ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Κυριακή 15 Ιούλη 2001
Σελ. /24
ΕΝΘΕΤΗ ΕΚΔΟΣΗ: "7 ΜΕΡΕΣ ΜΑΖΙ"
Το μυστήριο της πτήσης των εντόμων

Ραγδαία πρόοδος σημειώνεται τα τελευταία χρόνια στην κατανόηση των πολύ διαφορετικών αεροδυναμικών φαινομένων που χρησιμοποιούν τα έντομα για να πετούν, σε σύγκριση με τις ιπτάμενες μηχανές του ανθρώπου

Το εικονιζόμενο πρωτότυπο ιπτάμενου ρομποτικού εντόμου είναι υπό κατασκευή στο Κέντρο Εξυπνων Μηχανών της Σχολής Μηχανικής Βάντερμπιλντ. Τέτοιες συσκευές για να πετούν θα χρησιμοποιούν περισσότερο την αεροδυναμική των εντόμων παρά των αεροσκαφών
Το εικονιζόμενο πρωτότυπο ιπτάμενου ρομποτικού εντόμου είναι υπό κατασκευή στο Κέντρο Εξυπνων Μηχανών της Σχολής Μηχανικής Βάντερμπιλντ. Τέτοιες συσκευές για να πετούν θα χρησιμοποιούν περισσότερο την αεροδυναμική των εντόμων παρά των αεροσκαφών
Μέσα σε μια δεξαμενή με δύο τόνους μηχανόλαδο, ένα ζευγάρι μηχανικά φτερά χτυπούν συνεχώς πάνω κάτω, κάνοντας πέντε δευτερόλεπτα για να ολοκληρώσουν ένα κύκλο. Τα φτερά, που οδηγούνται από έξι κινητήρες ελεγχόμενους από υπολογιστή, αναδεύουν το υγρό, μια κίνηση που αποκαλύπτεται στις λεπτομέρειές της από εκατομμύρια μικροσκοπικές φυσαλίδες. Φωτεινές ριπές από ένα πράσινο λέιζερ φωτίζουν το υγρό και ειδικές βιντεοκάμερες καταγράφουν τα μονοπάτια που ακολουθούν οι φυσαλίδες. Αισθητήρες στα φτερά καταγράφουν τις δυνάμεις που ασκεί το υγρό πάνω σ' αυτά κάθε χρονική στιγμή.

Οι επιστήμονες συναρμολόγησαν αυτό το κατασκεύασμα για να τους βοηθήσει να κατανοήσουν ένα από τα πιο καθημερινά φαινόμενα: το μετεωρισμό μια μύγας των φρούτων (δροσόφιλα). Η μύγα, φυσικά, δε γνωρίζει τίποτα από την αεροδυναμική της δημιουργίας στροβίλων, της καθυστερημένης απώλειας στήριξης, της περιστροφικής κυκλοφορίας και της αξιοποίησης των «απόνερων». Απλώς εφαρμόζει τις πρακτικές συνέπειες όλων αυτών 200 φορές το δευτερόλεπτο, καθώς χτυπά τα φτερά της. Το μηχανικό ομοίωμα της μύγας, που ονομάστηκε από τους επιστήμονες...«Ρομπομύγα», μιμείται τις κινήσεις των φτερών του εντόμου, αλλά στο ένα χιλιοστό της ταχύτητας και σε εκατό φορές μεγαλύτερη κλίμακα. Οι μικροσκοπικές διαστάσεις του εντόμου και η ταχύτητα των κινήσεών του δυσκολεύουν πάρα πολύ την απευθείας παρατήρηση.

