Οπως τις κακές συνήθειες, έτσι και τις καλές τις αποχτάμε από νωρίς. Για παράδειγμα - της δεύτερης κατηγορίας - η αγάπη για τα βιβλία, που γεννιέται σχεδόν μαζί με την ικανότητα του παιδιού να κρατάει κάτι με τα χέρια του. Κι αν στην αρχή η αγάπη είναι μόνο για το βιβλίο ως αντικείμενο, γρήγορα θα γίνει και αγάπη για τις εικόνες που περιέχονται και ύστερα από λίγο για την ιστορία... Και καθώς το παιδί θα βλέπει και θα ακούει και θα φαντάζεται με τη συντροφιά του μεγάλου, με τη φωνή και την τρυφερότητα της παρουσίας του, η ανάγνωση θα μείνει σαν μια πολύτιμη αίσθηση ζεστασιάς, μια θαλπωρή για την καρδιά, και το βιβλίο ένας αληθινός φίλος.
Ωστόσο είναι τόσο πολλά πια τα εικονογραφημένα βιβλία για μικρά παιδιά, που δύσκολα μπορεί κανείς να διαλέξει. Και είναι δύσκολο όχι μόνο γιατί είναι πολλά, αλλά και γιατί είναι σύνθετα. Αλλοτε οι εικόνες είναι ελκυστικές και καλόγουστες ενώ τα κείμενα είναι ασήμαντα, ανέμπνευστα, κοινότοπα, κι άλλοτε συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Συμπαθητικές ιστορίες εικονογραφούνται χωρίς φαντασία, με τρόπο χονδροειδή, δίχως χάρη. Οταν μάλιστα πρόκειται για μεταφρασμένα, τότε ένας ακόμη παράγοντας μπερδεύει τις επιλογές. Η αδέξια μετάφραση, η κακή ελληνική σελιδοποίηση, ακυρώνουν τις αρετές του πρωτοτύπου. Το γεγονός ότι τα βιβλία αυτά απευθύνονται σε πολύ μικρά παιδιά, δε σημαίνει ότι μπορούμε να είμαστε λιγότερο απαιτητικοί. Η εκπαίδευση στο ωραίο αν δεν ξεκινήσει από νωρίς δε θα καρποφορήσει ποτέ.
Ζωή Βαλάση
Αν ο βυζαντινός κόσμος της υπαίθρου εκφράζεται μέσα από τον ηρωικό - επικό τόνο των τραγουδιών του ακριτικού κύκλου, δημωδών και έντεχνων, τα λαϊκά στιχουργήματα των αστικών κέντρων της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας αποτυπώνουν μια εντελώς διαφορετική στάση ζωής. Εδώ, εξάλλου, επιχωριάζει μία παλαιότατη έντονη σατιρική και σκωπτική διάθεση, που εκφραζόταν κυρίως με έμμετρα συνθήματα με τα οποία οι φατρίες του Ιπποδρόμου εγκωμίαζαν ή λοιδορούσαν τους αυτοκράτορες. «Πάλιν τον καύκον έπιες, πάλιν τον νουν απώλεσας», τραγουδούσαν, από τον 7ο ακόμη αιώνα, οι κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης στον αυτοκράτορα Φωκά, που θεωρούσαν τύραννο και μέθυσο.
Από το 12ο αιώνα, εποχή της δυναστείας των Κομνηνών και της ενδυνάμωσης της βυζαντινής φεουδαρχίας, σώζεται ένα σύνολο σατιρικών στιχουργημάτων σε μεικτή γλώσσα, τα επονομαζόμενα «Πτωχοπροδρομικά»: Στα ποιήματα αυτά, τα αντικείμενα καθημερινής χρήσης κατονομάζονται με τη σύγχρονή τους ονομασία, ωστόσο μορφικοί τύποι της αττικίζουσας, επίσημης διαλέκτου, όπως η δοτική ή η μετοχή του ενεστώτα, χρησιμοποιούνται ακόμη. Εχει επικρατήσει να αποδίδονται τα στιχουργήματα αυτά σε έναν αυτοκρατορικό λόγιο, τον Θεόδωρο Πρόδρομο, χωρίς ωστόσο η πατρότητά τους να είναι επιβεβαιωμένη. Ο ίδιος ο συγγραφέας (ενδέχεται ακόμη να πρόκειται και για πολλούς συγγραφείς), μας δίνει αντιφατικές πληροφορίες για το πρόσωπό του: Σε άλλα ποιήματα, εμφανίζεται ως παντρεμένος και παραπονιέται για την κακότροπη συμπεριφορά της γυναίκας του: Σε άλλα, είναι καλόγερος και διαμαρτύρεται για τις αυθαιρεσίες και ακολασίες του ηγουμένου και για τις αγγαρείες που βαραίνουν τον ίδιο και τους άλλους, απλούς καλόγερους. Σε άλλο - το πιο γνωστό και χαρακτηριστικό - χλευάζει την πατρική προτροπή να μάθει γράμματα - κι ενώ ο ίδιος τίμησε τη συμβουλή του πατέρα του, είναι πολύ πιο φτωχός, από πολλούς χειρώνακτες τεχνίτες.
Το κοινό θεματικό στοιχείο αυτών των στιχουργημάτων είναι η διεκτραγώδηση της φτώχειας και της κακομοιριάς ενός λαϊκού ανθρώπου. Για τούτο και έμειναν στην ιστορία της λογοτεχνίας με τον ενιαίο τίτλο «Πτωχοπροδρομικά» και ο συγγραφέας τους με το όνομα «Πτωχοπρόδρομος». Χωρίς να είναι αριστουργήματα, κατέχουν ωστόσο μια σημαντική θέση σε αυτή την πρώιμη φάση της λογοτεχνίας μας, ακριβώς γιατί αποτυπώνουν με τρόπο γλαφυρό και σαρκαστικό τη μίζερη καθημερινότητα του λαϊκού ανθρώπου μιας μεσαιωνικής πόλης - αυτού που αγνοείται από τις μεγάλες ιστορικές τοιχογραφίες, παρόλο που αποτελεί το βασικό συστατικό στοιχείο τους. «Ο λαός μιλεί στ' όνομα του Φτωχοπρόδρομου» θα γράψει ο Κ. Θ. Δημαράς. Και εμείς, προς τέρψη των αναγνωστών μας, θα παραθέσουμε ορισμένους στίχους από το πιο χαρακτηριστικό του ποίημα, όπου ο ποιητής αναθεματίζει τα γράμματα που δεν μπόρεσαν να τον σώσουν από τη φτώχεια:
Παιδί μου, μάθε γράμματα, αν θέλης να φελέσης...
Βλέπεις τον δείνα, τέκνον; Πεζός επεριπάτει
Και τώρα βλέπεις γέγονε, χρυσοφτερνιστηράτος
Αλογοτριπλοεντέλινος και παχυμουλαράτος.
(...)
κι έμαθον τα γραμματικά πλην μετά κόπου πόσου...
αφού δε τάχα γέγονα γραμματικός τεχνίτης,
επιθυμώ και το ψωμί και του ψωμιού τη μάνναν,
υβρίζω τα γραμματικά, λέγω μετά δακρύων:
ανάθεμα τα γράμματα, Χριστέ, κι όπου τα θέλει.
Δώρα Μόσχου
Κυρίως φύλλο 
Feeds
