Εχει μείνει στην ιστορία η 23η Φλεβάρη να γιορτάζεται ως η ημέρα της ίδρυσης του Κόκκινου Στρατού, του πρώτου δηλαδή στρατού με προλεταριακό χαρακτήρα που δημιουργήθηκε στο έδαφος της Δημοκρατίας των σοβιέτ, ύστερα από τη Μεγάλη Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση. Η εν λόγω ημερομηνία έχει αναμφίβολα τη δική της ξεχωριστή σημασία, δεδομένου ότι στις 23 Φλεβάρη του 1918 ο λαός και ο στρατός του νεοσύστατου σοβιετικού κράτους, ανταποκρινόμενος στην έκκληση της ηγεσίας του, με μια πρωτοφανή κινητοποίηση, αγωνιζόμενος μέχρις εσχάτων, ματαίωσε τα σχέδια του γερμανικού ιμπεριαλισμού για κατάληψη της Πετρούπολης, σώζοντας έτσι όχι μόνο την πρωτεύουσα της χώρας, αλλά μαζί μ' αυτήν και τη σοσιαλιστική του πατρίδα. Η αλήθεια βέβαια είναι πως ο Κόκκινος Στρατός είχε δημιουργηθεί νωρίτερα από την προαναφερθείσα ημερομηνία, σαν συνέχεια της Κόκκινης Φρουράς. Οι ρίζες του, όμως απλώνονται περισσότερο, προς τα πίσω, στο βάθος του χρόνου. Ας δούμε το θέμα αναλυτικότερα.

Η πρώτη μορφή ενόπλων τμημάτων του εργατικού κινήματος στη Ρωσία εμφανίστηκε στην επανάσταση του 1905. Ηταν εργατικές μαχητικές οργανώσεις και τμήματα που έδρασαν στο διάστημα 1905 - 1907 και πρωταγωνίστησαν σε όλες τις ένοπλες εξεγέρσεις αυτής της περιόδου.

Το 1917 τμήματα ενόπλων εργατών δημιουργήθηκαν από τις πρώτες μέρες της αστικοδημοκρατικής επανάστασης του Φλεβάρη με πρωτοβουλία των μπολσεβίκων στην Πετρούπολη, στη Μόσχα, στην Οδησσό, στο Χάρκοβο κ.ά. Η ανάπτυξη αυτών των τμημάτων υπήρξε ραγδαία με τη μορφή εργατικής και εργοστασιακής πολιτοφυλακής στα εργοστάσια και τις φάμπρικες, για τη φρούρησή τους και την αυτοάμυνα. Ο Λένιν - πριν ακόμη επιστρέψει στη Ρωσία- με γράμματά του προς το κόμμα καλούσε τους μπολσεβίκους να μην παραγνωρίζουν τη σημασία που είχε για την επανάσταση η προλεταριακή πολιτοφυλακή. «Να μην επιτρέψουμε - υπογράμμιζε - την ανασύσταση της αστυνομίας! Να μην αφήσουμε από τα χέρια μας τις τοπικές αρχές. Να δημιουργούμε μια πραγματική παλλαϊκή, πέρα για πέρα καθολική, καθοδηγούμενη από το προλεταριάτο πολιτοφυλακή! Να το καθήκον της ημέρας, να το σύνθημα της στιγμής...».

Ετσι, παρά τις δυσκολίες, παρά την αντίδραση της αστικής τάξης αλλά και των εσέρων και των μενσεβίκων, που είχαν την πλειοψηφία στα σοβιέτ, η Κόκκινη Φρουρά ήταν υπαρκτή, ισχυρή και από το Καλοκαίρι του 1917 πέρασε σε μια νέα φάση ανάπτυξής της που αγκάλιασε όλες τις μεγάλες πόλεις της Ρωσίας. Τα βασικά της χαρακτηριστικά ήταν η εθελοντική βάση συγκρότησής της, κατά κανόνα σε παραγωγική βάση, αλλά - σε ορισμένες περιπτώσεις - και σε περιφερειακή. Επιπλέον, η διοίκησή της ήταν αιρετή.

Οπως εύκολα γίνεται αντιληπτό στην Οχτωβριανή Επανάσταση, η Κόκκινη Φρουρά έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο, έχοντας την υποστήριξη του επαναστατικού στρατού. Ως την ίδρυση, μάλιστα του Κόκκινου Στρατού υπήρξε η κύρια ένοπλη δύναμη της επανάστασης. Αλλά πώς περάσαμε στον Κόκκινο Στρατό;

Από τις αρχές του 1918 ήταν φανερό ότι οι δυνάμεις της Κόκκινης Φρουράς με τους επαναστατημένους στρατιώτες και ναύτες δεν επαρκούσαν για τη νικηφόρα υπεράσπιση της σοσιαλιστικής επανάστασης και του σοβιετικού κράτους που αντιμετώπιζε ισχυρή την απειλή της ιμπεριαλιστικής επέμβασης, ιδιαίτερα από τη μεριά της Γερμανίας. Ηταν πια αναγκαίο να δημιουργηθεί τακτικός στρατός, πράγμα που έγινε με το διάταγμα που υπέγραψε ο Λένιν στις 15/28 Γενάρη 1918. «Ο παλιός στρατός - έλεγε, μεταξύ άλλων, το διάταγμα - χρησίμεψε για την καταπίεση των εργαζομένων μαζών απ' την αστική τάξη. Αφού η εξουσία πέρασε στις εργαζόμενες μάζες και τους καταπιεζόμενους, είναι ανάγκη να δημιουργηθεί ένας καινούριος στρατός που θα χρησιμέψει για στήριγμα στην εξουσία των σοβιέτ και στο μέλλον, σαν βάση για την αντικατάσταση του μόνιμου στρατού από έναν εθνικό στρατό που θα 'ναι το στήριγμα της μέλλουσας κοινωνικής επανάστασης στην Ευρώπη».

Ο Κόκκινος Στρατός ανταποκρίθηκε πλήρως στην αποστολή του. Δεν ήταν μόνο το στήριγμα της εξουσίας των σοβιέτ, αλλά και ο υπερασπιστής της ελευθερίας των λαών που προκαλούσε δέος στο διεθνή ιμπεριαλισμό. Ηταν η ελπίδα όλων των εργαζομένων του πλανήτη στον αγώνα τους για ένα καλύτερο μέλλον. Και μόνο το γεγονός ότι σήκωσε στις πλάτες του το κύριο βάρος του Β' Παγκόσμιου Πολέμου και μόνο ότι σύντριψε τις φασιστικές ορδές, απαλλάσσοντας την ανθρωπότητα από την απειλή του ολικού εκφασισμού της, είναι στοιχείο αρκετό για να εκτιμηθεί η προσφορά και το έργο του. Αλλά κι ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος αν έλειπε, μήπως είναι λίγο το γεγονός ότι όλα τα επαναστατικά και εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα του 20ού αιώνα στηρίζονταν στη στρατιωτική δύναμη της ΕΣΣΔ; Χωρίς αμφιβολία η συνεισφορά του Κόκκινου Στρατού στον αγώνα των λαών όλης της Γης κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα υπήρξε μοναδική, κορυφαία, αναντικατάστατη. Αυτό μπορούμε να το καταλάβουμε καλύτερα σήμερα, που Κόκκινος Στρατός δεν υπάρχει. Η απουσία του, δίχως άλλο, είναι η μέγιστη επιβεβαίωση της αξίας του.

Στις 23 Φλεβάρη του 1943 πραγματοποιήθηκε παράνομα στην Αθήνα, με πρωτοβουλία της ΚΕ του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου Νέων (ΕΑΜΝ), πανελλαδική σύσκεψη οργανώσεων νεολαίας, με σκοπό την ίδρυση μιας ενιαίας οργάνωσης για την καθοδήγηση της εθνικοαπελευθερωτικής πάλης των νέων. Επρόκειτο χωρίς αμφιβολία για ένα γεγονός μεγάλης ιστορικής σημασίας. Επρόκειτο για την ιδρυτική σύσκεψη της ΕΠΟΝ, που με την ιστορία και τους αγώνες της δικαίωσε όσους πήραν την πρωτοβουλία για να δημιουργηθεί.

Πριν από αυτή την ιστορική σύσκεψη, στις 14 Γενάρη του 1943, η ΚΕ του ΕΑΜ Νέων κατέληξε στην απόφαση να δημιουργηθεί μια ενιαία οργάνωση σ' όλη την Ελλάδα, που θα είχε ως στόχο να αγκαλιάσει τους νέους της χώρας και να «τους οδηγήσει στον τίμιο αγώνα για τη ζωή, την Εθνική Λευτεριά και τη λαοκρατική λύση του εσωτερικού μας προβλήματος».

Στη σχετική διακήρυξή της προς τη νέα γενιά της Ελλάδας, η ΚΕ του ΕΑΜΝ σημείωνε μεταξύ άλλων:

«Η ολομέλεια της ΚΕ του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου των Νέων πήρε μια μεγάλη και ιστορική απόφαση για το απελευθερωτικό κίνημα της Νεολαίας και ολόκληρου του λαού της χώρας μας. Μια μεγάλη και ιστορική απόφαση για την τύχη και το μέλλον της Νέας μας Γενιάς. Μπρος στον κίνδυνο του ολοκληρωτικού αφανισμού της νέας γενιάς απ' την πείνα και την επιστράτευση, την ομηρία και την ομαδική σφαγή των αθώων, με βαθιά κατανόηση των κοινών πόθων και ιδανικών, η ΚΕ του ΕΑΜΝ πήρε την απόφαση της δημιουργίας μιας γιγάντιας και μονολιθικής Ενιαίας Πανελλαδικής Οργάνωση Νέων... Η Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση είναι εθνικοαπελευθερωτική στις συνθήκες της υποδούλωσης και πέρα απ' αυτές μια οργάνωση αντιφασιστική - προοδευτική, αντιπολεμική - φιλειρηνική».

Μετά από αυτή την απόφαση της ΚΕ του ΕΑΜΝ, την 1η Φλεβάρη του 1943 πραγματοποιήθηκε σύσκεψη στην οποία συμμετείχαν αντιπρόσωποι των τριών μεγαλύτερων οργανώσεων νεολαίας που ανήκαν σε κόμματα του ΕΑΜ. Ηταν αντιπρόσωποι της ΟΚΝΕ, της Λαϊκής Επαναστατικής Νεολαίας και της Σοσιαλιστικής Επαναστατικής Πρωτοπορίας. Στη σύσκεψη αφού συζητήθηκε η προαναφερόμενη απόφαση της ΚΕ του ΕΑΜ Νέων αποφασίστηκε «α) ότι οι τρεις παραπάνω οργανώσεις θα δώσουν όλες τους τις δυνάμεις και θα κάνουν το παν για την πραγματοποίηση της Ενιαίας Πανελλαδικής Οργάνωσης της νέας γενιάς... και β) ότι θ' αντιμετωπίσουν άμεσα όλα τα οργανωτικά προβλήματα που συνδέονται με την ενοποίηση της Νέας Γενιάς της χώρας μας».

Ετσι φτάσαμε στην ιδρυτική σύσκεψη της ΕΠΟΝ.

Στη σύσκεψη της 23/2/1943 πήραν μέρος αντιπροσωπείες από τις παρακάτω οργανώσεις: Αγροτική Νεολαία Ελλάδος, Ενιαία Εθνικοαπελευθερωτική Εργατοϋπαλληλική Νεολαία, Ενιαία Μαθητική Νεολαίας, Θεσσαλικός Ιερός Λόχος, Λαϊκή Επαναστατική Νεολαία, Λεύτερη Νέα, Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδος, Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορία Ελλάδος, Φιλική Εταιρεία Νέων. Επίσης συμμετείχαν τα μέλη της ΚΕ του ΕΑΜΝ, αντιπροσωπείες του ΕΑΜΝ Μακεδονίας και Πελοποννήσου, καθώς και αντιπροσωπεία του εθνικού συμβουλίου των φίλων της Νέας Γενιάς. Με την ίδρυση της ΕΠΟΝ οι προαναφερόμενες οργανώσεις αυτοδιαλύθηκαν και συγχωνεύτηκαν στις γραμμές της. Το αυτό ίσχυσε και για το ΕΑΜ Νέων, που ήταν τμήμα νεολαίας του ΕΑΜ και είχε ιδρυθεί στις 5 Φλεβάρη 1942 στην Αθήνα με πρωτοβουλία της ΟΚΝΕ και με τη συμμετοχή, αρχικά, των οργανώσεων Φιλική Εταιρεία Νέων, Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορία, Δημοκρατική Ενωση Νέων και Ελευθερία.

