Μέσα σε νέα δεδομένα, που περιπλέκουν τους ενδοϊμπεριαλιστικούς ανταγωνισμούς στην περιοχή, αλλά και σε συνθήκες έντονης ενδοαστικής αντιπαράθεσης, ανοίγουν σήμερα οι κάλπες των προεδρικών εκλογών στην Τουρκία.

Η χώρα των άνω των 75 εκατομμυρίων κατοίκων φτάνει στην εκλογική αναμέτρηση μέσα σε αυξανόμενες ταξικές αντιθέσεις. Σήμερα, στο 20% των πλουσιότερων Τούρκων αντιστοιχεί το 47,6% του ΑΕΠ της χώρας ενώ στο φτωχότερο 20% αντιστοιχεί μόλις το 5,6%. Σχεδόν 13 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν κάτω από το επίσημο όριο της φτώχειας και 300 χιλιάδες απ' αυτούς δεν μπορούν να καλύψουν ούτε στοιχειωδώς τις διατροφικές τους ανάγκες.

Ο σημερινός πρωθυπουργός και ηγέτης του AKP, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, θεωρείται ο επικρατέστερος υποψήφιος. Το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP) και το «Εθνικιστικό Κίνημα» συμμετέχουν με κοινό υποψήφιο τον διπλωμάτη και ακαδημαϊκό, πρώην πρόεδρο του Οργανισμού για την Ισλαμική Συνεργασία Εκμελεντίν Ιχσάνογλου, ενώ τα κουρδικά κόμματα στηρίζουν τον Σελαχατίν Ντεμιρτάς.

Οι αποκαλύψεις για την εμπλοκή συνεργατών του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν σε υποθέσεις διαφθοράς αλλά και η επιχείρηση κατά του «παράλληλου κράτους», όπως ονομάστηκε η απομάκρυνση χιλιάδων από αστυνομία, δικαστικό σώμα και άλλα τμήματα του κρατικού μηχανισμού, έδειξαν, από τον περασμένο Δεκέμβρη, ήδη, πόσο γρήγορα οξύνεται η κόντρα στο εσωτερικό της τουρκικής αστικής τάξης, για το ποια μερίδα μπορεί πιο άξια να υπερασπιστεί τα συμφέροντα της πλουτοκρατίας, στις σημερινές συνθήκες. Σ' αυτή τη βάση εκδηλώθηκε και η διάσταση του Ερντογάν με τον πρώην στενό του συνεργάτη ισλαμιστή επιχειρηματία, ιμάμη Φετιουλάχ Γκιουλέν (που εδώ και χρόνια είναι αυτοεξόριστος στην Πενσιλβάνια των ΗΠΑ και θεωρείται ότι έχει στενές σχέσεις με την Ουάσιγκτον). Εντάθηκε η συζήτηση για τις περιφερειακές και διεθνείς «συμμαχίες» της Τουρκίας και το αν και πόσο αυτές πρέπει να αναπροσαρμοστούν. Τα υψηλά ποσοστά που συγκέντρωσε το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) στις τοπικές εκλογές του Μάρτη διέψευσαν όσους εκτιμούσαν ότι ο Ερντογάν θα βρεθεί αντιμέτωπος με μεγάλες απώλειες. Ωστόσο, είναι σίγουρο ότι η αναμόρφωση του αστικού πολιτικού σκηνικού είναι σε πλήρη εξέλιξη.

Ενδεικτική του προβληματισμού που υπάρχει στα επιτελεία της τουρκικής πλουτοκρατίας είναι η κριτική που δέχτηκε η κυβέρνηση Ερντογάν για την εξωτερική της πολιτική, την ώρα ακριβώς που το Ισραήλ διαμηνύει (και με τη νέα φονική επιχείρηση στη Γάζα) ότι δεν πρόκειται να παραιτηθεί από τα ιδιαίτερα συμφέροντά του. Ετσι, στις 17 Ιούλη, η εφημερίδα «Χουριέτ» σημείωνε: «Ο Ερντογάν δεν έχει καταφέρει να πατήσει το πόδι του στη Μέση Ανατολή εδώ και αρκετό καιρό. Παρά τις φιλοδοξίες του να μετατρέψει την Τουρκία σε περιφερειακό ηγέτη, δεν είναι πια καλοδεχούμενος στην περιοχή». Ο αρθρογράφος σημείωνε ότι «δεν είναι μόνο στη Δύση που αντιμετωπίζεται με αποδοκιμασία», αλλά το ίδιο συμβαίνει και στον αραβικό κόσμο, όπου οι μόνοι φίλοι του Ερντογάν είναι πλέον η «Χαμάς» και οι «Αδελφοί Μουσουλμάνοι», «που και οι δύο θεωρούνται εχθροί από την καθεστηκυία τάξη στη Μέση Ανατολή». «Με απλά λόγια, συνέχιζε, η Τουρκία είναι μία όλο και πιο απομονωμένη χώρα όσον αφορά την ικανότητά της να χρησιμοποιήσει την επιρροή της διεθνώς... Πάντως, οι εξελίξεις στην περιοχή, με δεδομένα και τα όσα γίνονται σε Ιράκ και Συρία, δείχνουν ότι αυτό που θα καθορίσει τις σχέσεις Τουρκίας - Ισραήλ θα είναι τα γεγονότα μακροπρόθεσμα και όχι ο Ερντογάν».

