ΤΖΑΜΠΕΡ ΝΑΪΜ: Γεννήθηκα το 1963 στην Παλαιστίνη, όπου έζησα μέχρι το 1980. Οι συνθήκες, όπως και σήμερα, ήταν πολύ κακές, με μόνιμο το φόβο των Ισραηλινών.
Γ. Κ. Με την ποίηση πότε ήρθες για πρώτη φορά σε επαφή;
Τζ. Ν. Οποιο βιβλίο έφτανε στα χέρια μας ήταν μεταφρασμένο από τα εβραϊκά, με σκοπό να περάσουν οι Ισραηλινοί το δικό τους μήνυμα. Τα βιβλία που έρχονταν από την Αίγυπτο, την Ιορδανία και τη Συρία ήταν κοντά στην αλήθεια μας, αλλά ήταν ελάχιστα. Γι' αυτό τα ψάξαμε όλα μόνοι μας. Εγώ ήμουν τυχερός, γιατί ο πατέρας μου, Αμπντέλ Χαφίς, ήταν δάσκαλος. Αγαπούσα, όμως, την ποίηση, κι αυτό μ' έκανε να ψάχνομαι. Το πρώτο ποίημα που διάβασα ήταν ενός Αιγύπτιου ποιητή, του Ιμπραήμ Νάντζι, και σημάδεψε τον τρόπο σκέψης και έκφρασής μου. Ηταν ο πρώτος άραβας ποιητής, που άλλαξε τη μορφή της ποίησης και δημιούργησε σχολή. Με την ποίησή του μας ταξιδεύει στο χώρο της νοσταλγίας. Γράφει: «Καρδιά μου, μη ρωτάς πού είναι η αγάπη, ήταν πύργος από φαντασία και γκρεμίστηκε. Χτίστον ξανά και πιες μαζί με τη νοσταλγία του και άσε να χορτάσουν τα μάτια μου όσο έχουν δάκρυ».
Γ. Κ. Από καλλιτεχνικής πλευράς πώς βλέπεις το Κοράνι;
ΤΖ. Ν. Ετσι κι αλλιώς, το Κοράνι είναι «καλλιτεχνικό». Αναφέρεται με τρυφερότητα σε όλα τα θέματα κι αυτόματα γίνεται άγραφος νόμος ζωής. Μου αρέσει πολύ, που δεν κατηγορεί τις άλλες θρησκείες. Πάντα αναφέρεται με σεβασμό, κι όταν απευθύνεται στον Χριστό, τον αποκαλεί πάντα «Κύριο» και την Παναγία «Παρθένα».
Γ. Κ. Ας επιστρέψουμε στα όρια της Ιστορίας. Τι γίνεται στην πατρίδα σου τώρα; Εμαθα πως βομβάρδισαν το χωριό σου.
ΤΖ. Ν. Αυτό που συμβαίνει στην πατρίδα μου το γνωρίζουν όλοι. Ομως, τα μεγάλα συμφέροντα δεν τους αφήνουν να ανοίξουν το στόμα τους. Οσο για το χωριό μου, κάθε σπιθαμή παλαιστινιακής γης που βομβαρδίζεται μου προκαλεί τον ίδιο πόνο, την ίδια λύπη. Και για να είμαι ειλικρινής, το περίμενα αυτό μετά την αδράνεια του Αραβικού και του Ισλαμικού Συμβουλίου. Εκείνο όμως που δεν περίμενα, είναι η στάση της ελληνικής κυβέρνησης, που έρχεται σε αντίθεση με τον ελληνικό λαό. Φτάσαμε στο σημείο να βλέπουμε στις ειδήσεις μόνο κουτσομπολιά. Η σφαγή των Παλαιστινίων δεν αναφέρεται καθόλου ή, όταν αναφέρεται, αυτό γίνεται επιγραμματικά. Παρουσιάζεται σαν πρόβλημα μεταξύ Παλαιστινίων και Ισραηλινών, αλλά όλοι ξέρουμε ότι δεν είναι έτσι.
Η κατάσταση αυτή έχει δημιουργηθεί εδώ και εκατό χρόνια, από τότε που η Αγγλία, η Γαλλία και, στη συνέχεια, η Αμερική έψαχναν πώς να κυβερνήσουνε τον αραβικό κόσμο. Αποφάσισαν να διαλύσουν την ενότητα των αραβικών χωρών με κάποιες συμφωνίες που υπογράφηκαν, όπως του Σάικ Πίκο και του Μπέλφορ, και στη συνέχεια αναγνώρισαν το ισραηλινό κράτος, το 1948. Αυτή ήταν η χαριστική βολή για μας.
Γ. Κ. Είσαι λιθογράφος της λεπτομέρειας. Τι καλό μάς ετοιμάζεις τώρα;
ΤΖ. Ν. Θα εκδώσω ένα μηνιαίο περιοδικό, ώστε να αισθάνομαι ότι προσφέρω κάτι για την πατρίδα μου και γι' αυτούς που πεθαίνουν κάθε μέρα έχοντας μια πέτρα στο χέρι. Για τα παιδιά της Παλαιστίνης.
Σημαντικοί άνθρωποι της τέχνης και των γραμμάτων αγωνιούσαν, προβληματίζονταν, αναζητούσαν, μάχονταν, όχι μόνο για την επιβίωση, αλλά και για τα όσα συνέβαιναν στην πολιτικά ανοχύρωτη Ελλάδα.
