Στις 22 Απρίλη κλείνουν 135 χρόνια από τη γέννηση του Βλαντιμίρ Ιλίτς Ουλιάνοφ (όπως ήταν το πραγματικό του όνομα) Λένιν. To όνομά του είναι ταυτισμένο με το μεγαλύτερο κοσμοϊστορικό γεγονός του 20ού αιώνα, τη Μεγάλη Οχτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση. Αλλά η επανάσταση δεν είναι έργο μιας πράξης. Πίσω από το συγκεκριμένο γεγονός, τομή στην Ιστορία της ανθρωπότητας γιατί άνοιγε ο δρόμος του περάσματος από τις ταξικές κοινωνίες στον κομμουνισμό, υπάρχει ένα τεράστιο επαναστατικό έργο, συνέχεια του έργου των Μαρξ - Ενγκελς. Αλλά και μετά την πραγματοποίηση της επανάστασης, υπάρχει η πορεία της οικοδόμησης του σοσιαλισμού, τις βάσεις της οποίας, θεωρητικά και πρακτικά, ανέπτυξε ο Λένιν. Το έργο του δίκαια πήρε τη θέση του στην ιστορία του παγκόσμιου εργατικού κινήματος πλάι στο έργο των Μαρξ - Ενγκελς.

Ο Λένιν γεννήθηκε στις 10/22 Απρίλη του 1870 στην πόλη Σιμπίρσκ (κατοπινή ονομασία Ουλιάνοφσκ), που βρίσκεται στις όχθες του ποταμού Βόλγα. Ηταν το τέταρτο, στη σειρά, από τα οκτώ παιδιά που απέκτησαν οι γονείς του, αν και δεν έζησαν όλα. Τα δύο πέθαναν πολύ μικρά.

Η αδελφή του Λένιν, Αννα Ι. Ουλιάνοβα - Ελιζάροβα, γράφει στις αναμνήσεις της πως η οικογένεια που μεγάλωσε ο Λένιν ήταν σφιχτοδεμένη και μονιασμένη. «Το οικογενειακό περιβάλλον και οι όροι ανατροφής - σημειώνει - ήταν πολύ ευνοϊκοί για την ανάπτυξη του μυαλού και τη διαμόρφωση του χαρακτήρα των παιδιών. Τα παιδικά χρόνια του Βλαντίμιρ Ιλίτς, των αδελφών και των αδελφάδων του πέρασαν πολύ φωτεινά και ευτυχισμένα».

Τα παιδικά και νεανικά του χρόνια ο Βλαντίμιρ Ιλίτς τα πέρασε στην περιοχή του Βόλγα, στους νομούς του Σιμπίρσκ, Καζάν, Σαμάρας, όπου ήταν φανερή η ληστρική εκμετάλλευση των χωρικών, οι άθλιες συνθήκες διαβίωσής τους, αλλά και ο σκοταδισμός, που διπλασίαζε πάνω τους το βάρος της κοινωνικής καταπίεσης. Η πραγματικότητα αυτή, αλλά και η γενικότερη κοινωνικοπολιτική κατάσταση που βίωνε τότε η Ρωσία - μια αχαλίνωτη και θηριώδης αντίδραση, που πήρε πρωτοφανείς διαστάσεις ύστερα από τη δολοφονία του Αλέξανδρου Β' το 1881 από τους ναρόντνικους - άσκησαν ισχυρή επίδραση πάνω στο νεαρό Βλαδίμηρο, ο οποίος παρακολουθούσε τη ζωή γύρω του με μεγάλο ενδιαφέρον, άκουγε τις συζητήσεις των μεγάλων και διάβαζε πολύ τη δημοκρατική φιλολογία της εποχής.