Φυσικά, η κριτική κάθε πλευράς αφορά τις ιδιαίτερες επιδιώξεις που έχουν τα τμήματα του κεφαλαίου που εκπροσωπεί. Παρ' όλ' αυτά, όλοι συμφωνούν ότι στόχος πρέπει να είναι οι επιλογές και οι συμμαχίες που θα διασφαλίσουν το προβάδισμα των τουρκικών μονοπωλίων έναντι των ανταγωνιστών τους, προσπερνώντας διαχωριστικές γραμμές, όπως αυτές των «κοσμικών» ή «ισλαμιστών», που μπορεί να θέτουν όρια και να στερούν την τουρκική πλουτοκρατία από εργαλεία που θα της ανοίξουν νέους δρόμους κερδοφορίας.

Σ' αυτό το πλαίσιο, στις 5 Αυγούστου, η εφημερίδα «Daily Sabah» εξηγούσε τις επιλογές της κυβέρνησης από τη σκοπιά των συμφερόντων της τουρκικής πλουτοκρατίας και εφιστούσε την προσοχή σε όλα τα αστικά κόμματα: «Η λογική πίσω από τις πολιτικές της Τουρκίας (...) σχετίζεται με τον ανακαθορισμό των εθνικών συμφερόντων της χώρας, που εκδηλώνονται στις έντονες τουρκικές αντιδράσεις ενάντια στη στρατιωτική χούντα στην Αίγυπτο και την ισραηλινή καταπίεση στη Γάζα. Αρκετά σοβαρά, αυτή η πράξη ανακαθορισμού καθορίζει μια σαφή διάσταση με τις ελίτ των Κεμαλιστών και αντιπροσωπεύει την τουρκική απάντηση στο ζήτημα της νέας τάξης στη Μέση Ανατολή, ενάντια σε μια ισλαμιστική ουτοπία που εκδηλώνεται με συναισθηματισμό. Ως τέτοια, η εξωτερική πολιτική του AKP δεν είναι ούτε νεο-οθωμανική ούτε ισλαμιστική. Απεναντίας, στηρίζεται δυνατά στο φωτισμένο εθνικό συμφέρον που έχει την Τουρκία στο επίκεντρό του. Εν τω μεταξύ, η γλώσσα της εξωτερικής πολιτικής της χώρας αντιπροσωπεύει έναν πολύπλευρο λόγο που ενσωματώνει ταυτόχρονα τη βούληση για συνύπαρξη με τη Δύση κάτω από έντιμους όρους, την έκκληση για δικαιοσύνη απέναντι στην ισραηλινή καταπίεση και μια προσπάθεια να ισχυροποιηθούν τα ιδιαίτερα συμφέροντα της Τουρκίας. Υπ' αυτή την έννοια, ο επιφανής ρόλος του Ισλάμ στην τουρκική εξωτερική πολιτική δεν εξαρτάται πλέον από το AKP. Αλλωστε, ο τρόπος με τον οποίο το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP) διαφημίζει τον υποψήφιό του, Εκμελεντίν Ιχσάνογλου (σ.σ. πρώην επικεφαλής του Οργανισμού για την Ισλαμική Συνεργασία), ως τον "άνθρωπο" που θα φέρει την ειρήνη στη Μέση Ανατολή δε δείχνει πόσο ριζικά το AKP μετασχημάτισε την Τουρκία;».

Πάντως, μια σειρά κινήσεις της τουρκικής κυβέρνησης βεβαιώνουν ότι η αστική τάξη διεκδικεί ήδη ενισχυμένο ρόλο στην ευρύτερη περιοχή.

Ο Τούρκος πρωθυπουργός και ο Ιρανός Πρόεδρος, Χασάν Ρουχανί, «αντάλλαξαν» επίσημες επισκέψεις σε λιγότερο από ένα εξάμηνο, υπογράφοντας μια σειρά από συμφωνίες σε Ενέργεια, Εμπόριο αλλά και καταλήγοντας στη δημιουργία Ανωτάτου Συμβουλίου Πολιτικής Συνεργασίας που θα συνεδριάζει κάθε χρόνο με στόχο την ολόπλευρη ανάπτυξη των διμερών σχέσεων. Η βιασύνη τουρκικών εταιρειών να επενδύσουν στην ιρανική αγορά πριν ολοκληρωθούν οι διαπραγματεύσεις για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα και αρθεί το εμπάργκο έχει προκαλέσει την ενόχληση ορισμένων δυνάμεων, όπως οι ΗΠΑ.

