Η έννοια του περιβάλλοντος αναμφισβήτητα έχει μπει στη ζωή μας. ΜΜΕ, ειδικοί (με εισαγωγικά και χωρίς), ακτιβιστές, κυβερνητικά στελέχη κι ένα απίθανο τσίρκο των μονίμως φιλοξενουμένων στα τηλεοπτικά πορτοπαράθυρα της καθημερινής τηλεοπτικής αθλιότητας, συχνά-πυκνά καταθέτουν τις «οικολογικές» τους ευαισθησίες (;) ευτελίζοντας ακόμα περισσότερο το περιεχόμενο της οικολογίας, ό,τι δεν πρόλαβαν δηλαδή να κάνουν οι απιθανοαπίθανοι εργολάβοι των μη (sic) κυβερνητικών (βεβαίως) οργανώσεων (εδώ γελάνε).

Αν φυσικά ερωτηθούν οι παραπάνω για το τι ακριβώς είναι η οικολογία, τι πραγματικά πρεσβεύει και ποιες είναι οι διαστάσεις της είναι αναμφισβήτητο ότι θα πέσει χοντρό γέλιο. Φυσικά στην κατηγορία των «ειδικών» συμπεριλαμβάνονται και οι τηλεοπτικοί αστέρες των ειδήσεων, που εκτοξεύουν καθημερινά σχεδόν ρουκέτες πολύ μεγαλύτερης εμβέλειας από του Χριστόδουλου. Οχι του αρχιεπισκόπου (μια και ο πνευματικός ηγέτης της Εκκλησίας δεν έχει εκδηλώσει τις οικο-ανησυχίες του), αλλά του Ξηρού. Τι γίνεται όμως με τον μέσο πολίτη της χώρας; Πώς αντιλαμβάνεται το περιβάλλον και ποιες είναι οι στάσεις του; Πριν από δυο χρόνια διενεργήθηκε μεγάλη έρευνα από το Πάντειο Πανεπιστήμιο με τίτλο «Οι κοινωνικές αναπαραστάσεις του περιβάλλοντος», μελέτη η οποία ήδη κυκλοφορεί σε μια πολύ καλαίσθητη έκδοση από τα «Ελληνικά Γράμματα». Η συντριπτική πλειοψηφία των ερωτηθέντων πολιτών προσδιορίζει ως περιβάλλον κυρίως αυτό που μας περιβάλλει. Η αντίληψή τους δηλαδή είναι προσανατολισμένη μόνο στο φυσικό περιβάλλον, κάτι εντελώς λανθασμένο, που δυστυχώς όμως δεν παύει να είναι η κυρίαρχη άποψη ακόμα και σε στρώματα υψηλού μορφωτικού επιπέδου. Η κοινωνική και η πολιτισμική διάσταση συχνά «ξεχνιέται» και επ' αυτού τα ΜΜΕ κάνουν ό,τι μπορούν, για ευνόητους λόγους. Ας μην ξεχνάμε ότι το ρεύμα της κοινωνικής οικολογίας, ό,τι δηλαδή πιο σοβαρό έχει αναδειχτεί στην οικολογία τις τελευταίες δεκαετίες, έχει δεχτεί (και δέχεται) σφοδρή κριτική από δήθεν «φιλοπεριβαλλοντιστές» και τους μεταλλαγμένους οικολόγους που κάνουν πιάτσα με το μανδύα του οικο-τεχνοκράτη πλιατσικολογώντας διάφορα πακέτα, με δήθεν μελέτες και προγράμματα. Μ' άλλα λόγια, πουλώντας φύκια για μεταξωτές κορδέλες...

