«Το Ιράν και η Τουρκία, ως δύο φιλικά, μουσουλμανικά κράτη, αποτελούν το επίκεντρο της σταθερότητας στην περιοχή». Αυτό επέλεξε να δηλώσει την περασμένη Τετάρτη ο Πρόεδρος του Ιράν Χασάν Ροχανί, από την Τεχεράνη όπου υποδέχτηκε τον Τούρκο ομόλογό του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.

Η επίσημη επίσκεψη του δεύτερου στην ιρανική πρωτεύουσα έγινε αφενός ελάχιστες μέρες μετά το δημοψήφισμα στο ιρακινό Κουρδιστάν, που ανέδειξε τις κοινές ανησυχίες Ιράν - Τουρκίας για συνοριακές αλλαγές και ευρύτερη αναβάθμιση των Κούρδων στην περιοχή. Αφετέρου, ενώ οι δύο χώρες έχουν σημειώσει βήματα συντονισμού και σε άλλα κρίσιμα μέτωπα, όπως αυτό της «αντιμετώπισης της τρομοκρατίας», μέσα από το λεγόμενο «σχήμα της Αστάνα», δηλαδή τις διαβουλεύσεις στις οποίες πρωτοστατούν μαζί με τη Ρωσία, για την αναζήτηση κοινών πεδίων επαφής ανάμεσα στη συριακή κυβέρνηση και αντιπολίτευση.

Ο Ροχανί επέμεινε ότι «ο εθνοτικός και σεχταριστικός διαμελισμός (σ.σ. της περιοχής) αποτελούν σχέδια δυνάμεων έξω από αυτήν», ξεκαθάρισε ότι Αγκυρα - Τεχεράνη «δε θα δεχτούμε αλλαγές συνόρων» αλλά και ότι «Τουρκία, Ιράν και Ιράκ δεν έχουν άλλη επιλογή από τη λήψη σοβαρών και απαραίτητων μέτρων για την υπεράσπιση των στρατηγικών τους στόχων στην περιοχή».

Από τη δική του πλευρά, ο Ερντογάν επισήμανε ότι «από δω και στο εξής, πιο αποφασιστικά βήματα θα ληφθούν. Ως Ιράν και Τουρκία - αλλά και ως κεντρική (σ.σ. ιρακινή) κυβέρνηση - υπάρχουν ακόμα σοβαρότερα βήματα να λάβουμε».

Πάντως, δεν πρέπει να βγαίνουν βιαστικά συμπεράσματα για την προσέγγιση των δύο χωρών. Σημαντικές διαθέσεις για ενίσχυση της συνεργασίας τους, σε πολλά επίπεδα, είχε εκφραστεί και το 2014, όταν ο Ροχανί είχε υποδεχτεί τον Ερντογάν ως πρωθυπουργό της Τουρκίας. Εκείνη τη φορά, ο Ερντογάν είχε φτάσει στο σημείο να πει ότι οι σχέσεις των δύο χωρών πρέπει να είναι σαν «να δουλεύουν και να συνεργάζονται σ' ένα κοινό Υπουργικό Συμβούλιο», είχε δημιουργηθεί Ανώτατο Συμβούλιο Πολιτικής Συνεργασίας με στόχο την ολόπλευρη ανάπτυξη των διμερών σχέσεων. Στο μεσοδιάστημα, δεν στάθηκε δυνατό να ξεπεραστούν σημαντικές διαφωνίες (π.χ. στάση απέναντι στην κυβέρνηση Ασαντ). Ωστόσο, οι δίαυλοι όχι απλά δεν έκλεισαν, αλλά παρέμειναν ανοιχτοί. Αυτό άλλωστε υπαγορεύουν τα αντικειμενικά συμφέροντα των αστικών τάξεων δύο εκ των ισχυρότερων δυνάμεων της περιοχής. Επιπλέον, τα δεδομένα αλλάζουν, σε ένα πλαίσιο ευρύτερων ανακατατάξεων, με τα ισχυρότερα ιμπεριαλιστικά κέντρα του πλανήτη να διατηρούν έντονο ενδιαφέρον για την περιφέρεια, με έντονη τη συζήτηση για την επαναξιολόγηση διαφόρων λυκοσυμμαχιών, με διαρκείς στρατιωτικές και οικονομικές εξελίξεις σε όλο τον άξονα που συνδέει Μέση Ανατολή - Ανατολική Μεσόγειο και Περσικό Κόλπο - Βόρεια Αφρική. Σε αυτό το «κάδρο» έρχονται να προστεθούν και οι συντονισμένες κινήσεις που Τεχεράνη - Αγκυρα δηλώνουν έτοιμες να κάνουν, χωρίς να μπορεί κανείς να προκαθορίσει το βάθος και τη σταθερότητά τους.