Η ΕΠΟΝ, σύμφωνα με τα ιδρυτικά της κείμενα, ως σκοπούς είχε:

- Την εθνική απελευθέρωση, την πλέρια ανεξαρτησία και ακεραιότητα της Ελλάδας με καθημερινό και αδιάκοπο αγώνα.

- Την υπεράσπιση των συμφερόντων και δικαιωμάτων της νέας γενιάς στη ζωή, στη μόρφωση και στον πολιτισμό.

- Την εξολόθρευση του φασισμού τόσο στα χρόνια την κατοχής όσο και μετά με όποια μορφή κι αν παρουσιαζόταν.

- Τον αγώνα κατά των ιμπεριαλιστικών πολέμων για την κατοχύρωση της ειρήνης, με βάση την αυτοδιάθεση των λαών και νεολαιών και την αδελφική συνεργασία τους.

- Την ανοικοδόμηση της Ελλάδας από τα ερείπια του πολέμου προς το συμφέρον και την ευημερία ολόκληρου του λαού της.

Στα χρόνια της Εθνικής Αντίστασης, αλλά και μετά, η ΕΠΟΝ έγραψε απαράμιλλες σελίδες ηρωισμού. Η παρουσία της αποδείχτηκε αναντικατάστατη και η συμβολή της στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα μοναδική. Από τις γραμμές της πέρασαν 600 χιλιάδες νέοι και νέες, από τους οποίους 35 χιλιάδες έγιναν ανταρτοΕΠΟΝίτες μαχητές του ΕΛΑΣ και 36 χιλιάδες αγωνίστηκαν στον ΕΛΑΣ των πόλεων, στον εφεδρικό ΕΛΑΣ και στα έμπεδα. Σε 1.300 υπολογίζονται οι ΕΠΟΝίτες αντάρτες που έπεσαν στο πεδίο της μάχης, ενώ άγνωστος παραμένει ο αριθμός αυτών που έπεσαν στις διαδηλώσεις των πόλεων, που εκτελέστηκαν, που πέθαναν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης ή που πιάστηκαν και βασανίστηκαν από τις αρχές κατοχής και τα όργανά τους. Ετσι η ΕΠΟΝ κέρδισε την εκτίμηση και την αναγνώριση όλων των αντιστασιακών νεολαιών της Ευρώπης σαν η κορυφαία, η μοναδική νεολαιίστικη οργάνωση της Ελληνικής Εθνικής Αντίστασης, με αποτέλεσμα το Νοέμβρη του 1945 να αντιπροσωπεύσει την ελληνική νεολαία στο ιδρυτικό συνέδριο της ΠΟΔΝ που έγινε στο Λονδίνο.

Η δράση και η δύναμη της ΕΠΟΝ, η τεράστια επιρροή της στους νέους ανθρώπους, οι προοδευτικές της ιδέες, όπως ήταν αναμενόμενο, προκάλεσαν την οργή και το μίσος της ντόπιας και ξένης αντίδρασης, με αποτέλεσμα να υποστεί ανείπωτους διωγμούς στη μεταπελευθερωτική περίοδο και ιδιαίτερα στην περίοδο μετά τη Βάρκιζα, με τελική κατάληξη, στα τέλη του 1947, με τον περιβόητο Ν. 509, να τεθεί εκτός νόμου. Κανένας όμως διωγμός δεν ήταν σε θέση να σβήσει το έργο της από την ιστορία. Ενα έργο ανεπανάληπτο, που πάντοτε θα εμπνέει τους αγώνες κάθε νέας γενιάς, των προηγούμενων, της σημερινής, των μελλοντικών.