Στις 4 Ιανουαρίου του 1933, στο σπίτι του τραπεζίτη Σρέντερ στην Κολωνία, πραγματοποιήθηκε μια πολύ ενδιαφέρουσα σύσκεψη, όπου πήραν μέρος ο οικοδεσπότης, προσωπικότητες των μεγάλων μονοπωλίων σαν τους Φέγκλερ, Κίρντορφ, Τίσεν καθώς και πολιτικοί εκπρόσωποι του μεγάλου κεφαλαίου όπως οι Πάπεν και Χούγκενμπεργκ. Στη σύσκεψη αποφασίστηκε η ανάδειξη του Χίτλερ στη θέση του καγκελαρίου της Γερμανίας¹. Επρόκειτο για μια γενική πολιτική κατεύθυνση, που άναβε το «πράσινο φως» στο αρχηγό των Ναζί, στο δρόμο του για την εξουσία. Τα επιμέρους όμως προβλήματα που συνδέονταν με αυτή την εξέλιξη - όπως, για παράδειγμα, η σύναψη κυβερνητικής συμμαχίας ανάμεσα στους Ναζί και τους Εθνικιστές, η σύνθεση της κυβέρνησης, αλλά και η απαίτηση των χιτλερικών για διάλυση της Βουλής και προκήρυξη νέων εκλογών- αφέθηκε να τα λύσουν μέσα από διαπραγματεύσεις οι βασικοί πολιτικοί εκπρόσωποι της γερμανικής άρχουσας τάξης.

Οι πιθανότητες να πήγαινε κάτι στραβά δεν μπορούσαν να αποκλειστούν, αν και προς το τέλος αυτής της πορείας ο Χίτλερ δεν είχε την παραμικρή αμφιβολία πως τίποτα δε θα του έφραζε το δρόμο. Στις 28 Ιανουαρίου, ο Γιόζεφ Γκέμπελς έγραψε στο ημερολόγιό του: «Τώρα, δεν απομένει παρά να δοθεί η εντολή στον Φίρερ. Παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχει άλλη λύση από αυτήν, όλοι μας αποφεύγουμε να χαρούμε προκαταβολικά. Κανείς δεν μπορεί να ξέρει τι μπορεί να γίνει μέχρι την τελευταία στιγμή... Το ευχάριστο πάντως είναι ότι ο Φίρερ δε δείχνει να ανησυχεί καθόλου. Ισως γιατί έχει πειστεί ότι δεν υπάρχει πλέον ''μέση λύση''. Γνωρίζει πολύ καλά ότι όταν τον καλέσει ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας θα είναι μόνο και μόνο για να του αναθέσει το σχηματισμό κυβερνήσεως». Ο μαραθώνιος των παρασκηνιακών διαβουλεύσεων έμελλε να ολοκληρωθεί την επομένη, 29 Ιανουαρίου. «Ο Φίρερ -έγραφε ο Γκέμπελς- είναι πνιγμένος στις διαπραγματεύσεις. Εγραψα ένα άρθρο με τίτλο ''Επιτέλους, καθαρό τραπέζι''. Το απόγευμα, ενώ πίναμε τον καφέ μας με τον Φίρερ, ήρθε ξαφνικά ο Γκέρινγκ και μας ανήγγειλε ότι όλα έχουν τελειώσει. Αύριο θα αναλάβει καγκελάριος ο Φίρερ!»².

Ποιος ήταν, όμως, αυτός ο άνθρωπος που έμελλε να πάρει στα χέρια του την πολιτική τύχη της Γερμανίας και να την οδηγήσει, λίγα χρόνια αργότερα, στην καταστροφή μέσα από έναν παγκόσμιο πόλεμο, το δεύτερο στη διάρκεια του 20ού αιώνα;

Ο Αδόλφος Χίτλερ γεννήθηκε το 1889 στο Μπράουναου αμ Ιν, ένα γραφικό χωριουδάκι της Αυστρίας στα σύνορα με τη Γερμανία. Στα πρώτα νεανικά του χρόνια τα έζησε στη Βιέννη όπου, σύμφωνα με ορισμένες πηγές³, η ζωή του εκεί ήταν μισοαλήτικη. Ο ίδιος περιγράφει τα χρόνια εκείνα ως χρόνια της απόλυτης ένδειας. «Ακόμα και σήμερα το όνομά της -γράφει αναφερόμενος στη Βιέννη⁴- ξυπνά μέσα μου την πικρή θύμηση πέντε χρόνων εξαθλίωσης. Πέντε χρόνια που, για να ζήσω, έκανα στην αρχή τον εργάτη, μετά το ζωγράφο και που δεν μπορούσα παρ' όλα αυτά να χορτάσω τη χρόνια πείνα μου». Ο John Lukacs, όμως, δίνει μια διαφορετική εικόνα για τη ζωή του Χίτλερ στη Βιέννη. «Οι έρευνες των ιστορικών -γράφει ο Lukacs⁵- έχουν αποδείξει ότι διέθετε μερικά χρήματα και ότι σπανίως υπέφερε από πείνα».

