Σελίδα από το έκτακτο τεύχος του περιοδικού ενάντια στον πόλεμο στην Ουκρανία

Είναι αλήθεια ότι η συζήτηση φούντωσε μέσα στα σπίτια και στα σχολεία από την πρώτη στιγμή. Προφανώς όχι όμοια σε όλες τις ηλικίες, όμως με τον έναν ή τον άλλο τρόπο εκφράστηκε από Νηπιαγωγεία και Δημοτικά μέχρι Λύκεια. Ο φόβος και η ανησυχία που κουβαλούσαν μέσα τους τα παιδιά απ' όσα έβλεπαν και άκουγαν, η αυθόρμητη αγανάκτησή τους για τη φρίκη του πολέμου και η επιθυμία τους να ζήσουν σε έναν κόσμο ειρηνικό, συναντήθηκαν με πολλούς δασκάλους και καθηγητές που θέλουν να σταθούν ως πραγματικοί παιδαγωγοί δίπλα στους μαθητές τους, αλλά και πολλούς Συλλόγους Γονέων που ανέλαβαν πρωτοβουλίες και δράσεις. Αποτέλεσαν τη μαγιά για να ξεδιπλωθούν μια σειρά από συζητήσεις, δράσεις ακόμα και Φεστιβάλ.

Μια δραστηριότητα που εκτείνεται στον χρόνο. Γιατί, δυστυχώς, η ανάγκη αυτής της συζήτησης υπήρχε και θα συνεχίσει να υπάρχει όσο υπάρχει καπιταλισμός, όσο δηλαδή παιδιά μεγαλώνουν σ' έναν κόσμο όπου οι ανταγωνισμοί και τα οικονομικά συμφέροντα των καπιταλιστών οδηγούν σε ιμπεριαλιστικούς πολέμους, με θύματα τους λαούς. Οσο λοιπόν ζούμε σε αυτήν τη ζοφερή πραγματικότητα, κάθε κομμουνιστής αλλά και κάθε εκπαιδευτικός και γονιός που «θέλει να λέγεται άνθρωπος, δεν θα πάψει στιγμή να αγωνίζεται για το δίκιο» και να μιλάει γι' αυτό στα παιδιά.

Σε σχολείο στη Λάρισα

Από αντιπολεμική δράση μαθητών σε σχολείο της Λάρισας

Η πλούσια πείρα που υπάρχει επιβεβαιώνει ότι τα περιεχόμενα και η μεθοδολογία του έκτακτου τεύχους του περιοδικού «κόκκινο Αερόστατο», με τίτλο «Πόλεμος το 2022; Τι συμβαίνει στην Ουκρανία;», βοηθάνε τα παιδιά να γνωρίσουν την αλήθεια. Αναδεικνύουν τον μεγάλο φυσικό πλούτο της περιοχής και τη σημαντική γεωστρατηγική θέση της χώρας, που την καθιστούν πολύτιμη λεία των αντίπαλων ιμπεριαλιστικών στρατοπέδων. Εξηγούν πώς λειτουργεί ο κόσμος μας σήμερα, τους νόμους της καπιταλιστικής κοινωνίας, που αναπόσπαστο κομμάτι της είναι ο πόλεμος. Φωτίζουν τη διέξοδο, τον δρόμο που πρέπει να τραβήξουν οι λαοί και τα παιδιά όλου του κόσμου. Από κοντά και η ανθολογία πρωτότυπων διηγημάτων που συνόδευε το 24ο τεύχος του περιοδικού, όπου μέσα από τη δύναμη της Τέχνης και ειδικά της λογοτεχνίας προσεγγίστηκαν τέτοια ζητήματα.

Η ανθολογία πρωτότυπων αντιπολεμικών διηγημάτων που συνόδευε το περιοδικό

Αντιπολεμικό παιδικό φεστιβάλ του «κόκκινου Αερόστατου»

Πάντα μιλούσα με τους μαθητές μου για τον πόλεμο, τη μετανάστευση και την προσφυγιά. Μέχρι όπου μπορούσαν, μέχρι όπου άντεχαν, ανάλογα την ηλικία και με οδηγό τις ερωτήσεις, τις απορίες και τις ανησυχίες τους.

Η αφορμή δινόταν συχνά μέσα από πολλές διδακτικές ενότητες.

