Συνεχίζεται ο κηρυγμένος κι ανένδοτος «αγώνας» της «Νέας Πορείας» εναντίον της «ομάδας» της Αθήνας που αποφασίζει για τα Κρατικά Λογοτεχνικά Βραβεία

Με αφορμή την απάντηση του υπουργείου Παιδείας προς το θεσσαλονικιώτικο περιοδικό, με την οποία υποστηρίζει τη νομιμότητα της κατάθεσης του «Αξιον Εστί» στην Εθνική Βιβλιοθήκη

ΜΕΡΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

Πατάει πάνω στην καταγγελία του, σύμφωνα με δικές του πληροφορίες, ότι το ποιητικό βιβλίο του Οδυσσέα Ελύτη «Το άξιον εστί» δεν κυκλοφόρησε τον Δεκέμβρη του 1959 - παρότι κατατέθηκε στην Εθνική Βιβλιοθήκη -, για να τιμηθεί, το 1960, με το Α΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης.

Ετσι - όπως γράφαμε το περασμένο Σαββατοκύριακο - το υπουργείο Παιδείας αντιδρά αργοπορημένα στο πρώτο σχόλιο του περιοδικού, στο οποίο κατονομάζεται ο Οδυσσέας Ελύτης (Γενάρης - Φλεβάρης 1960). Αποφασίζει να στείλει την επιστολή, μετά τη βράβευση του ποιητή, που προκαλεί το λιβελλογράφημα της διεύθυνσης του εντύπου, στο οποίο «φωτογραφίζεται» ο τιμημένος από το κράτος δημιουργός (Οκτώβρης - Νοέμβρης - Δεκέμβρης 1960).

Ετσι, στο τεύχος 72 της «Νέας Πορείας» (Φλεβάρης 1961) δημοσιεύεται, στην ανυπόγραφη στήλη «Από μήνα σε μήνα» - μετά την υπηρεσιακή απάντηση του διευθυντή Γραμμάτων Γεωργίου Κουρνούτου - η βιτριολική αντίκρουση, με επίμαχο θέμα τη Μακεδονία ως γεωγραφικό (Η Βόρεια Ελλάδα μακριά από τα κέντρα αποφάσεων;) και πολιτιστικό όρο (Ο ξεχωριστός πολιτισμός της Θεσσαλονίκης;). Την καταθέτουμε, διαγράφοντας τις αναφορές στην προϊστορία αυτού του «πολέμου»:

«Σχολιάζουμε απλώς τον τρόπο απονομής των Κρατικών Βραβείων επισημαίνοντας μιαν ουσιαστική αταξία της Επιτροπής και τονίζουμε κυρίως ότι "τυχαίνει" πάντοτε ν' αδικείται η Μακεδονία.

Το έγγραφο της Δ/νσεως Γραμμάτων εντοπίζει τον υπαινιγμό μας στο πρόσωπο του κ. Ελύτη κ' είμαστε ευτυχείς, γιατί αποκάλυψε τις ενδόμυχες σκέψεις μας. Πραγματικά εννοούσαμε τον κ. Ελύτη. Δεν είμαστε όμως καθόλου ευτυχείς που βρισκόμαστε στη δυσάρεστη θέση ν' αντιστρέψουμε τους όρους και να πούμε, με τη σειρά μας τώρα και, φυσικά, μ' όλο μας το σεβασμό πως και το δικό της έγγραφο "δεν στηρίζεται στην πραγματικότητα". Βέβαια, υπάρχει μια επίσημη βεβαίωση της Εθνικής Βιβλιοθήκης ότι το βιβλίο κατετέθη στις 30/12/1959 υπ' αύξ. αριθ. 1875. Αυτό αναμφισβήτητα αποτελεί μια πραγματικότητα. Είναι όμως η τυπική πραγματικότης και όχι η ουσιαστική πραγματικότης. Αυτή λοιπόν την πραγματικότητα θα φέρουμε υπ' όψιν του σεβαστού Υπουργείου, για να την θέσει κάτω από τον έλεγχό του.

Η επίσημη βεβαίωση της Εθνικής Βιβλιοθήκης έρχεται σε τέλεια αντίθεση με άλλα έγγραφα στοιχεία της υπηρεσίας της. Είναι γνωστό ότι μία "ομάδα" των Αθηνών συνέρχεται στην αρχή κάθε χρόνου, για την απονομή των δικών της βραβείων. Απονέμει τα βραβεία σε βιβλία που κατετέθησαν στην Εθνική Βιβλιοθήκη κατά την προηγούμενη της βραβεύσεως χρονιά. Στις αρχές του 1960, προκειμένου η "ομάδα" ν' απονείμει τα βραβεία της ζήτησε από την Εθν. Βιβλιοθήκη κατάλογο όλων των λογοτεχνικών βιβλίων που είχαν κατατεθεί μέχρι τις 31-12-59 και ο κατάλογος δημοσιεύτηκε, για τα κυριώτερα τουλάχιστο βιβλία, στον Τύπο. Το γεγονός τούτο δεν αμφισβητείται ασφαλώς από κανένα μέλος της "ομάδας". Συνεπώς αποτελεί πραγματικότητα. Πώς λοιπόν στον κατάλογο αυτόν της Εθνικής Βιβλιοθήκης δεν περιλαμβανόταν το "Αξιον εστί" ενώ είχε εκδοθεί για το ίδιο βιβλίο βεβαίωση καταθέσεώς του, αν μάλιστα ληφθεί υπ' όψη η εσπευσμένη καταχώρηση την τελευταία εργάσιμη μέρα του έτους; Εμείς στο σημείο αυτό δε θα σπεύσουμε να συναγάγουμε κανένα συμπέρασμα. Θα περιμένουμε την εξήγηση του Υπουργείου. Και θα τη δεχτούμε με επιφύλαξη κάθε δικαιώματος να την ερμηνεύσουμε όπως θέλουμε».

