Η βίαιη σύγκρουση του αρσενικού με το θηλυκό, μια πάλη χωρίς κανόνες και χωρίς έλεος, όπου ο νικητής στον επόμενο γύρο είναι ο ηττημένος και ο θύτης αποδεικνύεται τελικά θύμα, είναι το θέμα του έργου του Χάρολντ Πίντερ «Η επιστροφή» που παρουσιάζεται, και από την Τετάρτη του Πάσχα και μέχρι 19 Μαΐου, στο «Θέατρο της οδού Κεφαλληνίας». Η υπόθεση του έργου, που ο Πίντερ το έγραψε το 1965, αφορά έναν διανοούμενο και τη γυναίκα του, οι οποίοι επιστρέφουν μετά από έξι χρόνια απουσίας στην πατρίδα τους. Η επιστροφή τους σε μια φτωχογειτονιά του Λονδίνου είναι ουσιαστικά η επιστροφή σε μια αρχέγονη, βίαιη και ανθρωποφαγική οικογένεια ανδρών, όπου ο γέρος πατριάρχης αρνείται να παραδώσει τη διαδοχή στους γιους του και όπου η γυναίκα δεν μπορεί να έχει άλλη θέση εκτός από της «μητέρας» ή της «πόρνης». Η σκηνοθεσία είναι του Νίκου Μαστοράκη, η μετάφραση του Μίνου Βολανάκη και τα σκηνικά - κοστούμια της Εύας Νάθαινα. Τους ρόλους ερμηνεύουν: Μπέτυ Αρβανίτη, Γιάννης Βόγλης, Μπάμπης Γιωτόπουλος, Στέλιος Μάινας, Κωνσταντίνος Μάνος, Αλκης Παναγιωτίδης.

Ο χειμαρρώδης λόγος του Γιάννη Βόγλη, οι απόψεις για το θέατρο και τη ζωή, την πολιτική, τα σημερινά προβλήματα καταγράφονται με ενδιαφέρον μέσα από τη συζήτηση που είχαμε μαζί του με αφορμή την παράσταση.

--Ανήκετε στη γενιά εκείνη που βίωσε, πρόσφερε και πήρε από μια εποχή δύσκολη, αλλά και πλούσια σε πνευματικότητα. Ηταν η εποχή που σας έδωσε το μέτρο με το οποίο επιλέγετε, με το οποίο μπορείτε να λέτε τα μεγάλα όχι και τα σημαντικά ναι;

«Ναι. Και ο λόγος είναι ότι η γενιά η δική μας ήταν η λεγόμενη χρυσή γενιά. Η σημερινή γενιά των πρωταγωνιστών ανδρώθηκε τότε. Υπήρχε μια σοβαρή κληρονομιά. Υπήρχαν τρεις πολύ σημαντικές σχολές. Του Κουν, του Ροντήρη και του Κατσέλη. Σχολές που όχι μόνο μας έδωσαν τα εφόδια, με τη σωστή εκπαίδευση, αλλά καλλιέργησε ένα ήθος τόσο στο επίπεδο της τέχνης μας όσο και στο πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο. Από την άλλη υπήρχε μια άλλη κληρονομιά. Υπήρχαν κάποια σημαντικά πρότυπα, που σήμερα τα λέμε ιερά τέρατα και είναι όλοι αυτοί οι μεγάλοι και ταλαντούχοι ηθοποιοί της προηγούμενης από εμάς γενιάς. Επίσης, ήταν η εποχή του Χατζιδάκι, του Θεοδωράκη, του Τσαρούχη. Υπήρχε ένα πανεπιστήμιο, που λεγόταν "Βυζάντιο" και ήταν ένα καφενείο, όπου ξενυχτούσαμε ακούγοντας σοβαρές συζητήσεις από σοβαρούς ανθρώπους και οι νεότεροι μαθαίναμε. Ηταν η καλλιτεχνική πηγή της πνευματικής πολιτιστικής επανάστασης της δεκαετίας του '60».

