Για «κοινωνικό πραξικόπημα προ των πυλών» προειδοποιεί τη διεθνή κοινότητα ο Πρόεδρος της Βενεζουέλας Ούγο Τσάβες, προσδιορίζοντάς το χρονικά, το μήνα Ιούλιο. «Η αντιπολίτευση προετοιμάζει κοινωνική αναταραχή τέτοια που θα προκαλέσει είτε την ανατροπή ή θα απαιτεί παρέμβαση», προσθέτει και ελάχιστοι αναρωτιούνται ποιον εννοεί. Εξάλλου, η πρόσφατη απόφαση καταδίκης του Αμερικανού πρέσβη, Τσαρλς Σαπίρο, από το Κοινοβούλιο της χώρας, αναφορικά με τις εμπρηστικές δηλώσεις και υπονομευτικές κινήσεις που πυροδοτούν το πολιτικό και κοινωνικό περιβάλλον, απαντά στα τυχόν, έστω και ρητορικά, ερωτήματα που μπορεί να τεθούν. Αραγε, ο δρόμος για την Αβάνα περνά από το Καράκας;

Τίποτα δεν έχει τελειώσει, λοιπόν - εξάλλου ελάχιστες σύγχρονες πολιτικές αναταραχές προσομοιάζουν, ως προς τις ανατροπές και τα δραματικά γεγονότα που τις συνοδεύουν, σ' αυτές που λαμβάνουν χώρα τα τελευταία 5 χρόνια στη Βενεζουέλα. Το 1998, κατορθώνει να εκλεγεί στην προεδρία και, μάλιστα, με πλειοψηφία. Εκλέχθηκε για να εφαρμόσει το πρόγραμμα που ευαγγελιζόταν μαζί με τα κόμματα που συνιστούσαν τότε τον Πατριωτικό Πόλο, όπως ριζική αναδιάρθρωση της πολιτικής δομής. Μέσα σε διάστημα δύο ετών, το νέο Σύνταγμα της χώρας, έτοιμο, τίθεται ενώπιον της λαϊκής ετυμηγορίας. Το φθινόπωρο του 2000, υπερψηφίστηκε από τη συντριπτική πλειοψηφία, ενώ ο Τσάβες επανεκλέχτηκε με ακόμη μεγαλύτερη πλειοψηφία, για μία ακόμη εξαετία.

Δεκαοκτώ μήνες μετά, μία γενική απεργία, λίγες διαδηλώσεις, αν και ογκώδεις, και μία προβοκάτσια οδήγησαν στο πραξικόπημα της 11ηςΑπρίλη. Ο Τσάβες συνελήφθη και ο πρόεδρος των Βιομηχάνων, Πέδρο Καρμόνα, αυτοανακηρύχτηκε ηγέτης της χώρας. Ομως, μόνο για δύο μέρες, αφού οι Ενοπλες Δυνάμεις και κυρίως οι λαϊκές διαδηλώσεις, που ξέσπασαν και εξελίχτηκαν σε εξέγερση, ανέτρεψαν τους πραξικοπηματίες.

Παρά το γεγονός ότι η λαϊκή αποφασιστικότητα και ο αγώνας τον επανέφεραν στην εξουσία, η «αντιπολίτευση» δεν πτοήθηκε. Σε 8 μήνες, προσπάθησε εκ νέου να τον ανατρέψει - με τη βοήθεια των ΜΜΕ, που υποδαύλιζαν το μίσος κατά του Τσάβες και του Επαναστατικού Συμβουλίου - κηρύσσοντας απεργία αορίστου διαρκείας, «να φύγει ο Τσάβες και να προκηρυχτούν εκλογές και δημοψήφισμα». Η απεργία - λοκ άουτ των εργοδοτών ξεκίνησε στις 2 Δεκέμβρη και διήρκεσε μέχρι τις 2 Φλεβάρη. Ουσιαστικά, το μεγάλο παιχνίδι δεν ήταν η γενική απεργία των εργαζομένων, αλλά η απεργία στην ελεγχόμενη PdVSA, νευραλγικό τμήμα της πετρελαϊκής βιομηχανίας και κλειδί στην οικονομική ζωή και επιβίωση της χώρας.