Βαθιά επίδραση στο χαρακτήρα, αλλά και στην επαναστατική σκέψη του Λένιν, άσκησε η επαναστατική - δημοκρατική ρωσική φιλολογία και κυρίως τα έργα του Τσερνισέφσκι, τον οποίο ο ίδιος χαρακτήριζε πολύ αργότερα ως «μεγάλο Ρώσο σοσιαλιστή της προμαρξικής περιόδου». Εξίσου όμως, και ίσως ισχυρότερη, ήταν η επίδραση που δέχτηκε από τη συναναστροφή με το μεγαλύτερο αδελφό του, Αλεξάντερ Ουλιάνοφ. Επρόκειτο για έναν πολύ μορφωμένο άνθρωπο και αποφασισμένο επαναστάτη (ναρόντνικο), που θυσίασε τη ζωή του για την κοινωνική απελευθέρωση των καταπιεζόμενων μαζών. Ο Αλεξάντερ εκτελέστηκε στις 8/3/1887 από τα όργανα του τσαρισμού, ύστερα από τη συμμετοχή του στην προετοιμασία δολοφονικής απόπειρας κατά του τσάρου Αλεξάνδρου του Γ' κι ο θάνατός του «είχε δυνατή επίδραση στην απόφαση του νεαρού Λένιν να γίνει επαγγελματίας επαναστάτης».

Το 1887, λοιπόν, ήταν έτος στροφής για τον Λένιν. Από το σημείο αυτό και μετά, η επαναστατική του σταδιοδρομία υπήρξε έντονη, ορμητική, με σταθμούς ανεπανάληπτους, που σφράγισαν, όχι μόνον τη ρωσική, αλλά και την παγκόσμια Ιστορία του εργατικού κινήματος. Τη χρονιά αυτή, γράφτηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου του Καζάν και πήρε ενεργά μέρος στο φοιτητικό κίνημα, με αποτέλεσμα, το Δεκέμβρη του ίδιου έτους, να συλληφθεί και να εξοριστεί στο χωριό Κουκούσκινο. Ενα χρόνο αργότερα, επέστρεψε στο Καζάν, αλλά δεν του επιτράπηκε να ξαναφοιτήσει στο πανεπιστήμιο. Προσχώρησε στον επαναστατικό όμιλο του Ν. Ε. Φεντοσέγιεφ κι άρχισε να μελετά έργα του Μαρξ, του Ενγκελς και του Πλεχάνοφ, με αποτέλεσμα να διαμορφωθεί σε συνειδητό πια μαρξιστή.

Το Μάη του 1889, η οικογένειά του μετακόμισε στη Σαμάρα και το 1891 έδωσε πτυχιακές εξετάσεις στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου της Πετρούπολης, απ' όπου μπόρεσε να πάρει το πτυχίο του με άριστα.

Στην Πετρούπολη ο Λένιν (μετοίκησε το 1893) έγινε ο αρχηγός των μαρξιστών της ρωσικής πρωτεύουσας και στις αρχές του 1895 η ομάδα που καθοδηγούσε πήρε την ονομασία «Ενωση Αγώνα για την Απελευθέρωση της Εργατικής Τάξης». Επρόκειτο για το έμβρυο - όπως ο ίδιος έλεγε - του επαναστατικού κόμματος.

Το Δεκέμβρη του 1895, ο Λένιν συνελήφθη για την επαναστατική του δράση. Υστερα από φυλάκιση 14 μηνών, το Φλεβάρη του 1897, εξορίστηκε στην Ανατολική Σιβηρία κι αφού εξέτισε την ποινή του, στα 1900 αναχώρησε για την Ελβετία, όπου έζησε ως πολιτικός εξόριστος. Επέστρεψε στην Πετρούπολη με αφορμή την πρώτη ρωσική επανάσταση, το Νοέμβρη του 1905, αλλά μετά την ήττα της ξαναπήρε το δρόμο της προσφυγιάς, φεύγοντας για τη Γενεύη το Γενάρη του 1908. Τη Ρωσία θα την ξανάβλεπε πάλι το 1917, όταν ξέσπασε η δεύτερη ρωσική επανάσταση.