Ενα ποίημα, ένα τραγούδι, ένα κείμενο, μια εικόνα στο μάθημα της Γλώσσας. Μια αντιπολεμική ταινία, ένα αντιπολεμικό βιβλίο ήταν η σπίθα για να ανάψει η συζήτηση άλλοτε στις μικρότερες τάξεις κι άλλοτε στις μεγαλύτερες. Γιατί η λογοτεχνία είναι το μέσο να μάθουμε την ιστορία όπως την έζησαν οι άνθρωποι στην καθημερινότητά τους.

Στο μάθημα της Ιστορίας διδάσκουμε κυρίως πολέμους. Από τον Τρωικό πόλεμο και τις πραγματικές αιτίες του που φυσικά δεν ήταν η αρπαγή της ωραίας Ελένης έως τον Πελοποννησιακό Πόλεμο και τους Περσικούς Πολέμους κι από την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου έως τη Ρωμαϊκή και Βυζαντινή Αυτοκρατορία, την Επανάσταση του 1821 και τη Μικρασιατική Καταστροφή που τόσο είναι δεμένη με την ιστορία της πόλης μας και τους προγόνους των μαθητών μας. Πόσες αλήθεια ευκαιρίες δίνονται μέσα από αυτό το μάθημα να συζητήσουμε καλλιεργώντας την κριτική σκέψη και αναδεικνύοντας τις αιτίες των πολέμων που είχαν πάντα ως αποτέλεσμα την απώλεια της ζωής εκατομμυρίων ανθρώπων και την προσφυγιά. Και γιατί ένας μαθητής, για παράδειγμα της Δ' Δημοτικού, να πρέπει να διδαχθεί και να κατανοήσει τον Πελοποννησιακό Πόλεμο και τους Περσικούς Πολέμους και να μη θεωρείται ικανός να καταλάβει τις αιτίες και τις αφορμές των σύγχρονων πολέμων; Αν μπορεί το ένα, τότε μπορεί και το άλλο.

Στην Ε' και τη ΣΤ' τάξη στο μάθημα της Γεωγραφίας ψηλαφώντας τον κόσμο και τις ηπείρους εντοπίζαμε την Κύπρο, τη Συρία, το Αφγανιστάν, τη Λιβύη και στην Αραβική Χερσόνησο το Ιράκ και την Υεμένη. Ποιες είναι οι αιτίες των πολέμων τους; Ποιοι κερδίζουν, ποιοι χάνουν από αυτούς;

Στη ΣΤ' τάξη, στο μάθημα της Φυσικής δεν στεκόμασταν μόνο στο πώς δημιουργούνται το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και οι υδρογονάνθρακες. Εντοπίζαμε τις χώρες που τα παράγουν και ως διά μαγείας ανακαλύπταμε πως όλες οι χώρες που είχαν πετρέλαιο είχαν και πόλεμο...

Οχι, δεν θα δείξουμε στα παιδιά φωτογραφίες από τον πόλεμο ούτε διαμελισμένα κορμιά ούτε απελπισμένους ανθρώπους. Εξάλλου, η άμεση πρόσβαση στο διαδίκτυο τα εκθέτει αντικειμενικά σε σκληρές εικόνες, αλλά και στον κίνδυνο της παραπληροφόρησης που ήδη υπάρχει και στα άλλα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Δεν θα καλλιεργήσουμε τον φόβο και τον τρόμο. Δεν θα χρησιμοποιήσουμε δυσνόητους όρους. Πολλές φορές οι πιο μεγάλες αλήθειες εκφράζονται με τα πιο απλά λόγια. Στόχος μας είναι να χτίσουμε τη γνώση και να τα αφήσουμε να την κάνουν δύναμη. Γιατί ο μοναδικός τρόπος να μιλήσουμε στα παιδιά μας για τον πόλεμο είναι να τα ωθήσουμε στην αναζήτηση της αλήθειας.

Οταν ήχησαν οι σειρήνες του πολέμου στην Ουκρανία, τα παιδιά ήταν έτοιμα ξανά να εκφράσουν τους φόβους, τις ανησυχίες και τους προβληματισμούς τους... Δεν ζουν σε γυάλα. Εχουν ήδη ακούσει συζητήσεις στην οικογένειά τους για τις ανατιμήσεις στα τρόφιμα, έχουν ακούσει για τους λογαριασμούς του ηλεκτρικού ρεύματος, για την αύξηση της τιμής του πετρελαίου και βιώνουν καθημερινά τις οικονομικές δυσκολίες των γονιών τους.

«Κυρία, έχω 3 μέρες να κοιμηθώ», μου είπε η Νικολέτα, μαθήτρια της ΣΤ' τάξης πέρυσι. «Ολοι μιλούν για τον πόλεμο και φοβάμαι μην έρθει κι εδώ».