«Ηταν καλοκαίρι του 1933» - γράφει ο άγνωστος προφανώς καλλιτέχνης ή κοντά στους καλλιτέχνες - «που το Εθνικό θέατρο έδινε παραστάσεις στην Πάτρα. Κάθε πρωί, κατά τις 11.30 στην εξέδρα του μύλου, σε ένα τραπέζι, μαζευόμαστε για καφέ και κατόπιν για ούζο, ο Βεάκης - Γληνός - Καρούσος - Σαπφώ Αλκαίου, η κόρη της. Πηγαίναμε να τους κάνουμε συντροφιά και μεις ο Αγγ. Μάγνης - εγώ 2-3 άλλοι (δεν είναι καιρός να πω τα ονόματά τους) και πιάναμε διάφορες συζητήσεις συχνά παρέα μας έρχονταν και ο Φώτος Πολίτης. Στην παρέα και τη συζήτηση με σχετική κριτική στην επιφυλλίδα την έφερε ο Φ. Πολίτης στη στήλη της εφημερίδας "Πρωία", στη συζήτηση έλαβε μέρος με την εφημερίδα "Αθήναις" και ο Ποπ. Οταν δεν είχαμε ξένους, συζητούσαμε και τα δικά μας. Ρίχτηκε η ιδέα να βγη ένα περιοδικό φιλολογικό, προοδευτικό, μας απησχόλησε πολύ το οικονομικό και η ύλη. Το έφερα το θέμα στον παράνομο πυρήνα διανοουμένων και απεφασίσθη να το κάνουμε, συνεζήτησα με τον υπεύθυνο της περιφερειακής και ενεκρίθη η απόφασή μας. Και τώρα στην πράξη. Ο Βεάκης ανέλαβε να εργασθή στην Αθήνα με τον Καρούσο. Στις αρχές του 1934 ανέβηκα στην Αθήνα με εισήγηση του Βεάκη. Ο Συναδινός (πρόεδρος συγγραφέων) θα μας έδινε την αντιπροσωπεία των θεατρικών συγγραφέων στην Πάτρα. Το οικονομικό είχε κανονισθή... ο Αγγ. Ρέγγος είχε βιβλιοπωλείο - τυπογραφείο θα το εξέδιδε. Ορίσαμε να κυκλοφορήσει στις αρχές Αυγούστου με το όνομα "Νέοι Καιροί". Εβραδύναμε λίγο, γιατί εν τω μεταξύ εκδίδαμε μια μπροσούρα "Ο Κανελλόπουλος και οι θεωρίες" σαν απάντηση στην απειθαρχημένη ελευθερία και περί "Εθνους" αντιλήψεις του... Δυστυχώς εξερράγη το κίνημα του Μεταξά και όλα κατασχέθηκαν μαζί με την αλληλογραφία. Εσώθησαν λίγα γράμματα και ακόμη 2-3 βρίσκονται - και το ανέκδοτο ποίημα του Βεάκη...».
«Στο δρόμο τ' αγριοβόρι, το χιονόνερο/ Σκοτάδι στη σκηνή/ Στα καμαρίνια τους αλλάζουν βιαστικά οι αρτίστες./ - Τι ξεφωνίζει πάλι ο Διευθυντής;/ Με σένα τάχει;/ Κάθισε Λόλα φρόνιμα/ επιτέλους/ θες να σε διώξουν πάλι; Να γυρνάς/ στις επαρχίες, μέσ' στο χειμώνα το σκληρό,/ σ' άγονες πιάτσες, σε παλιοδουλειές,/ που ακέριος δε θα πλερωθεί ποτέ ο μιστός/ κι η μίτζα η κακορίζικη/ ούτε για το κραγιόνι των χειλιών/ δε θα σου φτάνει;/ Πού θα κοιμάσαι δόλια; τι θα τρως;/ Ξεχνάς που ακόμ' απ' τον παλιό/ δεν έγιανες πλευρίτη;/ Το βήχα σου φτωχούλα δεν ακούς/ που σου ξεκαίει τα στήθια;/ Τα δάκρυα τρέχουν, ματωμένα όπως κυλούν,/ από τα μάγουλά της παίρνοντας/ το κοκκινάδι,/ και συλλογιέται η Λόλα./ Στου διευθυντή ένας άντρας καρτερεί./ Μούτρο σκαμμένο απ' τ' όργιο. Ενα γυαλί/ θρασύ το φρύδι υψώνει. Απ' το μισόκλειστο/ τ' άλλο του μάτι βλέπει ο Σατανάς./ Πίσω απ' το λάγνο γέλιο του οι σειρές/ των ψεύτικων κατάλευκων δοντιών του/ λες καρτερούν να σκίσουν να σπαράξουνε./ Στο χέρι του ένα πούρο και στο δάχτυλο/ λαμποκοπάει ατίμητο μπριλάντι./ Κοψομεσιάζεται μπροστά του ο Διευθυντής/ - τη σκύλα θα τη διώξω! Μα το ναι!/ Στο δρόμο τ' αγριοβόρι, το χιονόνερο./ Και στο στενό σοκάκι/ που ανοίγει το πορτάκι της σκηνής,/ δίχως παλτό, προσμένει τουρτουρίζοντας/ μα με καρδιά πυρπολημένη απ' την αγάπη/ ο φοιτητής.
(Αιμίλιος Βεάκης, Μάρτης 1936)
* Τα ντοκουμέντα παραχώρησε στο «Ρ» η Πανελλήνια Ενωση Επαναπατρισθέντων Πολιτικών Προσφύγων