Ο Λένιν είναι ο άνθρωπος που συνέβαλε στην ανάπτυξη όσο κανείς άλλος του μαρξισμού στην εποχή του ιμπεριαλισμού, επιβεβαιώνοντας την ορθότητα του θεωρητικού του έργου, αλλά και ολόκληρης της μαρξιστικής επιστήμης, με τη νίκη της Οχτωβριανής Επανάστασης στη Ρωσία. Τη δεκαετία του 1890-1900, συνέβαλε αποφασιστικά στην ιδεολογικοπολιτική νίκη του μαρξισμού κατά του ναρόντνικου μικροαστικού κινήματος στη Ρωσία, αλλά και κατά των λεγόμενων «Νόμιμων Μαρξιστών», που αλλοίωναν το περιεχόμενο της μαρξιστικής επιστήμης, ανακατεύοντάς το με υπερταξικές πανανθρώπινες ηθικές αξίες. Ταυτόχρονα, κατάφερε να βάλει τα θεμέλια της θεωρίας για το επαναστατικό κόμμα νέου τύπου και να βοηθήσει αποφασιστικά στη διαμόρφωση των υποκειμενικών όρων ίδρυσής του.

Σήμερα παρουσιάζουμε μια πτυχή της δράσης του, όχι και τόσο γνωστή, την ενασχόλησή του με τα ζητήματα της Εκπαίδευσης.

Ο Λένιν ενδιαφέρθηκε ιδιαιτέρως για τη σχέση Εκπαίδευσης, Αγωγής, Παιδείας και Κοινωνίας, για το ρόλο τους στην κοινωνική πρόοδο, στη διαμόρφωση της ανθρώπινης προσωπικότητας, τα χαρακτηριστικά τους γνωρίσματα, τις ιδιαιτερότητές τους ως κοινωνικά φαινόμενα, για τη σχέση σχολείου και πολιτικής, τη σύνδεση σχολείου και παραγωγικής εργασίας, για την πνευματική καλλιέργεια της νεολαίας και του λαού, τη διαμόρφωση της σοσιαλιστικής κουλτούρας, της κομμουνιστικής συνείδησης του νέου ανθρώπου κ.ά.

Ως μαρξιστής ο Β. Ι. Λένιν μελέτησε, αφομοίωσε και εφάρμοσε δημιουργικά τις παιδαγωγικές αντιλήψεις των Μαρξ, Ενγκελς. Αποδέχτηκε και υπερασπίστηκε τις βασικές φιλοσοφικές τους θέσεις, υλιστικές και διαλεκτικές, θεωρώντας την Παιδεία, την Εκπαίδευση, την Αγωγή ως κοινωνικά φαινόμενα, που γεννήθηκαν ως αντικειμενική κοινωνική ανάγκη.

Αυτά τα φαινόμενα δε γεννήθηκαν μαζί με την εμφάνιση του ανθρώπου και της κοινωνίας, αλλά όταν η κοινωνία γνώρισε την ταξική κοινωνική διαίρεση των ανθρώπων. Σημαντικό ρόλο σ' αυτή τη διαδικασία έπαιξε ο κοινωνικός καταμερισμός εργασίας, ιδιαιτέρως ο χωρισμός της χειρωνακτικής με την πνευματική εργασία.

Δεν μπορεί να κατανοηθεί ανθρώπινη κοινωνία χωρίς Παιδεία, Εκπαίδευση, Αγωγή και αντιστρόφως. Η Παιδεία, η Εκπαίδευση, η Διαπαιδαγώγηση, η Μόρφωση κλπ. αποτελούν μία ειδική, κοινωνική, ανθρώπινη πράξη, που διεξάγεται συνειδητά, συστηματικά, οργανωμένα, έχοντας ένα συγκεκριμένο σκοπό και σημαντικές συνέπειες στη ζωή της κοινωνίας και του κάθε ατόμου ξεχωριστά. Ο Λένιν απέρριψε την άποψη εκείνων που θεωρούσαν π.χ. την Αγωγή ως βιολογικό φαινόμενο.

