Είχαμε συγκέντρωση, μια πολύ μεγάλη συγκέντρωση, χτες στο νεκροταφείο της Καισαριανής. Πώς αλλιώς να το πούμε αυτό που έγινε. Τυπικά ήταν η πολιτική ταφή του στρατευμένου μαρξιστή, διανοούμενου, μάχιμου δημοσιογράφου, Θανάση Παπαρήγα. Δηλαδή, του συντρόφου μας, που τόσο σαν μέλος όσο και σαν στέλεχος του ΚΚΕ τίμησε - λάμπρυνε τόσο κι έτσι το Κόμμα, που τώρα να 'ναι περίπου αδύνατο για μας εδώ να γράψουμε για... το θάνατό του. Κι όμως το ιατρικό ανακοινωθέν είναι αμετάκλητο.

Αυτονόητα ο αποχαιρετισμός σε έναν τέτοιον άνθρωπο να γίνει με το σύνθημα «Κάπα Κάπε Ε, το Κόμμα σου Λαέ», που βροντοφωνάχτηκε από μυριάδες στόματα. Ηταν μια «σύναξη μνήμης» και όχι μια κηδεία. Αυτό «έβγαινε» από τα «πηγαδάκια» των συναγωνιστών του που διηγούνταν στιγμές από τη γνωριμία τους με τον Θανάση. Από τις κουβέντες του κόσμου που τον γνώρισε μόνο μέσα από τα κείμενά του στο «Ρ» και την «ΚΟΜΕΠ», από τις εκπομπές του στον «902», από τις ομιλίες του. Κουβέντες και «πηγαδάκια» που συνοδεύονταν αυθόρμητα με χαμόγελο, γιατί μόνο με χαμόγελο μπορεί να συνοδευτούν τέτοιες αναμνήσεις.

Ηταν μια συλλογική υπόσχεση συνέχισης του αγώνα η χτεσινή μαζική προσέλευση του κόσμου στην Καισαριανή. Οι υψωμένες γροθιές, οι τεντωμένοι τένοντες του λαιμού από τα συνθήματα, η σημαία με το σφυροδρέπανο που σκέπαζε το φέρετρο, τα βουρκωμένα, αλλά αποφασισμένα μάτια, ήταν σημεία που υποδήλωναν αυτήν τη συνέχεια. Ηταν ο τρόπος που άρεσε να λέει «αντίο» και ο Θανάσης...

Αν είναι μια φορά δύσκολο να αποτυπωθεί σε λέξεις το τι ήταν ο Θανάσης Παπαρήγας και το τι σημαίνουν για το λαϊκό κίνημα προσωπικότητες σαν τη δική του - άρα και το τι σημαίνει η απώλειά τους - είναι πολλαπλά δύσκολο, ίσως αδύνατο, να εκφραστεί με επάρκεια το τι συνέβη χτες στο νεκροταφείο της Καισαριανής.

Αν ο πόνος είναι πολυδιάστατος για την απώλεια μιας ανθρώπινης ζωής και η «κλίμακα» της έντασής του έχει μόνο ανοδική πορεία, μέχρι εκεί που ο «κόμπος» στο λαιμό αφήνει μόνο το δάκρυ να κυλήσει - κι αυτό μέχρι να στερέψει, γιατί μετά γίνεται μνήμη - τότε, για τη συγκεκριμένη απώλεια, αυτή η πολλαπλή διάσταση του πόνου διατηρεί, χωρίς ίχνος υπερβολής, την τρομακτική «ιδιότητα» του ατέρμονου.

Γιατί ο Θανάσης ήταν σύντροφος για τους συντρόφους του, συναγωνιστής για τους συναγωνιστές του, συνεργάτης για τους συνεργάτης του, συνάδελφος για τους συναδέλφους του, πολιτικός αντίπαλος για τους πολιτικούς αντιπάλους του και πολλά άλλα ακόμη, στον πιο υπέρτατο βαθμό. Παραφράζοντας τον ποιητή, ήταν «άνευ ορίων» στο δόσιμο του πιο καλού εαυτού του για τους δικούς του ανθρώπους, όπως μετέφερε στον αποχαιρετισμό της η δακρυσμένη ανιψιά του, Βαλή Μπουλιγαράκη, την οικογενειακή εικόνα του. Αλλά ήταν και «άνευ όρων» στρατευμένος, με την πιο συνειδητή «αυτο - χρέωση» στην πλέον μεγαλειώδη υπόθεση της ανθρωπότητας: στην κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο.

