρίες μας και τις γνώσεις μας).

Εξω από το κάδρο, λοιπόν, μια Τουρκία γεμάτη βία και απειλές. Σειρήνες αστυνομικές, σειρήνες ασθενοφόρων, κρωγμοί πλοίων, σκυλιά να γαυγίζουν, πυροβολισμοί, πολλοί πυροβολισμοί. Και κάτι μουσικές να σου σκίζουν τα στήθια! Χειρότερες από τους πυροβολισμούς! Μέσα στο κάδρο, πάνω στην κατάλευκη οθόνη, μια μικρή κυνηγημένη ψυχούλα, μια μικρή κυνηγημένη ηλιαχτίδα, ένα 14χρονο κορίτσι που μεγαλώνει μέσα στην ασχήμια. Ο πατέρας ψιλοψαράς, ψιλονταβατζής και ψιλοκακοποιός. Ενα δυστυχισμένο ρεμάλι. Η μάνα άλλο ερείπιο αυτή! Εφυγε από τον μικροαπατεώνα, εγκαταλείποντας και τη μικρή ηλιαχτίδα, και ζει με ένοπλο αστυνομικό (γέννησε και άλλο παιδί μαζί του). Από τη μια παρανομία στην άλλη! Στο σπίτι, επίσης, υπάρχει και ο κατάκοιτος παππούς. Ενας ανυπόφορος και ανυπόληπτος μισοπεθαμένος άντρας!

Το κορίτσι (η Τουρκία;) μεγαλώνει, όπως τα αγριολούλουδα, από μόνη της. Ολα γύρω της εχθρικά και έτοιμα να τη χρησιμοποιήσουν και να την εκμεταλλευτούν! Ο παιδεραστής μπακάλης της γειτονιάς, η χοντρή γειτόνισσα, οι πόρνες που μεταφέρει ο πατέρας της, τα αστυνομικά αυτοκίνητα που σκούζουν, οι πυροβολισμοί. Το κορίτσι σπαράζει και κανένας δεν ακούει τις κραυγές της. Κάθε τόσο πιάνει το στήθος της, γιατί δε βγαίνει η στριμωγμένη ανάσα της (άσθμα).

Η μικρή ηλιαχτίδα δεν έχει παρά δυο επιλογές (όπως ο καθένας μοναχικός άνθρωπος στη θέση της). Να πεθάνει ή να ζήσει! Αποφασίζει τη δεύτερη, παρόλο το κόστος! Αναγκάζεται, λοιπόν, σπρωγμένη από το συναίσθημα της αυτοσυντήρησης και την επιθυμία της να ζήσει, να σκληρύνει. Δε βγαίνει πέρα η ζωή αλλιώς! Στο τέλος της ταινίας η μικρή Ηλιαχτίδα θα πάρει τα πράγματα, τα όποια πράγματα, καλά ή κακά, τη ζωή, τελικά, στα χέρια της. Και θα πολεμήσει.

Η ταινία είναι μια μικρή εσωτερική τραγωδία. Χωρίς μαλλιοτραβήγματα και μεγάλες κορόνες. Με μια πολύ καλή και στρωτή γραφή. Τα πρόσωπα είναι τόσο εκφραστικά, που από μόνα τους είναι μια μεγάλη πληγή. Μεγάλη πληγή είναι και ο Βόσπορος με την άγρια ομορφιά του. Και από πάνω του τα μαύρα απειλητικά σύννεφα. Η μεγαλύτερη πληγή, όμως, είναι τα τραγούδια της ταινίας. Είναι φανερό ότι χωρίς αυτά τα πονεμένα τραγούδια να απορροφάνε τον πόνο, δύσκολα θα επιβίωνε ο γειτονικός λαός.

Παίζουν: Ελίτ Ισκάν, Ερντάλ Μπεσικτσόγλου, Λεβίον Γιλμάζ.

• Η κωμωδία, ο θεός να την κάνει κωμωδία, του Ντέιβιντ Φράνκελ,«Μάρλεϊ. Ενας μεγάλος μπελάς». Ζευγάρι που δεν έκανε παιδιά αγόρασε σκύλο.

Μετά άρχισε να γεννάει και παιδιά και όλοι μαζί, παιδιά, σκυλί και γονείς, πέφτουν απάνω στον πολύτιμο χρόνο σας (115΄, παρακαλώ) και στο πορτοφόλι σας. Φυλαχτείτε!

Παίζουν (ας πούμε): Οουεν Ουίλσον, Τζένιφερ Ανιστον, Ερικ Ντέιν, Αλαν Αρκιν, Καθλίν Τέρνερ.