-- Ηταν η εποχή, οι συνθήκες που καλλιεργούσαν όλα αυτά;

«Ηταν ταραγμένες εποχές. Οι περισσότεροι ήμασταν πολιτικοποιημένοι. Εγώ ανήκα σε πολλές νεολαίες, ήμουν στην Επιτροπή Ειρήνης, στους Λαμπράκηδες... Αγωνιζόμασταν. Υπήρχε όραμα, υπήρχαν ιδανικά σε όλα τα επίπεδα, τόσο στο καλλιτεχνικό χώρο, όσο και στον πολιτικό».

-- Σήμερα, πιστεύετε, ότι υποχρεώνοντας τον κόσμο σε σκληρή δουλιά και μόνο για τον επιούσιο, τα προβλήματα «δουλεύουν» σε βάρος μας και αντιδρούμε λιγότερο από όσο πρέπει;

«Τότε αντιδρούσε πολύ ο κόσμος. Ηταν πολύ σκληρά τα πράγματα. Και σήμερα είναι, αλλά είναι καμουφλαρισμένα. Αλλα προβλήματα έχουν σήμερα οι νέοι ηθοποιοί, για παράδειγμα. Υπάρχουν πολλά θέατρα, πολλές εστίες, για να δοκιμαστούν. Σε μας δεν υπήρχαν παρά 10 - 12 θίασοι. Δεν ήταν, λοιπόν, εύκολο κατ' αρχήν να μπεις και μετά να γίνεις αποδεκτός, πρώτα από τους συναδέλφους σου και ύστερα από το κοινό».

--Και, βέβαια, υπήρχε και μια δικτατορία που στοίχισε πολλά σε πολλούς και κυρίως σ' αυτούς που μιλούσαν. Εσάς, για παράδειγμα, σας στοίχισε και μια απόλυση πριν καν ξεκινήσετε στο Εθνικό Θέατρο.

«Ναι. Είναι κάτι που δεν το λέω συχνά, αλλά ναι έτσι είναι. Με καλέσανε στο Εθνικό. Τότε τους αριστερούς τους απέλυαν προφορικά. Οταν, λοιπόν, με φώναξαν για να υπογράψουμε, έπρεπε να συμπληρώσω και ένα ατομικό δελτίο λεγόταν, στο οποίο έπρεπε να απαντήσεις σε διάφορες ηλίθιες ερωτήσεις μεταξύ των οποίων αν "έχετε οποιαδήποτε άμεση ή έμμεση σχέση και δραστηριότητα"... με ό,τι προοδευτικό υπήρχε, Νεολαία ΕΔΑ, Επιτροπή Ειρήνης, Λαμπράκηδες, κλπ. Αρνήθηκα να το υπογράψω. Θεώρησα ότι τελείωσε το θέμα. Με ξαναφωνάζουν να υπογράψω απλά το συμβόλαιο. Τους ξεκαθάρισα ότι το δελτίο δεν το συμπληρώνω. Μετά από λίγες μέρες με καλούν για να μου πουν πως δεν μπορεί το Εθνικό να δεχτεί τη συνεργασία. Απαίτησα γραπτή απόλυση, την οποία μού αρνήθηκαν κι εγώ πήγαινα στις πρόβες μου, λέγοντάς τους ότι δε φεύγω αν δεν πάρω γραπτή απόλυση. Μου έστελναν διαρκώς κλητήρες, για να φύγω, ώσπου βαρέθηκαν και μου έδωσαν τη γραπτή απόλυση, χαρακτηρίζοντάς με επικίνδυνο κομμουνιστή».

-- Πώς σας μπήκε το «μικρόβιο» του ηθοποιού;