Στο πρόσωπό του, αυτή η εκπληκτική «ισορροπία» σε αυτά τα δύσκολα και «λεπτά» όρια έβρισκε στήριγμα σε μια προσωπικότητα μειλίχια εκρηκτική, αν μπορεί να υπάρξει τέτοιος συνδυασμός. Προσωπικότητα που μετέδιδε την αισιοδοξία της με τρόπους που «εξανθρώπιζαν» την κυρίαρχη εικόνα του διανοουμένου. Γι' αυτό και η κολεκτίβα του «Ρ» - που σύσσωμη είπε το στερνό «αντίο» στην Καισαριανή - κατάλαβε πολύ βαθιά τι εννοούσε ο διευθυντής της εφημερίδας, ο Μήτσος Κουτσούμπας, όταν με τρεμάμενη από τον πόνο φωνή ευχόταν η χτεσινή συγκέντρωση στο νεκροταφείο να ήταν μια από τις συχνές φάρσες που συνήθιζε να σκαρώνει ο Θανάσης. Γι' αυτό και κατάλαβαν όλοι τι εννοούσε ο Βασίλης Τασούλας, που μίλησε εκ μέρους της ΚΝΕ, όταν έλεγε «ήσουν και θα είσαι για πάντα ένας δάσκαλος...».

Ας μας συγχωρέσουν φίλοι και σύντροφοι, οι χιλιάδες που ήρθαν χτες εκεί κι όσοι περιμένουν απ' αυτό το κείμενο να μάθουν. Υπάρχει ένα ρεπορτάζ που δεν μπορούμε να κάνουμε.

Αγαπημένε μας σύντροφε Θανάση,

Μαζευτήκαμε σήμερα εδώ, μαζί με την αγαπημένη σου οικογένεια, όλοι εμείς οι φίλοι, οι συνάδελφοι, οι σύντροφοι σου, για να σε αποχαιρετήσουμε. Είναι απίστευτο, αναπάντεχο αυτό το ταξίδι σου και δεν το περιμέναμε. Δεν είναι από εκείνα τα συνηθισμένα που συχνά - πυκνά έκανες, πάντα με αποστολή του Κόμματος και του «Ριζοσπάστη». Λες και μας κάνεις από εκείνες τις φάρσες που σκάρωνες. Ξέρουμε όμως δυστυχώς, ότι δεν είναι έτσι.

Εκ μέρους της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, εκ μέρους της Διεύθυνσης του «Ριζοσπάστη» και του «902», είμαστε εδώ για να εκφράσουμε τη θλίψη για τον άδικο χαμό σου, αλλά κυρίως την εκτίμηση και το σεβασμό μας για την αγωνιστική σου ζωή και στάση, για την πολύμορφη προσφορά σου. Αντηχούν στα αυτιά μας τα λόγια σου, διαβάζουμε τα γραφτά σου, μας μεταδίδεις το γόνιμο προβληματισμό σου, την αισιοδοξία, το γέλιο σου, τις σπουδαίες γνώσεις σου, την ανησυχία σου. Μια ανησυχία δημιουργική, ανησυχία για την ανάπτυξη του Κόμματος και του κινήματος, για το μέλλον. Ανησυχία που πήγαζε από τη βαθιά γνώση της μαρξιστικής λενινιστικής θεωρίας, από την ακλόνητη πίστη στις κομμουνιστικές αξίες και ιδανικά.

«Η κυριότερη παρατήρηση που θα έκανα αυτή τη στιγμή, έγραφες στο βιογραφικό σου, αφορά κυρίως το μέλλον. Εχω τη σταθερή εντύπωση - έγραφες - ότι απέχουμε ακόμη από το να έχουμε πράγματι αντιληφθεί ότι - από καιρό μάλιστα - έχουμε μπει σε μια νέα φάση με νέες αντιθέσεις, νέα φαινόμενα και νέα προβλήματα. "Νέες" σημαίνει, μαζί με τα άλλα, και "ασυνήθιστες". Οπως είχα παρατηρήσει και από το βήμα του 13ου Συνεδρίου, η νέα αυτή περίοδος, θα χρειαστεί μεγάλη ικανότητα και αντοχή...». Αυτά έγραφες πριν μερικά χρόνια και σε αυτά έμεινες με συνέπεια μέχρι τέλος, καταθέτοντας τη δική σου ξεχωριστή συμβολή.