Ως σοβαρότερα προβλήματα καταγράφονται οι πυρηνικές δοκιμές και η καταστροφή της χλωροπανίδας (ποσοστό 22%), και ακολουθεί η ατμοσφαιρική ρύπανση (19%). Υπάρχει μια δεύτερη κατηγορία προβλημάτων με ποσοστά που κυμαίνονται από 6 έως 8%: Η μόλυνση του νερού, τα απορρίμματα και η κρίση των ανθρώπινων σχέσεων. Τέλος, στην τρίτη κατηγορία των προβλημάτων με ποσοστά της τάξης του 1,5%-4,7% εμφανίζονται: Τα καυσαέρια, το κυκλοφοριακό, ο συνωστισμός και η ηχορύπανση (σ.σ. το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η τρύπα του όζοντος, η ερημοποίηση κ.ά., απουσίαζαν από το ερωτηματολόγιο γι' αυτό δεν υπάρχουν και στις απαντήσεις). Ως εστίες μόλυνσης αναφέρονται τα καυσαέρια, τα απορρίμματα και το κυκλοφοριακό, που αφορούν κυρίως στους αστικούς πληθυσμούς, ενώ κύριο υπεύθυνο της μόλυνσης των θαλασσών αναφέρουν το πετρέλαιο. Ως βασική αιτία της καταστροφής των δασών αναφέρεται η πυρκαγιά. Στην ερώτηση για τα ζώα που κινδυνεύουν με εξαφάνιση σημειώνονται όλα που προτείνονται εκτός από το κουνάβι, που προφανώς τους είναι άγνωστο. Τέλος, στα απορρίμματα που δε διαλύονται στη φύση αναγράφονται τα πλαστικά (66%), κάτι που η έρευνα αποδίδει στις συχνές αναφορές στα υλικά που ανακυκλώνονται. Σε όλα τα ερωτήματα παρατηρούνται διαφοροποιήσεις μεταξύ του ανδρικού και του γυναικείου πληθυσμού.

Δέκα κατηγορίες παραγόντων που καταστρέφουν τη φύση υπήρχαν σε σχετικό ερώτημα και έπρεπε να προταθούν τρεις. Σύμφωνα με τις απαντήσεις η έλλειψη προστατευτικών μέτρων και η χρήση βλαπτικών προϊόντων καταλαμβάνουν την πρώτη θέση (ποσοστά 16,1% και 16,5%). Ακολουθούν τα εργοστάσια (14,9%), η αδιαφορία των πολιτών (14%) και η εκμετάλλευση των φυσικών πόρων (12,8%). Τέλος, υπάρχει μια ομάδα που κυμαίνεται από 5,6 έως 6%: Υπερσυγκέντρωση πληθυσμού, καταναλωτισμός, τεχνολογία και ελλιπής ενημέρωση. Οι στενές διαπροσωπικές σχέσεις και η πλούσια χλωροπανίδα του παρελθόντος προτιμούνται από την παρούσα κατάσταση με ποσοστά 83,3% και 93,4% αντίστοιχα. Αντίθετα, εμφανίζεται να υπάρχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τα ζώα σήμερα (64,2%), καλύτερες συγκοινωνίες (84,5%), απειλή από φυσικές καταστροφές (84,5%), προβλήματα επιβίωσης (51,3%) και ανταγωνισμός (93,3%). Ως προς τις προβλέψεις τους για το μέλλον 3% υποστηρίζουν ότι τίποτα δε θα αλλάξει, 19% ότι θα βελτιωθεί η κατάσταση, 54% ότι θα διογκωθούν τα προβλήματα και 21% ότι θα εξαφανιστεί το είδος.

Στην πρώτη θέση ευθύνης εμφανίζονται οι μεγάλες δυνάμεις, στη δεύτερη το κράτος, στην τρίτη οι πολίτες, στην τέταρτη τα μέσα ενημέρωσης, στην πέμπτη το εκπαιδευτικό σύστημα και στην τελευταία η οικογένεια. Τα δυο τελευταία βρίσκονται σε χαμηλή στάθμη, σε αντίθεση με τα τρία προηγούμενα που έχουν καταγραφεί στη συνείδηση των πολιτών ως οι βασικοί υπεύθυνοι της περιβαλλοντικής καταστροφής. Κι αυτό κατά τη γνώμη μας είναι σημαντικό παρά το συστηματικό προσανατολισμό που επιχειρείται από διάφορα κέντρα. Ως προς τα μέτρα των παραβατών προτείνονται η υποχρεωτική εργασία (57%), τα χρηματικά πρόστιμα (20%), η φυλάκιση (16%), η στέρηση δικαιωμάτων (3%), κανένα μέτρο (3%) και 1% δεν απάντησε. Στο χρηματικό πρόστιμο υπερτερούν οι γυναίκες, ενώ στη φυλάκιση και στην υποχρεωτική εργασία οι άνδρες. Να συμπληρώσουμε ότι 15,8% ζητούν αυστηρότερη νομοθεσία, 14% εφαρμογή σύγχρονης τεχνολογίας, 13,4% παγκόσμια συνεργασία, 11,7% νέες εφαρμογές ενέργειας, 10,5% επαρκέστερη ενημέρωση κι ακολουθούν με ποσοστά που κυμαίνονται από 8,9% έως 2,3% οι βιολογικοί καθαρισμοί, εναλλακτικοί τρόποι μεταφοράς, η ανακύκλωση, η αποκέντρωση, η απόσυρση παλιών αυτοκινήτων και η διακομματική στρατηγική.

