Ενα καταπληκτικό ταξίδι σε μια από τις κορυφαίες ιστορικές περιόδους του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος, προσφέρουν οι εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», με την έκδοση ενός πολύτιμου λευκώματος για την Κομμουνιστική Διεθνή. Τη Διεθνή που τραγουδήθηκε από εκατομμύρια εργάτες σε όλον τον κόσμο, τη Διεθνή που έγινε συνώνυμη με το όραμα της απελευθέρωσης των εργατών από τα καπιταλιστικά δεσμά σ' όλο τον κόσμο. Πηγή πολύτιμων συμπερασμάτων η ιστορία της, δίνεται στο λεύκωμα μέσα από σειρά εγγράφων που στην πλειοψηφία τους, για πρώτη φορά, παρουσιάζονται στην Ελλάδα. Ενα πλήθος φωτογραφιών συμπληρώνει την παρουσίαση που ολοκληρώνεται με τις επεξεργασίες του ΚΚΕ για το σοσιαλισμό που γνωρίσαμε και τη σοσιαλιστική επανάσταση. Η έκδοση ξεφεύγει από τα όρια ενός λευκώματος και γίνεται πραγματικό εργαλείο ειδικά για τις νεότερες γενιές των κομμουνιστών που ψάχνουν να βρουν με πυκνό τρόπο ένα νήμα να συνδέσουν την πάλη τους με την ιστορία του κομμουνιστικού κινήματος.

Η Κομμουνιστική (ή Τρίτη) Διεθνής (ΚΔ) υπήρξε έκφραση της αναγκαιότητας διεθνούς ενότητας του επαναστατικού εργατικού κινήματος στην περίοδο από την ίδρυσή της (1919) έως την αυτοδιάλυσή της (1943). Η ιστορία της αποτυπώνει το βαθμό ωριμότητας του επαναστατικού κινήματος μέσα στο διεθνή συσχετισμό δυνάμεων αυτής της χρονικής περιόδου, καθώς και τις διακυμάνσεις στο συσχετισμό, την πρωτοφανή νίκη του κομμουνιστικού κινήματος με την επικράτηση της Οκτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης στη Ρωσία, αλλά και τις δυσκολίες από την επίδραση του οπορτουνισμού στο κίνημα ιδιαίτερα των ηγέτιδων καπιταλιστικών χωρών, σε συνθήκες όξυνσης των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων με την εκδήλωση ιμπεριαλιστικών πολέμων.

Σήμερα, 90 χρόνια από την ίδρυση της ΚΔ και 66 χρόνια από την αυτοδιάλυσή της, σε συνθήκες απρόβλεπτης - ιστορικά προσωρινής - ήττας του κομμουνιστικού κινήματος, η ιστορία της ΚΔ δέχεται πολύμορφη και πολύπλευρη επίθεση παραποίησης, διαστρέβλωσης. Τόσο η άμεση αστική όσο και η οπορτουνιστική επίθεση έχουν ως στόχο τους να παρεμποδίσουν τη διεθνή ενότητα του εργατικού κινήματος ενάντια στο διεθνή ταξικό αντίπαλο, ενάντια στο κεφάλαιο, ανεξάρτητα από την «πατρίδα» προέλευσής του. Ο οπορτουνισμός προσφέρει ιδιαίτερες υπηρεσίες στην ιδεολογική - πολιτική επίθεση του κεφαλαίου, προβάλλοντας αδυναμίες και προβλήματα της δράσης της ΚΔ, όχι από τη σκοπιά των κοινών στρατηγικών συμφερόντων των διαφόρων εθνικών τμημάτων της εργατικής τάξης, αλλά από τη σκοπιά του συμβιβασμού του εργατικού κινήματος διεθνώς προς όφελος της διάσωσης του καπιταλιστικού συστήματος. Η αντικομμουνιστική επίθεση πήρε νέες διαστάσεις και χαρακτηριστικά με τη νίκη της αντεπανάστασης στην ΕΣΣΔ και στις άλλες χώρες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, με την καπιταλιστικοποίησή τους που έδωσε τη δυνατότητα όχι στην αξιοποίηση αρχείων, αλλά στο ξεπούλημά τους και αρχικά στη διαστρεβλωμένη ερμηνεία των πληροφοριών.

Σήμερα, το κομμουνιστικό κίνημα, βρισκόμενο σε περίοδο ανασύνταξης, είναι σε θέση να διαμορφώσει προϋποθέσεις μιας μελλοντικής έρευνας και μελέτης της Ιστορίας της ΚΔ, τα συμπεράσματα της οποίας να ενισχύσουν την επαναστατική ιδεολογική και στρατηγική του ενότητα.

Η μελέτη της πορείας της Κομμουνιστικής Διεθνούς και της εξέλιξης της στρατηγικής στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα είναι από τα νέα καθήκοντα που έθεσε το 18ο Συνέδριο του ΚΚΕ. Δηλαδή, βασικά ζητήματα που αφορούν την ΚΔ βρίσκονται στη διαδικασία της κομματικής έρευνας.

Το ΚΚΕ φιλοδοξεί να συμβάλει σε αυτό το καθήκον από κοινού με άλλα κομμουνιστικά κόμματα και ομάδες κομμουνιστών επιστημόνων, ώστε να ωριμάσουν νέες μορφές έκφρασης της ιδεολογικής και στρατηγικής ενότητας του κομμουνιστικού κινήματος στον 21ο αιώνα.

Η έκδοση αυτού του λευκώματος, που γίνεται με την επιμέλεια της ΙΕ της ΚΕ του ΚΚΕ, έχει σκοπό να αναζωογονήσει το ενδιαφέρον για την Ιστορία της ΚΔ, ιδιαίτερα στις νέες γενιές των κομμουνιστριών και κομμουνιστών, να δώσει πληροφορίες, αρχειακά και φωτογραφικά ντοκουμέντα χρήσιμα στην απόκτηση ιστορικής γνώσης και στην ανάπτυξη της επαναστατικής εργατικής, κομμουνιστικής συνείδησης.

Αγνωστες ή ξεχασμένες παραμένουν πολλές πλευρές του προλεταριακού διεθνισμού, της ενιαίας δράσης των ΚΚ σε όλο τον κόσμο, που αφορούσε την οργάνωση βοήθειας σε διωκόμενους κομμουνιστές και τη στήριξη απεργιακών αγώνων, την εκδοτική δραστηριότητα της ΚΔ, την οργάνωση σχολών κατάρτισης στελεχών με την επαναστατική θεωρία του μαρξισμού - λενινισμού, τη λειτουργία δικτύων πληροφόρησης και δημοσιογραφικής ενημέρωσης.

Ξεχωριστή θέση στη δράση της ΚΔ είχε η πάλη για την ισοτιμία και τη χειραφέτηση των εργατριών και των γυναικών των λαϊκών στρωμάτων, που είχε επικεφαλής τις επαναστάτριες στελέχη της ΚΔ.

Το ίδιο αφορά τη δράση της Κομμουνιστικής Διεθνούς των Νέων ως τμήμα της ΚΔ. Αξιοσημείωτη είναι και η στήριξη των αγωνιζόμενων φτωχών αγροτών σε διεθνές επίπεδο.

Τα υλικά που δημοσιεύονται σε αυτό το λεύκωμα, παρόλο που έχουν δημοσιευτεί τις προηγούμενες δεκαετίες σε διάφορες χώρες, είναι σχεδόν άγνωστα (μη δημοσιευμένα) στην Ελλάδα.