Με βάση τον τεράστιο αριθμό των ειδών τους, την επίδραση στο συνολικό οικοσύστημα ή ακόμα και τη συνολική βιομάζα τους, τα έντομα είναι τα κυρίαρχα ζώα στον πλανήτη Γη. Αν και υπάρχουν αμέτρητοι παράγοντες που συνεισφέρουν στην τεράστια επιτυχία τους, η ικανότητα πτήσης είναι από τους σημαντικότερους. Η φυσική επιλογή που ευνόησε την πιο αποτελεσματική πτήση λόγω των πλεονεκτημάτων που πρόσφερε οδήγησε τη μορφή αυτών των οργανισμών στα άκρα. Στα έντομα βρίσκουμε τις πιο ευαίσθητες μύτες, τα πιο γρήγορα οπτικά συστήματα και τους πιο ισχυρούς μύες, όλα εξειδικεύσεις που συνδέονται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο με τις ανάγκες της πτήσης.

Μέχρι πρόσφατα, οι επιστήμονες αδυνατούσαν να κατανοήσουν την αεροδυναμική που γεννά τις δυνάμεις άντωσης στα έντομα. Μάλιστα κυκλοφορεί και ένα ανέκδοτο μεταξύ των ερευνητών του χώρου, που βασίζεται σε ένα πραγματικό γεγονός. Υπολογίζοντας ένας μηχανικός το 1934 τα αεροδυναμικά χαρακτηριστικά ενός εντόμου, αλλά από τη σκοπιά της αεροδυναμικής των αεροπλάνων, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το συγκεκριμένο ιπτάμενο έντομο δεν είναι δυνατόν να πετάει!

Από την εποχή εκείνη βέβαια, οι μηχανικοί και οι μαθηματικοί εμπλούτισαν την αεροδυναμική θεωρία αρκετά, ώστε να σχεδιάζουν αεροπλάνα «Μπόινγκ» και «Στελθ». Οσο εκλεπτυσμένα κι αν είναι αυτά τα αεροσκάφη, ο σχεδιασμός και η λειτουργία τους βασίζεται στις αρχές της σταθερής ροής: ο αέρας που ρέει ομαλά γύρω από τα φτερά τους δημιουργεί δυνάμεις άντωσης που παραμένουν σταθερές εφόσον δε μεταβληθεί κάποιος παράγοντας. Ο λόγος που τα έντομα αποτελούν τέτοια πρόκληση είναι ότι χτυπούν και περιστρέφουν τα φτερά τους από 20 μέχρι και 600 φορές το δευτερόλεπτο. Σαν αποτέλεσμα δημιουργούνται συνεχώς μεταβαλλόμενες αεροδυναμικές δυνάμεις, προκαλώντας αμηχανία τόσο σε μαθηματικές όσο και σε πειραματικές απόπειρες προσέγγισης.

Πέρα από την επίλυση ενός παλιού επιστημονικού μυστηρίου, η κατανόηση του τρόπου πτήσης των εντόμων μπορεί να έχει και πρακτικές εφαρμογές. Πρόσφατα μηχανικοί άρχισαν να εξερευνούν τη δυνατότητα κατασκευής ιπτάμενων ρομπότ μεγέθους αντίχειρα, για εφαρμογές όπως έρευνα και διάσωση, περιβαλλοντικός έλεγχος, εξερεύνηση πλανητών, παρακολούθηση, ανίχνευση ναρκών κλπ. (στις τελευταίες εφαρμογές μάλλον πρέπει να αναζητηθούν οι σημαντικότεροι χρηματοδότες...). Αν και ο άνθρωπος έχει καταφέρει να φτιάξει μοντέλα αεροσκαφών μεγέθους πουλιού, κανένας δεν έχει φτιάξει αεροπλάνο μεγέθους εντόμου. Το ιξώδες του αέρα φαίνεται να έχει μεγαλύτερη σημασία σ' αυτά τα μικρά μεγέθη, μειώνοντας τη σημασία των ροών αέρα που κάνουν τα αεροπλάνα να πετούν. Τα έντομα χτυπούν τα φτερά τους όχι επειδή δεν μπόρεσαν ποτέ να φτιάξουν τροχούς, γρανάζια και τουρμπίνες, αλλά γιατί οι λιλιπούτειες διαστάσεις τους απαιτούν τη χρήση διαφορετικών αεροδυναμικών μηχανισμών.


Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγή: «Scientific American»

Πτητικές ιδιαιτερότητες των εντόμων

Τα πρώτα ζώα που ανέπτυξαν ικανότητα πτήσης ήταν τα έντομα.