Εν πάση περιπτώσει τα χρόνια στη Βιέννη φαίνεται ότι τον σφράγισαν και, όπως ο ίδιος γράφει, αποτέλεσαν γι' αυτόν το πιο σκληρό και το πιο διδακτικό σχολείο της ζωής του, αφού στη Βιέννη διαμόρφωσε τις απόψεις του για τους Εβραίους, τους σοσιαλδημοκράτες, το μαρξισμό και το κοινωνικό ζήτημα⁶.

Από τη Βιέννη ο Χίτλερ έφυγε τελειωτικά την άνοιξη του 1912 και πήγε στο Μόναχο⁷.

Στο Μόναχο έζησε περίπου την ίδια ζωή που είχε ζήσει στη Βιέννη, μέχρι που ξέσπασε ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος, οπότε και κατατάχτηκε εθελοντής στο στρατό. Πολέμησε στο μέτωπο, τραυματίστηκε δύο φορές και άλλες δύο παρασημοφορήθηκε με τον πολεμικό σταυρό, αλλά ποτέ δεν προήχθη πάνω από το βαθμό του δεκανέα. Με τη λήξη του πολέμου, παρέμεινε στο στρατό μέχρι τον Απρίλιο του 1920, οπότε και συνταξιοδοτήθηκε. Στο διάστημα αυτό, από το τέλος, δηλαδή, του πολέμου και έως τη συνταξιοδότησή του, η στρατιωτική υπηρεσία που ασκούσε ήταν αυτή του ειδικού πολιτικού παρατηρητή των νέων εθνικιστικών ομάδων που δημιουργούνταν και οι οποίες αποτέλεσαν τα φύτρα του γερμανικού φασισμού. Τις ομάδες αυτές τις παρακολουθούσε και συνέτασσε εκθέσεις για τη δράση και τις ιδέες τους. «Μ' αυτή την ιδιότητά του, το Σεπτέμβρη του 1919, ήρθε κοντά στο εθνικιστικό κόμμα DAP (σ.σ. Deutsche Aibeiter Partei = Γερμανικό Εργατικό Κόμμα) κι έγινε μέλος του⁸.

Τι ήταν, όμως, αυτό που έκανε δυνατή την εμφάνιση τέτοιων ομάδων σαν το DAP; Στην ιστοριογραφία, συνήθως, τονίζεται ότι οι ομάδες αυτές ήταν αποκλειστικά το δημιούργημα της ήττας που είχε υποστεί η Γερμανία στον πόλεμο. «Ο ναζισμός -γράφει ο Ζακ Ντελαρί⁹- γεννήθηκε από το σύμπλεγμα της ήττας. Οταν η Γερμανία υποχρεώθηκε να ομολογήσει πως νικήθηκε το Νοέμβριο του 1918, οι στρατιωτικοί της αρνούνταν να παραδεχτούν την ήττα αυτή και νόμιζαν πως δεν τους άξιζε». Χωρίς αμφιβολία, ο ισχυρισμός αυτός εμπεριέχει τη μισή αλήθεια. Ο γερμανικός φασισμός δε δημιουργήθηκε μόνο από το σύμπλεγμα της ήττας, αλλά και από την ανάγκη της γερμανικής αστικής τάξης να αντιμετωπίσει την επανάσταση που την απειλούσε. «Οι σπόροι του φασισμού -σημειώνει ο Ουίλ. Φόστερ¹⁰- φυτεύτηκαν, όταν οι σοσιαλδημοκράτες πρόδωσαν την επανάσταση του 1918. Οι συμμορίες των αξιωματικών, που είχε επιστρατεύσει τότε ο Νόσκε, για να πυροβολήσουν τους επαναστατημένους εργάτες αποτέλεσαν τον πυρήνα της μαζικής οργάνωσης του Χίτλερ».

Ο Χίτλερ πήρε πολύ γρήγορα τον έλεγχο του DAP στα χέρια του και κατάφερε μάλιστα να το αναμορφώσει ουσιαστικά, φτιάχνοντας, τον Αύγουστο του 1921, με τη βοήθεια του λοχαγού Ρεμ το NSDAP (Nationalsozialistische Deutsche Aibeiter Partei= Εθνικοσοσιαλιστικό Γερμανικό Εργατικό Κόμμα), στο οποίο συνενώνονταν τρεις φασιστικές ομάδες: Το DAP, το Γερμανικό Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα και το Σοσιαλιστικό Γερμανικό Κόμμα¹¹. Το NSDAP λεγόταν εν συντομία «Ναζιστικό κόμμα» και τα μέλη του «Ναζί» από τα αρχικά NS της πρώτης λέξης της ονομασίας του.