Κύριος στόχος αυτού του λευκώματος είναι να δώσει, έστω και μέσα από σχετικά περιορισμένο αρχειακό και φωτογραφικό υλικό, τις πιο δυνατές στιγμές της διεθνούς επαναστατικής δράσης του προλεταριάτου. Ο αγώνας των κομμουνιστών για την ανατροπή του καπιταλισμού και την οικοδόμηση του σοσιαλισμού έχει βαθιές ρίζες στον αγώνα της εργατικής τάξης όλων των χωρών του κόσμου. Η αντεπαναστατική νίκη και η καπιταλιστική παλινόρθωση, η βαθιά οπορτουνιστική διάβρωση και κρίση του κομμουνιστικού κινήματος δεν εξαλείφουν από την ιστορία τις κατακτήσεις της επαναστατικής πάλης, πολύτιμη κληρονομιά για μια δυναμική ανασύνταξη και αντεπίθεση. Είναι ιστορική νομοτέλεια η νίκη της εργατικής τάξης, παίρνοντας στην ιδιοκτησία της τα μέσα παραγωγής, τον πλούτο που η ίδια παράγει, καταργώντας την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, οικοδομώντας τη σοσιαλιστική - κομμουνιστική κοινωνία.

Στην παρούσα έκδοση, σε κάθε κεφάλαιο προηγείται ένα κείμενο - οδηγός για τη χρονική περίοδο ή το θέμα που αφορούν οι εικόνες και ορισμένα ντοκουμέντα της περιόδου. Τα γεγονότα δίνονται κατά χρονολογική σειρά, ενώ σε ξεχωριστά υποκεφάλαια παρουσιάζονται μια σειρά οργανώσεις ή δραστηριότητες που συνδέονταν με την ΚΔ, για τις οποίες παρατίθεται ένα σύντομο «βιογραφικό».

Ο «Ριζοσπάστης» παρουσιάζει σήμερα ένα μικρό μέρος από τα υλικά που περιέχονται στο λεύκωμα και ειδικά το τμήμα που αφορά στην πορεία προς τη συγκρότηση της Κομμουνιστικής Διεθνούς.

Στα 1864 ιδρύθηκε στο Λονδίνο η πρώτη Διεθνής Ενωση των Εργατών. Στο καταστατικό της μεταξύ άλλων διαβάζουμε: «Οτι η απελευθέρωση της εργατικής τάξης πρέπει να είναι έργο της ίδιας της εργατικής τάξης^. ότι ο αγώνας για την απελευθέρωση αυτή δε σημαίνει καθόλου αγώνα για τη δημιουργία νέων προνομίων τάξης και μονοπωλίων, αλλά αγώνα για την επιβολή της ισότητας δικαιωμάτων και καθηκόντων και για την κατάργηση κάθε κυριαρχίας τάξης^. ότι η οικονομική απελευθέρωση της εργατικής τάξης είναι παντού ο κύριος σκοπός, στον οποίο κάθε πολιτικό κίνημα πρέπει να υποτάσσεται ως μέσο^. ότι όλες οι απόπειρες για την επιτυχία του μεγάλου αυτού σκοπού αποτύχανε γιατί έλειπε η αλληλεγγύη μεταξύ των εργατών των διαφόρων κλάδων της εργασίας σε κάθε χώρα και ο αδελφικός σύνδεσμος μεταξύ των εργατών των διαφόρων χωρών^. ότι η απελευθέρωση δεν είναι καθόλου τοπικό ή εθνικό πρόβλημα, αλλά πρόβλημα κοινωνικό που περιλαμβάνει όλες τις χώρες όπου υπάρχει το νεότερο κοινωνικό καθεστώς^. και ότι η λύση του προβλήματος αυτού εξαρτάται από τη θεωρητική και πρακτική συνεργασία των πιο προοδευμένων χωρών^. ότι η σημερινή ταυτόχρονη ανανέωση του εργατικού κινήματος στις βιομηχανικές χώρες της Ευρώπης μας γεννάει μεν, αφ' ενός, καινούργιες ελπίδες, αλλά εξάλλου μας προειδοποιεί επίσημα να μην ξαναπέσουμε στα παλιά λάθη, και μας καλεί να συγχρονίσουμε αμέσως το κίνημα που μέχρι σήμερα δεν είχε καμιά συνοχή».

Η Δεύτερη Διεθνής, που ιδρύθηκε στο Παρίσι στα 1889, ανέλαβε να εξακολουθήσει το έργο της Πρώτης Διεθνούς. Αλλά στα 1914, μόλις άρχισε ο παγκόσμιος πόλεμος, έπαθε τέλεια χρεοκοπία. Η Δεύτερη Διεθνής υπονομεύτηκε από τον οπορτουνισμό και τάφηκε από την προδοσία των αρχηγών, που προσχώρησαν στο στρατόπεδο της αστικής τάξης και έτσι έσβησε τελείως.

Η Τρίτη Κομμουνιστική Διεθνής, που ιδρύθηκε στην πρωτεύουσα της Ρωσικής Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας των Σοβιέτ, στη Μόσχα, διακηρύσσει επίσημα μπροστά σ' όλο τον κόσμο ότι αναλαμβάνει την υποχρέωση να εξακολουθήσει και ν' αποτελειώσει το μεγάλο έργο που άρχισε η Πρώτη Διεθνής Ενωση των εργατών.

Η Τρίτη Κομμουνιστική Διεθνής ιδρύθηκε στο τέλος της ιμπεριαλιστικής σφαγής του 1914-1918, κατά τη διάρκεια της οποίας η αστική τάξη των διαφόρων χωρών θυσίασε 20 εκατομμύρια ανθρώπινες υπάρξεις.

«Μην ξεχνάς τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο!». Αυτός είναι ο πρώτος λόγος της Κομμουνιστικής Διεθνούς σε κάθε εργάτη, οπουδήποτε κι αν γεννήθηκε, οποιαδήποτε γλώσσα κι αν μιλάει. «Μην ξεχνάς ότι, επειδή υπάρχει το καπιταλιστικό καθεστώς, μια χούφτα ιμπεριαλιστών είχε τη δύναμη, επί τέσσερα ολόκληρα χρόνια, να εξαναγκάζει τους εργάτες όλου του κόσμου ν' αλληλοσφάζονται! Μην ξεχνάς ότι ο αστικός πόλεμος βούτηξε την Ευρώπη κι ολόκληρο τον κόσμο στην πείνα και τη γύμνια! Μην ξεχνάς ότι αν δεν γκρεμιστεί ο καπιταλισμός, η επανάληψη των εγκληματικών αυτών πολέμων είναι όχι μόνο δυνατή, αλλά και αναπόφευκτη!

Η Κομμουνιστική Διεθνής έχει ως σκοπό τον ένοπλο αγώνα για την ανατροπή της διεθνούς αστικής τάξης και την ίδρυση της διεθνούς δημοκρατίας των Σοβιέτ, που είναι ο πρώτος σταθμός, στο δρόμο της ολοκληρωτικής κατάργησης κάθε κυβερνητικού συστήματος. Η Κομμουνιστική Διεθνής θεωρεί τη δικτατορία του προλεταριάτου ως το μοναδικό μέσο για ν' αποσπαστεί η ανθρωπότητα από τις φρικαλεότητες του καπιταλισμού. Και η Κομμουνιστική Διεθνής θεωρεί την εξουσία των Σοβιέτ ως τη μορφή της δικτατορίας του προλεταριάτου που επιβάλλει η ιστορία.

Ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος δημιούργησε ένα δεσμό εξαιρετικά στενό για τις τύχες των εργατών μιας χώρας και του προλεταριάτου όλων των άλλων χωρών. Ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος επιβεβαίωσε, ακόμα μια φορά, την αλήθεια εκείνου που έλεγε το Καταστατικό της Πρώτης Διεθνούς: Η απελευθέρωση των εργατών δεν είναι έργο τοπικό ή εθνικό, αλλά έργο κοινωνικό και διεθνές.

Η Κομμουνιστική Διεθνής κόβει μια για πάντα κάθε σχέση με την παράδοση της Δεύτερης Διεθνούς, για την οποία πραγματικά δεν υπήρχαν παρά μόνο οι λαοί της άσπρης φυλής. Η Κομμουνιστική Διεθνής έχει σκοπό να απελευθερώσει τους εργάτες όλου του κόσμου. Μέσα στην Κομμουνιστική Διεθνή ενώνονται αδελφικά οι άνθρωποι της άσπρης, της κίτρινης, της μαύρης φυλής, οι εργάτες όλης της Γης.