Με άριστα το 5, το δείγμα απαντά ότι ο ρόλος των οικολογικών κινημάτων είναι να προστατεύουν το περιβάλλον (4,14), να λύνουν οικολογικά προβλήματα (3,75), να εξυπηρετούν το κράτος (2,54) και ότι είναι υπερβολικοί σ' αυτά που λένε (2,42). Είναι σαφές ότι σε μεγάλο βαθμό υπάρχει πλέον το σπέρμα της αμφισβήτησης για το πράσινο κίνημα, που κατά τη γνώμη μας οφείλεται στην πολυδιάσπασή του και στην παράδοσή του (σε μεγάλο ποσοστό στις αγκαλιές του ΥΠΕΧΩΔΕ, φυσικά με το αζημίωτο). Το 95% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι δεν ανήκει σε καμία οργάνωση ή έστω φιλοπεριβαλλοντικό σύλλογο, το 2% δεν απάντησε και το 3% απάντησε θετικά. Ως προς τις πηγές πληροφόρησης, πρώτη με ποσοστό 31,8% έρχεται η τηλεόραση, ακολουθεί με 17,5% η προσωπική παρατήρηση και με 16,6% οι εφημερίδες. Επονται τα βιβλία με 11,3%, τα περιοδικά με 10,2%, οι οικογενειακές συζητήσεις με 4,2% και οι φίλοι με 2,2%. Μια παρατήρηση μόνο: Αν η τηλεόραση αποτελεί την υπ' αριθμόν 1 πηγή πληροφόρησης (και) στα οικολογικά ζητήματα με δεδομένες τις στρεβλώσεις που γίνονται, φανταζόμαστε γιατί (και) η οικολογική συνείδηση των πολιτών βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα.

Σύμφωνα με την πρώτη διλημματική ερώτηση (σ.σ. συνήθως ο έλεγχος των στάσεων ελέγχεται με ερωτήσεις διλημματικού τύπου), οι πολιτισμένες κοινωνίες είναι αυτές που παίρνουν μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος! Φυσικά αγνοείται η διάσταση της εκμετάλλευσης των υπανάπτυκτων χωρών από τις αναπτυγμένες στο πλαίσιο του καπιταλιστικού συστήματος και ο ρόλος των πολυεθνικών εταιριών. Η καταστροφή του περιβάλλοντος οφείλεται στην απληστία των ανθρώπων, απαντούν οι ερωτηθέντες. Ετσι, αυτή η γενική διατύπωση μπορεί να οδηγήσει σε λανθασμένη εικόνα μια και δεν μπορεί να μπει στο ίδιο τσουβάλι η ρύπανση που προξενεί κάποιος πετώντας ένα τσιγάρο στο δρόμο με μια βιομηχανία που ρυπαίνει. Με βαθμολόγηση 3,48 (με μέγιστη τιμή το 5) ισχυρίζονται, ότι οι προερχόμενοι από τις αγροτικές περιοχές πρέπει να επιστρέψουν στον τόπο καταγωγής τους (!) και με 3,16 υπάρχει ο ισχυρισμός ότι η μόλυνση είναι τίμημα του πολιτισμού μας. Νομίζουμε ότι δε χρειάζεται ιδιαίτερος σχολιασμός. Μια σειρά άλλων ερωτήσεων είναι διαφωτιστικές για τις επικρατούσες τάσεις ως προς τα αυθαίρετα, τον ελεύθερο χρόνο και την εθελοντική προσφορά για το περιβάλλον, το περιβαλλοντικό κόστος και πού πρέπει να προστεθεί, τα ΙΧ αυτοκίνητα, τα χημικά φάρμακα κ.ά. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η ανάλυση της έρευνας που καταλήγει ότι οι πολίτες (η πλειοψηφία) δεν προχωρούν στη συγκρουσιακή λύση όταν πρόκειται για δυο αντιτιθέμενες κοινωνικές αξίες και ότι η σύγκρουση ανάμεσα στο κοινωνικά αρεστό και στην ατομική συμπεριφορά δεν μπορεί εύκολα να λυθεί κτλ. Αν και η έρευνα θα μπορούσε να συμπεριλάβει πολλές ακόμα διαστάσεις που δε θίγονται, το βέβαιο είναι ότι όχι απλά είναι χρήσιμη, αλλά πολυτιμότατη, μια και αποτελεί ένα υλικό χρήσιμο για όσους δηλώνουν ότι τους ενδιαφέρει το περιβαλλοντικό επίπεδο των συμπολιτών μας.