Ο φυσιολογικός φόβος μπορεί να καταπολεμηθεί όταν η γνώση γίνεται δράση. Οταν πιστέψουμε πως αν ορθωθούμε μπροστά στις πολιτικές που γεννούν τους πολέμους και ενώσουμε τις δυνάμεις μας και αγωνιστούμε τότε θα κερδίσουμε την ειρήνη. Οταν αντιληφθούμε τη δύναμή μας, τότε θα καταπολεμήσουμε και τον φόβο μας.

Εναν μικρό αγώνα λοιπόν οργανώσαμε μέσα στην τάξη.

Φτιάξαμε ομάδες και συνεργαστήκαμε.

Σηκώσαμε τα μανίκια και στρώσαμε τα χαρτόνια στο πάτωμα. Με αισιοδοξία, χαμόγελα και πρόσωπα φωτεινά ο φόβος έγινε χαρά και ο τρόμος δημιουργία.

Τα περιστέρια πήραν «ζωή»... Οι σημαίες της Ουκρανίας, της Ρωσίας, της Παλαιστίνης, του Ισραήλ, της Συρίας, της Αμερικής ενώθηκαν με κόκκινες καρδιές σαν αυτές των λαών που δεν έχουν τίποτε να χωρίσουν μεταξύ τους, σαν απάντηση στους ισχυρούς που τους θυσιάζουν στον βωμό της ανίερης κερδοσκοπίας.

Ο πόλεμος γράφτηκε με μαύρο χρώμα και έσταζε κόκκινες σταγόνες από το αίμα των αθώων. Η ειρήνη ήρθε να σπείρει ζωή. Ηρθε να γεννήσει και να αναθρέψει παιδιά που θα ζήσουν ευτυχισμένα με όλα όσα τους αξίζουν, με όλα όσα δικαιούνται. Παιδιά που έχουν πατρίδα, οικογένεια, μόρφωση, υγεία και τραγούδι. Τραγούδι και παιχνίδι. Η ειρήνη φτιάχτηκε χρωματιστή για να φτιάξει πολιτισμό, ευημερία, πρόοδο, δικαιοσύνη.

Οχι στον πόλεμο - Ναι στην ειρήνη - Πόλεμος ή ειρήνη; Ηρθε η ώρα να πάρεις θέση.

Ηταν τα κεντρικά συνθήματα κι εμένα δεν μου φάνηκαν καθόλου κοινότοπα γιατί ήξερα πώς φτάσαμε ως αυτά!

Υστερα τα παιδιά πήραν τις πικέτες τους και κατέβηκαν στην αυλή. Καθώς έβγαιναν από την κεντρική είσοδο σήκωσαν τις πικέτες πολύ ψηλά. Οι μαθητές από τα άλλα τμήματα που εκείνη τη στιγμή έκαναν γυμναστική στην αυλή του σχολείου αυθόρμητα μας ακολούθησαν, όπως αυθόρμητα έλκει το δίκιο τα παιδιά. Σαν την αυτονόητη φυσική ροή ενός ποταμού που καμιά δύναμη δεν μπορεί να την αλλάξει, κύλησαν φωνάζοντας συνθήματα. Οι δάσκαλοί τους με τα χέρια ψηλά τα χειροκροτούσαμε. Οι γείτονες βγήκαν στα μπαλκόνια και ήταν σαν να γέμισε ο ουρανός της περιοχής πολλά λευκά περιστέρια.

Ετσι χτίσαμε όνειρα για έναν κόσμο ειρηνικό και θα τον φτιάξουμε! Ετσι έκαναν στα 11 χρόνια τους τον πρώτο μεγάλο αγώνα ενάντια στους πολέμους. Εύχομαι εκεί στο Γυμνάσιο που βρίσκονται φέτος να κάνουν κι άλλους αγώνες, να αποκτήσουν περισσότερη γνώση, να κτίσουν πάνω στα θεμέλια που βάλαμε.

Στη νέα σχολική χρονιά συνεχίζω την ίδια δουλειά με μια άλλη ΣΤ' τάξη αλλά με τον ίδιο στόχο.

Είναι υπεραρκετό αν ένας μαθητής του Δημοτικού καταλάβει πως οι λαοί δεν έχουν να χωρίσουν τίποτα μεταξύ τους και πως με τους πολέμους δεν κερδίζουν οι λαοί αλλά οι οικονομικά ισχυροί που θέλουν να γίνουν πλουσιότεροι χωρίς να υπολογίζουν ανθρώπινες ζωές. Τότε έχουμε τοποθετήσει τα θεμέλια για την οικοδόμηση της γνώσης στο Γυμνάσιο και το Λύκειο. Και ο δικός μας στόχος θα έχει πετύχει.