Αντέξαμε σύντροφε Θανάση. Οπως άντεξαν οι πατεράδες μας σε φουρτούνες και θύελλες. Οπως άντεξε το Κόμμα του Μήτσου Παπαρήγα, του κομμουνιστή ήρωα πατέρα σου, που δεν μπόρεσες καλά καλά να τον γνωρίσεις, αφού ήσουν μόλις τεσσάρων χρονώ παιδάκι, όταν τον δολοφόνησε το μισαλλόδοξο μοναρχοφασιστικό καθεστώς με την καθοδήγηση του αμερικάνικου και βρετανικού ιμπεριαλισμού.

Ο Θανάσης Παπαρήγας γεννήθηκε στο Βόλο το Μάη του 1945, λίγους μήνες δηλαδή μετά την ένοπλη επέμβαση των Αγγλων το Δεκέμβρη ενάντια στο λαό της Αθήνας.

Μεγαλώνοντας ο Θανάσης Παπαρήγας κι ενώ βρισκόταν στις τελευταίες τάξεις του Γυμνασίου οργανώνεται στη νεολαία της ΕΔΑ και αργότερα στη Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη. Με την είσοδό του στο Πανεπιστήμιο, στη Φιλοσοφική Σχολή της Αθήνας το 1964, γίνεται μέλος του Γραφείου της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη της σχολής του και του Γραφείου πανεπιστημίου, συμμετέχοντας στους δημοκρατικούς αγώνες του λαού και της νεολαίας της περιόδου εκείνης. Το 1967 - 1968 εξορίζεται από τη χούντα στη Γυάρο και τη Λέρο. Μέσα στη χούντα, το 1968, γίνεται μέλος του ΚΚΕ και δουλεύει στην παρανομία. Ξαναπιάνεται το Νοέμβρη του 1973, βασανίζεται από την ΕΣΑ στο Μπογιάτι και ξαναστέλνεται εξορία στη Γυάρο, από όπου επέστρεψε τον Ιούλη του 1974 με την πτώση της χούντας. Υπήρξε μέλος του ΚΣ της ΚΝΕ, ενώ δούλεψε σε πάρα πολλούς τομείς, ανάλογα με τις χρεώσεις στο Κόμμα. Δραστηριοποιήθηκε στο Τμήμα Διεθνών Σχέσεων της ΚΕ, ως συντάκτης του «Ριζοσπάστη», ως μέλος της Συντακτικής Επιτροπής και υπεύθυνος του Διεθνούς Τμήματος της εφημερίδας, ως μέλος του Κέντρου Μαρξιστικών Ερευνών, ως δημοσιογράφος σε ενημερωτικές, πολιτικές, ιστορικές και εκπομπές βιβλίου στον «902 Αριστερά στα FM» και στην τηλεόραση του «902», ως μέλος του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του Κόμματος, ως μέλος του Συλλόγου Φυλακισθέντων και Εξορισθέντων της δικτατορίας. Ηταν πολυγραφότατος, πολύπλευρα καλλιεργημένη προσωπικότητα και αφήνει πλούσιο και πρωτότυπο συγγραφικό έργο και πολλά ανεκπλήρωτα όνειρα. Η βίαιη ανακοπή της δημιουργικής σου ανησυχίας, σύντροφε Θανάση, στέρησε το Κόμμα και το κίνημα από νέες και πρωτότυπες σκέψεις. Η πνευματική κληρονομιά που μας άφησες και η σημαντική αρθρογραφία στο «Ριζοσπάστη» και την ΚΟΜΕΠ, αποτελούν πολύτιμη παρακαταθήκη και εφόδια για το σήμερα, αλλά και για τις νεότερες γενιές, για την Κομμουνιστική Νεολαία Ελλάδας.