Η Κομμουνιστική Διεθνής υποστηρίζει απολύτως, και χωρίς καμιά επιφύλαξη, τις κατακτήσεις της μεγάλης προλεταριακής επανάστασης στη Ρωσία, της πρώτης νικηφόρας σοσιαλιστικής επανάστασης στην παγκόσμια ιστορία και προσκαλεί τους προλετάριους όλου του κόσμου να βαδίσουν στον ίδιο δρόμο. Η Κομμουνιστική Διεθνής αναλαμβάνει να υποστηρίξει, με όλα τα μέσα που θα μπορεί να διαθέτει, κάθε σοβιετική δημοκρατία που τυχόν θα ιδρυότανε σ' οποιοδήποτε μέρος.

Η Κομμουνιστική Διεθνής ξέρει ότι, για να νικήσει πιο γρήγορα, η Διεθνής Ενωση των Εργατών, που αγωνίζεται για την κατάργηση του καπιταλισμού και την εγκαθίδρυση του κομμουνισμού, πρέπει να έχει οργάνωση πολύ συγκεντρωτική. Η Κομμουνιστική Διεθνής πρέπει ν' αντιπροσωπεύει ένα ενιαίο Κομμουνιστικό Κόμμα όλου του κόσμου. Ο οργανισμός της Κομμουνιστικής Διεθνούς πρέπει να εξασφαλίσει στους εργάτες κάθε χώρας τη δυνατότητα να έχουν, σε κάθε στιγμή, όλη τη βοήθεια που μπορούν να τους δώσουν οι οργανωμένοι εργάτες των άλλων χωρών». (Από το καταστατικό της Κομμουνιστικής Διεθνούς).

«Οι κομμουνιστές θεωρούν ανάξιό τους να κρύβουν τις απόψεις και τις προθέσεις τους. Δηλώνουν ανοιχτά ότι οι σκοποί τους μπορούν να πραγματοποιηθούν μονάχα με τη βίαιη ανατροπή όλου του σημερινού κοινωνικού καθεστώτος. Ας τρέμουν οι κυρίαρχες τάξεις μπρος σε μια κομμουνιστική επανάσταση. Οι προλετάριοι δεν έχουν να χάσουν σ' αυτήν τίποτε άλλο, εκτός από τις αλυσίδες τους. Εχουν να κερδίσουν έναν κόσμο ολόκληρο.

ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΟΙ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ, ΕΝΩΘΕΙΤΕ!»

Αυτές τις φράσεις κραυγής διεθνισμού της εργατικής τάξης επέλεξαν οι Κ. Μαρξ και Φρ. Ενγκελς ως επίλογο στο Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος, που γράφτηκε το 1848 και αποτέλεσε το πρώτο πρόγραμμα Κομμουνιστικού Κόμματος στον κόσμο, το πρόγραμμα της Ενωσης των Κομμουνιστών.

Με αυτές τις φράσεις αποτύπωσαν την ανάγκη επαναστατικής στρατηγικής και κοινής δράσης των εργατών από διαφορετικές χώρες. Η ίδια η Ενωση των Κομμουνιστών υπήρξε ένα κόμμα που στις γραμμές του ήταν οργανωμένοι Αγγλοι, Γάλλοι, Γερμανοί, Πολωνοί, κ.ά. Τους εργάτες σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να τους χωρίζουν οι διαφορές χρώματος, γλώσσας, πολιτισμού, θρησκευτικών παραδόσεων. Η εργατική τάξη διαφορετικών χωρών έχει κοινά συμφέροντα και κοινό αντίπαλο, ακόμα και σε περιόδους που οι αστικές τάξεις αυτών των χωρών βρίσκονται σε πόλεμο.

Διαχρονικά επίκαιρα παραμένουν και τα λόγια του Κ. Μαρξ:

«(...) Η περιφρόνηση του δεσμού της αδελφοσύνης που θα έπρεπε να συνδέει και να παροτρύνει τους εργάτες των διαφόρων χωρών να στέκουν σταθερά ο ένας πλάι στον άλλο στην πάλη για την απελευθέρωσή τους, τιμωρείται με την κοινή ήττα των ασύνδετων μεταξύ τους προσπαθειών τους (...)»¹.

Στις 28 του Σεπτέμβρη 1864 ιδρύθηκε η Α' Διεθνής (Διεθνής Ενωση των Εργατών) στο διεθνές εργατικό συνέδριο στο Σεντ Μάρτινς Χολ, στο Λονδίνο, από Αγγλους και Γάλλους εργάτες. Στο συνέδριο συμμετείχαν επίσης αντιπρόσωποι των Πολωνών, Ιταλών, Γερμανών και Ιρλανδών εργατών. Την 1η του Νοέμβρη 1864, το Γενικό Συμβούλιο επικύρωσε το Ιδρυτικό Μανιφέστο και τον κανονισμό της Διεθνούς Ενωσης των Εργατών. Κατά την περίοδο δράσης της Α' Διεθνούς ξέσπασε ο γαλλοπρωσικός πόλεμος. Η βαριά ήττα των γαλλικών στρατευμάτων πυροδότησε τη συσσωρευμένη δυσαρέσκεια. Η εργατική τάξη βγήκε στο προσκήνιο. Στις 28 του Μάρτη του 1871 ανακηρύχτηκε η Κομμούνα του Παρισιού. Η εργατική τάξη για πρώτη φορά στην ιστορία της εγκαθίδρυσε την εξουσία της. Ο Φρ. Ενγκελς, απαντώντας στους οπορτουνιστές σε σχέση με τη δικτατορία του προλεταριάτου, έγραψε γι' αυτήν: «Ε, λοιπόν, κύριοι, θέλετε να μάθετε τι λογής είναι αυτή η δικτατορία; Κοιτάχτε την Παρισινή Κομμούνα. Αυτή ήταν η δικτατορία του προλεταριάτου»².

Αυτή η πρώτη έφοδος της εργατικής τάξης συσσώρευσε τεράστια θετική και αρνητική πείρα για την επαναστατική στρατηγική της εργατικής τάξης, έδωσε άμεσα συμπεράσματα πώς πρέπει να τσακιστεί το παλιό αστικό κράτος. Η Κομμούνα του Παρισιού έζησε 70 μέρες, παρά τα λάθη της που υπήρξαν καθοριστικά στην έκβασή της. Τελικά, οι επαναστατημένοι εργάτες σφαγιάστηκαν από τους ενωμένους στρατούς των αστικών τάξεων της Γαλλίας και της Γερμανίας. Στην πολύ σύντομη ζωή της Παρισινής Κομμούνας αποτυπώθηκε ο διεθνισμός της εργατικής τάξης: Η Κομμούνα ανέδειξε σε ηγετικές θέσεις του κράτους της εργάτες ανεξάρτητα από εθνικότητα. Γκρέμισε τη στήλη στην πλατεία Βαντόμ ως σύμβολο μίσους και εθνικισμού. Και Πρώσοι στρατιώτες έδειξαν μεγαλύτερη συμπάθεια και βοήθησαν τους ηρωικούς κομμουνάρους, όταν τα αστικά γαλλικά στρατεύματα τους καταδίωκαν και τους δολοφονούσαν. Μετά την Κομμούνα του Παρισιού, η Διεθνής δέχτηκε σκληρές διώξεις από τις συνασπισμένες αστικές τάξεις της Ευρώπης. Ετσι αναγκάστηκε να μεταφέρει την έδρα της στη Νέα Υόρκη. Το 1876, με απόφαση της Συνδιάσκεψης της Φιλαδέλφειας, η Α' Διεθνής διαλύθηκε. Σημαντική παρακαταθήκη για τη συνέχιση της επαναστατικής δράσης υπήρξε η ιδεολογική νίκη του μαρξισμού σε αντιπαράθεση αρχικά με τον προυντονισμό και τον μπακουνισμό και στη συνέχεια το λασαλισμό. Η Α' Διεθνής δρούσε ως ένα ενιαίο κόμμα του προλεταριάτου με αντιπροσώπους από διάφορες χώρες. Μετά την ήττα της Κομμούνας του Παρισιού και τη διάλυση της Α' Διεθνούς δημιουργήθηκαν εργατικά κόμματα σε διάφορες χώρες.

