Τρακόσια εκατομμύρια δολάρια στις ΗΠΑ και αρκετές εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια στον υπόλοιπο κόσμο φτάνει σήμερα η «μπίζνα» των προϊόντων μαγνητοθεραπείας. Το ευτυχές γεγονός της υπόθεσης είναι ότι τουλάχιστον οι χρησιμοποιούμενοι μαγνήτες είναι τόσο ασθενείς που δεν προκαλούν καμιά απολύτως βλάβη στην υγεία (πέρα από τη βλάβη στην τσέπη του αγοραστή). Το μέγεθός τους κυμαίνεται από μέγεθος νομίσματος ή σκουλαρικιού, μέχρι υπέρδιπλου στρώματος. Οσο για τις... θεραπευτικές τους ιδιότητες, είναι σχεδόν ατέλειωτες, βασισμένες πάντα στην αντεπιστημονική θεωρία ότι τα μαγνητικά πεδία αυξάνουν την κυκλοφορία και την οξυγόνωση του αίματος εξαιτίας του σιδήρου που αυτό περιέχει.

Πρόκειται απλώς για κουραφέξαλα. Τα άτομα του σιδήρου σε ένα μαγνήτη είναι στριμωγμένα το ένα δίπλα στο άλλο μέσα σε ένα σώμα που βρίσκεται σε στερεή κατάσταση. Στο αίμα υπάρχουν μόνο τέσσερα άτομα σιδήρου σε κάθε μόριο αιμογλοβίνης, απέχοντας πολλαπλάσιες αποστάσεις μεταξύ τους απ' ό,τι σε ένα μαγνήτη. Επιπλέον, λόγω της κίνησης των αιμοσφαιρίων μέσα στο αίμα και της ίδιας της ροής του αίματος δεν υπάρχει καμία βάση για την ανάπτυξη μαγνητικού δίπολου, που θα μπορούσε με κάποιο τρόπο να επηρεαστεί από εξωτερικούς μαγνήτες. Για τους δύσπιστους υπάρχει εύκολος τρόπος να βεβαιωθούν. Ας τρυπήσουν το δάχτυλό τους με μια καρφίτσα και ας πλησιάσουν ένα μαγνήτη στη σταγόνα του αίματος. Δε θα δουν καμιά απολύτως αντίδραση της σταγόνας στο πλησίασμα ή την απομάκρυνση του μαγνήτη.

Μήπως όμως οι μαγνήτες καταπολεμούν με κάποιο τρόπο τον πόνο; Κατά διαστήματα εμφανίζονται και «επιστημονικές» έρευνες που ισχυρίζονται κάτι τέτοιο. Οπως αυτή του 1997 στο Κολέγιο Ιατρικής Μπέιλορ, με 50 ασθενείς σε 29 από τους οποίους είχαν δοθεί αληθινοί μαγνήτες και σε 21 ψεύτικοι (χωρίς να το γνωρίζουν). Σύμφωνα με τη μελέτη, το 76% δήλωσε μείωση του πόνου, σε σύγκριση με 19% της ομάδας ελέγχου που δε χρησιμοποίησε μαγνήτες. Μόνο που η «μελέτη» περιέλαβε μόνο μια θεραπεία των 45 λεπτών, δε δοκίμασε και άλλους τρόπους μείωσης του πόνου, δεν κατέγραψε τη διάρκεια της μείωσης του πόνου σαν αποτέλεσμα της θεραπείας και, το κυριότερο, ποτέ δεν έγινε δυνατό να επαναληφθεί από άλλο επιστημονικό ίδρυμα.

Οσοι διερευνούν το θέμα της μαγνητοθεραπείας καλά θα κάνουν να διαβάσουν μια επιστημονική έρευνα του 1784 (!) με τίτλο «Αναφορά των εντεταλμένων του βασιλιά για την Εξέταση του Ζωικού Μαγνητισμού». Η αναφορά ζητήθηκε από το βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκο τον 14ο και συντάχθηκε από τον Βενιαμίν Φραγκλίνο και τον Αντουάν Λαβουαζιέ, που κλήθηκαν να διερευνήσουν πειραματικά τους ισχυρισμούς του Γερμανού γιατρού Φραντς Αντον Μέσμερ, που ανακάλυψε το «ζωικό μαγνητισμό». Ο Μέσμερ υπέθεσε ότι όπως η αόρατη δύναμη του μαγνητισμού έλκει τα ρινίσματα σιδήρου στο μαγνητίτη, έτσι και μια αόρατη δύναμη ζωικού μαγνητισμού ρέει μέσα στα ανθρώπινα όντα.