Μέσα σε αυτές τις συνθήκες, στο τελευταίο ταξίδι Ερντογάν, οι δύο πλευρές συμφώνησαν μεταξύ άλλων για:

• Περαιτέρω σύσφιξη της εμπορικής τους συνεργασίας. Σύντομα, θα επισημοποιηθεί και η χρησιμοποίηση των εθνικών νομισμάτων στο διμερές εμπόριο, ενώ με έμφαση υπενθυμίστηκε ο στόχος να τριπλασιαστούν οι εμπορικές συναλλαγές, από 10 δισ. δολάρια που είναι σήμερα, να φτάσουν στα 30 δισ. Ακομα, σύντομα θα υπάρχουν τρεις τελωνειακές «πύλες» στα σύνορα των δύο χωρών, που θα μένουν ανοιχτές όλο το 24ωρο.
• Αυξημένη σημασία θα δοθεί στην ενίσχυση της οικονομικής συνεργασίας, ειδικά στους τομείς της Ενέργειας και του Τουρισμού, συνεργασία για την οποία οι αρμόδιοι υπουργοί θα επεξεργαστούν λεπτομερέστερα σχέδια. Το Ιράν αποτελεί πλέον τον δεύτερο σημαντικότερο εξαγωγέα φυσικού αερίου για την Τουρκία (καλύπτοντας το 16,62% των συνολικών της αναγκών). Το πρώτο 7μηνο του 2017, οι εισαγωγές αργού πετρελαίου στην Τουρκία αυξήθηκαν κατά 142% σε σχέση με πέρυσι, φέρνοντας έτσι το Ιράν στην πρώτη θέση. Την τελευταία τριετία, η Τουρκία προμηθευόταν τις μεγαλύτερες ποσότητες αργού πετρελαίου από το Ιράκ. Ωστόσο, στο διάστημα Γενάρης - Ιούλης 2017, στο σύνολο των εισαγωγών αργού πετρελαίου στην Τουρκία, το μερίδιο του Ιράκ μειώθηκε από 41,5% σε 29,7%, ενώ του Ιράν αυξήθηκε από 23,3% σε 50,9%.
• Αυξημένη σημασία έχει και η συζήτηση για την ενίσχυση της στρατιωτικής συνεργασίας των δύο χωρών (ενώ συνεχίζονται φήμες και εκτιμήσεις μέχρι και για κοινές επιχειρήσεις κατά τζιχαντιστών και Κούρδων). Λίγες μέρες πριν τον Ερντογάν, επισκέφτηκε την Τεχεράνη και ο επικεφαλής των Γενικού Επιτελείου των τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων, Χουλούσι Ακάρ. Μετά από συνάντηση με τον Ιρανό ομόλογό του, Μοχάμαντ Μπαγκέρι, ο Ακάρ υπογράμμισε ότι οι δύο πλευρές ενδιαφέρονται, παράλληλα με την πολιτική και την οικονομική συνεργασία, να δυναμώσουν και τη στρατιωτική τους συνεργασία. «Πετύχαμε αμοιβαία συμφωνία για τη διασφάλιση των συνόρων των δύο χωρών», πρόσθεσε, χωρίς όμως περαιτέρω διευκρινίσεις.

Η σύγκρουση στην Ισπανία με αφορμή το δημοψήφισμα της 1ης Οκτώβρη στην Καταλονία «για την ανεξαρτησία», που απαγόρευσε η ισπανική κυβέρνηση και αντιμετώπισε με βάρβαρα κατασταλτικά μέτρα (με συνέπεια να υπάρχουν σχεδόν 900 τραυματίες) και οι μετέπειτα εξελίξεις επιβεβαιώνουν ότι πίσω από το λεγόμενο εθνοτικό ζήτημα υπάρχει η βαθύτερη αντιπαράθεση ανάμεσα σε ισχυρά επιχειρηματικά συμφέροντα. Το κεφάλαιο συνολικά της Καταλονίας διεκδικεί αναβάθμιση της θέσης του, με δεδομένο ότι σε αυτήν την περιοχή παράγεται το 19% του ΑΕΠ της Ισπανίας (είναι η δεύτερη πιο πλούσια περιοχή μετά τη Μαδρίτη και ακολουθεί η Χώρα των Βάσκων, όπου και εκεί υπάρχει αυτονομιστικό ρεύμα). Είναι η πρώτη εξαγωγική περιφέρεια της ενιαίας χώρας, προσελκύει το 14% των ξένων επενδύσεων, διαθέτει βιομηχανία (έδρα των εργοστασίων της «Seat», θυγατρικής της γερμανικής «Volkswagen», και της «Nissan»), διαθέτει έρευνα αιχμής, αναπτυγμένη τουριστική βιομηχανία, κλωστοϋφαντουργία, διατροφική παραγωγή, το 50% των γερμανικών εταιρειών στην Ισπανία εδρεύουν στην Καταλονία. Η τοπική αστική τάξη μέσω της κυβέρνησης (ένας συνασπισμός «δεξιών» και «αριστερών» εθνικιστών) διαπραγματεύεται επομένως αυτά τα πολύ σημαντικά συμφέροντα, προβάλλοντας ότι είναι «ριγμένη» στη μοιρασιά που γίνεται στο πλαίσιο του ενιαίου κράτους και «χάνει ο καταλανικός λαός». Ωστόσο, αντιθέσεις υπάρχουν και ανάμεσα σε τμήματα του κεφαλαίου. Ορισμένοι καπιταλιστές θεωρούν ότι τα συμφέροντά τους θα εξυπηρετηθούν καλύτερα με μεγαλύτερη αυτονομία ή και εκτός Ισπανίας, αλλά εντός ΕΕ. Αλλα σημαντικά τμήματα του κεφαλαίου, παρότι παζαρεύουν ανταλλάγματα, θεωρούν καταστροφικό το ενδεχόμενο της απόσχισης.

Οι τελευταίες εξελίξεις περιλαμβάνουν, όπως όλα δείχνουν, ένα σκληρό παζάρι για τους όρους ενός νέου συμβιβασμού, χωρίς να αποκλείεται η ρήξη.

Ο Πρόεδρος της Καταλονίας, Κάρλες Πουιτζντεμόντ, ανακοίνωσε την Παρασκευή ότι θα συγκαλέσει την Τρίτη συνεδρίαση του τοπικού Κοινοβουλίου, αντί της Δευτέρας, την οποία το Συνταγματικό Δικαστήριο της Ισπανίας απαγόρευσε. Ωστόσο, το κυριότερο, δεν ήταν κατηγορηματικός ότι θα προχωρήσει σε ανακήρυξη μονομερούς ανεξαρτησίας αλλά αρκέστηκε να δηλώσει ότι «θα πάρει θέση για τη σημερινή πολιτική κατάσταση».

Η ισπανική κυβέρνηση του Μαριάνο Ραχόι δεν δέχεται διάλογο με την καταλανική κυβέρνηση, όπως της ζητάνε κόμματα της αντιπολίτευσης (η παλιά και νέα σοσιαλδημοκρατία του Σοσιαλιστικού Κόμματος, του «Ποδέμος» και της «Ενωμένης Αριστεράς» - όπου συμμετέχει το μεταλλαγμένο ΚΚ Ισπανίας), προβάλλοντας ως όρο να άρει τα περί ανεξαρτησίας. Μάλιστα, πρότεινε, για να ξεπεραστεί η κρίση, νέες εκλογές στην περιοχή της Καταλονίας. Η ίδια προτάσσει και την εφαρμογή του άρθρου 115 του Συντάγματος, που προβλέπει αναστολή του καθεστώτος αυτονομίας, στο όνομα του κινδύνου της «ενότητας του κράτους».

