ΣΥΛ. ΠΟΛ. ΕΞΟΡΙΣΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ

Γυναίκες εξόριστες στα στρατόπεδα του εμφυλίου. Χίος. Ετοιμάζουν το συσσίτιο, όσπρια με γράσσο που το σπάζουν με το τσεκούρι

μήδ' όσο στην κακοκαιρία/ λυγάει το κυπαρίσσι./ Εχουμε τη ζωή

πολύ/ πάρα πολύ αγαπήσει...

Φώτης Αγγουλές

«Φταίει το αριστερό κίνημα, που είχε ως αρχή του, τους δηλωσίες να τους αποτάσσει», είπε τελευταία ο υφυπουργός Ανάπτυξης Α. Καλαφάτης, αποδίδοντας μομφή γιατί οι συντάξεις των αγωνιστών είναι τόσο μικρές!

...Εκείνη διάβασε τη δήλωση του κ. υφυπουργού και θυμήθηκε ένα δειλινό, όταν ήταν μικρό παιδάκι. Από το μπαλκόνι έβλεπε τους γονείς της να αγκαλιάζονται και να φιλιούνται, όρθιοι κοντά στην πόρτα κι ήξερε ότι εκείνη την ίδια μέρα η μητέρα της είχε χάσει τη δουλιά της, γιατί «δεν έκανε δήλωση». Και, βέβαια, η μητέρα πλήρωσε το τίμημα, όπως άλλωστε και ο πατέρας, που ούτε κι αυτός δέχτηκε να υπογράψει ποτέ την ταπεινωτική δήλωση νομιμοφροσύνης που του ζητούσαν. Η μητέρα να τρέχει στους δρόμους, να κάνει δουλιές άσχετες μ' αυτές που είχε σπουδάσει, να δουλεύει τις πιο απίθανες ώρες, να ξενυχτάει, να φροντίζει το σπίτι και όλους... Χωρίς περιουσία καμιά, παρά μόνο τη δουλιά της... Σ' ένα δωμάτιο μέσα να κοιμούνται οι γονείς της, η ίδια, το νεογέννητο αδελφάκι της - και τίποτ' άλλο να μη χωράει... Ακόμα πιο παλιά, η πρώτη εικόνα που θυμάται, του εαυτού της σ' ένα σπίτι με χριστουγεννιάτικο δέντρο κι εκείνη πάνω στο καρεκλάκι το μωρουδίστικο με τις χάντρες... Ηταν ένα ξένο σπίτι και ήταν φιλοξενούμενη, γιατί οι γονείς της κρύβονταν. Γονείς κυνηγημένοι, όπως χιλιάδες άλλοι, σ' όλη την Ελλάδα, που δεν ήξεραν τι θα φέρει η επόμενη μέρα... Στην εφημερίδα που έφερνε η ίδια διπλωμένη στο σπίτι, αργότερα φωτογραφίες εκτελέσεων ανθρώπων που «δεν έκαναν δήλωση», φωτογραφίες από δίκες νέων ανδρών και γυναικών... Η μικρή ζούσε την ιστορία του λαού της μέσα από τις καθημερινές συζητήσεις στο σπίτι και «ρουφώντας» την εφημερίδα...

Εβλεπαν συχνά μια συγγενική οικογένεια. Ανθρωποι καλοί, αγωνιστές, οι οποίοι στην Αντίσταση είχαν κινδυνέψει. Ομως τώρα, που απέκτησαν παιδί, μιλούσαν με διαφορετική γλώσσα από τους γονείς της. Σαν να προσπαθούσαν να δικαιολογηθούν για κάτι, μέμφονταν την ηγεσία του κινήματος, γιατί είχε απαγορεύσει στους αγωνιστές να κάνουν «δήλωση μετάνοιας» κι έτσι - όπως έλεγαν - καταδίκαζε χιλιάδες ανθρώπους να ζήσουν μέσα στα βάσανα, στα ξερονήσια, στις φυλακές, ακόμα και να χάσουν τη ζωή τους ή να σακατευτούν. Για μια υπογραφή...

Οι ίδιοι, βέβαια, δεν «ενέδωσαν», επειδή δεν μπόρεσαν να αντέξουν τα βασανιστήρια... Συμβιβάστηκαν, όπως έδειχναν, από ...ορθολογισμό. Κανέναν δεν εκμεταλλεύτηκαν, όπως έκαναν άλλοι, όμως ...το σπίτι τους, σε αντίθεση με το δικό της, ήταν μεγάλο, «πολυτελές» για τα δικά της μάτια, η κορούλα τους πάντα ωραία ντυμένη, πήγαινε σε ακριβό σχολείο: Ποτέ δεν της μιλούσαν εκείνης για τους πρόσφατους αγώνες της Κατοχής - δεν ήθελαν να της ξεφύγουν λόγια και να «χαρακτηριστεί» σ' αυτό το πρότυπο σχολείο...