Επιπλέον, η Τουρκία ήδη προσπαθεί να ενισχύσει τις σχέσεις της και με το ιρακινό Κουρδιστάν, καθώς συμμετέχει στην εξαγωγή πετρελαίου από την περιοχή, προκαλώντας την αντίδραση της Βαγδάτης. Αυξημένο είναι το «ενδιαφέρον» της τουρκικής κυβέρνησης (αλλά και των περισσότερων τουρκικών κομμάτων) για τις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις με το PΚΚ, έτσι ώστε έγκαιρα να εξασφαλιστεί προνομιακή σχέση με την κουρδική κοινότητα και τις επενδυτικές ευκαιρίες που θα εμφανιστούν.

Ολα τα παραπάνω φυσικά αφορούν τις επιδιώξεις των τουρκικών κεφαλαίων να επεκτείνουν τη δράση τους σε νέα γεωγραφικά και οικονομικά πεδία, αξιοποιώντας τις ανακατατάξεις και τις διεργασίες που προχωρούν στην περιοχή. Μέσα σ' αυτό το πλαίσιο αναπτύσσονται και οι σχέσεις διαπάλης - διαπραγμάτευσης της Τουρκίας με το Ισραήλ, με τον Ερντογάν να προσπαθεί να εμφανιστεί ως προστάτης των Παλαιστινίων και να παρομοιάζει το Τελ Αβίβ με τον Χίτλερ.

Η πρόσφατη υπόσχεση του Ερντογάν για ένταξη της τουρκικής οικονομίας στην ομάδα των δέκα ισχυρότερων οικονομιών του κόσμου προμηνύει νέες «προσπάθειες» ενίσχυσης της τουρκικής «ανταγωνιστικότητας» και προσέλκυσης επενδυτών, δηλαδή νέα αντιλαϊκά μέτρα. Μεταξύ άλλων, θα επιταχυνθούν οι ιδιωτικοποιήσεις σε στρατηγικούς κλάδους της οικονομίας, όπως αυτοί που αφορούν την «αξιοποίηση» του ορυκτού πλούτου, αυξάνοντας ραγδαία τους κινδύνους για τους εργάτες (όπως έδειξε και ο θάνατος 300 ανθρακωρύχων την άνοιξη, σε ορυχείο όπου έχουν εισβάλει οι εργολάβοι και τα μέτρα προστασίας είναι σχεδόν ανύπαρκτα).

Την ίδια στιγμή, οι εκλογές θα δώσουν νέα ώθηση στην αναμόρφωση του αστικού πολιτικού σκηνικού.

Οι αποχωρήσεις βουλευτών από το AKP, η πρόσφατη ίδρυση «Κεντρώου κόμματος» (που λέγεται ότι έχει στενή επαφή με το περιβάλλον του Γκιουλέν), η απόφαση του CHP και του MHP να στηρίξουν κοινό υποψήφιο στις εκλογές, αλλά και τα προεκλογικά παζάρια με τα κουρδικά κόμματα για το ποιον υποψήφιο θα στηρίξουν σε έναν πιθανό δεύτερο γύρο, είναι μερικά μόνο από τα στοιχεία που αναδεικνύουν ότι οι διεργασίες εντείνονται. Καθόλου τυχαίο δεν είναι το ότι αστικά ΜΜΕ τονίζουν τη σημασία που έχει ακόμα και το ενδεχόμενο να μη βγει ο Ερντογάν από την πρώτη Κυριακή, συνδέοντας κάτι τέτοιο με την αυξανόμενη δυσαρέσκεια που εισπράττει ο ίδιος και το AKP, τις «εναλλακτικές» που εξετάζονται και ίσως μετεκλογικά ενισχυθούν.

Υπ' αυτό το πρίσμα αναμένεται και το πρόσωπο που θα διαδεχτεί τον Ερντογάν στην πρωθυπουργία και την ηγεσία του AKP, αν όντως εκλεγεί. Στα ονόματα που «παίζουν» είναι και αυτά του σημερινού υπουργού Εξωτερικών, Αχμέτ Νταβούτογλου, αλλά και του επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών, Χακάν Φιντάν.

Το σίγουρο είναι ότι η επομένη των τουρκικών προεδρικών εκλογών θα αποτελέσει αφετηρία για όξυνση των ανταγωνισμών σε μια φλεγόμενη γειτονιά, με νέα δεδομένα και σε ζητήματα όπως οι ελληνοτουρκικές σχέσεις. Στις σημερινές εκλογές το ΚΚ Τουρκίας ανακοίνωσε ότι δεν θα πάρει μέρος λέγοντας ότι δεν θέλει να νομιμοποιήσει μια διαδικασία που θεωρεί προκαθορισμένη.