Ο Κ. Σαραντίδης θυμάται ότι στις υπαίθριες λαϊκές αγορές, που λειτουργούσαν τη νύχτα - λόγω του φόβου των βομβαρδισμών -, οι βιετμίνχ προσπαθούσαν να καταπολεμήσουν τον αναλφαβητισμό. «Είχαν έναν πίνακα, και έγραφαν, σχεδόν ...προειδοποιούσαν: Την επόμενη εβδομάδα που θα έρθετε, πρέπει να ξέρετε αυτά τα γράμματα, αλλιώς δε θα μπείτε στην αγορά! Πιο πολύ ήταν δύσκολο για τις γριούλες, δεν ήταν για τους νέους φυσικά... Τους έλεγαν, "γιαγιά, θα μπεις αυτή τη φορά, αλλά την επόμενη προσπάθησε να τα ξέρεις"! Εγώ έκανα το δάσκαλο στην αριθμητική. Στα γεράματα, μάθε γέρο γράμματα...».

Ο συνομιλητής μας θυμάται πώς διοργανώνονταν μαθήματα τη νύχτα σε σπίτια: «Μαζευόμασταν σε κάποιο σπίτι, που ήταν κάπως πιο ευρύχωρο τα βράδια, με τα φαναράκια, για να έχουμε ένα υποτυπώδες φως, και κάναμε μαθήματα... όποιος ήξερε κάτι, το δίδασκε. Το βράδυ, το Βιετνάμ ήταν μια ελεύθερη χώρα. Αλλά και την ημέρα, αν είχε συννεφιά και δε μας έβλεπαν τα αεροπλάνα. Ομως, αν είχε καλοκαιρία, έπρεπε να προσέχουμε, να μην κυκλοφορούμε, ώστε μη μας εντοπίσουν τα αναγνωριστικά, ή τα βομβαρδιστικά. Αυτοί έριχναν αδιάκριτα. Οτιδήποτε κινιόταν, ήταν στόχος! Ειδικά σκότωναν ζώα. Είχαν ένα σύνθημα: "ένα βουβάλι, πέντε αντάρτες"... Εμείς απαγορευόταν να σκοτώσουμε ζώο. Τετράποδο, να σφάξουμε; Τρελαθήκατε; Δεν το αντέχαμε να πέθαιναν... Αφού τα είχαμε για να οργώνουν τα χωράφια, πώς αλλιώς θα γινόταν; Μας τα σκότωναν οι Γάλλοι, να τα σκοτώναμε κι εμείς; Κάθε οικογένεια έτρεφε, φυσικά, κατοικίδια, κότες, γουρούνια. Κι εγώ, ενίοτε. Και πριν σφάξουμε οποιοδήποτε κατοικίδιο, έπρεπε να το αντικαταστήσουμε, και να το πούμε στον κοινοτάρχη».

«Το ότι μπορεί να σκοτωνόμουν δε μου πέρασε ποτέ από το μυαλό», μας λέει ο Κώστας Σαραντίδης, που απορροφήθηκε τόσο στον αγώνα του λαού του Βιετνάμ, που οι υπόλοιποι ξένοι του έλεγαν ότι «είχε γίνει ένα» μαζί τους. «Ολα αυτά τα χρόνια είχα ξεχάσει ότι είχα οικογένεια. Μου το θύμιζαν, και με στεναχωρούσαν, οι σύντροφοι, όταν με ρώταγαν για τα προσωπικά μου. Αν δε μου το θύμιζε κανείς, δε με πείραζε...

»Οταν πήγα στην Αλγερία, είχα στείλει ένα γράμμα στο σπίτι μου, στην Τούμπα, στη Θεσσαλονίκη. Τους έλεγα, μη ρωτάτε πολλά, είμαι στη Λεγεώνα. Εφθασα στην Ινδοκίνα, και πήρα ακόμα ένα γράμμα από τη μητέρα μου. Το τελευταίο, για πάρα πολλά χρόνια...

»Πριν φύγω, πριν πάω στο αντάρτικο, έγραψα τρία γράμματα: Εναν στην οικογένειά μου, ένα στον Κώστα Φιτσιτσόγλου, κι ένα στον Παναγιώτη Παπαδόγγονα» (σ.σ. πρόκειται για τους δύο άλλους Ελληνες που υπηρετούσαν στη Λεγεώνα των Ξένων. Ο πρώτος, όπως διηγείται ο Κώστας Σαραντίδης, εντάχθηκε και αυτός στο αντάρτικο). «Τα έριξα στο γραμματοκιβώτιο - μόλις που πρόλαβα - και έφυγα. Από τότε, οι δικοί μου δεν είχαν καμία είδηση από εμένα. Δεν ξέρω καν αν το πήραν. Ξέρω, όμως, ότι τις αρχές του '54 είχα αιχμάλωτους δύο Γάλλους, που ήταν ελεύθεροι, θυμάμαι το όνομα του ενός, τον έλεγαν Ρενέ, και το επιτελείο μού είχε πει να τους πάω κάπου αλλού, να τους απελευθερώσουμε. Και ζήτησα από τον έναν να με βοηθήσει να γράψουμε ένα γράμμα στα γαλλικά. Δεν ήξερα ποια ήταν η διεύθυνση των δικών μου, γιατί μέναμε σε παραπήγματα, δεν είχαμε δικό μας σπίτι στη Θεσσαλονίκη... Αλλά ήταν μια θεία μου, αδερφή της μητέρας μου, που έμενε στην Τζαβέλλα. Σε ένα δικό τους σπίτι, το είχαν κληρονομήσει από τον παππού μου. Αλλά δεν μπορούσα, δε θυμόμουν να γράψω ελληνικά... δε μου ερχόταν. Είπα, λοιπόν, στον αιχμάλωτο, επειδή οι ξαδέρφες μου είχαν σπουδάσει και γνώριζαν γαλλικά, και το γράψαμε και το στείλαμε. Αυτό το γράμμα έφθασε στη θεία μου. Η θεία μου, η συγχωρεμένη η Ευαγγελία, πήρε το γράμμα, το έβαλε στον κόρφο της, και πήγε στη μάνα μου. Η μάνα μου βλέπει χαρούμενη την αδερφή της, που είχε εσκεμμένα αφήσει να φαίνεται ένα μέρος του φακέλου, που ήταν κόκκινου χρώματος, με γαλλικά γράμματα απ' έξω. Η μάνα μου το κατάλαβε και λέει, "αχ, γράμμα του Κώστα!" Η μάνα μου είχε κάνει τρεις φορές κόλλυβα για μένα, με πίστευε νεκρό... Κι οι δύο αδερφές κάθισαν και έκλαψαν με μαύρα δάκρυα, ώρες.