H Β' Διεθνής ιδρύθηκε σε συνθήκες όπου ο καπιταλισμός περνούσε από το προμονοπωλιακό του στάδιο στην εποχή του ιμπεριαλισμού, όταν η καπιταλιστική ιδιοκτησία έπαιρνε τη μορφή της μετοχικής εταιρείας, που έδωσε ώθηση στη συγκεντροποίηση του κεφαλαίου, στη βιομηχανική καπιταλιστική παραγωγή και στο διεθνές εμπόριο. Στη δεκαετία του 1880, δίπλα στα σοσιαλιστικά κόμματα που προϋπήρχαν σε Γερμανία και Γαλλία, ιδρύθηκαν και νέα εργατικά κόμματα στο Βέλγιο, στην Ελβετία, στην Ισπανία, στην Ιταλία, στη Σουηδία, στη Νορβηγία κ.α. Στη Ρωσία εμφανίστηκε η μαρξιστική ομάδα «Απελευθέρωση της Εργασίας» και άλλοι μαρξιστικοί όμιλοι. Σε αυτό το διάστημα ο Φρ. Ενγκελς κατέβαλε προσπάθειες για την επικράτηση των μαρξιστικών απόψεων, ώστε οι συνεπείς δυνάμεις να πάρουν την πρωτοβουλία σύγκλησης του ιδρυτικού συνεδρίου νέας Διεθνούς, το οποίο πραγματοποιήθηκε στο Παρίσι τον Ιούλη του 1889. Στο ιδρυτικό συνέδριο πήραν μέρος 393 αντιπρόσωποι από όλες σχεδόν τις εργατικές και σοσιαλιστικές οργανώσεις που υπήρχαν στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ. Τόσο στο ιδρυτικό συνέδριο αλλά πολύ περισσότερο στα κατοπινά χρόνια υπήρξε έντονη η διαπάλη ανάμεσα στο μαρξισμό και στον αναθεωρητισμό, στην επιρροή διαφόρων μικροαστικών θεωριών στις γραμμές της Β' Διεθνούς. Η καπιταλιστική ανάπτυξη, τα μονοπωλιακά κέρδη, η απομύζηση πλούτου από τις αποικίες έδιναν στην αστική τάξη τη δυνατότητα εξαγοράς μεγαλύτερων τμημάτων της εργατικής τάξης στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες. Η συμμετοχή των εργατικών κομμάτων στα αστικά κοινοβούλια με την εκλογή αντιπροσώπων (βουλευτών) τους δυνάμωνε τη νομιμοφροσύνη, τις ρεφορμιστικές αυταπάτες, ότι το πέρασμα στο σοσιαλισμό μπορούσε να γίνει με σταδιακές μεταρρυθμίσεις του καπιταλισμού. Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα στους κόλπους των εργατικών κομμάτων συνυπήρχαν η συνεπής μαρξιστική αντίληψη και η αναθεωρητική. Βασικός εκπρόσωπος της αναθεώρησης του μαρξισμού υπήρξε ο Εντουαρντ Μπερνστάιν που θεωρούσε πως η εργατική τάξη απλώς πρέπει να αγωνίζεται για κάποιες μικροβελτιώσεις της ζωής της και όχι για την κατάκτηση της εξουσίας. Υποστήριζε ότι «η κίνηση είναι το παν - ο τελικός σκοπός δεν είναι τίποτε». Ενάντια στον Μπερνστάιν τη μάχη υπεράσπισης του μαρξισμού έδωσαν ο Γ. Πλεχάνοφ, ο Α. Μπέμπελ, κ.ά., χωρίς όμως να βάζουν το ζήτημα οργανωτικής ρήξης με τον αναθεωρητισμό, αντίθετα τον ανέχονταν ως ρεύμα μέσα στο εργατικό κόμμα. Τη μάχη ολοκληρωμένα ενάντια σε όσα εκπροσωπούσε ο Μπερνστάιν την έδωσε ο Β. Ι. Λένιν. Ο οπορτουνισμός τελικά κυριάρχησε στα περισσότερα κόμματα της Β' Διεθνούς. Εκφράστηκε στο αποικιακό ζήτημα, όταν σοσιαλιστές ηγέτες συντάχτηκαν με την άρχουσα τάξη των χωρών τους ενάντια στους αγώνες των λαών των αποικιών.

Σημειώσεις:

1. Κ. Μαρξ και Φρ. Ενγκελς, Απαντα, τόμ. 16, σελ. 12-13 της γερμανικής έκδοσης. Επίσης, Ακαδημία Επιστημών της ΕΣΣΔ, Ιστορία της Τρίτης Διεθνούς, Β΄ έκδοση, σελ. 6, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή».

2. Από την εισαγωγή (18 Μάρτη 1891) του Φρ. Ενγκελς στο έργο του Κ. Μαρξ «Ο εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία».

Το καθήκον διαχωρισμού των επαναστατικών δυνάμεων από τις οπορτουνιστικές σε διεθνές επίπεδο έμπαινε πριν ακόμα από την ίδρυση της Γ' Διεθνούς (1919). Ο Λένιν και οι μπολσεβίκοι στη Ρωσία από το 1903 είχαν αναδείξει την ανάγκη οργάνωσης «Νέου Τύπου» που θα χαρακτηριζόταν από ιδεολογική, πολιτική και οργανωτική ενότητα, θα αποτελούνταν από συνειδητούς πρωτοπόρους εργάτες και θα είχε ως στρατηγική την κατάκτηση της εξουσίας.

Με το ξέσπασμα του ιμπεριαλιστικού Α' Παγκόσμιου Πολέμου, τα σοσιαλδημοκρατικά - ρεφορμιστικά κόμματα πέρασαν στην ανοιχτή προδοσία της εργατικής τάξης, μετατράπηκαν σε κόμματα σοσιαλσοβινιστικά, στηρίζοντας την αστική τάξη των χωρών τους και καλώντας την εργατική τάξη στη χώρα τους να ριχτεί στη σφαγή. Καταπάτησαν τις αποφάσεις των διεθνών σοσιαλιστικών συνεδρίων της Στουτγάρδης (18-24 Αυγούστου 1907), της Κοπεγχάγης (28 Αυγούστου - 3 Σεπτέμβρη 1910) και της Βασιλείας (1912), για δράση μετατροπής του ιμπεριαλιστικού πολέμου σε πάλη για την κατάκτηση της εργατικής εξουσίας, γραμμή που είχε διαμορφωθεί με την παρέμβαση του Λένιν κι άλλων συνεπών μαρξιστών επαναστατών.

Ανοιχτά και ξεδιάντροπα στήριξαν πλήρως τα ιμπεριαλιστικά πολεμικά συμφέροντα κορυφαίοι ηγέτες του οπορτουνισμού, όπως οι Φ. Εμπερτ και Φ. Σάιντεμαν στη Γερμανία, ο Β. Αντλερ στην Αυστρία, οι Π. Ρενοντέλ, Ζ. Γκεντ, Μ. Σαμπά στη Γαλλία, ο Γ. Χάιντμαν στην Αγγλία, ο Γ. Πλεχάνοφ στη Ρωσία, ο Λ. Μπισολάτι στην Ιταλία, ο Ε. Βαντερβέλντε στο Βέλγιο, ο Γ. Μπράντινγκ στη Σουηδία. «Η μετατροπή του παγκόσμιου πολέμου σε πόλεμο εμφύλιο θα ήταν τρέλα», έγραφε ο Γερμανός σοσιαλσοβινιστής Ε. Ντάβιντ στην πολεμική του κατά των μπολσεβίκων¹.