(Αποσπάσματα από την ομιλία της στην πρόσφατη εκδήλωση της Επιτροπής Ειρήνης Κοκκινιάς με θέμα: «Πώς μιλάμε στα παιδιά μας για τον πόλεμο»)

Εκατοντάδες φίλοι του «κόκκινου Αερόστατου» από τις συνοικίες της Αττικής αλλά και από την Πελοπόννησο παρακολούθησαν την περασμένη Κυριακή στο θέατρο «Κάππα» την παράσταση «Ραπουνζέλ χωρίς παραμύθι» του Μάικ Κένι, σε σκηνοθεσία Ηλία Καρελλά.

Οι περισσότερες από 300 θέσεις του θεάτρου είχαν εξαντληθεί από νωρίς και οι μικροί φίλοι απόλαυσαν μια παράσταση που συνδυάζει επί σκηνής ηθοποιούς, ζωντανή μουσική και σύγχρονο θέατρο σκιών και μιλά για θέματα όπως ο πόλεμος, η απώλεια, η απομόνωση, ο ρατσισμός, κατορθώνοντας να κερδίσει την καρδιά τόσο των μικρών όσο και των μεγάλων θεατών.

Μια από τις πολλές και όμορφες πρωτοβουλίες που παίρνει το «κόκκινο Αερόστατο», δίνοντας στους μικρούς του φίλους την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με μορφές τέχνης και να γνωρίσουν και μέσα από αυτόν τον δρόμο πλευρές της πραγματικότητας.

Η συνέχιση του πολέμου στην Ουκρανία, με τις καθημερινές εικόνες φρίκης και αποτροπιασμού, αναμφίβολα δημιουργεί έντονα συναισθήματα τόσο στους ενήλικες όσο και στα παιδιά. Πολλοί γονείς αναρωτιούνται πώς πρέπει να μιλήσουμε στα παιδιά μας για τον πόλεμο, ενώ άλλοι στέκονται αμήχανοι απέναντι σε ένα τέτοιο δύσκολο θέμα. Κάποιοι άλλοι αναρωτιούνται: Μήπως είναι καλύτερο να αποκρύψουμε όσο μπορούμε από τα παιδιά μας αυτά που συμβαίνουν; Μια τέτοια προσέγγιση απόκρυψης δεν είναι η καλύτερη καθώς τα παιδιά έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες (ανάλογα και με την ηλικία τους), διαισθάνονται ότι κάτι συμβαίνει, άλλα ακούν ψιθύρους, μισόλογα και τελικά νιώθουν αγωνία που τα κάνει ευερέθιστα. Το να αφήσουμε τα παιδιά μόνα τους να προσπαθούν να συνδέσουν τις σκόρπιες και ασύνδετες πληροφορίες που προσλαμβάνουν για ένα τόσο σοβαρό θέμα δεν είναι και η πιο ενδεδειγμένη στάση. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι μια από τις μεγαλύτερες πηγές άγχους και σύγχυσης προέρχεται από τη δυσκολία των ανθρώπων να ερμηνεύσουν τα γεγονότα που συμβαίνουν καθώς τότε ο κόσμος μοιάζει απρόβλεπτος και αβέβαιος. Απέναντι σε κάτι που δεν γνωρίζουμε και δεν ελέγχουμε αναπόφευκτα αισθανόμαστε άγχος, φόβο και αίσθηση ανημποριάς. Αρα, η συζήτηση με τα παιδιά μας είναι η μόνη ενδεδειγμένη και υπεύθυνη στάση.

Αυτό γίνεται ακόμα πιο επιτακτικό αν αναλογιστούμε ότι οι «θεσμικές» παρεμβάσεις για το θέμα κάνουν σοβαρή ζημιά στα παιδιά καθώς αναπαράγουν την κυρίαρχη λογική.

Καταρχάς είναι σημαντικό οι ίδιοι οι γονείς να μην αισθάνονται αποσβολωμένοι απέναντι σε αυτά που συμβαίνουν και να γνωρίζουν οι ίδιοι τις αιτίες του βάρβαρου πολέμου που διεξάγεται έτσι ώστε να μπορούν και να τον εξηγήσουν. Ενας σωστά ενημερωμένος γονιός που μπορεί να εξηγήσει τα γεγονότα αποπνέει μεγαλύτερη σιγουριά στο παιδί. Αντίθετα, ένας γονιός που βρίσκεται σε σύγχυση από τα ψέματα και τις μεροληψίες της κυρίαρχης προπαγάνδας για τον πόλεμο δεν εμπνέει ασφάλεια στα παιδιά του.