Το σημαντικότερο ωστόσο ζήτημα είναι οι εξελίξεις στην οικονομία, οι κραδασμοί (πτώση του Χρηματιστηρίου, αύξηση του κόστους δανεισμού), που προκαλεί η «πολιτική αβεβαιότητα», όπως λέγεται, και οι αντιδράσεις επιχειρηματικών κύκλων αλλά και της ΕΕ και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, που προειδοποιούν για τις καταστροφικές συνέπειες μιας μονομερούς ανακήρυξης ανεξαρτησίας. Χαρακτηριστικά, αξιωματούχοι της ΕΕ δηλώνουν ότι σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο είναι αυτονόητη η έξοδος της Καταλονίας από την ένωση και θα απαιτηθεί νέα διαδικασία ένταξης για επανεισδοχή της. Επίσης, το γεγονός ότι τράπεζες και επιχειρήσεις προωθούν αλλαγή έδρας από τη Βαρκελώνη σε άλλες πόλεις γίνεται προσπάθεια να υποβαθμιστεί από την τοπική κυβέρνηση, αλλά η ισπανική κυβέρνηση, ως ένα επιπλέον μέσο πίεσης, θέλει να διευκολύνει με ειδικό διάταγμα, το οποίο προβλέπει να παίρνεται η απόφαση αλλαγής έδρας από τα Διοικητικά Συμβούλια και να μην απαιτείται απόφαση της Ολομέλειας των μετόχων. Ετσι, οι κινήσεις που θα κάνουν και οι δύο πλευρές το επόμενο διάστημα αναμένεται να είναι «ζυγισμένες» με βάση τα γενικά συμφέροντα του κεφαλαίου που πρέπει να προστατευτούν.

