Σε έναν γαλαξία 7,5 δισεκατομμύρια έτη φωτός μακριά, μια υπερμεγέθης μαύρη τρύπα εκτοξεύει ρεύματα μαγνητισμένου πλάσματος (ιονισμένη κατάσταση της ύλης) σε έκταση ίση με 140 διαμέτρους του Γαλαξία! Αυτή η τεράστια κοσμική δομή, που ονομάστηκε Πορφυρίων, από τον ομώνυμο γίγαντα της ελληνικής μυθολογίας, περιέχει τα μεγαλύτερα τζετ εκτοξευόμενης ύλης από μαύρη τρύπα που έχουν εντοπιστεί από τους αστρονόμους.

Οι μαύρες τρύπες περιστασιακά δημιουργούν τέτοιες ροές όταν καταβροχθίζουν μεγάλες ποσότητες ύλης. Ολη η ύλη - αέρια, σκόνη, άστρα - που πλησιάζει τη μαύρη τρύπα συσσωρεύεται αρχικά σε έναν δίσκο που περιστρέφεται γύρω της και καθώς υπόκειται σε τεράστιες βαρυτικές δυνάμεις ιονίζεται, λάμπει έντονα και μετασχηματίζεται σε ένα πυκνό πλάσμα, που αναδεύεται υπό την επίδραση μαγνητικών πεδίων. Αν η μαύρη τρύπα περιστρέφεται γύρω από τον άξονά της μπορεί να μορφοποιήσει αυτά τα μαγνητικά πεδία σε στενούς κώνους, που η μύτη τους ξεκινά από τους πόλους περιστροφής της τρύπας. Η περισσότερη ύλη που θα βγει από τον δίσκο θα πέσει μέσα στην τρύπα, αλλά ένα μικρό μέρος της θα συλληφθεί από αυτά τα κωνικά μαγνητικά πεδία και θα εκτιναχθεί με μεγάλη ταχύτητα μακριά, σχηματίζοντας δύο ευθεία αντιδιαμετρικά ρεύματα ύλης.

Αυτά τα τζετ χρησίμευαν εδώ και δεκαετίες στους αστρονόμους για να εντοπίζουν μαύρες τρύπες, που αλλιώς θα ήταν αόρατες για τα τηλεσκόπια. Στην πορεία όμως απέκτησαν και αυτούσια σημασία, καθώς η έντονη θερμότητα που εκπέμπουν μερικές φορές εμποδίζει τα γύρω αέρια να συμπυκνωθούν και να σχηματίσουν νέα άστρα. Αυτή η επίδραση θεωρούνταν περιορισμένη και σίγουρα μέσα στα όρια των γαλαξιών όπου βρίσκονται οι μαύρες τρύπες. Ομως μια νέα εκτεταμένη έρευνα παρατήρησης του ουρανού εντόπισε περισσότερα από 10.000 τέτοια τζετ, προερχόμενα από υπερμεγέθεις μαύρες τρύπες στο κέντρο γαλαξιών, κορυφαίο μεταξύ των οποίων είναι ο Πορφυρίωνας.

Ο Πορφυρίωνας είναι τόσο μεγάλος και παλιός, που ορισμένοι αστρονόμοι θεωρούν ότι μπορεί να έχει παίξει αξιόλογο ρόλο στη διαμόρφωση της γύρω απ' αυτόν περιοχής του σύμπαντος. Ο προηγούμενος κάτοχος του ρεκόρ ήταν ο σχηματισμός Αλκυονεύς (ο πρεσβύτερος των μυθολογικών γιγάντων), που εκτείνεται όσο 100 διάμετροι του Γαλαξία, έχοντας μήκος 16 εκατομμυρίων ετών φωτός. Αλλά ο Αλκυονέας πέρα από μικρότερος σε μέγεθος είναι και μικρότερος σε ηλικία, άρα η επίδρασή του εκτιμάται ότι θα ήταν μικρότερη.

Τα ρεύματα του Πορφυρίωνα υπολογίζεται ότι περιέχουν ύλη ισοδύναμη με τρισεκατομμύρια ήλιους και η θερμοκρασία τους ξεπερνά το ένα εκατομμύριο βαθμούς Κελσίου. Ισως γι' αυτό να μην εμπόδισαν απλώς τον σχηματισμό νέων άστρων στην πορεία τους, αλλά και γαλαξιών. Μπορεί ακόμα να τροφοδότησαν με ύλη το κοσμικό δίκτυο, δηλαδή το δίκτυο από σχετικά πλούσια σε ύλη νήματα και σχεδόν κενές κοιλότητες που σχηματίζει τη μεγαλύτερης κλίμακας δομή του ορατού σύμπαντος.