Ολοι οι σοσιαλδημοκράτες ψήφισαν υπέρ των πολεμικών πιστώσεων στα κοινοβούλια των χωρών τους, ενώ τις καταψήφισαν μόνο οι Σέρβοι σοσιαλιστές στις 31 Ιούλη 1914, οι Ρώσοι μπολσεβίκοι στην 4η Κρατική Δούμα στις 8 Αυγούστου 1914 και ο Κ. Λίμπκνεχτ στο γερμανικό Ράιχσταγκ στις 2 Δεκέμβρη 1914. Στη Γαλλία, στην Αγγλία και στο Βέλγιο οι σοσιαλσοβινιστές συμμετείχαν με υπουργούς στις αστικές κυβερνήσεις που διεξήγαγαν τον πόλεμο. Αντικειμενικά η Β' Διεθνής διαλύθηκε αφού οι ηγέτες της και τα μέλη του Διεθνούς Σοσιαλιστικού Γραφείου (ΔΣΓ) βρέθηκαν σε εχθρικά μεταξύ τους αστικά πολεμικά στρατόπεδα.

Εκτός από τους σοσιαλσοβινιστές εμφανίστηκε και το ρεύμα των κεντριστών, με διασημότερο εκπρόσωπό του τον Κάουτσκι, ο οποίος μιλούσε για ειρήνη, όμως στο όνομα της ενότητας δε συνέδεε σε καμία περίπτωση τον πόλεμο με την πάλη για την εξουσία, ούτε έθετε ζήτημα σύγκρουσης με τους σοσιαλσοβινιστές. Ετσι, ουσιαστικά έδιναν άλλοθι στους σοσιαλσοβινιστές, τους γλίτωναν από τη χρεοκοπία στη συνείδηση των εργαζομένων. Η θέση του Κ. Κάουτσκι, «πρακτικά το ερώτημα που μπαίνει είναι ένα: νίκη ή ήττα της δικής σου χώρας», προκαλούσε σύγχυση στην εργατική τάξη. Την απέτρεπε από την πάλη για την εξουσία, διακηρύσσοντας: «Τον καιρό του πολέμου πάλη για την ειρήνη και τον καιρό της ειρήνης ταξική πάλη»².

Ο Β. Ι. Λένιν, τον Ιούνη του 1915, στο έργο του «Η χρεοκοπία της ΙΙ Διεθνούς», χαρακτήριζε το ρόλο των κεντριστών ως εξής: «Δεν είναι τόσο τρομερός και βλαβερός ο ανοιχτός οπορτουνισμός, που απωθεί αμέσως την εργατική μάζα από κοντά του, όσο αυτή η θεωρία της χρυσής μέσης, που δικαιολογεί με μαρξιστικά λογάκια την οπορτουνιστική πρακτική, υποστηρίζοντας με μια σειρά σοφιστείες το άκαιρο της επαναστατικής δράσης και άλλα»³.

«...Με τη σκόπιμα ασαφή έκφραση "πρακτικές συνέπειες", ο Κάουτσκι συγκάλυψε την απλή αλήθεια ότι τα μεγάλα και ισχυρά κόμματα φοβήθηκαν τη διάλυση των οργανώσεών τους, την κατάληψη των ταμείων τους, τη σύλληψη των ηγετών τους από την κυβέρνηση. Συνεπώς ο Κάουτσκι με τα επιχειρήματά του για "δυσάρεστες πρακτικές συνέπειες" της επαναστατικής τακτικής δικαιολογεί την προδοσία απέναντι στο σοσιαλισμό. Αυτό δε σημαίνει μήπως εκπόρνευση του μαρξισμού;»⁴.

Το κόμμα των Μπολσεβίκων, με την καθοδήγηση του Λένιν, στο μανιφέστο της Κεντρικής του Επιτροπής την 1η του Νοέμβρη 1914 με τίτλο «Ο Πόλεμος και η Ρωσική Σοσιαλδημοκρατία», επαναλάμβανε ακόμα μια φορά: «Η μετατροπή του σημερινού ιμπεριαλιστικού πολέμου σε εμφύλιο πόλεμο είναι το μοναδικά σωστό προλεταριακό σύνθημα»⁵.

Με αυτή τη γραμμή της μετατροπής του ιμπεριαλιστικού πολέμου σε πόλεμο για την κατάκτηση της εργατικής εξουσίας, δηλαδή σε ήττα της αστικής τάξης στο εσωτερικό της χώρας, ο Λένιν αντιπαρατέθηκε στο σύνθημα «ούτε νίκη ούτε ήττα» που υποστήριζαν κεντριστές όπως ο Τρότσκι.

Η σοσιαλσοβινιστική στάση της σοσιαλδημοκρατίας, με το ξέσπασμα του πολέμου, είχε ως αποτέλεσμα να εγκλωβίσει εργάτες στα αστικά συνθήματα. Στη συνέχεια η φρίκη του πολέμου, η δυστυχία, οι πολλές χιλιάδες νεκροί και σακατεμένοι προκάλεσαν σε περισσότερους εργάτες αμφισβήτηση των σοσιαλσοβινιστικών κηρυγμάτων και στράφηκαν προς τους επαναστάτες σοσιαλιστές. Αυτή η εξέλιξη υποχρέωσε τους κεντριστές σε προσαρμογή. Από τις 5 έως τις 8 του Σεπτέμβρη 1915 συνήλθε στο Τσίμερβαλντ της Ελβετίας συνδιάσκεψη, στην οποία πήραν μέρος 37 αντιπρόσωποι από 12 ευρωπαϊκές χώρες (Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Ρωσία, Πολωνία, Λετονία, Βουλγαρία, Ρουμανία, Ελβετία, Ολλανδία, Νορβηγία, Σουηδία). Από αυτούς μόνο 8 αντιπρόσωποι από 7 χώρες ακολούθησαν συνεπή διεθνιστική επαναστατική γραμμή και τελικά εξέλεξαν ξεχωριστό Γραφείο με επικεφαλής τον Λένιν.

Αυτή η ομάδα έμεινε γνωστή ως «αριστερά του Τσίμερβαλντ» και αποτελούνταν αρχικά από τους Μπολσεβίκους, τους Πολωνούς ροζλαμόβτσι, τους Λετονούς σοσιαλδημοκράτες και αριστερά στοιχεία των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων Γερμανίας, Σουηδίας, Νορβηγίας και Ελβετίας. Αργότερα προστέθηκαν και αριστεροί σοσιαλιστές της Ολλανδίας, της Σερβίας, της Γαλλίας, της Βουλγαρίας, της Αυστρίας και των ΗΠΑ.

Οι αποφάσεις της συνδιάσκεψης χαρακτήριζαν τον πόλεμο ιμπεριαλιστικό και επισήμαναν τη γενικότερη ανάγκη σύνδεσης του πολέμου με την προοπτική του σοσιαλισμού. Η συνδιάσκεψη εξέλεξε Διεθνή Σοσιαλιστική Επιτροπή (ΔΣΕ) που αποτελούνταν από κεντριστές. Ομως, δεν μπήκε το ζήτημα της ρήξης των σχέσεων με το σοσιαλσοβινισμό, ούτε αναλύθηκαν οι όροι που οδήγησαν στην προδοσία της ΙΙ Διεθνούς.

Οι εισηγήσεις της «αριστεράς του Τσίμερβαλντ», που καταψηφίστηκαν, τυπώθηκαν με πρωτοβουλία των Μπολσεβίκων σε διάφορες γλώσσες και διαδόθηκαν σε πολλές χώρες. Αυτή τη δράση θεωρούσε ο Λένιν ως το πιο σημαντικό αποτέλεσμα της συνδιάσκεψης.

Από τις 24 έως τις 30 του Απρίλη του 1916, οι δυνάμεις του Τσίμερβαλντ προχώρησαν στη ΙΙ Συνδιάσκεψή τους στο Κίνταλ της Ελβετίας. Η πλειοψηφία της ήταν επίσης καουτσκική - κεντριστική. Παρά ορισμένες διατυπώσεις της απόφασης που καταδίκαζαν το σοσιαλσοβινισμό και το σοσιαλπασιφισμό, η πλειοψηφία απέκρουε κατηγορηματικά την ιδέα ίδρυσης νέας, Γ' Διεθνούς και τάχτηκε υπέρ της αυτοδιάλυσης της ΔΣΕ μόλις θα συγκαλούνταν εκ νέου το ΔΣΓ (Διεθνές Σοσιαλιστικό Γραφείο).