Ο μικρός Τζαμάλ Μαλίκ, ο κεντρικός ήρωας της ταινίας, αυτός ο πεινασμένος και αγράμματος σκελετός, ο πονηρός και γεμάτος εμπειρίες, χωρίς βάθος γνώσεων βέβαια, έφτασε έξω από την πόρτα της επιτυχίας. Μπροστά στο «θαύμα»! Μια τελευταία σωστή απάντηση στο τηλεπαιχνίδι που συμμετέχει, παρόμοιο με τα δικά μας άθλια και αποπροσανατολιστικά τηλεπαιχνίδια, και αντίο φτώχεια, αντίο κυνηγητά από την αστυνομία. Μια τελευταία σωστή απάντηση, στο πιο «επιτυχημένο» τηλεπαιχνίδι της Ινδίας, και καλημέρα έρωτα, καλημέρα ζωή! Το όνειρο του κάθε άμυαλου και αποπροσανατολισμένου φτωχού διαβόλου, δηλαδή! Των εκατομμυρίων ρακένδυτων ανθρώπων, που ποντάρουν στον τζόγο (και στο «θεό»), ελπίζοντας να κερδίσουν για να αλλάξει η ζωή τους!

Τι είναι, τελικά, ο «Ρακένδυτος εκατομμυριούχος»; Είναι κωμωδία, είναι μελό, είναι δράμα; Είναι όλα αυτά και άλλα πράγματα μαζί! Για όσους, βέβαια, έχουν καθαρά μάτια, η ταινία προσφέρει αρκετά σχόλια και αρκετές αναφορές. Κάθε πλάνο της θα μπορούσε να εκληφθεί και σαν καταγγελία. Αφού αυτός ο πανέμορφος λαός βρίσκεται διαρκώς στο στόχαστρο. Στο στόχαστρο της εκμετάλλευσης, των απειλών, των προκαταλήψεων, της θρησκείας, της αστυνομίας, αλλά και των ίδιων των σπλάχνων της, αφού δικά τους κομμάτια αρπάζουν τα κορίτσια και τα κάνουν πόρνες, τα αγόρια και τα κάνουν πάσης φύσης βαποράκια. Αυτό το καθημερινό κυνήγι τούς αναγκάζει από τα γεννοφάσκια τους να σκαρφίζονται χιλιάδες διαολιές για να επιβιώσουν! Δεν είναι ζωή αυτή, αυτή είναι κόλαση.

Αυτή την κόλαση ο ταλαντούχος και πολυβραβευμένος Βρετανός σκηνοθέτης και παραγωγός Ντάνι Μπόιλ, την κόλαση που την είδε, τη διαπίστωσε και την αναγνώρισε, δε θέλησε να την κάνει ρεαλιστική! Να την κάνει επαναστατική. Δε θέλησε να την ερευνήσει και να την ερμηνεύσει. Δεν αναζήτησε τις αιτίες για τα φαινόμενα και τις συμπεριφορές! Δεν αναρωτήθηκε γιατί ο κόσμος πιστεύει πως μόνον το «θαύμα» μπορεί να τον σώσει! Ποιες λογικές τον σπρώχνουν στον τζόγο και στις ψεύτικες ελπίδες, αντί στον αγώνα, που είναι και ο μόνος αποτελεσματικός τρόπος και δρόμος! (Τότε, βέβαια, θα μιλάγαμε για άλλη ταινία!).

Ο Ντάνι Μπόιλ, για δικούς του λόγους, για λόγους που εμείς μπορούμε, φυσικά, να υποψιαστούμε (τα 8 Οσκαρ που κέρδισε η ταινία δεν είναι άσχετα με τις υποψίες μας), προτίμησε να πιάσει την μπαγκέτα του λαϊκού σουρεαλισμού, ας ονομάσουμε έτσι τη γραφή του, ο οποίος λαϊκός σουρεαλισμός, τουλάχιστον στο πρώτο επίπεδο και όταν επιπροσθέτως και αποπροσανατολιστικά συνοδεύεται με «άφθονο» χιούμορ, με «λαϊκές» μουσικές, με χορούς, με έρωτες και χρώματα, όταν τελικά γίνεται ελαφρό μιούζικαλ δηλαδή, δεν πληγώνει, αφού υπάρχει η διέξοδος της υπερβολής και του γέλιου, έστω και αν μπροστά του διαδραματίζονται τραγωδίες! Με αυτά τα εργαλεία ο Βρετανός σκηνοθέτης μας διηγήθηκε την πράγματι πρωτότυπη ιστορία του (η οποία στηρίζεται στο βιβλίο «Q&A» του Βίκας Σουάραπ).