Για να κατανοήσουν καλύτερα την επίδραση που έχουν τέτοια τζετ, οι ερευνητές θα πρέπει να διευρύνουν τον κατάλογο δομών σαν τον Πορφυρίωνα. Η μελέτη που τον παρουσίασε πριν λίγο καιρό κάλυψε μόλις το 15% του ουρανού, αφήνοντας ανοιχτό να υπάρχουν ακόμα πολλές δεκάδες χιλιάδες τέτοια τζετ, ίσως και κάποιο ακόμα μεγαλύτερο από τον Πορφυρίωνα. Είναι δύσκολο να υπολογιστεί ο αριθμός τους, καθώς οι συνθήκες που παράγουν αυτά τα πανίσχυρα τζετ δεν έχουν πλήρως κατανοηθεί.

Ο εντοπισμός αυτών των δομών είναι μια απόδειξη των ικανοτήτων των σύγχρονων τηλεσκοπίων. Το μέγεθός τους είναι τέτοιο, που δεν μπορούν να εντοπιστούν στο στενό πεδίο των περισσότερων ισχυρών τηλεσκοπίων. Για να τις εντοπίσουν, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν ένα ευρωπαϊκό δίκτυο ραδιοτηλεσκοπίων, το LOFAR, που παρατηρεί σε μήκος κύματος δύο μέτρων. Οταν εντόπισαν τον Πορφυρίωνα στράφηκαν σε δύο άλλα τηλεσκόπια, το Γιγαντιαίο Ραδιοτηλεσκόπιο Μήκους Κύματος Ενός Μέτρου στην Ινδία και το παρατηρητήριο «W. M. Keck» στη Χαβάη, για να μελετήσουν τον γαλαξία που παρήγαγε αυτήν την τεράστια κοσμική δομή.

Η Λιουντμίλα Τρουτ, η Σοβιετική βιολόγος που ηγήθηκε του διάρκειας άνω των έξι δεκαετιών πειράματος δημιουργίας εκατοντάδων εξημερωμένων αλεπούδων σε μια φάρμα στο Νοβοσιμπίρσκ της Ρωσίας, πέθανε ήσυχα στον ύπνο της στις 9 Οκτώβρη, λίγο πριν συμπληρώσει τα 91 της χρόνια. Η δουλειά της Τρουτ και των συναδέλφων της με τις ασημί αλεπούδες (παραλλαγή της κόκκινης αλεπούς) έγινε διεθνές πρότυπο για την κατανόηση της διαδικασίας εξημέρωσης.

Το 1958, σε ηλικία 25 ετών, η Τρουτ αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο της Μόσχας και αμέσως ανταποκρίθηκε στην πρόσκληση του γενετιστή Ντμίτρι Μπελιάεφ να τεθεί επικεφαλής ενός πειράματος εξημέρωσης αλεπούδων (στενών συγγενών των σκυλιών), ώστε να κατανοηθούν καλύτερα η διαδικασία εξημέρωσης και οι εξελικτικές διαδικασίες που σχετίζονται με αυτή. Επί 66 χρόνια αφιέρωσε τη ζωή της σε αυτό το πείραμα.

Η ριζοσπαστική ιδέα που ο Μπελιάεφ (πέθανε το 1985) και η Τρουτ βάλθηκαν να διερευνήσουν ήταν ότι το σύνδρομο της εξημέρωσης, δηλαδή το φαινόμενο όπου τα εξημερωμένα είδη μοιράζονται κάποια κοινά χαρακτηριστικά, όπως τα πεσμένα αυτιά, η καμπυλωτή ουρά, τα νεανικά χαρακτηριστικά στο πρόσωπο και στο σώμα και η διάστικτη γούνα, ήταν αποτέλεσμα της διασταύρωσης από τους προγόνους μας, των πιο ήρεμων και φιλικών ζώων, στα πρώτα στάδια της εξημέρωσης. Υπέθεσαν ότι όλα τα χαρακτηριστικά του συνδρόμου εξημέρωσης συνδέονται με γονίδια που σχετίζονται με τον ήρεμο χαρακτήρα του ζώου και την τάση του να δείχνει φιλική συμπεριφορά προς τους ανθρώπους. Η Τρουτ δοκίμαζε τις αλεπούδες παρατηρώντας πώς αντιδρούσαν όταν πλησίαζε το κλουβί τους, άνοιγε την πόρτα και έβαζε στο εσωτερικό το χέρι της, καλυμμένο με ένα μακρύ και χοντρό γάντι. Οι πιο φιλικές και ήρεμες επιλέγονταν για τη δημιουργία της νέας γενιάς. Το πειραματικό πρωτόκολλο τροποποιήθηκε ελαφρώς στην πορεία, αλλά η ουσία του παρέμεινε η ίδια. Στο πέρασμα των δεκαετιών αποδείχθηκε ότι ο Μπελιάεφ και η Τρουτ είχαν κάνει σωστές υποθέσεις.