Εως το 1930, το ναζιστικό κόμμα ήταν ένα πολύ μικρό κόμμα, την εξέλιξη του οποίου δεν μπορούσε εύκολα κανείς να φανταστεί. Η σύντομη ιστορία του τη δεκαετία του '20 έδειχνε αντίθετη πορεία απ' αυτήν που τελικά επιτεύχθηκε, ιδιαίτερα μάλιστα αν ληφθεί υπόψη ότι το Νοέμβρη του 1923 οι Ναζί επιχείρησαν να ανατρέψουν την κυβέρνηση της Βαυαρίας με το διαβόητο «πραξικόπημα της Μπιραρίας», τη διαδήλωση δηλαδή περίπου δύο χιλιάδων ακροδεξιών, τον έλεγχο των οποίων ο Χίτλερ κατάφερε να αποκτήσει σε μία από τις μεγαλύτερες μπιραρίες του Μονάχου. Το «πραξικόπημα» εκείνο στοίχισε στον Χίτλερ μια καταδίκη σε φυλάκιση 5 ετών με ανασταλτικό δικαίωμα για τα 4 απ' αυτά^12.

Τη στροφή προς το ναζισμό η γερμανική αστική τάξη θα την κάνει με την εμφάνιση της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης του 1929 - 1933, που όξυνε στο έπακρο τις κοινωνικοπολιτικές αντιθέσεις όχι μόνο διεθνώς, αλλά και μέσα στη χώρα. Στο διάστημα της κρίσης, η ανεργία αυξήθηκε κατακόρυφα και από 1,3 εκατομμύρια που ήταν οι άνεργοι στα τέλη του 1929 έφτασαν τα 3 εκατομμύρια ένα χρόνο αργότερα και τα 6 εκατομμύρια στα τέλη του 1932. Ταυτόχρονα, η βιομηχανική παραγωγή σε σύγκριση με το 1913, στα μέσα του 1932 υποχώρησε κατά 46,7%. Μια σειρά τράπεζες, όπως η Ντανάτ Μπανκ, η τράπεζα της Δρέσδης κ.ά., χρεοκοπούν και το ίδιο συνέβη με 68 χιλιάδες επιχειρήσεις, ενώ δεκάδες χιλιάδες μικροεπιχειρήσεις και τράπεζες απορροφήθηκαν από τα μεγάλα μονοπωλιακά βιομηχανικά και τραπεζικά συγκροτήματα¹³. Πέραν, όμως, όλων αυτών, η κρίση είχε ως αποτέλεσμα την ενίσχυση της θέσης των κομμουνιστών. «Οι άνεργοι εργάτες -γράφει ο Στάνλεϊ Πέιν¹⁴- διεύρυναν όλο και περισσότερο τις τάξεις του Κομμουνιστικού Κόμματος», με αποτέλεσμα η αστική τάξη που είχε νωπές τις μνήμες από την επανάσταση των σπαρτακιστών να αναζητεί τρόπους, για να προλάβει το κακό που την περίμενε πριν να είναι αργά. Ετσι, ο Χίτλερ και το κόμμα του όλο και περισσότερο αναδεικνύονταν ως μοναδική διέξοδος του καθεστώτος. Οφείλουμε, πάντως, να σημειώσουμε ότι η γερμανική αστική τάξη ή τουλάχιστον οι πιο ευφυείς εκπρόσωποί της είχαν δει πολύ έγκαιρα, από τον Απρίλη του 1927, τη χρησιμότητα των ναζιστών. Ηταν τότε που ο Χίτλερ συναντήθηκε στη βίλα του Κρουπ στην Εσση με 400 επιχειρηματίες του Ρουρ, οι οποίοι, με την πράξη τους αυτή, δήλωναν την υποστήριξή τους στο ναζιστικό κόμμα και άρχισαν να το χρηματοδοτούν. Αργότερα, βέβαια, οι σχέσεις των ναζιστών και του μονοπωλιακού κεφαλαίου της χώρας έγιναν περισσότερο ουσιαστικές και φυσικά πολύ θερμές.

«Τον Οκτώβρη του 1931-γράφουν οι Σοβιετικοί ιστορικοί¹⁵- οι μεγιστάνες του γερμανικού κεφαλαίου Τίσεν, Κρουπ, Φλικ, Χούγκενμπερκ, ο πρώην πρόεδρος της αυτοκρατορικής τράπεζας Γ. Σαχτ, οι Γερμανοί πρίγκιπες, ο εκπρόσωπος της ράιχσβερ στρατηγός Χ. Σεκτ συγκρότησαν το λεγόμενο μέτωπο του Χάρτσμπουργκ, που ήταν ένας συνασπισμός των φασιστών με τους μονοπωλητές, τους στρατηγούς και τους Γιούνκερς». Στα μέσα Δεκεμβρίου του 1931 η αριστοκρατία της Ανατολικής Πρωσίας ζήτησε από τον πρόεδρο της χώρας, στρατάρχη Χίντεμπουργκ, να διορίσει καγκελάριο τον Χίτλερ. Παρόμοια πρόταση έκαναν τον Νοέμβρη του 1932 17 μεγάλοι βιομήχανοι και τραπεζίτες της χώρας. Στην κίνησή τους αυτή φαίνεται ότι έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο τα αποτελέσματα των βουλευτικών εκλογών της 6ης Νοέμβρη 1932, όπου το ναζιστικό κόμμα έχασε 2 εκατομμύρια ψήφους. «Το πιο επικίνδυνο σημείο όμως για τα αστικά κόμματα -γράφει ο Ν. Χάγερ¹⁶- ήταν πως το ποσοστό που είχε χάσει ο Χίτλερ, το είχε κερδίσει ο κομμουνισμός». Ετσι, άρχισαν οι διεργασίες για την εγκαθίδρυση του Χίτλερ στην εξουσία κάτι που δεν άργησε να γίνει.

Τη Δευτέρα, 30 Ιανουαρίου του 1933, λίγο μετά το μεσημέρι, τα μέλη της καινούριας κυβέρνησης υπό τον Χίτλερ μπήκαν στην αίθουσα του Προέδρου του Ράιχ στρατάρχη Π. Χίντεμπουργκ, για να δώσουν τον καθιερωμένο όρκο.

Ο Πρόεδρος Χίντεμπουργκ είχε εξοργιστεί που τον είχαν αφήσει να περιμένει πάνω από μία ώρα, δεδομένου ότι η ορκωμοσία της κυβέρνησης είχε οριστεί για τις 11 το πρωί. Παρ' όλα αυτά απηύθυνε ένα σύντομο και ζεστό καλωσόρισμα και προχώρησε στα περαιτέρω της ορκωμοσίας.

«Ορκίζομαι -ακούστηκε να λέει η φωνή του Χίτλερ- ότι θα διαθέσω όλες μου τις δυνάμεις για να διαφυλάξω το σύνταγμα και τους νόμους του Ράιχ και ότι θα πράξω το καθήκον μου κατά τρόπον αμερόληπτο και δίκαιο απέναντι όλων»¹⁷. Στη συνέχεια, ο νέος καγκελάριος έβγαλε ένα σύντομο λόγο, υποσχόμενος να αναβαθμίσει το σύνταγμα, να σεβαστεί τα δικαιώματα του Προέδρου και την κοινοβουλευτική τάξη. «Και τώρα κύριοι -ήταν η απάντηση του Προέδρου Χίντεμπουργκ-, ας προχωρήσουμε με τη βοήθεια του θεού»¹⁸. Σ' όλες τις βρώμικες υποθέσεις της ιστορίας ο θεός είχε πάντα μια θέση.

«Μοιάζει σαν όνειρο!», έγραφε στο ημερολόγιό του εκείνη τη μέρα ο Γιόζεφ Γκέμπελς. «Η Βιλχελμστράσε μας ανήκει! Ο Φίρερ εγκαταστάθηκε ήδη στην καγκελαρία του κράτους. Στεκόμαστε στο παράθυρο και βλέπαμε τις χιλιάδες του λαού που περνούσαν μπροστά από τον γηραιό Πρόεδρο της Δημοκρατίας και το νέο καγκελάριο του Ράιχ, κρατώντας αναμμένες δάδες, διαδηλώνοντας τη χαρά και τον ενθουσιασμό τους. Και νιώθαμε περήφανοι»¹⁹.

Εκείνο το βράδυ, της 30ής Ιανουαρίου του 1933, το Κομμουνιστικό Κόμμα της Γερμανίας κάλεσε σε γενική πολιτική απεργία κατά της κυβέρνησης του Χίτλερ, την οποία ονόμασε «ανοιχτή φασιστική δικτατορία» και «ωριμότερη, πιο απροκάλυπτη κήρυξη πολέμου κατά των εργαζομένων, κατά της γερμανικής εργατικής τάξης». Η ΚΕ του ΚΚ Γερμανίας απευθύνθηκε, επίσης, στην ηγεσία του Σοσιαλδημοκρατικού κόμματος για να πραγματοποιήσουν από κοινού τα δύο κόμματα τη γενική πολιτική απεργία. Ομως, η θέση των σοσιαλδημοκρατών ήταν αρνητική, με το επιχείρημα πως ο Χίτλερ ήρθε συνταγματικά στην εξουσία κι έπρεπε να αντιμετωπιστεί στο έδαφος του συντάγματος²⁰. Την ίδια στιγμή, σύμφωνα με τον Ν. Χάγερ²¹, «η μεγαλοαστική τάξις, που χρηματοδοτούσε αναφανδόν το κόμμα του Χίτλερ, ύστερα από τη συμφωνία που είχε κλείσει μαζί του, προετοίμαζε σιγά - σιγά την ολοκληρωτική παράδοση της εξουσίας σ' αυτόν».

1. Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ: «Παγκόσμια ιστορία», εκδόσεις «Μέλισσα», τόμος Θ1- Θ2, σελ. 274 και Ρ. Α. Στέινιγκερ: «Η δίκη της Νυρεμβέργης», Αθήνα 1960, σελ. 65.

2. Γιόζεφ Γκέμπελς: «Ημερολόγιο», εκδόσεις ΠΛΕΙΑΣ, σελ. 282- 283.

3. Θ. Θεοδώρου - Ντ. Σαουντίνο: «Μορφές Ολοκληρωτισμού - Ναζισμός στη Γερμανία - Φασισμός στην Ιταλία». Εκδόσεις «Προσανατολισμοί», σελ. 191.

4. Αδόλφος Χίτλερ: «Ο Αγών μου», εκδόσεις «Δαρεμά», τόμος Α', σελ. 111.

5. John Lukacs: «Ο Χίτλερ της ιστορίας», εκδόσεις ΕΝΑΛΙΟΣ, σελ. 98.

6. Αδόλφος Χίτλερ: «Ο Αγών μου», εκδόσεις «Δαρεμά», τόμος Α', σελ. 202.

7. Αδόλφος Χίτλερ: «Ο Αγών μου», εκδόσεις «Δαρεμά», τόμος Α', σελ. 203. Ο William Shirer δίνει άλλη εκδοχή για την αποχώρηση του Χίτλερ από την αυστριακή πρωτεύουσα, αφού, όπως γράφει, «εν μητρώον της αστυνομίας τον φέρει καταχωρημένον ως κατοικούντα εις τη Βιέννην μέχρι του Μαΐου του 1913». (William Shirer: «Η Ανοδος και η Πτώσις του Γ' Ράιχ», εκδόσεις «Αρσενίδη», τόμος Α', σελ. 57).

8. Στάνλεϊ Πέιν: «Ιστορία του φασισμού», εκδόσεις ΦΙΛΙΣΤΩΡ, σελ. 225- 226.

9. Ζακ Ντελαρί: «Η ιστορία της Γκεστάπο», εκδόσεις «Θεμέλιο», σελ. 16.

10. Ουίλ. Φόστερ: «Ιστορία του Παγκόσμιου Συνδικαλιστικού Κινήματος», εκδόσεις «Εταιρεία Ελληνικού Βιβλίου», τόμος β', σελ. 97.

11. Ζακ Ντελαρί, στο ίδιο, σελ. 19.

12. Στάνλεϊ Πέιν: «Ιστορία του φασισμού», εκδόσεις ΦΙΛΙΣΤΩΡ, σελ. 228- 229.

13. Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ: «Παγκόσμια ιστορία», εκδόσεις «Μέλισσα», τόμος Θ1- Θ2, σελ. 266- 267.

14. Στάνλεϊ Πέιν, στο ίδιο, σελ. 241.

15. «Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος 1939- 1945», εκδόσεις ΣΕ, τόμος 1ος, σελ. 15-16.

16. Ν. Χάγερ: «Αδόλφος Χίτλερ», εκδόσεις ΠΕΛΛΑ, σελ. 214.

17. Ν. Χάγερ, στο ίδιο, σελ. 215.

18. Ian Kershaw: «Χίτλερ 1889- 1936: Υβρις», εκδόσεις «Scripta», σελ. 472.

19. Γιόζεφ Γκέμπελς: «Ημερολόγιο», εκδόσεις ΠΛΕΙΑΣ, σελ. 285

20. Εριχ Χόνεκερ: «Από τη ζωή μου», εκδόσεις «Ειρήνη», σελ. 77.

21. Ν. Χάγερ, στο ίδιο, σελ. 215.

Πριν από 60 χρόνια οι σοβιετικές στρατιωτικές δυνάμεις ολοκλήρωσαν νικηφόρα τη μάχη του Στάλινγκραντ, δίνοντας αποφασιστική στροφή σ' όλη τη μέχρι τότε πορεία του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Στις 31 Γενάρη του 1943 συνέτριψαν τελειωτικά την αντίσταση του Νοτίου και στις 2 Φλεβάρη του Βορείου συγκροτήματος της στρατιάς Πάουλους. Οι απώλειες για τον εχθρό υπήρξαν τεράστιες. Ο ίδιος ο Πάουλους κι ένα μεγάλο μέρος του στρατού του παραδόθηκε στις 31 Γενάρη. Το τελευταίο τμήμα που απέμεινε παραδόθηκε στις 2 Φλεβάρη. Συνολικά 92.000 άνδρες πιάστηκαν αιχμάλωτοι... ενώ οι συνολικές απώλειες ήταν τριπλάσιες από τον αριθμό αυτό. Μεταξύ εκείνων που παραδόθηκαν ήταν είκοσι τέσσερις στρατηγοί¹.

Στις 3 Φλεβάρη η Ανώτατη Διοίκηση Ενόπλων Δυνάμεων της Γερμανίας εξέδωσε ένα ειδικό ανακοινωθέν στο οποίο αναφερόταν: «Η μάχη του Στάλινγκραντ ετελείωσε. Πιστοί στο όρκον των να πολεμήσουν μέχρι τελευταίας πνοής, οι άνδρες της Εκτης Στρατιάς, υπό την υποδειγματικήν ηγεσίαν του στρατάρχη Πάουλους, κατεβλήθησαν υπό της υπεροχής του εχθρού και υπό των δυσμενών συνθηκών που αντιμετωπίζουν αι δυνάμεις μας». Σ' όλη τη χώρα κηρύχτηκε τετραήμερο πένθος².

Ακριβώς αντίθετη ήταν η εικόνα στη Σοβιετική Ενωση. Μια μέρα πριν, στις 2 Φλεβάρη, ο Ι. Β. Στάλιν απηύθυνε με ημερήσια διαταγή, συγχαρητήρια στα στρατεύματα του Ντον³ και κατά την ομιλία του στην 25η επέτειο της ίδρυσης του Κόκκινου Στρατού χαρακτήρισε τη μάχη του Στάλινγκραντ ως «τη μεγαλύτερη στην ιστορία των πολέμων»⁴.

Η Μάχη του Στάλινγκραντ αρχίζει ουσιαστικά το Καλοκαίρι του 1942, όταν τα γερμανικά στρατεύματα εξαπέλυσαν μεγάλη επίθεση στο Νότιο τομέα του ανατολικού μετώπου. Ενα τμήμα κινήθηκε προς το Στάλινγκραντ και στις 17/7/1942 έφτασε στα άκρα της πόλης, ενώ ένα άλλο τμήμα έφτασε στον ποταμό Ντον, στην περιοχή της πόλης Ροστόβ, με κατεύθυνση τον Καύκασο.

Την επίθεση αυτή, η Γερμανία τη σχεδίαζε από τα τέλη του 1941, αλλά οι σχεδιασμοί έλαβαν ολοκληρωμένη μορφή στρατιωτικού σχεδίου στις 5 Απριλίου του 1942, όταν το γερμανικό στρατιωτικό επιτελείο εξέδωσε τη διαταγή Νο 41, βάσει της οποίας κύριος στόχος των γερμανικών στρατευμάτων ετίθετο η συντριβή της σοβιετικής αντίστασης και την κατάληψη του μεγαλύτερου μέρους των βασικών στρατιωτικών και οικονομικών κέντρων της ΕΣΣΔ.

Εχοντας υπό την κατοχή της ολόκληρη την ηπειρωτική Ευρώπη, η ναζιστική Γερμανία αξιοποιούσε για τις πολεμικές της ανάγκες τα εργοστάσιο της Γαλλίας, του Βελγίου, της Αυστρίας, της Τσεχοσλοβακίας κλπ. Οι πόροι της για τη βαριά βιομηχανία -τη δική της και των κατεχόμενων χωρών- ήταν δύο με δυόμισι φορές περισσότεροι από εκείνους της Σοβιετικής Ενωσης. Επιπλέον, η Γερμανία είχε διπλάσιους εργάτες στην εθνική της οικονομία απ' ό,τι η ΕΣΣΔ, χώρια που στις κατακτημένες χώρες και χώρες - δορυφόρους της εκατομμύρια εργάτες δούλευαν για την πολεμική της μηχανή. Ενδεικτικά σημειώνουμε ότι το 1942, το 1/4 της γερμανικής πολεμικής παραγωγής το έδιναν οι κατακτημένες περιοχές. Και μόνο αυτά τα στοιχεία φανερώνουν ότι, από οικονομική άποψη, η γερμανική πολεμική μηχανή υπερτερούσε ασύγκριτα της σοβιετικής.