Στο τέλος του 1916 είχε αρχίσει στην παγκόσμια πολιτική η στροφή από τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο προς την ιμπεριαλιστική ειρήνη. Οι αντικειμενικές συνθήκες και ο φόβος μπροστά στην επανάσταση ανάγκασαν ορισμένους ιμπεριαλιστικούς κύκλους να αναζητούν δρόμους για τον τερματισμό του πολέμου. Σε αυτή τη βάση ισχυροποιήθηκε η πασιφιστική προπαγάνδα, που επέφερε την πολιτική συμφιλίωση των σοσιαλσοβινιστών και των σοσιαλπασιφιστών, των καουτσκιστών. Προδόθηκαν έτσι οι θέσεις που έστω με αντιφάσεις είχαν διακηρυχτεί στο Τσίμερβαλντ και στο Κίνταλ. Εγκαιρα ο Λένιν είχε επισημάνει την ανάγκη διαχωρισμού από τους «Τσιμερβαλντικούς», ενώ ως μόνους λόγους παραμονής σε αυτούς έβλεπε την πρόσβαση σε πληροφορίες και την απόσπαση ορισμένων ταλαντευόμενων διεθνιστών από την επιρροή του κεντρισμού.

Χαρακτηριστικό είναι το γράμμα του Β. Ι. Λένιν⁶:

«Προς τον Κ. Μπ. Ράντεκ 17.VI.1917

...Θα ήθελα πάρα πολύ να σας προειδοποιήσω για να μην μπλεχτείτε με το Τσίμερβαλντ. "Τι καλά θα ήταν να κατακτήσουμε τώρα τη Διεθνή του Τσίμερβαλντ" - έλεγε σήμερα ο Γκριγκόρι. Κατά τη γνώμη μου, αυτό είναι μια πολύ οπορτουνιστική και βλαβερή τακτική. Να κατακτήσουμε το Τσίμερβαλντ; Δηλαδή να φορτωθούμε στις πλάτες μας το νεκρό φορτίο του Ιταλικού Κόμματος (των καουτσκιστών και των πασιφιστών), των Ελβετών Γκρόιλιχ και Σία, του S. P. Αμερικής (ακόμα χειρότερα!), των διαφόρων Peluso, των λονγκετιστών, κτλ. κ.ο.κ.

Αυτό θα σήμαινε να απαρνηθούμε όλες τις αρχές μας, να ξεχάσουμε το παν, ό,τι γράψαμε και είπαμε ενάντια στο κέντρο, να μπερδευτούμε και να ντροπιαστούμε οι ίδιοι. ...Ετσι είτε αλλιώς πρέπει να θάψουμε το επαίσχυντο... Τσίμερβαλντ οπωσδήποτε και να ιδρύσουμε πραγματική ΙΙΙ Διεθνή...».

Στις 7 του Νοέμβρη 1917, κάτω από την ηγεσία του Κόμματος των Μπολσεβίκων, με την άμεση καθοδήγηση του Στρατιωτικού Επαναστατικού Κέντρου, οι εργάτες της Πετρούπολης, επαναστάτες στρατιώτες και οι ναύτες του Αβρόρα γκρέμισαν την αστική προσωρινή κυβέρνηση που είχε επικεφαλής τον Α. Κερένσκι, αρχηγό του Σοσιαλιστικού Επαναστατικού Κόμματος (Εσέροι). Εγκαθιδρύθηκε η εργατική εξουσία στη Ρωσία, που στηριζόταν στη συμμαχία της εργατικής τάξης με την τεράστια μάζα της φτωχής και άκληρης αγροτιάς. Η νικηφόρα σοσιαλιστική επανάσταση στη Ρωσία είχε τεράστια διεθνή ακτινοβολία και καθοριστική επίδραση στο πολιτικό κίνημα της εργατικής τάξης. Υπήρξε η έμπρακτη επιβεβαίωση της επαναστατικής γραμμής των Μπολσεβίκων.

Ακολούθησαν οι επαναστάσεις στη Φινλανδία, στην Ουγγαρία, στη Γερμανία, όπου λόγω της προδοσίας των Σοσιαλδημοκρατών αλλά και των λαθών και ταλαντεύσεων των νεοδημιουργημένων ΚΚ, του μη διαχωρισμού των κομμουνιστών από τους σοσιαλδημοκράτες, ιδιαίτερα στη Γερμανία και στην Ουγγαρία, πνίγηκαν στο αίμα από την αστική τάξη.

Το 1918 ιδρύθηκαν Κομμουνιστικά Κόμματα στη Γερμανία, στην Αυστρία, στην Ουγγαρία, στη Φινλανδία. Την ίδια περίοδο πήραν διεθνιστική επαναστατική θέση το Εργατικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα της Βουλγαρίας (των λεγόμενων στενών σοσιαλιστών), το Διεθνιστικό Σοσιαλιστικό Κόμμα της Αργεντινής, το Αριστερό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα της Σουηδίας. Στις 17 του Νοέμβρη 1918 ιδρύθηκε το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδας (ΣΕΚΕ) που αργότερα μετονομάστηκε σε ΚΚΕ. Το 1918-'19 δημιουργήθηκαν κομμουνιστικές ομάδες και όμιλοι σε Τσεχοσλοβακία, Ρουμανία, Ιταλία, Γαλλία, Μ. Βρετανία, Δανία.

Σημαντικό ρόλο στην προπαγάνδιση της ιδέας της Κομμουνιστικής Διεθνούς έπαιξε η Ομοσπονδία των ξένων ομάδων της ΚΕ του ΚΚ(μπ.) και το Κεντρικό Γραφείο των μουσουλμανικών οργανώσεων του ΚΚ(μπ.). Ο Λένιν εκτιμούσε βαθιά τη δράση των ξένων ομάδων. Χάρη σ' αυτές χιλιάδες αιχμάλωτοι πολέμου, πολιτικοί πρόσφυγες, πρώην στρατιώτες των στρατευμάτων της επέμβασης γνώρισαν από κοντά τον μπολσεβικισμό στη Ρωσία, έγιναν πεπεισμένοι διεθνιστές. Επιστρέφοντας στις χώρες τους βοήθησαν σημαντικά στη διάδοση της αλήθειας για τη Μεγάλη Οχτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση, για την ανάγκη συνένωσης των εργατών κάτω από τη σημαία της Τρίτης Διεθνούς.

Η Οχτωβριανή Επανάσταση δημιούργησε το πρώτο κράτος της εργατικής τάξης, κατάκτηση όχι μόνο για τους εργάτες και αγρότες της Ρωσίας, αλλά και για την εργατιά και τα εκατομμύρια των καταπιεσμένων όλου του κόσμου. Εδειξε επίσης στους λαούς των αποικιών πως υπάρχει και άλλος δρόμος για την απελευθέρωσή τους, αντίθετος από το δρόμο του εθνικισμού της αστικής τάξης. Δημιουργήθηκε ένα κράτος που ήταν πατρίδα όλων των εργατών του κόσμου και η εδαφική επικράτεια ενός διεθνούς επαναστατικού κέντρου.

«...Η Οκτωβριανή Επανάσταση δημιούργησε στο πρόσωπο της πρώτης προλεταριακής δικτατορίας μια ισχυρή και ανοιχτή βάση του παγκόσμιου επαναστατικού κινήματος τέτοια που ποτέ δεν είχε προηγούμενα και που πάνω της μπορεί σήμερα να στηριχτεί»⁷.

Το Γενάρη του 1918, στην Πετρούπολη πραγματοποιήθηκε η πρώτη διεθνής σύσκεψη για την προετοιμασία της ίδρυσης Κομμουνιστικής Διεθνούς⁸.