Τα περισσότερα έντομα έχουν δύο ζεύγη φτερά. Τα πίσω φτερά της μύγας έχουν εξελιχθεί σε δύο μικροσκοπικά αισθητήρια όργανα που λειτουργούν σαν γυροσκόπια, ελέγχοντας τον προσανατολισμό του σώματος της μύγας.

Η πτήση καταναλώνει 10 φορές περισσότερη ενέργεια ανά δευτερόλεπτο από την κίνηση με τα πόδια στο έδαφος. Από την άλλη μεριά, η πτήση είναι 4 φορές πιο οικονομική σε ενέργεια ανά χιλιόμετρο διανυόμενης απόστασης σε σχέση με το περπάτημα. Γι' αυτό, η ικανότητα πτήσης αποτελεί μεγάλο πλεονέκτημα για τους οργανισμούς που τη διαθέτουν.

Τα έντομα έχουν τη μεγαλύτερη ποικιλία δομής φτερών και κινηματικής από όλα τα ιπτάμενα ζώα.

Οι μύες πτήσης των εντόμων παρουσιάζουν το μεγαλύτερο γνωστό μεταβολικό ρυθμό από οποιοδήποτε άλλο ζωικό ιστό.

Στο φτερό του αεροπλάνου δημιουργείται άντωση χάρη στη συνεχή ροή αέρα (αεροδυναμική σταθερής ροής). Η ομαλή κίνηση του αέρα στο πάνω μέρος του φτερού είναι πιο γρήγορη από εκείνη στο κάτω μέρος, δημιουργώντας μια περιοχή υποπίεσης (πάνω εικόνα). Σαν συνέπεια εκδηλώνεται στο φτερό μια δύναμη προς τα πάνω. Αν η κλίση του φτερού είναι αρκετά μεγάλη σε σχέση με την ταχύτητα ροής του αέρα (κάτω εικόνα) τότε το φτερό παρουσιάζει απώλεια στήριξης. Οταν συμβαίνει αυτό, σχηματίζεται στρόβιλος στο πρόσθιο άκρο που στιγμιαία αυξάνει την άντωση, αλλά μετά από κλάσματα του δευτερολέπτου, καθώς ο στρόβιλος αποσπάται από το φτερό, η άντωση ελαττώνεται κατά πολύ.

Η μύγα των φρούτων (δροσόφιλα) χρησιμοποιεί τρεις διαφορετικούς αεροδυναμικούς μηχανισμούς για να υποστηρίξει το βάρος της και να αιωρείται στον αέρα. Κατά το μεγαλύτερο μέρος του χτυπήματος των φτερών (1), σχηματίζεται και μεγαλώνει ο στρόβιλος του πρόσθιου άκρου που προκαλεί άντωση γιατί δεν προλαβαίνει να αποσπαστεί από το φτερό, όπως συμβαίνει στην περίπτωση των φτερών των αεροπλάνων όταν παρουσιάζουν απώλεια στήριξης. Στο τέλος του χτυπήματος (2, 3, 4) το φτερό περιστρέφεται, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί περιστροφική άντωση ανάλογη με εκείνη που εμφανίζεται στο μπαλάκι του τένις όταν χτυπηθεί με ανάποδο φάλτσο. Στην αρχή της επιστροφής στην ανώτερη θέση (5), το φτερό περνάει μέσα από τα «απόνερα» που δημιούργησε η προς τα κάτω κίνησή του. Η κλίση του φτερού είναι τέτοια που αυτή η αυξημένη ροή αέρα προσθέτει επιπλέον άντωση.

Η ροή αέρα γύρω από μια μπάλα του τένις που έχει χτυπηθεί με ανάποδο φάλτσο δημιουργεί περιστροφική άντωση. Τα έντομα αξιοποιούν το φαινόμενο αυτό περιστρέφοντας τα φτερά τους στο τέλος κάθε χτυπήματος



Ευρωεκλογές Ιούνη 2024
Μνημεία & Μουσεία Αγώνων του Λαού
Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