Εντούτοις, παρά τις συντριπτικές αλλαγές που λαμβάνουν χώρα σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο, αυτή που αποτελεί βαρόμετρο είναι η αναδιάρθρωση της PdVSA, με το νόμο μεταρρύθμισης του τομέα του πετρελαίου.

Παρότι, επισήμως, η πετρελαϊκή βιομηχανία έχει εθνικοποιηθεί από το 1976, η PdVSA, η μετοχική εταιρία που την ελέγχει, συνιστά τη μεγαλύτερη ανάλογη επιχείρηση σε όλη τη Λατινική Αμερική, αλλά και την πλέον διεφθαρμένη και αναποτελεσματική, σύμφωνα με την τελευταία αξιολόγηση του περιοδικού America Economia. Το κόστος εξόρυξης ανά βαρέλι κοστίζει 3 φορές περισσότερο στην PdVSA από ό,τι σε άλλες μεγάλες πετρελαϊκές εταιρίες, όπως «ExxonMobil», «ChevronTexaco» κ.ά.

Η εταιρία διοικείται ως ιδιωτικό κράτος μέσα στο κράτος, από μία εξαιρετικά προνομιούχα ελίτ, η οποία για δεκαετίες ήταν πολύ εχθρική, όχι μόνο ως προς τον ΟΠΕΚ, αλλά και σε οποιαδήποτε άλλη στρατηγική κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης. Υπό τον έλεγχο «επιτυχημένων» προέδρων - ο τελευταίος ήταν ο Λουίς Γκιούστι, ιδιοκτήτης και ο ίδιος εταιρίας ηλεκτρονικών υπολογιστών, αλλά και δεκάδων πετρελαιοφόρων, που έχουν αποκλειστικά συμβόλαια με την PdVSA - η μετοχική εταιρία μεγιστοποίησε τις επενδύσεις στο εξωτερικό (έχει στην ιδιοκτησία της διυλιστήρια σε Ευρώπη και Αμερική, καθώς και μία τεράστια αλυσίδα βενζινάδικων σε ΗΠΑ και Καναδά, για παράδειγμα), ώστε να μειώσει όσο το δυνατόν το ποσοστό που πληρώνει στο κράτος. Για το 2000, πλήρωνε μόνο 39 σεντς για κάθε δολάριο καθαρών κερδών, εν αντιθέσει με 71 σεντς που πλήρωνε το 1981. Εκτός αυτών, οι διοικητές της PdVSA προσπαθούσαν πάντα να ενθαρρύνουν ξένες πετρελαϊκές εταιρίες να εισέλθουν στην εγχώρια αγορά, να μειώσουν τη διαθεσιμότητα πετρελαίου μέσω του ΟΠΕΚ (είναι ο μεγαλύτερος προμηθευτής των ΗΠΑ) και να ανοίξουν τις πόρτες για μελλοντικές ιδιωτικοποιήσεις.

Ο νόμος που τέθηκε σε ισχύ από την 1η Γενάρη περιορίζει σε 50% τις ξένες εταιρίες στις κοινοπραξίες και διπλασίασε το ποσοστό που πρέπει να πληρώνει η εταιρία προς το κράτος, ανά βαρέλι. Επίσης, εισήγαγε για πρώτη φορά στην ιστορία της εταιρίας λογιστική και οικονομική διαφάνεια που δημοσιεύεται μηνιαίως και συνεχίζει το πρόγραμμα αναδιάρθρωσης και μεταρρύθμισης της βιομηχανίας μέχρι τη στιγμή που ο χαρακτήρας θα είναι καθαρά κοινωνικός, όπως τονίζει. Η απεργία μπορεί να παρέλυσε την εταιρία για σχεδόν δύο μήνες, όμως επέφερε την κάθαρση από τις κλίκες και τις διεφθαρμένες ομάδες, η παραγωγή έχει επανέλθει πλήρως και μάλιστα υπό καλύτερες τεχνικά συνθήκες και μεγαλύτερη ταχύτητα από το αναμενόμενο, όχι μόνον εξαιτίας της νέας διοίκησης, αλλά, κυρίως, της θέλησης των εργατών, ενώ στο τιμόνι βρίσκεται ο παλιός αντάρτης, πρώην γγ του ΟΠΕΚ, Αλι Ροντρίγκες, που αποτελεί σιγουριά...