Για το προχώρημα στην πράξη της νέας Διεθνούς απαιτούνταν συντριβή του «κεντρισμού» και των αντιλήψεων του καουτσκισμού. Μάλιστα, ο Κάουτσκι τον Αύγουστο του 1918, πλαστογραφώντας το μαρξισμό, είχε κυκλοφορήσει μπροσούρα όπου συκοφαντούσε και καταδίκαζε τη σοβιετική εξουσία, προσπαθούσε να μπερδέψει και να τρομάξει τους εργάτες μπροστά σε μια νικηφόρα σοσιαλιστική επανάσταση. Ο Λένιν έγραψε άρθρα και την μπροσούρα με τον τίτλο «Η προλεταριακή επανάσταση και ο αποστάτης Κάουτσκι», τον Οκτώβρη του 1918, όπου αποκάλυπτε το οπορτουνιστικό, ουσιαστικά ουτοπικό και αστικό στην ουσία και επικίνδυνο για την εργατική τάξη σύνθημα του Κ. Κάουτσκι για «Σοσιαλισμό με δημοκρατία και ελευθερία και αστικό κοινοβουλευτισμό». Ο Λένιν έδειξε τον ταξικό χαρακτήρα κάθε κράτους, την ανάγκη τσακίσματος του αστικού κράτους από την εργατική τάξη και το χαρακτήρα της δικτατορίας του προλεταριάτου ως προλεταριακής δημοκρατίας και οργάνου πάλης του προλεταριάτου για την κατάργηση της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης και την οικοδόμηση της σοσιαλιστικής - κομμουνιστικής κοινωνίας. Ενώ ακόμα βρισκόταν σε εξέλιξη ο επαναστατικός αναβρασμός στη Γερμανία, ο Λένιν εκτιμούσε σε άρθρο του στις 9 του Οκτώβρη του 1918:

«Το μεγάλο ατύχημα και ο κίνδυνος για την Ευρώπη είναι ότι δεν υπάρχει στην Ευρώπη ένα επαναστατικό κόμμα. Υπάρχουν κόμματα προδοτών τύπου Σάιντεμαν, Ρενοντέλ, Χέντερσον και Σία, ή λακέδων τύπου Κάουτσκι. Δεν υπάρχει ένα κόμμα επαναστατικό. Φυσικά το ισχυρό επαναστατικό κίνημα των μαζών μπορεί να διορθώσει αυτή την έλλειψη, αλλά αυτή παραμένει μεγάλο ατύχημα και μεγάλος κίνδυνος. Γι' αυτό πρέπει να ξεσκεπάζουμε με κάθε τρόπο τους αποστάτες σαν τον Κάουτσκι, υποστηρίζοντας έτσι τις επαναστατικές ομάδες των πραγματικά διεθνιστών προλετάριων, που υπάρχουν σε όλες τις χώρες. Το προλεταριάτο γρήγορα θα γυρίσει τις πλάτες στους προδότες και τους αποστάτες και θα ακολουθήσει τις ομάδες αυτές, αναδείχνοντας ηγέτες μέσα από αυτές. Δεν ουρλιάζει στα χαμένα η αστική τάξη όλων των χωρών για τον "παγκόσμιο μπολσεβικισμό". Ο παγκόσμιος μπολσεβικισμός θα νικήσει την παγκόσμια αστική τάξη»⁹.

Τελικά οι εξελίξεις στη Γερμανία κατά τους επόμενους μήνες επιβεβαίωσαν τις εκτιμήσεις του Β. Ι. Λένιν, τον καθοριστικά αρνητικό ρόλο της έλλειψης ενός ισχυρού επαναστατικού κόμματος. Το Γενάρη του 1919, με την καθοδήγηση του Λένιν, πραγματοποιήθηκε η σύσκεψη των εκπροσώπων των ΚΚ Ουγγαρίας, Πολωνίας, Αυστρίας, Λετονίας, Φινλανδίας, της Βαλκανικής Επαναστατικής Σοσιαλδημοκρατικής Ομοσπονδίας που αποτελούσαν οι «στενοί» Βούλγαροι και οι «αριστεροί» Ρουμάνοι και ένας ανεπίσημος αντιπρόσωπος από το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα ΗΠΑ. Η σύσκεψη ασχολήθηκε με το θέμα της σύγκλησης Διεθνούς Συνεδρίου των εκπροσώπων των επαναστατικών προλεταριακών κομμάτων και απηύθυνε έκκληση «Προς το Πρώτο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς» σε 39 επαναστατικά κόμματα, συνδικάτα, ομάδες και ρεύματα των χωρών της Ευρώπης, της Ασίας, της Αμερικής και της Αυστραλίας για να συμμετάσχουν στις εργασίες του Ιδρυτικού Συνεδρίου της νέας Διεθνούς. Το πολιτικό πλαίσιο της πρόσκλησης στηριζόταν στα προγράμματα του ΚΚ(μπ.) της Ρωσίας και του νεοϊδρυθέντος ΚΚ Γερμανίας. Περιλάμβανε 15 σημεία¹⁰και διακήρυσσε την κατάκτηση της εξουσίας επαναστατικά, την εγκαθίδρυση της δικτατορίας του προλεταριάτου, τον αφοπλισμό της αστικής τάξης και τον εξοπλισμό του προλεταριάτου, την κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής και το πέρασμά τους στα χέρια του προλεταριακού κράτους. Επίσης, έκανε μαρξιστική εκτίμηση του ρόλου των ομάδων της δεξιάς σοσιαλδημοκρατίας και του κέντρου και πρότεινε την ίδρυση μιας νέας παγκόσμιας οργάνωσης υπό την επωνυμία Κομμουνιστική Διεθνής.

Το ιδρυτικό (1ο) συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς (ΚΔ) πραγματοποιήθηκε από τις 2 έως τις 6 του Μάρτη 1919 στη Μόσχα. Η συνάντηση στη Μόσχα ξεκίνησε με το χαρακτήρα Διεθνούς Κομμουνιστικής Συνδιάσκεψης. Αρκετοί αντιπρόσωποι για να φτάσουν έπρεπε να περάσουν από τον κλοιό της ιμπεριαλιστικής επέμβασης και τα μέτωπα του εμφύλιου πολέμου. Η έναρξη των εργασιών του συνεδρίου έγινε από τον Λένιν, σε ένα από τα κτίρια του Κρεμλίνου:

«Με εντολή της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ρωσίας κηρύσσω την έναρξη του πρώτου, διεθνούς κομμουνιστικού συνεδρίου. Πριν απ' όλα παρακαλώ τους παραβρισκόμενους να κρατήσουμε ενός λεπτού σιγή στη μνήμη του Καρλ Λίμπκνεχτ και της Ρόζας Λούξεμπουργκ, των καλύτερων εκπροσώπων της ΙΙΙ Διεθνούς. (όλοι σηκώνονται όρθιοι). Σύντροφοι! Το συνέδριό μας έχει μεγάλη κοσμοϊστορική σημασία»¹¹.

Υπήρχαν αντιπρόσωποι, όπως ο Εμπερλαϊν από το ΚΚ Γερμανίας, που τα κόμματά τους δεν είχαν ακόμα ξεκαθαρίσει πλήρως την ανάγκη οργανωτικής ρήξης με το ρεφορμισμό. Ετσι, τις δύο πρώτες μέρες κατά τη διάρκεια των εργασιών του συνεδρίου, προβλήθηκαν και αντιρρήσεις για την ίδρυση της νέας Διεθνούς. Τελικά, στις 4 του Μάρτη, μετά από την επίμονη προσπάθεια του Λένιν, η Κομμουνιστική Συνδιάσκεψη μετατράπηκε σε Ιδρυτικό (Πρώτο) Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς που οι εργασίες του ολοκληρώθηκαν στις 6 του Μάρτη 1919. Στο ιδρυτικό ντοκουμέντο αναφέρεται: «Η Διεθνής Κομμουνιστική Διάσκεψη αποφασίζει να συγκροτηθεί σαν η Τρίτη Διεθνής, και να ονομαστεί Κομμουνιστική Διεθνής»¹².

