Αν κάθε εργαλείο μπορούσε να εκτελεί το έργο του κατ' επιταγή ή και από προαίσθηση, όπως κινούνταν μόνα τους τα τεχνουργήματα του Δαιδάλου ή όπως άρχιζαν αυθόρμητα την εργασία τους οι τρίποδες του Ηφαίστου, αν οι σαΐτες των αργαλειών ύφαιναν έτσι από μόνες τους, τότε δε θα χρειάζονταν ούτε μάστορας, ούτε ο βοηθός του, ούτε ο αφέντης τους δούλους (Αριστοτέλους: Πολιτικά Ι,4 1253β 34)

Δεν μπορώ να κοιμηθώ. Μήτε να σκέφτομαι όλα αυτά, μικρά και μεγάλα, που με πληγώνουν. Φέγγει το πρόσωπό μου κι η ψυχή μου ολάκερη. Φαίνεται ότι και ο άνθρωπος μπορεί να λάμπει σαν την πανσέληνο.

Χωρίς να το καταλάβω, πήρα να ονειρεύομαι. Ενα αλώνι ολόφωτο η ζωή και οι άνθρωποι πρωτοπανηγυριώτες. Κατέβασαν τ' άστρα κάτω, έτσι όπως ψήλωσαν και τα 'πιασαν στον ουρανό. Είναι λεύτεροι. Απολαμβάνουν την παραγωγικότητα, που έφερε η τεχνολογία. Τυχεροί, που γεννήθηκαν αργά.

Φαντάσου, το διάβασα και είναι αλήθεια. Μπορεί, λέει, να εργάζονται όλοι οι άνθρωποι, όλων των χρωμάτων, όλων των ηπείρων της Γης μέχρι 2,5 ώρες την ημέρα και να παράγεται ο ίδιος, αν όχι περισσότερος, πλούτος. Το καταλαβαίνεις αυτό; Μόνο 2,5 ώρες κι όλοι οι άνθρωποι... Πάει η ανεργία, πάει η πείνα και η φτώχεια και η αγραμματοσύνη. Βλογημένος να 'σαι, άνθρωπε, που φτιάχνεις πράματα θαυμαστά, τις μηχανές. Ναι, τις μηχανές που οι εργάτες της Αγγλίας κάποτε τις τσάκισαν, γιατί τις ένιωσαν ανταγωνίστριές τους.

Πέρασαν χρόνια από τότες. Οι εργάτες κάναν πέρα τ' αφεντικά κιαναλαμβάνουν δίκαια το κοινωνικό προϊόν, κατά τις ανάγκες τους. Πόσο λίγο θέλει ο άνθρωπος για να 'ναι ευτυχισμένος...

Τι συμβαίνει; Γιατί, αφού μονάχα με 2,5 ώρες ημερήσιας εργασίας όλων των ανθρώπων όλης της Γης παράγεται ίδιος πλούτος, να παλεύει ο άνθρωπος με όλες τις πληγές του Φαραώ; Γιατί, αν κι εκείνο που ο Αριστοτέλης διατύπωσε ως υπόθεση πραγματώνεται, συνεχίζει ο άνθρωπος να παιδεύεται;

Τώρα, με την ευκαιρία των εξετάσεων των παιδιών μου, διάβασα μαζί τους, τη σχολική ιστορία. Μια συνεχής σύγκρουση ήταν η πορεία των ανθρώπων της Αθήνας. Συγκρούονταν οι κατέχοντες με τους μη κατέχοντες, αφαιρώντας οι δεύτεροι από τους πρώτους εξουσία. Σωστή πάλη των τάξεων. Να σου θυμίσω τις νομοθεσίες του Δράκοντα, του Σόλωνα, του Πεισίστρατου, του Κλεισθένη. Ομολογώ ότι κάθε ανατροπή γεννούσε τη δική της αντίθεση. Και νάτη η σύγκρουση, μετά τη σύνθεση.

Η κοινωνία, στην οποία δε βολεύονται οι άνθρωποι, είναι καταδικασμένη. Ακόμα περισσότερο, είναι καταδικασμένη, όταν στερεί στον άνθρωπο το όνειρο.

Πού θα πάει. Θα σηκωθούν, θα υψώσουν τις ιδρωμένες γροθιές τους και θα εφορμήσουν. Η πανσέληνος είναι ωραία, όταν τη βλέπεις απελευθερωμένος από τις ανάγκες.