Ολα, λοιπόν, θα κριθούν τον Αύγουστο, κατά τη διάρκεια του δημοψηφίσματος όπως ορίζει το Σύνταγμα. Ωστόσο, ο υποψήφιος της αντιπολίτευσης πρέπει να συγκεντρώσει ποσοστό άνω του 60%, που είχε λάβει ο Τσάβες στις προηγούμενες εκλογές. Ουσιαστικά, αδύνατο. Και η αντιπολίτευση το γνωρίζει, γι' αυτό ετοιμάζεται για μία ακόμη απόπειρα. Δεδομένης και της απροκάλυπτης επιθετικότητας των ΗΠΑ προς την Κούβα, δεδομένης της άμεσης ανάμειξης των ΗΠΑ στις προσπάθειες πραξικοπήματος, τότε...

Ουσιαστικά τα δύο πρώτα χρόνια της προεδρίας Τσάβες πέρασαν σχετικά «αναίμακτα». Ο χρόνος ουσιαστικά αφιερώθηκε στα ουσιώδη πρώτα μέτρα ανακούφισης φτωχών και στην αναδιάρθρωση του πολιτικού συστήματος.

Το Γενάρη του 2001 άρχισαν να εφαρμόζονται και με Συνταγματική επιταγή, τα κοινωνικά προγράμματα της κυβέρνησης Τσάβες. Τότε το φιτίλι κυριολεκτικά άναψε.

Η μεσαία τάξη της Βενεζουέλας αντέδρασε έντονα στην αύξηση των δαπανών προς τους φτωχούς. Προσέβλεπαν ότι η αύξηση των εσόδων του κράτους από την πώληση του πετρελαίου - εξαιτίας της υπερκινητικότητας της Βενεζουέλας κατά τη διάρκεια της προεδρίας της στον ΟΠΕΚ όπου όλοι συναινούν ότι προσέδωσε ξανά κύρος στον οργανισμό, αποσυνδέοντάς τον ουσιαστικά από τις ΗΠΑ - θα ωφελήσει κυρίως τα μεσαία στρώματα. Αντέδρασαν λοιπόν, στην αύξηση των δαπανών για την Παιδεία (από 3,3% στο 5,2% του ΑΕΠ), στην Υγεία (από 1,1% σε 1,4%) καθώς και στις δαπάνες για στέγαση και κοινωνικές υπηρεσίες (από 0,8% σε 1,5%). Μη χρειαζούμενες για τους ίδιους οι αυξήσεις, καθώς οι περισσότεροι στέλνουν τα παιδιά τους σε ιδιωτικά σχολεία και έχουν ιδιωτική ασφάλιση και περίθαλψη. Στο μεταξύ η υποτίμηση του νομίσματος εξαιτίας της απεργίας της αντιπολίτευσης, την οποία στήριξαν, έπληξε περισσότερο από όλους τη μεσαία τάξη.

Μολονότι το πρόβλημα της μεσαίας τάξης δεν είναι μικρό, δύο ζητήματα είναι αυτά που προκαλούν τους πραγματικούς τριγμούς στην εγχώρια ολιγαρχία, που προσπάθησαν και εξακολουθούν να εκμεταλλεύονται τη δυσφορία της μεσαίας τάξης προκειμένου να αναστρέψουν τη διαδικασία. Η αναδιανομή της γης και η πετρελαϊκή βιομηχανία, που όλοι οι αναλυτές συναινούν ότι είναι το σημείο καμπής της διακυβέρνησης του «Επαναστατικού Συμβουλίου» και το μεγάλο στοίχημα του αύριο.

Το Ley de Tierras, που ήδη έχει τεθεί σε εφαρμογή από την αρχή του χρόνου, προσπαθεί να επαναπροσδιορίσει το ζήτημα της ιδιοκτησίας γης, προκειμένου να καταπολεμήσει τη μεγάλη ανισότητα και να αυξήσει την αγροτική παραγωγή. Πρώτα και κύρια, θέτει μέγιστο όριο ιδιοκτησίας από 100 έως 500 εκτάρια ανάλογα με την αρωσιμότητα και την παραγωγή των γαιών. Προσπαθώντας να θέσει τέρμα στα μεγάλα λατιφούντια, θεσμοθετεί ειδικό φόρο για οποιοδήποτε τμήμα γης, όπου πάνω από το 80% παραμένει ανεκμετάλλευτο και επιτρέπει την αναδιανομή της προς ακτήμονες που δεσμεύονται στην καλλιέργειά του. Τέλος, προβλέπει ότι κάθε υπήκοος της Βενεζουέλας, μεταξύ 18-25 ετών μπορεί να υποβάλει αίτηση ιδιοκτησίας και να λάβει τον τίτλο, μετά από 3 συναπτά έτη καλλιέργειας του συγκεκριμένου κτήματος. Ιδιοκτησία που μπορεί να τη μεταβιβάσει στους απογόνους του αλλά δεν μπορεί να την πουλήσει.