Στα στοιχεία αυτά πρέπει να προστεθεί πως, με το ξεκίνημα της επίθεσης εναντίον της ΕΣΣΔ, η ναζιστική Γερμανία είχε καταφέρει να θέσει υπό την κατοχή της υπερανεπτυγμένες σοβιετικές αγροτικές και βιομηχανικές περιοχές, που προπολεμικά έδιναν το 71% της παραγωγής χυτοσιδήρου, το 58% του χάλυβα, το 57% του τροχαίου υλικού, το 63% του άνθρακα, καθώς και τον κύριο όγκο του πολεμικού εξοπλισμού και των εφοδίων. Οι κατακτημένες σοβιετικές περιοχές, στις οποίες προπολεμικά ζούσε το 42% το πληθυσμού της χώρας, κάλυπταν το 40% του συνολικού χώρου παραγωγής σιτηρών και το 38% της κτηνοτροφίας⁵.

Η μάχη του Στάλινγκραντ είχε καθοριστική σημασία για την πορεία ολόκληρου του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ για την ΕΣΣΔ ήταν πόλεμος ζωής και θανάτου. Κρατώντας την περιοχή του Στάλινγκραντ, τα σοβιετικά στρατεύματα μπορούσαν να χτυπήσουν οποιαδήποτε στιγμή τους Γερμανούς στον Καύκασο και η στρατιωτική διοίκηση των τελευταίων αντιλαμβανόταν ότι δε θα κατάφερνε ποτέ να κυριαρχήσει στην περιοχή του Καυκάσου μην έχοντας υπό τον έλεγχό της το Στάλινγκραντ. Πρέπει ακόμη να σημειώσουμε ότι η ευρύτερη περιοχή του Στάλινγκραντ, όπως και η ίδια η πόλη έπαιζαν σημαντικό ρόλο στο πολεμικο - οικονομικό δυναμικό της Σοβιετικής Ενωσης. Στις παραμονές του πολέμου το Στάλινγκραντ ήταν σημαντικό βιομηχανικό κέντρο της χώρας με 450.000 κατοίκους και 126 βιομηχανικές επιχειρήσεις. Το εργοστάσιο τρακτέρ του Στάλινγκραντ έφτιαχνε πάνω από τα μισά τρακτέρ της χώρας και το εργοστάσιο «Κράσνι Οκτιάμπρ» έβγαζε κάθε χρόνο γύρω στους 800 χιλιάδες τόνους χάλυβα και περίπου 600 χιλιάδες τόνους ελασμάτων⁶.

Ας δούμε, όμως, πώς έβλεπε το θέμα η γερμανική πλευρά. Σ' ένα λόγο του στις 9/9/1942, προς το στρατιωτικό του επιτελείο ο Χίτλερ περιέγραφε ως εξής τη γερμανική καλοκαιρινή επίθεση στο νότιο τομέα του ανατολικού μετώπου⁷: «Βάλαμε σκοπό μας, πρώτο να καταλάβετε τις τελευταίες μεγάλες σιτοπαραγωγές περιοχές του αντιπάλου, δεύτερο να καταλάβετε τις ανθρακοφόρες περιοχές, απ' όπου θα προμηθευόμαστε κοκ, τρίτο να προελάσετε προς τις πετρελαιοπηγές του και τέταρτο η επίθεση θα συνεχιστεί ως ότου κοπεί η τελευταία μεγάλη υδάτινη αρτηρία του Βόλγα». Οντως, έτσι είχαν τα πράγματα. Στην περιοχή μάλιστα του Βορείου Καυκάσου και της Υπερκαυκασίας αναλογούσαν πάνω από τα 4/5 της πανενωσιακής εξόρυξης πετρελαίου και πάνω από το μισό των μεταλλευμάτων μαγγανίου. Επιπλέον, αν κυριαρχούσαν στον Καύκασο οι Γερμανοί θα έρχονταν σε επαφή με τις τουρκικές δυνάμεις, που ήταν έτοιμες να προσχωρήσουν στον άξονα, θα κατάφερναν να αποκόψουν την Υπεριρανική σιδηροδρομική γραμμή απ' όπου η ΕΣΣΔ επικοινωνούσε οδικά με τους Αγγλους και Αμερικανούς και ταυτόχρονα θα μπορούσαν να προελάσουν προς την Ινδία, το Ιράν και το Ιράκ, γεγονός που θα τους έδινε τη δυνατότητα να γείρουν αποφασιστικά την πλάστιγγα του πολέμου με το μέρος τους. Τέλος, την έκβαση της μάχης του Στάλινγκραντ περίμενε και η Ιαπωνία, έτοιμη, αν ηττούνταν οι Σοβιετικοί, να βάλει αμέσως στο χέρι τις περιοχές της Σοβιετικής άπω Ανατολής⁸.