Οποιος από τους θεατές, βέβαια, έχει την ικανότητα και μπορεί να διαβάσει ...σουρεαλιστικές εικόνες και μπορεί να αποκωδικοποιήσει τα μηνύματά τους, πολλά από τα οποία ξεπερνάνε και τους δημιουργούς τους, τότε η ταινία θα λειτουργήσει θετικά. Οι υπόλοιποι θεατές, αυτοί δηλαδή που διαβάζουν μόνον τα πρώτα επίπεδα, η μεγάλη μάζα των θεατών με άλλα λόγια, αναγκαστικά θα περιοριστούν σε μια τρυφερή, θλιμμένη και, εν πολλοίς, απαισιόδοξη ταινία. Απαισιόδοξη, παρόλο το χάπι εντ που διαθέτει, αφού, ένας ο «εκατομμυριούχος», δισεκατομμύρια οι πεινασμένοι!

Τι είναι, τελικά, ο «Ρακένδυτος εκατομμυριούχος»; Είναι μια «ευκαιρία», για τους διαβασμένους θεατές. Και είναι, επίσης, μια μικρότερη «ευκαιρία», για τους λιγότερο διαβασμένους θεατές. Και οι δυο κερδίζουν! Κερδίζουν γιατί τα πρόσωπα των ηθοποιών, κυρίως των παιδιών, το τοπίο, ο πόνος που βγάζει η πληγωμένη Ινδία, η φτώχεια και οι προκαταλήψεις που διαπερνάνε το κορμί και το μυαλό της μεγάλης αυτής χώρας, ξεπερνάνε τις όποιες σκοπιμότητες των ταλαντούχων, τίμιων ή λιγότερο τίμιων δημιουργών! Είναι σα να βλέπεις ένα «τουριστικό» ντοκιμαντέρ το οποίο, όμως, για να εντυπωσιάσει και να τραβήξει τουρίστες, δείχνει όλες τις αγριότητες του ανθρώπινου τοπίου στο οποίο μας ξεναγεί. Χωρίς, έστω, να είναι στις προθέσεις του, θέλει δε θέλει, γίνεται αποκαλυπτικό! «Πλαγίως», λοιπόν, εμείς μπορούμε να βγάλουμε τα συμπεράσματά μας.

Παίζουν: Ντεβ Πατέλ, Φρέιντα Πίντο, Ανίλ Καπόρ, Μαντχάρ Μιτάλ, Τανάι Σχέντα κ.ά.

Ενδιαφέρουσα βδομάδα! Πρώτον, γιατί φέρνει μαζί της την πολυβραβευμένη (8 Οσκαρ, 4 χρυσές σφαίρες, 7 βραβεία BAFTA, κ.ά.), τρυφερή αμερικανοβρετανική ταινία του Ντάνι Μπόιλ, «Slumdog Millionaire». Πρόκειται για μια πρωτότυπη, αλλά αντιφατική ταινία, με πολλή φαντασία, χιούμορ και πόνο. Δεν ξέρω, βέβαια, αν αξίζει όλα αυτά τα βραβεία και το θόρυβο που ξεσήκωσε, αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία!

Δεύτερον, γιατί φέρνει μαζί της τρεις αξιοπρεπέστατες ελληνικές ταινίες: α) «Σκλάβοι στα δεσμά τους», του Τώνη Λυκουρέση. Η ταινία είναι φορτωμένη με 10 κρατικά βραβεία ποιότητας και, με πολλή γνώση και σεβασμό, μεταφέρει στη μεγάλη οθόνη το ομότιτλο κοινωνικό (σοσιαλιστικό) μυθιστόρημα του Κωνσταντίνου Θεοτόκη. β) «Ισοβίτες», του Θόδωρου Μαραγκού. Μια σύγχρονη κοινωνική κωμωδία όπου περισσότερο πονάς παρά γελάς! γ) «Η εαρινή σύναξις των αγροφυλάκων», του Δήμου Αβδελιώδη (επανέκδοση - γυρίστηκε το 1999). Πρόκειται για ένα λυρικό λαϊκό κινηματογραφικό αφήγημα.

Τρίτον, γιατί φέρνει μαζί της την πολύ όμορφη τούρκικη ταινία (ελληνοτουρκική παραγωγή) του Ρεχά Ερντέμ, «Μοναδική μου ηλιαχτίδα». Η Τουρκία, απ' όπου και αν τη δεις - και να την πιάσεις - σε πληγώνει! Και, ωστόσο, κόντρα στα υπαρκτά και ανύπαρκτα ζητήματα που μπαίνουν ανάμεσά μας, μας είναι, αυτή και τα προβλήματά της, τόσο οικεία.

Τέλος, έχουμε και την παραφωνία της βδομάδας. Μιλάμε για την αδιάφορη και πληκτική φιλοζωική ταινία του Ντέιβιντ Φράνκελ, «Μάρλεϊ. Ενας μεγάλος μπελάς». Ο Μάρλεϊ είναι ένα σκυλί που κάνει διάφορα... χαριτωμένα και εμείς, υποτίθεται, χαζεύουμε!