Από τα λατινικά αρχικά των λέξεων Κομμουνιστική Διεθνής έμεινε γνωστή ως ΚΟΜΙΝΤΕΡΝ. Στο συνέδριο πήραν μέρος 52 αντιπρόσωποι από 35 οργανώσεις 21 χωρών της Ευρώπης, της Αμερικής και της Ασίας. Θετική ψήφο είχαν οι εξής 19 οργανώσεις: Κομμουνιστικό Κόμμα Αρμενίας, Κομμουνιστικό Κόμμα Γερμανίας / Αυστρίας, Κομμουνιστικό Κόμμα Εσθονίας, Κομμουνιστικό Κόμμα Φινλανδίας, Κομμουνιστικό Κόμμα Γερμανίας, Κομμουνιστικό Κόμμα Ουγγαρίας, Κομμουνιστικό Κόμμα Λετονίας, Κομμουνιστικό Κόμμα Λιθουανίας / Λευκορωσίας, Κομμουνιστικό Κόμμα Πολωνίας, Ρωσικό Κομμουνιστικό Κόμμα (μπ), Κομμουνιστικό Κόμμα Ουκρανίας, Νορβηγικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, Σουηδικό Αριστερό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, Βαλκανική Επαναστατική Σοσιαλιστική Ομοσπονδία, Κομμουνιστικό Κόμμα των Γερμανών άποικων της Ρωσίας, Ενωμένη Ομάδα των Ανατολικών Λαών της Ρωσίας, Αριστερά του Τσίμερβαλντ της Γαλλίας, Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Αμερικής, Ελβετικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (αντιπολίτευση).

Με δικαίωμα συμβουλευτικής ψήφου παραβρέθηκαν αντιπρόσωποι από 16 οργανώσεις από την Ολλανδία, τη Γιουγκοσλαβία, την Ελβετία, το Τουρκεστάν, τις ΗΠΑ, το Αζερμπαϊτζάν, τη Βουλγαρία, την Τσεχοσλοβακία, τη Γαλλία, τη Γεωργία και τη Μεγάλη Βρετανία. Για πρώτη φορά συμμετείχαν σε τέτοια συνάντηση του πολιτικού κινήματος της εργατικής τάξης εκπρόσωποι των αντιαποικιακών κινημάτων, όπως της Κίνας, της Τουρκίας, της Περσίας και της Κορέας.

Πραγματικά μαζικό κόμμα ήταν μόνο το ΚΚ(μπ.), ενώ η πλειοψηφία των αντιπροσώπων εκπροσωπούσε μικρές κομμουνιστικές οργανώσεις και κομμουνιστικές ομάδες που δεν είχαν διαχωριστεί από τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, ήταν ακόμα μόνο τα έμβρυα των μελλοντικών Κομμουνιστικών Κομμάτων.

Η Ημερήσια Διάταξη του Συνεδρίου ήταν η εξής:

1. Εισηγήσεις. 2. Το Πρόγραμμα της Κομμουνιστικής Διεθνούς. 3. Αστική δημοκρατία και δικτατορία του προλεταριάτου. 4. Στάση απέναντι στα Σοσιαλιστικά Κόμματα και απέναντι στη Συνδιάσκεψη της Βέρνης. 5. Διεθνής κατάσταση και πολιτική της Αντάντ. 6. Εκλογή Επιτροπών και οργανωτικά προβλήματα.

Το συνέδριο κατέληξε σε ένα όχι λεπτομερές πρόγραμμα, βασισμένο όμως στη διδασκαλία του Λένιν για τον ιμπεριαλισμό και την προλεταριακή επανάσταση.

Επίσης, διατύπωσε το «Μανιφέστο προς το Διεθνές Προλεταριάτο», στο οποίο έχει μεγάλη σημασία ο χαρακτηρισμός της σύγχρονης εποχής του καπιταλισμού ως «εποχής της κομμουνιστικής επανάστασης του προλεταριάτου»¹³.

Διακήρυξε με σαφήνεια την προσήλωση της ΚΔ στους επαναστατικούς σκοπούς που επιστημονικά θεμελίωσαν οι Μαρξ και Ενγκελς. Βασικό κριτήριο ώστε κάποιο κόμμα να είναι μέλος της ΚΔ ήταν η στάση του απέναντι στη Σοβιετική Ρωσία, όπως και σε κάθε σοβιετική χώρα που θα δημιουργούνταν.

Το οριστικό καταστατικό της ΚΔ αποφασίστηκε να το καθορίσει το επόμενο συνέδριο. Η ΚΔ από την αρχή όμως ιδρύθηκε ως διεθνές κόμμα του παγκόσμιου προλεταριάτου, με ενιαία επαναστατική στρατηγική, αρχή συγκρότησής της ήταν η αρχή του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού, όλα τα τμήματά της ήταν ισότιμα μέλη της, ανώτατο όργανο ήταν το συνέδριό της. Για την καθοδήγηση των τμημάτων της ανάμεσα στα συνέδριά της το συνέδριο αποφάσισε να δημιουργήσει Εκτελεστική Επιτροπή της Κομμουνιστικής Διεθνούς (ΕΕΚΔ).

Μέσα από το λεύκωμα με σειρά ντοκουμέντων ο αναγνώστης μπορεί να αποκτήσει μια πρώτη γνώση για σημαντικές στιγμές της ιστορίας της Κομμουνιστικής Διεθνούς.

Η πορεία της Κομμουνιστικής Διεθνούς και της στρατηγικής του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος είναι ζήτημα περαιτέρω μελέτης για το ΚΚΕ, όπως καθόρισε το 18ο Συνέδριο του Κόμματος στην απόφασή του για το Σοσιαλισμό, συνέδριο που σχεδόν συνέπεσε με τα 90 χρόνια από την ίδρυση της Κομμουνιστικής Διεθνούς.

Σημειώσεις:

1. E. David, Die Sozialdemokratie im Weltkrieg, σελ. 172, Berlin, 1915 και στο Ακαδημία Επιστημών της ΕΣΣΔ, Ιστορία της Τρίτης Διεθνούς, Β' έκδοση, σελ. 26, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή».

2. K. Kautsky, Die Internationalitat und der Krieg, Berlin, 1915. Και στο Ακαδημία Επιστημών της ΕΣΣΔ, Ιστορία της Τρίτης Διεθνούς, Β' έκδοση, σελ. 26, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή».

3. Β. Ι. Λένιν, Απαντα, τόμ. 26, σελ. 267.

4. Β. Ι. Λένιν, Απαντα, τόμ. 26, σελ. 265.

5. Β. Ι. Λένιν, Απαντα, τόμ. 26, σελ. 22.

6. Β. Ι. Λένιν, Απαντα, τόμ. 49, σελ. 443.

7. Ι. Β. Στάλιν, «Ο διεθνής χαρακτήρας της Οκτωβριανής Επανάστασης - Στα δεκάχρονα του Οκτώβρη», στο «Ζητήματα Λενινισμού», σελ. 230, εκδοτικό της ΚΕ του ΚΚΕ, 1950.

8. Ακαδημία Επιστημών της ΕΣΣΔ, Ιστορία της Τρίτης Διεθνούς, Β' έκδοση, σελ. 50, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή».

9. Β. Ι. Λένιν, «Η προλεταριακή επανάσταση και ο αποστάτης Κάουτσκι», Απαντα, τόμ. 37, σελ. 109-110.

10. Ουίλιαμ Φόστερ, «Ιστορία των τριών διεθνών», σελ. 367-368, εκδ. «Γνώσεις».

11. Β. Ι. Λένιν, Απαντα, τόμ. 37, σελ. 489, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή».

12. Σιουμάχερ Χορστ, «Η Κομμουνιστική Διεθνής» (1919-1943), σελ. 12, εκδ. «Νέα Βιβλία».

13. Σιουμάχερ Χορστ, «Η Κομμουνιστική Διεθνής» (1919-1943), σελ. 28, εκδ. «Νέα Βιβλία».