Ο Λένιν υπερασπίστηκε και τον ιστορικό χαρακτήρα των κοινωνικών αυτών φαινομένων, διότι αυτά τα φαινόμενα εξελίσσονται παράλληλα με την εξέλιξη και ανάπτυξη της κοινωνίας, αλλάζουν το περιεχόμενο, το σκοπό, τις μεθόδους οργάνωσής τους, διότι αλλάζουν οι κοινωνικές συνθήκες. Αποκτούν δηλαδή, σε κάθε κοινωνικό σύστημα, ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα. Γι' αυτό δεν υπάρχει ένα σύστημα Παιδείας, Εκπαίδευσης, Αγωγής γενικό, έγκυρο και ισχύον για όλα, ανεξαιρέτως, τα κοινωνικά συστήματα.

Ο Λένιν υπεράσπισε τον ταξικό χαραχτήρα της Παιδείας, Εκπαίδευσης, Αγωγής. Στις κοινωνίες όπου υπάρχουν ανταγωνιστικές κοινωνικές τάξεις, με διαμετρικά αντίθετα οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά συμφέροντα, η τάξη που κυριαρχεί οικονομικά και πολιτικά, κυριαρχεί και ιδεολογικά, πνευματικά, καθορίζει το περιεχόμενο, τους σκοπούς, τον προσανατολισμό, την οργάνωση της Παιδείας, της Εκπαίδευσης, της Αγωγής, μετατρέπει τα σχολικά και μορφωτικά ιδρύματα σε μέσο για την υπεράσπιση της εξουσίας και των ταξικών της συμφερόντων.

Συνεπώς ο Λένιν αποδέχτηκε τις φιλοσοφικές, υλιστικές και διαλεκτικές βάσεις της μαρξιστικής αντίληψης για την κοινωνία, για την εξέλιξη του ενιαίου υλικού κόσμου. Οι μαρξιστικές απόψεις αποτέλεσαν τη βάση της παιδαγωγικής σκέψης του Λένιν, την αφετηρία της λενινιστικής πολιτικής στα θέματα Παιδείας. Γι' αυτό η λενινιστική παιδαγωγική σκέψη είναι συστατικό στοιχείο της μαρξιστικής κοσμοθεωρίας, της επαναστατικής δράσης των κομμουνιστών, έπαιξε σπουδαίο ρόλο στη χάραξη της σχολικής, εκπολιτιστικής πολιτικής του μπολσεβίκικου κόμματος και του σοβιετικού κράτους.

Στα τέλη του 19ου αιώνα στη Ρωσία, ανάλογα με τις διαφορετικές πολιτικές δυνάμεις, εκφράστηκαν και διαφορετικές θέσεις και απόψεις για την Παιδεία. Ο Λένιν έδειξε ενδιαφέρον για τις απόψεις των ναρόντνικων, διότι αυτές προκαλούσαν συγχύσεις στο ρωσικό εργατικό κίνημα και στο λαό. Στο άρθρο του «Μερικά μαργαριτάρια από τα ουτοπικά σχέδια των ναρόντνικων» (1893) κάνει αυστηρή κριτική στις ναρόντνικες απόψεις για την Παιδεία και την Εκπαίδευση.

Οι ναρόντνικοι πίστευαν πως η ανάπτυξη της Παιδείας εξαρτάται από δυο παράγοντες: από τη μία μεριά την καλή θέληση ορισμένων φωτισμένων ανθρώπων, κι από την άλλη τον πόθο και την επιθυμία για μόρφωση των λαϊκών μαζών, από το εάν αυτές πιστεύουν στην ανάγκη της μόρφωσής τους. Ετσι θα τεθεί, κατά τη γνώμη τους, τέρμα στη μορφωτική καθυστέρησή τους. Πρότειναν μια μεταρρύθμιση της Παιδείας, τη γενίκευση της μέσης υποχρεωτικής Παιδείας, τη δημιουργία, σε κάθε γεωγραφικό διαμέρισμα της χώρας, ενός λυκείου - ξεχωριστό για αγόρια και κορίτσια - που θα συντηρείται από την εργασία των μαθητών στο σχολικό συγκρότημα, χωρίς καμιά οικονομική βοήθεια από το κράτος. Μ' αυτόν τον τρόπο, πίστευαν, πως η Παιδεία θα γινόταν «Παιδεία για ολόκληρο το λαό».