»Μετά πήρα ένα γράμμα, μέσω Τσεχοσλοβακίας. Από τότε είχαμε κάποια αλληλογραφία. Το πρώτο γράμμα το πήρα όταν ήταν να πάω ένα ταξίδι στην Κίνα, και μου λέει ένας στρατηγός, "πέρνα από εδώ, σου έχω μια έκπληξη". Λέω, τι έκπληξη; Με φωνάζει στο γραφείο του, μου αφήνει το γράμμα και σηκώνεται και φεύγει, γιατί ήξερε ότι θα με έκανε να συγκινηθώ. Μόλις το είδα ...κλάμα, πολύ κλάμα. Πέντε μέρες, να το διαβάσω δεν μπορούσα, το κοίταζα και έκλαιγα. Πήγα λοιπόν σε έναν φίλο μου Γάλλο, παντρεμένο στο Χανόι, και του λέω "πάμε να πιούμε". Ηπια κρασί μετά από πολλά χρόνια, μέθυσα, και μόνο τότε μπόρεσα να ανοίξω το γράμμα και να το διαβάσω...».

«Οταν γύρισα στην Ελλάδα μετά, το 1965, ανακάλυψα ότι είχα χάσει την ελληνική ιθαγένεια. Με θεωρούσαν ...αλλοδαπό! Αλλά, ευτυχώς, δε μίλησα στις αρχές για το πού βρισκόμουν και τι έκανα. Στο Τμήμα Αλλοδαπών κατάφερα να τους πείσω ότι ήμουν στη Λεγεώνα, ότι δεν ήμουν ανυπότακτος...

»Τα νέα για το Βιετνάμ τα παρακολουθούσα, είχε γράψει και η Αυγή - τότε δεν εκδιδόταν Ριζοσπάστης - κι είχε αναφερθεί και σε μένα. Βρήκα μια δουλιά, στην "Πεσινέ", το '65 μάλιστα ιδρύσαμε την πρώτη ΚΟΒ του ΚΚΕ».

ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ. Θα θέλαμε να προβούμε σε μερικές διορθώσεις τοπωνυμίων και γεγονότων, που, με αποκλειστικά δική μας ευθύνη, αναφέρθηκαν εσφαλμένα: Στο Πρώτο Μέρος (15.5.2005): Η πόλη που αναφέρεται ως «Φουλούκ» είναι η Θουντούκ (Thu-duk). Στο ίδιο, ο αξιωματικός που αρνείται να δεχτεί τους λεγεωνάριους δεν υπηρετεί στον ινδοκινεζικό στρατό, αλλά στον ινδικό. Ο Παναγιώτης Π. είναι ο Παναγιώτης Παπαδόγγονας, ο οποίος μάλιστα τραυματίστηκε βαριά σε μάχη στο Βιετνάμ, όπου υπηρετούσε με τη Λεγεώνα των Ξένων. Ενώ στο «βάπτισμα» των πρώην Λεγεωνάριων, οι Σαραντίδης και Μερίνος είπαν στον Βιετναμέζο οπλίτη να τους σκοτώσει και να φύγει. Στο Δεύτερο Μέρος (17.5.2005): Οταν ο Κώστας Σαραντίδης φέρεται να λέει «όταν έγινα αντάρτης», εννοεί όταν απέκτησε βαθμό αξιωματικού. Ενώ το Σπιτφάιρ, το βρετανικής κατασκευής αεροσκάφος, δεν καταρρίφθηκε από τον ίδιο τον Κώστα Σαραντίδη, όπως το Μοράν, αλλά από στρατιώτες μονάδας του. Τέλος, στο Πέμπτο Μέρος, αναφέρεται στον πρόλογο ότι ο Κ. Σ. πολέμησε στο Βιετνάμ από το 1956, ενώ, όπως έχουμε ήδη αναφέρει, αυτομόλησε το 1946.

Ακόμη, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμά τον Κώστα Σαραντίδη για την εκτενή συζήτηση και την προσφορά των φωτογραφιών από το προσωπικό του αρχείο.