Διαβάζοντας τη δήλωση του κ. υφυπουργού, πόσες εικόνες, πόσες μορφές κατακλύζουν τη μνήμη της...

Η ίδια η θεία της είχε αναγκαστεί να φύγει από τον τόπο της και να ζήσει την περιπέτεια της προσφυγιάς, μόνο και μόνο για να μη βάλει την «τζίφρα» της ντροπής όπως τη χαρακτήριζε.

Και η άλλη, η συντρόφισσα των γονιών της, που έζησε χρόνια στην εξορία; Το μωρό της μεγάλωσε με μια φίλη της, συντρόφισσα κι αυτή, που το φρόντισε σαν να ήταν η μητέρα του η ίδια... Τι να πει κανείς γι' αυτές που στη Μακρόνησο τους άρπαξαν τα μωρά για να τις εξαναγκάσουν σε δήλωση ή τις χτύπησαν τόσο που κάποιες τρελάθηκαν; `Η για τις τόσο νέες κοπέλες, που άκουγε ότι είχαν στήσει στο εκτελεστικό απόσπασμα χωρίς να προλάβουν να χαρούν τη ζωή τους; `Η για κάποιες, που παρά τρίχα ξέφυγαν τη θανατική καταδίκη κι είχαν ν' αντιμετωπίσουν όχι μόνο τη φυλακή, αλλά και τους συγγενείς που τις πίεζαν να «υπογράψουν»;

«Δε δουλώνω, δεν απογράφω», έλεγε χαρακτηριστικά μια αγράμματη μητέρα αντάρτη. Κι εκείνη, θυμάται τη μητέρα μιας συμφοιτήτριάς της, που ξενόπλενε έχοντας το παιδί στα πόδια της, γιατί χωρίς αυτήν την έρημη την υπογραφή δεν ήταν εύκολο να βρει μια άλλη δουλιά...

Στη μνήμη της, έρχονται σήμερα οι συζητήσεις που είχε με έναν παιδικό της φίλο. Ηταν κάποτε που είχαν βάλει στους μαθητές των γυμνασίων να γράψουν έκθεση, όπου - κανονικά - θα έπρεπε να καταδικάζουν τον κομμουνισμό. Ενας μαθητής, γιος γνωστού αγωνιστή, αρνήθηκε να το κάνει και τον απέβαλαν απ' όλα τα δημόσια σχολεία. Ο δικός της φίλος δε στάθηκε τόσο «κάθετος». Προσπαθούσε να της αποδείξει με επιχειρήματα ότι δεν πρέπει να «χτυπάς γροθιά στο μαχαίρι», αλλά όταν βλέπεις μπροστά σου ένα τοίχο που δεν μπορείς να προσπεράσεις να βρίσκεις κάποια δίοδο από τα πλάγια. Τόσο απλό... Ενώ, αντίθετα, ένας άλλος οικογενειακός φίλος, που χτύπησε το κεφάλι του στον τοίχο, προσπαθώντας να τον ...γκρεμίσει, είχε περάσει απ' όλες τις φυλακές της χώρας και τώρα ήταν «ελεύθερος» να πεινάει...

Δεν ήταν ρεαλιστής... Οπως ρεαλιστής δε στάθηκε κάποιος, που τον είχαν τσουβαλιάσει στη Μακρόνησο μαζί με γάτες που τον καταξέσκισαν... Κάποτε, όταν απολύθηκε, θέλησε να ασχοληθεί με τον κινηματογράφο: Μάταια, αφού δεν ήθελε να κάνει συμβιβασμούς και να «βολευτεί» όπως έλεγε. Απόκτησε οικογένεια και καταναλώθηκε στη βιοπάλη. Νέος ήταν ακόμα, όταν, ύστερα από τόσες κακουχίες, τον κεραυνοβόλησε ένα εγκεφαλικό, που τον άφησε κατάκοιτο. Κι όμως... Τόσοι καλλιτέχνες και «διανοούμενοι» ξεπέρασαν τότε τις «αναστολές» τους, που διόλου «χρήσιμες» δεν ήταν και είπαν το μεγάλο «ναι». Ενα «ναι», που τους εξασφάλισε όχι απλά κάποια «ικανοποιητική» σύνταξη, αλλά και περιουσιακά στοιχεία όχι ευκαταφρόνητα, δημόσιες σχέσεις, αξιώματα, φήμη, κοινωνική καταξίωση και ...μια καλή δουλιά για τα παιδιά τους! Ενώ οι άλλοι, οι αμετανόητοι, οι ξεροκέφαλοι... Η άρχουσα τάξη έκανε πως δεν τους γνώριζε. Και πολύ φυσικό ήταν. Αφού δεν εντάχθηκαν στο σύστημα και δεν αφομοιώθηκαν, πλήρωσαν το τίμημα: Επρεπε να τους θάψει!