Ο Λένιν απέδειξε πως αυτές οι απόψεις είναι ιδεαλιστικές, ουτοπικές και σε τελευταία ανάλυση αντιδραστικές. Η μόρφωση, η ανύψωση του μορφωτικού επιπέδου του λαού δεν καθορίζονται ούτε από τη θέληση, ούτε από την επιθυμία και τον πόθο κανενός, είναι υποκειμενικοί κι όχι αντικειμενικοί παράγοντες. Η ανάπτυξη της Παιδείας, της Εκπαίδευσης είναι αποτέλεσμα των αλλαγών που συντελούνται στην οικονομία της χώρας. Η οικονομική ανάπτυξη καθορίζει και την πνευματική, την πολιτιστική. Η αμορφωσιά του λαού δεν εξηγείται με βάση τα μορφωτικά και πνευματικά φαινόμενα.

Οι ναρόντνικοι σωστά καταδίκαζαν το τσαρικό σχολείο της κάστας, όμως δεν έβλεπαν τη διαφορά αυτού με το ταξικό, δεν κατανοούσαν την ουσία του ταξικού σχολείου. Η άποψή τους για μία «Παιδεία ολόκληρου του λαού», στις συνθήκες της τσαρικής Ρωσίας της εποχής τους, ήταν ουτοπία. Μία τέτοια Παιδεία δεν μπορούσε να οργανωθεί από το τσαρικό καθεστώς, που δεν ποθούσε την άνοδο του μορφωτικού επιπέδου του ρωσικού λαού, που τον ήθελε αγράμματο, αμόρφωτο, ακίνδυνο για την εξουσία του. Το σύστημα Παιδείας και η τσαρική σχολική πολιτική είχαν βαθύ αντιλαϊκό, αντιδραστικό χαρακτήρα. Μία πραγματικά λαϊκή, δημοκρατική Παιδεία, εφικτή για όλο το λαό - υπογράμμιζε ο Λένιν - θα είναι δυνατή μόνο μετά την ανατροπή της εξουσίας της αστικής τάξης. Αυτή η λενινιστική θέση ήταν και ενάντια στην άποψη της φιλελεύθερης μερίδας της αστικής τάξης, που πίστευε στη δυνατότητα μορφωτικής ανάπτυξης του λαού υπό το τσαρικό καθεστώς.

Στα τέλη του 19ου, αρχές του 20ού αιώνα η Ρωσία γίνεται το κέντρο του παγκόσμιου επαναστατικού εργατικού κινήματος. Το ρωσικό προλεταριάτο οργανώνεται, αποκτά το δικό του κόμμα (το ΣΔΕΚΡ). Στη Δ. Ευρώπη τα εργατικά σοσιαλιστικά κόμματα πήραν το δρόμο του οπορτουνισμού και αναθεωρητισμού, παρεξέκλιναν από τις αρχές του μαρξισμού. Στη Ρωσία εντείνεται η ιδεολογική πάλη. Ο Λένιν καταπιάστηκε να αποκαταστήσει τη μαρξιστική θεωρία, να αναπτύξει πλατιά την επαναστατική στρατηγική του προλεταριάτου. Ενα από τα βασικότερα προβλήματα ήταν η επεξεργασία της θεωρίας του κόμματος και της δημιουργίας του κόμματος νέου τύπου.

Τον Ιούλη του 1903, στο Δεύτερο Συνέδριο του ΣΔΕΚΡ οι απόψεις του Λένιν γίνονται πλειοψηφία κι έτσι γεννήθηκε το κόμμα των μπολσεβίκων. Με βάση τις μαρξιστικές θέσεις και τις συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες της Ρωσίας, ο Λένιν, στο πρόγραμμα του κόμματος, καθορίζει τα αιτήματα και τις διεκδικήσεις για την Παιδεία. Απαιτεί: γενική και υποχρεωτική Παιδεία για όλους τους νέους κάτω των 16 χρόνων, κρατική βοήθεια για τα φτωχά και άπορα παιδιά (σε τρόφιμα, ενδύματα, βιβλία, σχολικά είδη), Παιδεία στη μητρική γλώσσα εξασφαλισμένη με τη φροντίδα του κράτους, των τοπικών αρχών αυτοδιοίκησης, διαχωρισμό της Εκκλησίας από το Κράτος και του σχολείου από την Εκκλησία, απαγόρευση της χρήσης της παιδικής εργασίας, νηπιαγωγεία στα εργοστάσια, φάμπρικες όπου εργάζονται γυναίκες κ.ά.

Είναι ολοφάνερο πως αυτές οι διεκδικήσεις έχουν, για την εποχή τους, επαναστατικό χαρακτήρα, είναι πρωτοποριακές.

Αργότερα, το Μάη του 1917, στις συνθήκες προετοιμασίας της επανάστασης, ο Λένιν επεξεργάζεται τα «Υλικά σχετικά με την αναθεώρηση του προγράμματος του κόμματος», κάνει ορισμένες τροποποιήσεις και σχεδιάζει ένα νέο πρόγραμμα, το οποίο εγκρίνεται το Μάρτη του 1919, μετά τη νίκη της επανάστασης. Σ' αυτό το πρόγραμμα διατηρούνται διεκδικήσεις του 1903 για την Παιδεία, με συμπληρώσεις πέραν του σχολείου. Στις νέες συνθήκες, δήλωνε ο Λένιν, δεν πρέπει να μείνουμε ικανοποιημένοι από το χωρισμό της Εκκλησίας από το κράτος, χρειάζεται να πάμε παραπέρα, για να εξαλειφθεί τελείως η σύνδεση ανάμεσα στις εκμεταλλεύτριες τάξεις και τη θρησκευτική προπαγάνδα, για να ελευθερωθούν οι μάζες από τις θρησκευτικές προλήψεις. Σημαντική σημασία δίνει ο Λένιν στο σχολείο, για να γίνει όπλο ολοκληρωτικής εξάλειψης του χωρισμού της κοινωνίας σε τάξεις. Κατά τον Λένιν, το σχολείο πρέπει να είναι «όχι μόνο φορέας των αρχών του κομμουνισμού γενικά, αλλά φορέας της ιδεολογικής οργανωτικής διαπαιδαγωγικής επιρροής του προλεταριάτου». Στο δρόμο αυτό καθορίζει νέα, άμεσα καθήκοντα, όπως: «Καθιέρωση της δωρεάν και υποχρεωτικής γενικής και πολυτεxνικής εκπαίδευσης για όλα τα παιδιά και των δύο φύλων μέχρι 16 χρονών, πραγματοποίηση στενής σχέσης εκπαίδευσης με την κοινωνική παραγωγική εργασία, δυνάμωμα της ζύμωσης και προπαγάνδας μέσα στο διδακτικό προσωπικό, κατάρτιση νέων δασκάλων που να είναι διαποτισμένοι με τις ιδέες του κομμουνισμού, προσέλκυση του εργαζόμενου πληθυσμού για να μετάσχει δραστήρια στο έργο της Παιδείας, ολόπλευρη βοήθεια της σοβιετικής εξουσίας στην αυτομόρφωση και ανάπτυξη των εργατών και των εργαζομένων αγροτών κ.ά.».

Από τα παραπάνω είναι σαφές ότι τα σημαντικότερα νέα στοιχεία είναι η ανάγκη της πολυτεχνικής εκπαίδευσης, που είναι η κυριότερη μορφή σύνδεσης της θεωρίας με τη ζωή, με την κοινωνική παραγωγή, και η ανάγκη συμμετοχής ολόκληρου του εργαζόμενου λαού στο έργο της Παιδείας, η ανάγκη ανύψωσης του μορφωτικού επιπέδου των εργαζομένων, ο ρόλος του διδακτικού προσωπικού.

Ο Λένιν έβλεπε το νέο σχολείο, την Παιδεία, ως έναν βασικό παράγοντα οικοδόμησης της νέας σοσιαλιστικής κοινωνίας. Με τις θέσεις του έδινε νέο προσανατολισμό, που απαιτούσε η αναδιοργάνωση της βιομηχανίας, της γεωργίας, όλων των τομέων της κοινωνικής δραστηριότητας. Αυτός ο νέος προσανατολισμός ανταποκρινόταν δηλαδή στις νέες άμεσες ανάγκες του νέου σοβιετικού κράτους.

Ο Λένιν αναλύει τη σχέση σχολείου και πολιτικής, αποδείχνει τη διαλεκτική ενότητα που υπάρχει ανάμεσά τους. Ξεσκεπάζει και καταδικάζει την αστική αντίληψη ότι το σχολείο είναι και πρέπει να μείνει εκτός και υπεράνω κάθε πολιτικής, για να εξυπηρετεί τα γενικά συμφέροντα της κοινωνίας στο σύνολό της. Στον καπιταλισμό, διδάσκει ο Λένιν, η Παιδεία υποτάσσεται στα συμφέροντα της αστικής τάξης, η διαδικασία της εκπαίδευσης και αγωγής έχει ως κεντρικό σκοπό τη δημιουργία ανθρώπων ικανών για εργασία, αλλά υποταγμένων, που να δέχονται τις υπάρχουσες κοινωνικές σχέσεις εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο.

Η αστική αντίληψη για τη σχέση σχολείου και πολιτικής είναι παραπλανητική, αντιδραστική, είναι ψευτιά και υποκρισία, αποτελεί διαστρέβλωση και κάλυψη της αλήθειας. Στο λόγο του στο πρώτο πανρωσικό συνέδριο για την εκπαίδευση, ο Λένιν έλεγε: «Στην υποκρισία και την ψευτιά μπορούμε να αντιτάξουμε την πλήρη και απροκάλυπτη αλήθεια. Οσο πιο πολιτισμένο ήταν το αστικό κράτος, τόσο πιο ραφιναρισμένα ψευδόταν, ισχυριζόταν ότι το σχολείο μπορεί να βρίσκεται έξω από την πολιτική και να υπηρετεί την κοινωνία στο σύνολό της. Στην πραγματικότητα το σχολείο είχε μετατραπεί ολοκληρωτικά σε όργανο ταξικής κυριαρχίας της αστικής τάξης, ήταν πέρα για πέρα διαποτισμένο με το αστικό πνεύμα της κάστας, είχε σκοπό να προσφέρει στους καπιταλιστές πειθήνιους υποψήφιους και επιδέξιους εργάτες. Εμείς δηλώνουμε ανοιχτά ότι το σχολείο έξω από τη ζωή, έξω από την πολιτική είναι ψέμα και υποκρισία». Πόσο σημαντικά και επίκαιρα για την εποχή μας είναι αυτά τα λόγια του Λένιν!

Ο σοσιαλισμός, έλεγε ο Λένιν, θα οικοδομηθεί με το ανθρώπινο υλικό που μας άφησε κληρονομιά ο καπιταλισμός. Αυτό το ανθρώπινο υλικό χρειάζεται να προετοιμαστεί, να μορφωθεί, να κατανοήσει την αναγκαιότητα του σοσιαλισμού, την ανωτερότητά του. Οι μάζες χρειάζεται να μορφωθούν, να κατανοήσουν τη σημασία της γνώσης, τη σχέση ανάμεσα στο αυθόρμητο και το συνειδητό, να δράσουν συνειδητά για την οικοδόμηση της νέας κοινωνίας. Η μάθηση, η μόρφωση, η απόκτηση επιστημονικών και τεχνολογικών γνώσεων, αποτελούν όπλο για την απελευθέρωση και την ευημερία τους. «Χωρίς επιστήμη - έλεγε ο Λένιν - οι εργάτες στερούνται της δύναμης, με την επιστήμη αυτοί αποτελούν δύναμη». Για τον Λένιν η κατάκτηση της επιστήμης και η κομμουνιστική διαπαιδαγώγηση των εργαζομένων και της νεολαίας είναι «το σημαντικότερο μέσο, αν όχι το μόνο μέσο για την πλήρη συντριβή του καπιταλισμού».

Για τον Λένιν η εργατική τάξη πρέπει να κατανοήσει ότι με την ίδια της την εργασία δημιουργεί τις υλικές προϋποθέσεις για την ανάπτυξη του όποιου πολιτισμού, πλουτίζει την κοινωνία με νέες αξίες και μπολιάζει μ' αυτές τη δουλιά αυτών που ασχολούνται με τη δημιουργία πνευματικών αγαθών. Παντού η εργατική τάξη πρέπει να παλεύει για τον δικό της πολιτισμό, για τα δικά της ταξικά συμφέροντα.

Στο τρίτο Συνέδριο της Κομσομόλ (1920), ο Λένιν προσδιόριζε ως βασικό καθήκον της νεολαίας τη μάθηση, τη μόρφωση και απάντησε σε δυο βασικά ερωτήματα:

Το πρώτο: Τι πρέπει να μαθαίνει η νεολαία; Η πρώτη γενική απάντηση που έδωσε ο ίδιος ο Λένιν, είναι ότι πρέπει «να μαθαίνει τον κομμουνισμό». Αυτό, επισήμανε, δε σημαίνει να μελετήσουμε μόνο ό,τι λένε τα κομμουνιστικά εγχειρίδια, φυλλάδια και έργα. Μια τέτοια μελέτη του κομμουνισμού μόνο απ' αυτά, είναι, για τον Λένιν, λειψή και χονδροκομμένη, που βγάζει κομμουνιστές παπαγάλους και καυχησιάρηδες. Μαθαίνουμε τον κομμουνισμό, σημαίνει αφομοιώνουμε το σύνολο των γνώσεων που κατάκτησε η ανθρωπότητα, όλα εκείνα των οποίων «συνέπεια είναι ο κομμουνισμός».

Το δεύτερο: Πώς πρέπει να μαθαίνουμε; Οχι μηχανιστικά. Βάση της μάθησης είναι η ατομική εργασία, η ανάπτυξη της φαντασίας, η ανεξάρτητη σκέψη. Να μαθαίνουμε με κριτικό πνεύμα, να απορρίπτουμε το παλιό, το ξεπερασμένο, με πεποίθηση ότι οι γνώσεις είναι ωφέλιμες στο να γίνουμε πραγματικοί κομμουνιστές, άνθρωποι με επιστημονική αντίληψη για τον κόσμο, δημιουργοί της νέας κοινωνίας. Η μόρφωση, η κομμουνιστική διαπαιδαγώγηση θα συμβάλουν στη διαμόρφωση της κομμουνιστικής συνείδησης και ηθικής, στη δημιουργία και ανάπτυξη της νέας σοσιαλιστικής τέχνης και κουλτούρας. Η σοσιαλιστική τέχνη και ο πολιτισμός δεν μπορεί να εμφανιστούν από το τίποτα, αλλά πάνω στη βάση της τέχνης και του πολιτισμού του παρελθόντος, παίρνοντας τα πιο θετικά του στοιχεία και ενσωματώνοντάς τα σ' ένα νέο, ενιαίο, ποιοτικά διαφορετικό σύνολο.

Για τον Λένιν, σημαντικό ρόλο, για όλα τα παραπάνω, έχει ο εκπαιδευτικός, ο σχολικός λειτουργός. Αυτούς ο Λένιν τους έβλεπε ως πρωταγωνιστές, προπαγανδιστές των κομμουνιστικών ιδεών, τόσο στο πλαίσιο του σχολείου, όσο κι εκτός αυτού. Και γι' αυτό ο Λένιν πάλεψε για την αύξηση του κύρους τους στην κοινωνία και απαιτούσε από τα κρατικά και κομματικά όργανα να δώσουν μεγαλύτερη προσοχή για την εξασφάλιση καλύτερων συνθηκών διαβίωσής τους. Οι καλύτερες συνθήκες ζωής για τους εκπαιδευτικούς αποτελούν προϋπόθεση για την αποτελεσματική εκπλήρωση του ιστορικού τους έργου.