Ασφαλώς ο τρόπος που μιλάμε στα παιδιά πρέπει να είναι προσαρμοσμένος στην ηλικία τους και στη δυνατότητά τους να κατανοήσουν τα λόγια μας. Γι' αυτό οι λέξεις και οι έννοιες που χρησιμοποιούμε πρέπει να μπορούν να γίνουν κατανοητές από αυτά. Οι γονείς πρέπει συζητώντας με τα παιδιά να δίνουν παράλληλα χώρο για να τα ακούσουν και να τα διευκολύνουν να εκφράσουν τις σκέψεις τους και τα συναισθήματά τους.

Λαμβάνοντας αυτά υπόψη μπορούμε να μιλήσουμε στα παιδιά μας για τις αιτίες των άδικων πολέμων, εξηγώντας τους ότι οι πλούσιοι και οι ισχυροί κάνουν τους άδικους πολέμους καθώς ανταγωνίζονται για να γίνουν πιο ισχυροί. Οτι οι πλούσιοι και ισχυροί εξαπατούν τους λαούς με τα ψέματά τους για να στρέψουν τον έναν λαό ενάντια στον άλλον. Οτι οι λαοί δεν έχουν τίποτα να χωρίσουν και ότι θα μπορούσαν σε μια άλλη, καλύτερη κοινωνία να ζουν αδελφωμένοι. Μπορούμε ακόμη να μιλήσουμε για τις αξίες της φιλίας των λαών, της αλληλεγγύης, του αγώνα για έναν πιο όμορφο κόσμο, χωρίς αδικία και εκμετάλλευση, έναν κόσμο που θα μπορεί να υπάρχει πραγματική ειρήνη και στον οποίο όλα τα παιδιά θα είναι ευτυχισμένα. Μεταδίδοντας τέτοιες αξίες στα παιδιά μας βοηθάμε έτσι ώστε αύριο να γίνουν πιο ολοκληρωμένες προσωπικότητες. Αλλωστε, οι έρευνες δείχνουν ότι οι άνθρωποι που διαθέτουν ένα πιο συνεκτικό αξιακό σύστημα έχουν υψηλότερη ψυχική ανθεκτικότητα και μπορούν μάλιστα να μην απελπίζονται ακόμα και στις πιο δύσκολες καταστάσεις.

Σε αυτά μπορεί να βοηθήσει η καλή παιδική λογοτεχνία που μπορεί να μεταδώσει αξίες και γνώσεις. Τα αφηγηματικά μέσα της παιδικής λογοτεχνίας βοηθάνε στη συγκρότηση και στη συνοχή του παιδικού ψυχισμού και συνεπώς στην ψυχοκοινωνική του ανάπτυξη. Πολλοί γονείς διστάζουν να δώσουν στα παιδιά τους παιδική λογοτεχνία με κοινωνικοπολιτικό περιεχόμενο, καθώς σκέφτονται ότι δεν θέλουν να εμπλέξουν τα παιδιά με έγνοιες των μεγάλων. Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα παιδιά μας δεν μεγαλώνουν σε γυάλα και αργά ή γρήγορα θα έρθουν αντιμέτωπα με τις αδικίες αυτού του κόσμου. Γι' αυτό είναι ευθύνη των γονέων να προετοιμάσουν σταδιακά τα παιδιά για τον κόσμο που θα μεγαλώσουν και να τους δώσουν τα απαραίτητα εφόδια έτσι ώστε να μη σταματήσουν να ονειρεύονται και να αγωνίζονται για να γίνει η ζωή καλύτερη.

Τέλος, είναι πολύ σημαντικό να αισθανθούν τα παιδιά ότι μπορούν να κάνουν κάτι για όλα αυτά που συμβαίνουν, να αισθανθούν ενεργά στα πλαίσια ομαδικών δράσεων. Γι' αυτό η συμμετοχή σε δράσεις (π.χ. για τη φιλία των λαών) που περιλαμβάνουν το παιχνίδι, τη ζωγραφική, το θέατρο κ.ά. μπορεί να συμβάλει στη διαπαιδαγώγηση, στην κοινωνικοποίηση, στην ψυχική και συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού.