Αποστολή στην Κωνσταντινούπολη: Μπέρρυ ΤΣΟΥΓΚΡΑΝΗ

Τρεις μέρες στην Κωνσταντινούπολη κι ήταν αρκετές για να καταλάβει κανείς πως αυτό το δροσερό αεράκι - που απλώνεται επί 24ωρου βάσεως πάνω απ' την Πόλη - δεν μπορεί να αλαφρώσει την ψυχή σου, μόνο ασφυξία κατορθώνει να προκαλέσει. Το ίδιο συμβαίνει και με τα χρώματα, αλλά και με τ' απίστευτα αρώματα αυτής της πόλης. Θα πρέπει να 'ναι κανείς εντελώς ανυποψίαστος, για να μην κατορθώσει πίσω απ' όλα αυτά να διακρίνει μια τρομερή δυσοσμία, ένα τεράστιο χέρι να απλώνεται αόρατα γύρω σου, προσπαθώντας να «πνίξει» ακόμα και την ύστατη μορφή αντίδρασης. Απ' όπου κι αν αυτή προέρχεται, προς όποια κατεύθυνση κι αν κινείται...

Ηταν, όμως, και τα γεγονότα, τα λόγια των ανθρώπων που συναντήθηκαν με την ελληνική αποστολή, που ήρθαν να συνθέσουν, ευκολότερα απ' όσο θα πίστευε κανείς, το παζλ: Στην Τουρκία - ξέραμε - όποιος εκφράζεται εναντίον του καθεστώτος θεωρείται «τρομοκράτης». Εκείνο που δεν ξέραμε είναι αυτό που η Φατμά - μια 22χρονη απεργός πείνας μέχρι θανάτου - μας είπε: «Στη χώρα μας ακόμα και για να διεκδικείς τα δικαιώματά σου, πρέπει να πληρώσεις το αντίτιμο. Ακόμα κι αν πεις ότι το ψωμί είναι ακριβό, αυτό θεωρείται άσκηση πολιτικής και μάλιστα είσαι άξιος φυλάκισης». Ισως γι' αυτό τα μπουντρούμια αυτής της χώρας να έχουν γεμίσει με περισσότερους από 12.000 πολιτικούς κρατούμενους. Κυριολεκτικά για ένα κομμάτι ψωμί, οι περισσότεροι...

Το αυταρχικό πρόσωπο του τουρκικού κράτος έγινε ορατό, με το που άνοιξε η ελληνική αποστολή την πρώτη πόρτα των επαφών της. Στην Ενωση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, αστυνομικοί εισέβαλαν μέσα στα γραφεία, απαίτησαν τα ονόματα όλων των Ελλήνων, ενώ ασφαλίτικες κάμερες κατέγραψαν - ξεδιάντροπα - τα πρόσωπα και τις κινήσεις όλων. Ηταν απλώς προειδοποίηση ή ένδειξη για το μέχρι πού μπορούν να φτάσουν οι κινήσεις και τα όριά μας; «Ηταν και τα δύο», είπε ο μεταφραστής μας. Και σίγουρα ο Χ. κάτι παραπάνω ήξερε...

Μετά ήρθαν οι αριθμοί, τα νούμερα της ντροπής και του θανάτου. Νεκροί 22, κλινικά νεκροί 60, με απώλεια μνήμης και νηπιακή συμπεριφορά άλλοι 33 και 500 - μέσα κι έξω απ' τις φυλακές - αποφασισμένοι να πεθάνουν. Μετά ήρθε η «γνωριμία» μας με τον «τρομονόμο» τους και με κάποια απίστευτα άρθρα του, όπως για παράδειγμα το άρθρο 162 (παράγραφος 2), σύμφωνα με το οποίο «η έκφραση σκέψης αντίθετης με αυτή του καθεστώτος, τιμωρείται με 12 χρόνια φυλάκισης στα λευκά κελιά και η απομόνωση ισχύει έως τη λήξη της ποινής»! «Να τους αφήσουμε τα τηλέφωνά μας, γιατί σε λίγο καιρό και με τον δικό μας "τρομονόμο" τα ίδια θα γίνονται στη χώρα μας και θα χρειαστούμε τη συμπαράστασή τους», είπε κάποιος Ελληνας της αποστολής χαριτολογώντας. Το ζήτημα είναι πως κανείς δε γέλασε...

Μετά ήρθαν τα Δικαστήρια Κρατικής Ασφαλείας, που λύνουν, αλλά κυρίως «δένουν» στη γειτονική χώρα, η «γνωριμία» μας με απίστευτα νομικά κενά που υπάρχουν για να στηρίζουν ένα απάνθρωπο σύστημα: Μέχρι 10 χρόνια μπορεί να βρίσκεται κάποιος στις φυλακές της Τουρκίας προφυλακισμένος, περιμένοντας ματαίως τη δίκη του (το χρονικό περιθώριο προφυλάκισης στη χώρα μας είναι 18 μήνες!). Ηρθαν, βεβαίως, μετά τα συγκλονιστικά λόγια των απεργών πείνας μέχρι θανάτου, αυτό το «ή μια ελεύθερη ζωή ή θάνατος» του Ρεσίτ, το χαμόγελο της Φατμά που όταν σκέφτεται το καλύτερο μέλλον της ανθρωπότητας «αυτομάτως αυτό που κάνω αποκτά ομορφιά», η δύναμη του Αχμέτ - του τραγικού πατέρα που είδε τη μια του κόρη να φεύγει, που βλέπει την άλλη του να ετοιμάζεται για το ταξίδι χωρίς επιστροφή. «Σέβομαι την απόφασή τους», είπε και ποιος να τον αμφισβητήσει...

Ηρθαν μετά και οι γιατροί, οι δικηγόροι, οι δημοσιογράφοι. Ολοι να προσπαθούν να κάνουν τη δουλιά τους - «το χρέος», είπαν αυτοί - με το πιστόλι κυριολεκτικά στον κρόταφο. Και φυσικά ήταν ο Χ., ο μεταφραστής μας που δε θέλησε να χρησιμοποιήσουμε το όνομά του, μας επέτρεψε ωστόσο να «χρησιμοποιήσουμε» την ιστορία του. Κι είναι, ίσως, ό,τι καλύτερο για να κλείσει κανείς αυτό το οδοιπορικό στην Κωνσταντινούπολη, που όπως είπε αργότερα στην Αθήνα ο δικηγόρος Κ. Μαυροειδής «μας έκανε όλους καλύτερους, μας έκανε όλους σοφότερους».

Ο Χ., στα 50 του σήμερα, είναι γιος Ελληνίδας και Αρμένη. Γεννήθηκε στην Πόλη και σπούδασε νομικά. Η κυρα - Ευγενία, η μητέρα του, διέκρινε πως η πολιτική δράση του γιου της (συμμετείχε σε αριστερή οργάνωση νεολαίας στο πανεπιστήμιο) θα του δημιουργούσε σοβαρά προβλήματα στη ζωή του. Ηρθε, λοιπόν, στην Αθήνα η κυρα - Ευγενία, αγόρασε με τις οικονομίες της ένα σπιτάκι στην Ευελπίδων και πίεσε τον γιο της να 'ρθει στη χώρα μας. Ο Χ. δεν πρόλαβε καλά - καλά να σκεφτεί την πρόταση της μάνας του. Συνελήφθη. Εμεινε στη φυλακή 8 χρόνια. Το ποτάμι, τώρα, δεν μπορούσε να γυρίσει πίσω.

Βγήκε απ' τις φυλακές της Τουρκίας, όταν η μάνα του δεν υπήρχε πια. Εμαθε για το θάνατό της μέσα στις φυλακές, δύο βδομάδες αφότου είχε θαφτεί. Ποτέ δεν του επετράπη να ασκήσει το επάγγελμα του δικηγόρου - με την κατηγορία του «τρομοκράτη» - και σήμερα βγάζει το ψωμί του κάνοντας μεταφράσεις απ' τα γαλλικά. Παιδί δεν μπόρεσε να κάνει με τη γυναίκα του, «η φυλακή μας άφησε σοβαρά προβλήματα». Τον Γενάρη του 2001, κι αφού είχε βοηθήσει στη μετάφραση το Δεκέμβρη του 2000 προηγούμενη ελληνική αποστολή, μαχαιρώθηκε εν ψυχρώ από «Γκρίζους Λύκους». Ο Χ. ήρθε, όμως, και πάλι στο ξενοδοχείο, βοήθησε τους Ελληνες σε όλες τις επαφές τους, κι όταν τον ρώταγες: «Βρε Χ., δε φοβάσαι;», σου 'λεγε με το χαρακτηριστικό του χαμόγελο: «Τι άλλο να μου κάνουν, βρε παιδιά;».

Σήμερα ο Χ. ζει με τη γυναίκα του και την κουνιάδα του. Με την κουνιάδα του, που τραυματίστηκε σοβαρά μέσα στις φυλακές απ' τη βάρβαρη επίθεση του Δεκέμβρη του 2000, που έκανε απεργία πείνας - ακόμα και τραυματισμένη - και που σήμερα φέρεται σαν παιδί 5 χρονών. «Δε γνωρίζει, δεν καταλαβαίνει τίποτα», λέει ο Χ. και ρουφά το τσιγάρο του. «Απ' το 1975 μέχρι σήμερα, έχουμε θάψει πάνω από 40.000 αγωνιστές στην Τουρκία. Αλλα 3.500.000 Τούρκοι βρίσκονται ξεριζωμένοι σε όλη την Ευρώπη και ζητούν πολιτικό άσυλο. Πόσο θα κλάψουμε ακόμα; Πόσο θα πονέσουμε; Πόσο θα πληρώσουμε τη διαφορετικότητά μας;».

Αυτά ρώταγε ο Χ. - δεν περίμενε απάντηση από μας βέβαια - εκεί στην πλατεία Μπαγιάζιτ τζαμί, όπου περισσότεροι από 3.000 ετοιμοπόλεμοι αστυνομικοί, με τις κλούβες και τις αύρες τους, προσπαθούσαν να φιμώσουν και να διαλύσουν μια συγκέντρωση 500 ανθρώπων - φοιτητές και μανάδες στην πλειοψηφία τους - για τα «λευκά κελιά». «Αυτή είναι, παιδιά, η Τουρκία», συνέχιζε ο Χ. το μονόλογό του και ρούφαγε με την ίδια ένταση το τσιγάρο του...