«Αυτός που με σημάδεψε ήταν ο Μάνος Κατράκης. Μόλις είχε γυρίσει από την εξορία και ανέβασε μαζί με τον Λίνο Καρζή τον "Προμηθέα", τον οποίο είδα στο Ηρώδειο με το σχολείο μου. Εκεί συνειδητοποίησα τη σημαντικότητα του θεάτρου. Αυτός, λοιπόν, έριξε το σπόρο και στη συνέχεια την ώθηση μου την έδωσε ο φιλόλογός μου στο νυχτερινό γυμνάσιο που πήγαινα, γιατί έπρεπε να δουλεύω. Επειτα, τελείωσα με υποτροφία της σχολή του Πέλου Κατσέλη, ο οποίος επίσης μου έμαθε πολλά. Αμέσως μετά έρχεται το Θέατρο Τέχνης και η πρώτη μου ταινία, το "Προσκήνιο", το ΚΘΒΕ και πολλά άλλα. Ομως, με σημάδεψε τόσο πολύ ο Κατράκης... Οταν "έφευγε" πήγα να τον δω στην εντατική. Στον "Διγενή Ακρίτα" υπήρχε μια φράση που έλεγε "αγάντα". Μπαίνοντας, λοιπόν, να τον δω, του λέω "αγάντα". Βγάζει τη μάσκα και μου λέει. "Εγώ φεύγω. Ο,τι δεν πρόλαβα εγώ, παίξ' το εσύ". Ετσι δημιούργησα την "Ανατολή", προσπαθώντας να κάνω ένα είδος συνέχειας του "Λαϊκού Θεάτρου". Εκανε πολλές και σημαντικές προοδευτικές παραστάσεις. Μου στοίχισε. Γιατί δε στηρίχτηκα. Μίλησα για καλλιτεχνική παρακμή και κυνηγήθηκα. Καταχρεωμένος και κουρασμένος, έμεινα χωρίς θέατρο. Αποφάσισα να μην ξανακάνω θέατρο, ώσπου με έβαλαν και πάλι στο παιχνίδι η Μπέτυ Αρβανίτη με τον Μίνω Βολανάκη».

--Είστε από τους ανθρώπους που παρότι μιλούσατε, αντιδρούσατε σε ό,τι δε σας πήγαινε, δε μείνατε ποτέ εκτός... Αυτό θεωρώ ότι είναι ένα μήνυμα σε όσους έχει περάσει το «μη μιλάς, μην αντιδράς, για να υπάρχεις στο χώρο».

«Δεν ισχύει αυτό το "μην αντιδράς". Προϋπόθεση, βέβαια, είναι να έχεις πείσμα, να μην παραιτείσαι και να αντιδράς σε ό,τι δε συμφωνείς. Ο Βασίλης ο Γεωργιάδης έλεγε "πάντα ψηλότερα ν' ανεβαίνεις, πάντα μακρύτερα να βλέπεις". Δεν πρέπει να αφήνουμε τα πράγματα να μας παίρνουν από κάτω. Δεν πρέπει να σταυρώνουμε τα χέρια».

--Σήμερα τι σας τρομάζει, που θα θέλατε να παλέψετε για αυτό ώστε να αποφευχθεί;

«Με τρομάζει η καινούρια μορφή κυριαρχίας των ισχυρών προς τους αδύνατους. Η ασύστολη και απροκάλυπτη παρέμβαση και επέμβαση των ισχυρών σε χώρες, με σαθρές και κατασκευασμένες δικαιολογίες. Με τρομάζει αυτό που γίνεται στο Ισραήλ. Η παγκοσμιοποίηση δεν είναι τίποτε άλλο από την επιβολή της άρχουσας τάξης παγκόσμια. Η άλλη μορφή παγκοσμιοποίησης φοβάμαι πως έχει ήδη περάσει. Είναι η εξαφάνιση της ταυτότητας του κάθε λαού. Χάνονται τα χαρακτηριστικά, χάνεται ο πολιτισμός. Κι αν δεν αντιδράσουν οι ίδιοι οι λαοί τότε χαθήκαμε».

-- Και η τέχνη καλείται να παίξει το ρόλο αυτό της διατήρησης αυτών που χάνονται;

«Ο πολιτισμός θα έλεγα, που είναι η πιο ισχυρή θωράκιση. Δεν είναι μόνο η τέχνη. Είναι όλα αυτά που χαρακτηρίζουν την ταυτότητα του κάθε λαού και αυτό συνδέεται με την ιστορία, με την κουλτούρα του κάθε λαού. Αν σταματήσει η ιστορική γνώση και η ιστορική μνήμη είμαστε χαμένοι. Θα γίνουμε έτοιμο προϊόν στα χέρια τους για να μας χρησιμοποιούν όπως θέλουν».