Ηδη μέχρι τον Απρίλη, 200.000 εκτάρια είχαν διανεμηθεί σε 4.500 οικογένειες, ενώ υπολογίζεται ότι μέχρι τον Αύγουστο σε 130.000 οικογένειες θα έχουν διανεμηθεί 1,5 εκατομμύρια εκτάρια, που ισοδυναμούν με 10 έως 25 εκτάρια ανά οικογένεια.

Το σημαντικότερο όμως είναι ότι η προσπάθεια αναδιανομής της γης δε σταματά στις αγροτικές και ημιαστικές περιοχές παρά επιχειρείται να προχωρήσει και στις πόλεις όπου κατοικεί περίπου το 60% του συνολικού πληθυσμού. Το μεγάλο αγκάθι αποτελούν πάντα οι παραγκουπόλεις. Οι τενεκεδουπόλεις στις παρυφές των πόλεων όπου ζει μεγάλο τμήμα του πληθυσμού. Οι προηγούμενες κυβερνήσεις είχαν καταλήξει στη μοναδική λύση: Μεταφορά των οικογενειών σε κρατικές κατοικίες και ισοπέδωση των παραγκουπόλεων. Παρά τις υποσχέσεις, τίποτα δεν έγινε. Η τραγική κατάσταση των κατοίκων στις παραγκουπόλεις είχε οδηγήσει στη λαϊκή εξέγερση του 1989, που βάφτηκε στο αίμα αφού οι αστυνομικές δυνάμεις για να τους αντιμετωπίσουν άνοιγαν πυρ στο ψαχνό και εκτιμάται ότι έως και 1.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Το τραύμα οδήγησε στη γέννηση του κινήματος Συμβούλια των Γειτονιών, που απαιτούσαν τη νομιμοποίηση των κατοικιών τους.

Κάτι που υιοθέτησε η κυβέρνηση Τσάβες. Πρώτο βήμα, η μεταφορά της νόμιμης ιδιοκτησίας των γειτονιών στους κατοίκους τους. Υπολογίζεται ότι περισσότερες από 7.000 οικογένειες επωφελήθηκαν μέσα στο 2002 από το πρόγραμμα και άλλες 500.000 αναμένεται να λάβουν τους τίτλους μέχρι το τέλος του διανυόμενου έτους. Ομως το διάταγμα μπορεί να ισχύσει μόνο για τη δημόσια ιδιοκτησία. Ο Ιβάν Μαρτίνες, επικεφαλής του Εθνικού Τεχνικού Γραφείου για την Εξομάλυνση της Μίσθωσης των Αστικών Περιοχών, εκτιμά ότι περίπου το 1/3 των εκτάσεων των παραγκουπόλεων σε εθνικό επίπεδο ανήκει στο κράτος, το 1/3 σε ιδιώτες και το υπόλοιπο αμφισβητείται. Ηδη για τη μεταφορά των τίτλων ιδιοκτησίας που βρίσκονται σε χέρια ιδιωτών, στους κατοίκους, απαιτείται ειδική νομοθεσία που ήδη μελετάται και με τη συμμετοχή των επιτροπών της γειτονιάς στις συνεδριάσεις του Κοινοβουλίου, προτείνοντας και αρκετές τροποποιήσεις. Παρ' ότι το σχέδιο είναι μεγαλόπνοο και δύσκολο στην εφαρμογή του, για την ολοκλήρωση εκτιμάται ότι θα χρειαστεί μια δεκαετία, θεωρείται ότι θα αλλάξει ριζικά τη ζωή περισσοτέρων των 10.000.000 Βενεζουελάνων ή του 40% του συνολικού πληθυσμού.