Σε κάποια φάση του πειράματος (στη 15η γενιά) η Τρουτ δοκίμασε αν μια πολύ φιλική αλεπού, η Πουσίνκα, μπορούσε να ζήσει μαζί της στο σπίτι, όπως θα έκανε ένας σκύλος. Πράγματι, η Πουσίνκα όχι μόνο έζησε μαζί της αλλά έβγαιναν και βόλτα με αυτήν και τα αλεπουδάκια της, ενώ το βράδυ από μόνη της κούρνιαζε πάνω στο κρεβάτι της Τρουτ. Η Τρουτ δούλεψε συνολικά 23.000 μέρες σε αυτό το πείραμα. Ακόμα και μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης το 1991, όταν η ρωσική αστική κυβέρνηση έπαψε να χρηματοδοτεί πολλές επιστημονικές έρευνες, η Τρουτ και οι συνάδελφοί της δεν επέτρεψαν να τερματιστεί το πείραμα. Εκαναν έρανο στους διερχόμενους οδηγούς και η Τρουτ δημοσίευσε άρθρο σε αμερικανικό περιοδικό που γνωστοποίησε ευρύτερα το πείραμα, φέρνοντας κάποια χρηματοδότηση ώστε να μπορέσει να συνεχίσει να τρέφει τις αλεπούδες της και να συνεχιστεί η έρευνα. Οταν πριν 10 χρόνια ρωτήθηκε για το μέλλον, είπε: «Κάποια μέρα θα πεθάνω, αλλά θέλω οι αλεπούδες μου να ζήσουν για πάντα».

Ο ηχοεντοπισμός, δηλαδή η χαρτογράφηση του γύρω περιβάλλοντος με τη βοήθεια του ήχου, έχει επιτρέψει σε τυφλούς ανθρώπους να οδηγούν ποδήλατα ή να παίζουν μπάσκετ. Αυτοί οι ηχοεντοπιστές αντιλαμβάνονται το περιβάλλον τους παράγοντας έναν ήχο κλικ με τη γλώσσα τους και ακούγοντας τις διαφορές στην ανάκλαση του ήχου αυτού πάνω στα αντικείμενα. Απεικονίσεις του εγκεφάλου έδειξαν ότι αυτοί οι εκπαιδευμένοι ηχοεντοπιστές εμφανίζουν ανταπόκριση στον ήχο στην κύρια περιοχή επεξεργασίας οπτικών πληροφοριών του εγκεφάλου. Γι' αυτό θεωρούνταν πως είναι απαραίτητο να έχει χάσει κάποιος το φως του, ώστε να διαθέτει αυτήν τη νευροπλαστικότητα.

Ομως, μια έρευνα που ξεκίνησε το 2021 απέδειξε ότι όχι μόνο οι τυφλοί αλλά και όσοι βλέπουν μπορούν να εκπαιδευτούν στον ηχοεντοπισμό, με εκπαίδευση μόλις 10 εβδομάδων! Οπως διαπιστώθηκε, και οι ηχοεντοπιστές που έχουν την όρασή τους εμφανίζουν την ίδια διέγερση στο οπτικό τμήμα του εγκεφαλικού φλοιού, όταν λαμβάνουν την ηχώ από τα κλικ. Το εύρημα αυτό αμφισβητεί τη θεωρία ότι κάποιες περιοχές του εγκεφάλου είναι εξειδικευμένες αποκλειστικά για μία από τις αισθήσεις.

Οι ερευνητές έκαναν ένα παράλληλο πείραμα με 14 ανθρώπους που είχαν την όρασή τους και 12 τυφλούς, εκπαιδεύοντάς τους δύο μέρες τη βδομάδα, από 2 έως 3 ώρες κάθε φορά. Αρχικά τους έμαθαν να κάνουν τα κλικ με το στόμα τους και μετά να τα χρησιμοποιούν σε τρεις εργασίες. Οι δύο αφορούσαν την εκτίμηση του μεγέθους και του προσανατολισμού των αντικειμένων, και η τρίτη την πλοήγηση μέσα σε λαβυρίνθους.

Μελέτη που πραγματοποιήθηκε μετά από εκείνη του 2021 έδειξε ότι το 83% των τυφλών που είχαν μάθει τον ηχοεντοπισμό ανέφεραν βελτίωση στην ανεξαρτησία και στην ποιότητα ζωής τους.