Στη σύγκρουση που εξελίσσεται η αστική τάξη της Καταλονίας χρησιμοποιεί ως προκάλυμμα το λεγόμενο εθνοτικό ζήτημα και με τον εθνικισμό εγκλωβίζει και λαϊκές δυνάμεις. Αυτό το φαινόμενο έχει την εξήγησή του στην ιστορία του ισπανικού κράτους. Ουσιαστικά, από τη δημιουργία του ισπανικού κράτους-βασιλείου - τον 18ο αιώνα, κατ' άλλους τον 19ο - διαφορετικά βασίλεια, με διαφορετικές εθνότητες (με διαφορετική γλώσσα, παραδόσεις, πολιτισμό) συγκολλήθηκαν με κυρίαρχο αυτό της Καστίλης και τη Μαδρίτη. Η Καταλονία έχει δική της παράδοση αιώνων, από το 1100, και σήμερα αποτελεί μία από τις 19 λεγόμενες αυτόνομες κοινότητες του ενιαίου κράτους με πληθυσμό περίπου 7,5 εκατομμύρια (46,5 εκατ. πληθυσμό έχει η Ισπανία). Η καπιταλιστική ανάπτυξη της Καταλονίας στις αρχές του 19ου αιώνα και η μετατροπή της σε ένα από τα βιομηχανικά κέντρα της Ισπανίας έφεραν την ανάδυση της καταλανικής αστικής τάξης, που επιδίωκε την κατοχύρωση των δικών της συμφερόντων. Ταυτόχρονα, για τους ίδιους λόγους, στην Καταλονία αναπτύχθηκε ένα ισχυρό εργατικό κίνημα. Μετά την ήττα των δημοκρατικών δυνάμεων στον Ισπανικό Εμφύλιο το 1936 - 1939 και την επικράτηση της φασιστικής εκδοχής της καπιταλιστικής εξουσίας, με τον δικτάτορα Φράνκο, οξύνθηκε η αντιπαράθεση, λόγω της πολιτικής καταπίεσης και των απαγορεύσεων στη γλώσσα και στον πολιτισμό, αλλά και της κατάργησης του καθεστώτος αυτονομίας. Με την επαναφορά της αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και το νέο Σύνταγμα, το 1978, σταδιακά εφαρμόστηκε το καθεστώς της αυτονομίας στις περιοχές (που ονομάστηκαν αυτόνομες κοινότητες), καλύπτοντας διάφορες αρμοδιότητες και προβλέποντας ύπαρξη τοπικών Κοινοβουλίων. Το 2006 το Κοινοβούλιο της Καταλονίας διεκδίκησε περισσότερες αρμοδιότητες, απόλυτο έλεγχο σε πόρους από λιμάνια, αεροδρόμια κ.ο.κ. και το 2010 αποφάσισε ακόμα μεγαλύτερη αυτονομία στους πόρους, την οποία όμως το ισπανικό κράτος περιόρισε. Η κόντρα οξύνθηκε και το 2014 διοργανώθηκε άτυπο δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία, που είχε όμως μικρή συμμετοχή, της τάξης του 37% - 41%, που έδιναν διαφορετικοί φορείς, ενώ η σημερινή κυβέρνηση τράβηξε την αντιπαράθεση με το νέο δημοψήφισμα, το οποίο αυτή τη φορά κρίθηκε παράνομο και αντισυνταγματικό από το Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο. Η συμμετοχή τώρα έφτασε, σύμφωνα με την τοπική κυβέρνηση, στο 42% (ζήτημα που είναι αρκετά αμφισβητήσιμο) και το 90% εμφανίζεται να υποστήριξε την ανεξαρτητοποίηση. Ειδικά μετά τη βάρβαρη καταστολή, που μπορεί να επαναληφθεί και να είναι μεγαλύτερη στο μέλλον, μικροαστικά στρώματα αλλά και εργάτες (με τη συνδρομή και των συμβιβασμένων με το σύστημα συνδικαλιστικών ηγεσιών), πέφτουν στην «παγίδα» ότι με μια μεγαλύτερη αυτονομία και ανεξαρτησία μπορεί να υπάρξει πιο αποτελεσματική υπεράσπιση των συμφερόντων τους. Κάτι που βεβαίως σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να συμβεί όσο διατηρούνται η εξουσία του κεφαλαίου, η καπιταλιστική εκμετάλλευση. Και στην περίπτωση της Καταλονίας αποδεικνύεται ότι το ζήτημα των ταξικών συμφερόντων επιβάλλεται να είναι το βασικό κριτήριο για την ερμηνεία των εξελίξεων.

Επιβεβαιώνεται ότι τα ζητήματα της «αυτοδιάθεσης» και της «εθνικής ανεξαρτησίας», που σηκώνουν οι αστοί πολιτικοί, ανεξάρτητα αν τώρα ...ξεσηκώνουν λαϊκούς ανθρώπους, μπορούν να οδηγήσουν σε πολύ επικίνδυνες ατραπούς, να είναι «βούτυρο στο ψωμί» ιμπεριαλιστικών σχεδιασμών, να οδηγούν σε αιματοκύλισμα για την αλλαγή συνόρων, όπως βλέπουμε στη γειτονιά μας στα Βαλκάνια. Η πάλη που είναι αναγκαία είναι αυτή που ενώνει τους εργάτες, ανεξάρτητα από τις διαφορές στον πολιτισμό, στη γλώσσα, ενάντια στους εκμεταλλευτές τους, την καπιταλιστική εξουσία.

Ο αγώνας λοιπόν ενάντια σε οποιαδήποτε εθνική, φυλετική διάκριση ή καταπίεση, είναι άμεσα συνδεδεμένη με αυτήν την πάλη. Μόνο αυτή η πάλη και η καρποί της, η εργατική εξουσία, η κοινωνική ιδιοκτησία, μπορούν να ανοίξουν το δρόμο για την εξάλειψη των εθνικών αντιθέσεων.