Παρά τη σημασία που είχε η μάχη του Στάλινγκραντ για την έκβαση ολόκληρου του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, η ΕΣΣΔ έδωσε αυτή τη μάχη εντελώς μόνη και αβοήθητη, εγκαταλειμμένη, φτάνοντας πολλές φορές στο χείλος της καταστροφής. Οι δυτικές δυνάμεις, οι ΗΠΑ και η Αγγλία, έβλεπαν στη μάχη του Στάλινγκραντ τη δυνατότητα να υπάρξει, το λιγότερο, μια αμοιβαία εξασθένηση της ΕΣΣΔ και της Γερμανίας που θα τους έδινε τη δυνατότητα να ξεμπερδεύουν με το σοσιαλισμό και να μοιράσουν τις παγκόσμιες αγορές αναμεταξύ τους, χωρίς να μπλέκεται στα πόδια τους ένας μεγάλος ανταγωνιστής, όπως ήταν η Γερμανία. Ετσι αρνήθηκαν να ανοίξουν ένα δεύτερο μέτωπο στην Ευρώπη κατά των δυνάμεων του γερμανικού φασισμού κι έδωσαν τη δυνατότητα στον Χίτλερ να συγκεντρώσει στο ανατολικό μέτωπο τεράστιο αριθμό δυνάμεων και πολεμικού υλικού.

Τα σχέδια των Αγγλοαμερικανών δεν ευοδώθηκαν. Η νίκη έγειρε προς τη μεριά της ΕΣΣΔ. Ηταν μια νίκη ακριβά πληρωμένη σε αίμα, που κερδήθηκε με σκληρές μάχες σώμα με σώμα «από κτίριο σε κτίριο, όπου το κάθε κτίριο της πόλης γινόταν ερείπια»⁹. Ηταν μια νίκη που έγειρε την πλάστιγγα του πολέμου σε βάρος της Γερμανίας, «μια καταπληκτική νίκη», όπως υποχρεώθηκε από τα πράγματα να γράψει ο Τσόρτσιλ στον Στάλιν, «ένα από τα λαμπρότερα κεφάλαια του πολέμου των λαών που ηνώθησαν εναντίον του Ναζισμού και των μιμητών του», σύμφωνα με την παραδοχή του Ρούσβελτ¹⁰. Ηταν μια νίκη του σοβιετικού λαού, δώρο στην ανθρωπότητα. Μια νίκη του Σοβιετικού Κομμουνιστικού Κόμματος, που, σύμφωνα με τον στρατάρχη Α. Μ. Βασιλιέφσκι ήταν το κόμμα «που κατηύθυνε όλες τις προσπάθειες του λαού και του στρατού στην υπεράσπιση της γραμμής του Βόλγα και ενέπνευσε τους μαχητές σε ηρωικά κατορθώματα» ¹¹.

1. Λ. Χαρτ: «Ιστορία του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου», έκδοση 7ου ΕΓ/ΓΕΣ, τόμος β', σελ. 566.

2. William Shirer: «Η Ανοδος και η Πτώσις του Γ' Ράιχ», εκδόσεις «Αρσενίδη», τόμος Γ', σελ. 255.

3. Ι. Β. Στάλιν: «Ο Μεγάλος Πόλεμος για την Πατρίδα», εκδόσεις «ΤΑ ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ», Αθήνα 1946, σελ. 61.

4. Στο ίδιο, σελ. 63

5. Λεονίντ Γιερεμέγιεφ: «Η Σοβιετική Ενωση στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο 1941- 1945», εκδόσεις «Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος», σελ. 56- 57

6 «Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος 1939- 1945», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», τόμος Α' σελ. 409- 410.

7. Υπουργείο Αμύνης ΕΣΣΔ: «Β' Παγκόσμιος πόλεμος», εκδόσεις «20ός αιώνας», Αθήνα 1959, σελ. 238.

8. Λεονίντ Γιερεμέγιεφ, στο ίδιο, σελ. 60 - 61.

9. Denis Richards: «Ιστορία της σύγχρονης Ευρώπης 1789- 2000», εκδόσεις Δ. Παπαδήμα, σελ. 554.

10. «Ο Δεύτερος Παγκόσμιος πόλεμος: Η αλληλογραφία Στάλιν - Τσόρτσιλ - Ρούσβελτ - Τρούμαν», εκδόσεις «Μέλισσα», τόμος Α', σελ. 110 και τόμος Β', σελ. 55.

11. Α. Μ. Βασιλέφσκι: «Απομνημονεύματα», εκδόσεις «ΣΕ», σελ. 349.