Η ανώνυμη απάντηση ανατρέχει στην παρελθούσα καυστική σχολιογραφία επί του θέματος και εστιάζει στην πρώτη καταγγελία του περιοδικού, ότι ο Οδυσσέας Ελύτης δεν είχε καταθέσει παρά κάτι σελίδες από το επίμαχο έργο «Το άξιον εστί», στην Εθνική Βιβλιοθήκη. «Κανένας δεν είχε καταδεχτεί τότε ν' απαντήσει», εκφράζεται εισαγωγικά, σε δηκτικό τόνο, για την ένοχη σιωπή του διευθυντή του υπουργού Παιδείας.

Στο ίδιο ύφος, ξεδιπλώνεται κι ολοκληρώνεται η πολεμική της «Νέας Πορείας»:

«Ως τη στιγμή εκείνη, τέλος Φεβρουαρίου 1960, δεν υπήρχε πουθενά καμιά ένδειξη, ούτε σ' εφημερίδα, ούτε σε περιοδικό ότι είχε κυκλοφορήσει το βιβλίο του κ. Ελύτη. Κατέχουμε στοιχεία, από τα οποία αποδεικνύεται ότι το "Αξιον Εστί" δεν έχει κυκλοφορήσει ως τον Φεβρουάριο του 1960. Θα πετάξουμε όμως στο καλάθι κάθε στοιχείο και θ' αρκεστούμε ν' απευθυνθούμε στην εντιμότητα και τη συνείδηση των πνευματικών μας ανθρώπων: Αν οι Ελληνες λογοτέχνες βεβαιώσουν ότι έλαβαν ή έστω ότι είδαν κάπου το βιβλίο του κ. Ελύτη, πριν από τον Ιανουάριο του 1960.

Γιατί η τόση σπουδή του Ε. να καταθέσει, με ένα οποιοδήποτε εξώφυλλο, το βιβλίο του την τελευταία εργάσιμη μέρα του 1959; Μήπως επειδή είχε γίνει πια φανερό ως την έσχατη κείνη μέρα ότι δεν είχε φανεί ο επικίνδυνος αντίπαλος, ο κ. Σεφέρης π.χ.; κ' έπρεπε οπωσδήποτε να αλωθεί το βραβείο του 1959; Γιατί ποιος ξέρει τι μπορούσε να συμβεί τον επόμενο χρόνο; Ολα αυτά και άλλα που κρατούμε στο φάκελλό μας δεν μαρτυρούν μια εσκεμμένη και συστηματική σκοποβολή εναντίον κρατικού βραβείου, η άλωση του οποίου, καθώς αποδεικνύεται πλέον από τα πράγματα, ήταν προαποφασισμένη, με τη βοήθεια θεών και δαιμόνων και σοφά προετοιμασμένη; Τι άλλο πια να πούμε περισσότερο;».

Το τι υποστηρίζει η άλλη πλευρά, του ποιητή και του εκδότη, με έμμεσο τρόπο αποτυπώνεται στο «Χρονολόγιο του Οδυσσέα Ελύτη. 1911 - 1986», το οποίο υπογράφει ο ποιητής και βιβλιογράφος Δημήτρης Δασκαλόπουλος, ο οποίος βασίστηκε σε υλικό που του είχε εμπιστευτεί ο νομπελίστας ποιητής (περιοδικό «Χάρτης», τεύχη 21, 22, 23, Νοέμβρης 1986):

«1959. Αύγουστος: Παραδίδει για τύπωμα "Αξιον Εστί" και "Εξη και μία τύψεις". 30 Δεκεμβρίου: Επειδή καθυστερεί η εκτύπωση των βιβλίων του, καταθέτει στην Εθνική Βιβλιοθήκη ένα αντίτυπο του "Αξιον Εστί", χωρίς τη λιθογραφία του Μόραλη και με πρόχειρο εξώφυλλο».

«1960. Μάρτιος: Κυκλοφορούν ταυτοχρόνως τα δύο βιβλία του από τον "Ικαρο". Το "Αξιον Εστί" φέρεται τυπωμένο τον Δεκέμβριο του 1959 στο τυπογραφείο Ταρουσόπουλου. Τυπώθηκαν 15 αντίτυπα εκτός εμπορίου σε χαρτί Ingres, αριθμημένα από Α΄ - ΙΕ΄ και 800 αντίτυπα για το εμπόριο σε χαρτί της Αθηναϊκής Χαρτοποιίας. Η εκτός κειμένου λιθογραφία έγινε από τον Γιάννη Μόραλη, και τυπώθηκε στα εργαστήρια ''Εργίνος - Ματσούκης''. Το κόσμημα του εξωφύλλου έγινε από τον ζωγράφο Γιάννη Τσαρούχη».

ΥΓ: Τελευταίο Σαββατοκύριακο για τη μοναδική έκθεση ιστορικού - αρχειακού υλικού «Το απελευθερωτικό - επαναστατικό 1944», με φωτογραφίες, έγγραφα, έργα Τέχνης και άλλα ντοκουμέντα από το Ιστορικό Αρχείο του ΚΚΕ (κτίριο της οδού Σανταρόζα, είσοδος από Σταδίου 46). Από τις 10 το πρωί έως τις 8 το βράδυ.