Να ήταν τυχαίο που η αντίδραση έδινε τόση έμφαση σ' αυτήν την «ασήμαντη» υπογραφή των δηλωσιών; `Η, μήπως, ήταν τυχαίο που χιλιάδες νέοι, το άνθος του ελληνικού λαού, προτίμησαν το θάνατο από το ραγιαδισμό;

Εκείνη είχε χάσει τα τελευταία χρόνια και τους δυο γονείς της. Με διαφορά λίγων χρόνων, άνοιξε δυο βαλίτσες. Η μια είχε τα σημάδια μιας πορείας, που καμάρι της ήταν η μαρτυρία ότι «υποχώρηση ή δήλωση δεν έκανα». Και η άλλη; Παρόλο που και οι δυο βαλίτσες ανήκαν σε δυο τόσο διαφορετικούς ανθρώπους, όπως ήταν οι γονείς της, άφηναν το ίδιο μήνυμα, την ίδια κληρονομιά: «Δε συμβιβάστηκαν», κληρονομιά σ' εκείνη - και στις επόμενες γενιές. Γιατί η άρνηση δήλωσης δεν ήταν μόνον άρνηση να δώσουν όπλα στην Αντίδραση, στο σκοταδισμό. Ηταν άρνηση υποταγής, ήταν σεβασμός στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, η ίδια η ψυχή και η συνείδηση του αδούλωτου λαού μας, που θα λέει πάντα το μεγάλο «όχι».

Το ζήτημα που τέθηκε με τις δηλώσεις του υφυπουργού δεν είναι τελικά προσωπικό, εκφράζει μια πλατιά διαδεδομένη νοοτροπία, που το σύστημα προσπαθεί να περάσει στη νεολαία: Είναι κορόιδα και ηλίθιοι, όσοι δεν προσαρμόζονται σε μια εποχή όπου το κέρδος είναι το άπαν. Η μνήμη είναι άχρηστη, σημασία έχει το «εδώ και τώρα»!

«Ωρα καλή συνταξιδιώτες, ώρα σας καλή,/ που φεύγετε απ' την άβυσσο και για τον ήλιο πάτε,/ την αλυσίδα μου κρατώ μη σέρνεται και κρουταλεί/ ν' ακούσω το τραγούδι σας, καθώς περνάτε./ (Φώτης Αγγουλές)

Σαν μια αόρατη στρατιά, η γενιά της Αντίστασης απομακρύνεται μέσα στο χρόνο, αλλά το βήμα της ακούγεται σαν μια υπόμνηση: «Αντισταθείτε»! Είναι ένα μήνυμα στη νεολαία ν' αντισταθεί στη λησμονιά που κάποιοι προσπαθούν να προωθήσουν. Χαρακτηριστική η φράση ενός πιτσιρικά, που μέσα στην αφέλεια και στην άγνοιά του ρώτησε, σε μια τελετή για τους εκτελεσμένους στην Καισαριανή: «Μα, ήταν μ... ες; Γιατί, αφού μπορούσαν να σωθούν με μια υπογραφή, δεν το έκαναν;».

Δεν είναι λοιπόν τυχαίο, που προσπαθούν να μη μάθει η νεολαία την πραγματική ιστορία μας, να ξεχάσει την τέχνη, τη μουσική, τον πολιτισμό μας, να μην ασχολείται με τα κοινά. Ετσι, οι άνθρωποι που αγωνίστηκαν εμφανίζονται σαν «παππούδες», «ξεπερασμένοι», «κολλημένοι» στα παλιά, μια «μούχλα».

Δεν είναι τυχαίο που το κόμμα των αγώνων, το ΚΚΕ, δεν ξέχασε ποτέ τους αντιστασιακούς, όπως άλλα κόμματα.

Δεν είναι τυχαίο, που θέλουν τους νέους «βολεψάκηδες», να μη διεκδικούν, να μην έχουν ευαισθησίες και αντοχές, να ενδιαφέρονται μόνο για το «ρουσφέτι», ώστε να είναι όμηροι των εκάστοτε ισχυρών.

Δεν είναι τυχαίο, που καλλιεργούν την αποχαύνωση με τα ναρκωτικά και την τηλεόραση. Δεν είναι τυχαίο, που προωθούν τον «ωχαδερφισμό». Γιατί αυτό που θέλουν είναι να αποβάλει η νεολαία την επαναστατικότητά της και να συμβιβάζεται με καθημερινές «δηλώσεις» στο κατεστημένο. Ας τους δώσει, λοιπόν, με την ψήφο της - κι όχι μόνο - μια απάντηση. Ηδη, οι «παππούδες» και οι «γιαγιάδες» συναντήθηκαν με τους νέους σε διαδηλώσεις ενάντια στον πόλεμο, ενάντια στον πλανητάρχη...