Ο Θανάσης Παπαρήγας υπήρξε ακούραστος. Ποτέ δεν αρνήθηκε δουλιά και οποιαδήποτε αποστολή του Κόμματος και του «Ριζοσπάστη». Βρέθηκε σε όλες τις ηπείρους, έτρεχε από την Ασία στην Αμερική, από την Ευρώπη στην Αφρική καλύπτοντας πετυχημένα, ζωντανά και εύστοχα, δύσκολα ρεπορτάζ, διεθνείς συναντήσεις και δραστηριότητες του κινήματος, προσφέροντας στο επαναστατικό κίνημα με τις γνώσεις του, την ευρυμάθειά του και τη γλωσσομάθειά του. Ποτέ στα γραφτά του δεν έμενε στην επιφάνεια του ζητήματος, σ' αυτό που βλέπει κανείς μόνο μέσα από μια πρόχειρη ματιά. Η διεισδυτικότητα στα θέματα, οι ευφυείς επισημάνσεις του, οι προβληματισμοί που αναδείκνυε, ακόμα και όταν διαφωνούσες μαζί του, δεν μπορούσαν να αποκρύψουν ή να μειώσουν τις εκτιμήσεις αυτές για το βάθος των γραπτών του Παπαρήγα.

Μεγάλη ήταν η σεμνότητα, η απλότητα του Θανάση στην καθημερινή επαφή και δουλιά του με τους συντρόφους και συναδέλφους. Η στάση του απέναντι στην ιστορία ήταν ο σεβασμός, η μελέτη της και η ανησυχία για την αξιοποίησή της στο σήμερα και στο αύριο. Χαρακτηριστική και αλησμόνητη ήταν η παρέμβασή του πριν λίγους μήνες, στις 30 Απρίλη του 2002, όταν η Ομοσπονδία των Οικοδόμων Ελλάδας τον κάλεσε σε εκδήλωσή της για τον Μήτσο Παπαρήγα, να παραλάβει ως γιος του την τιμητική πλακέτα. Ο Θανάσης είπε στην αντιφώνησή του τα εξής απλά λόγια: «Θα ήθελα να σας ευχαριστήσω και για την τιμή που μου έγινε. Πρέπει να πούμε καθαρά βεβαίως, ότι η κάθε γενιά γράφει τη δική της ιστορία. Η τιμή δεν κληροδοτείται, αυτό πρέπει να είναι σαφές. Και μέσα σε κάποια κατάσταση συγκίνησης, την οποία φαντάζομαι θα με συγχωρέσετε, θα ήθελα να εκφράσω και την ευχή ότι οι μελλοντικές γενιές θα κάνουν εκείνο που παλιότερες γενιές προσπάθησαν και ίσως δεν κατάφεραν όσο πρέπει: την ένωση του λαού μας ενάντια στη θύελλα της νέας τάξης, ενάντια στη θύελλα της ιμπεριαλιστικής υποδούλωσης που εν μέρει βρίσκεται εδώ και εν μέρει έρχεται στο μέλλον».

Σύντροφέ μας,

Σήμερα, σ' αυτό τον τελευταίο αποχαιρετισμό, εδώ στην Καισαριανή, στην πολιτική τελετή για το τελευταίο αντίο, μια και μόνη υπόσχεση μπορούμε να δώσουμε. Να δυναμώσουμε τον αγώνα που εσύ έδωσες μέχρι την ώρα που σε νίκησε άδικα, ύπουλα, ο θάνατος. Θα αντέξουμε. Θα γίνουν πράξη τα ιδανικά και οι αξίες που κι εσύ από τα γεννοφάσκια σου, για 57 ολόκληρα χρόνια, γνώρισες και αγωνίστηκες για να υλοποιηθούν.

Στην αγαπημένη μας συντρόφισσα και λατρευτή σου σύντροφο στη ζωή και στον αγώνα, Αλέκα, ευχόμαστε από καρδιάς δύναμη και αντοχή, όπως κι εσύ Θανάση, θα ήθελες.

Βασιλεία, ο αγαπημένος σου πατέρας, βρίσκεται και θα βρίσκεται μαζί μας, στις διαδηλώσεις μας, στις συνεδριάσεις και στα ιδεολογικά μαθήματα, θα ψηφίζει μαζί μας την Κυριακή τους αγωνιστικούς συνδυασμούς που στηρίζει το Κόμμα, θα περπατάμε μαζί στις πορείες για να ενωθεί ο λαός ενάντια στην ιμπεριαλιστική θύελλα.

Θανάση, να 'σαι σίγουρος ότι θα γίνει όπως ακριβώς το 'λεγες: Οσο αδίστακτος και βάρβαρος κι αν είναι ο ιμπεριαλισμός, δεν είναι και ανίκητος! Οι λαοί τελικά θα νικήσουν!

Καλό σου ταξίδι!