Οι δύο πειραματιστές ξεκίνησαν προσπαθώντας να μαγνητίσουν τον εαυτό τους, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Για να διερευνήσουν τη μηδενική υπόθεση, ότι δηλαδή ο ζωικός μαγνητισμός ήταν μόνο στο μυαλό του εφευρέτη του, ο Φραγκλίνος και ο Λαβουαζιέ εξαπάτησαν μερικούς ανθρώπους ώστε να πιστέψουν ότι τους γινόταν μαγνητοθεραπεία, όταν δε γινόταν, ενώ την έκαναν πραγματικά σε άλλους, στους οποίους είπαν ότι δεν τους γίνεται καμιά θεραπεία. Τα αποτελέσματα ήταν σαφή: η βελτίωση της υγείας οφειλόταν μόνο στη δύναμη της υποβολής.

Σε άλλο πείραμα (από τα 16 που έκαναν συνολικά), ο Φραγκλίνος ζήτησε από τον εκπρόσωπο του Μέσμερ, Σαρλ Ντελόν, να εντοπίσει ένα δέντρο στον κήπο του που είχε «μαγνητιστεί». Σύμφωνα με τον Μέσμερ «όταν ένα δέντρο έχει υποστεί επεξεργασία με τις αρχές και τις μεθόδους του μαγνητισμού, όποιος σταθεί δίπλα του πρέπει να νιώσει το αποτέλεσμα αυτής της επεξεργασίας στον ένα ή τον άλλο βαθμό. Μερικοί μάλιστα μπορεί να λιποθυμήσουν ή να πάθουν σπασμούς». Ο Ντελόν περιπλανήθηκε στον κήπο αγκαλιάζοντας τα δέντρα, μέχρι που κατέρρευσε μπροστά από το τέταρτο δέντρο. Ελα, όμως που ήταν το πέμπτο δέντρο που είχε «μαγνητιστεί».

Μια γυναίκα δήλωνε ότι μπορούσε να νιώσει το «μαγνητισμένο» νερό. Ο Λαβουαζιέ γέμισε αρκετά ποτήρια με νερό, από τα οποία μόνο το ένα ήταν «μαγνητισμένο». Η γυναίκα μόλις ακούμπησε ένα από τα μη μαγνητισμένα ποτήρια έπεσε σε κρίση. Τότε ο Λαβουαζιέ της έδωσε να πιει από το ποτήρι με το «μαγνητισμένο» νερό, οπότε εκείνη «το ήπιε ήσυχα και ένιωσε ανακουφισμένη», δηλαδή το ακριβώς αντίθετο από το προβλεπόμενο κατά τη θεωρία του ζωικού μαγνητισμού.

Η επιτροπή συμπέρανε ότι «τίποτα δεν αποδεικνύει την ύπαρξη ρευστού ζωικού μαγνητισμού» κι ότι οι παρατηρούμενες εκδηλώσεις κάποιων ατόμων στη μαγνητοθεραπεία έχουν να κάνουν με την ψυχολογία και όχι με το μαγνητισμό. Καλό θα είναι οι σύγχρονοι επιστήμονες να διδαχτούν από αυτό το υπόδειγμα επιστημονικής έρευνας, που δείχνει την εξέταση επιμέρους ισχυρισμών με έλεγχο όλων των σχετικών μεταβλητών, χωρίς μη αναγκαίες υποθέσεις για το τι βρίσκεται πίσω από τη «δύναμη». Το ατυχές στην υπόθεση, είναι ότι οι οπαδοί της μαγνητοθεραπείας συνεχίζουν ακάθεκτοι παρά τις αποδείξεις, σημερινές, αλλά και του 18ου αιώνα.

Να όμως, που η τύχη και η παρατηρητικότητα οδήγησαν πρόσφατα τον Ολιβερ Ζόμπρο, υποψήφιο διδάκτορα της Βιολογίας, και άλλους τρεις συναδέλφους του, στην ανακάλυψη μιας ακόμη υφομοταξίας, της τριακοστής πρώτης. Η συμπτωματική επανεξέταση κάποιων δειγμάτων εντόμων μέσα σε κεχριμπάρι που σκονίζονταν στα ράφια των μουσείων και η αναζήτηση στην Αφρική ζωντανών απογόνων αυτών των παράξενων και αταξινόμητων πλασμάτων οδήγησε τους ειδικούς να καταλήξουν ότι πρόκειται για νέα υφομοταξία, που ονόμασαν μαντοφασματοειδή, γιατί τα είδη της μοιάζουν σαν διασταύρωση των ειδών των υφομοταξιών μαντοειδή και φασματοειδή. Το είδος των ζωντανών απογόνων που εντόπισαν το ονόμασαν: μονομάχος, λόγω της αγριωπής του εμφάνισης, αλλά και της θωράκισης που φέρουν τα άτομα του είδους στο στάδιο της νύμφης.

Ισως στα ράφια των μουσείων να βρίσκονται και άλλα δείγματα που πέρασαν απαρατήρητα επί δεκαετίες, περιμένοντας ένα τυχαίο περιστατικό και κάποιον παρατηρητικό φοιτητή για να συνδέσει τα στοιχεία και να αποκαλύψει μια νέα κατηγορία βιολογικών ειδών.