"Πότε θα κάμει ξαστεριά, πότε θα φλεβαρίσει

να πάρω το ντουφέκι μου την όμορφη πατρόνα

...

κι αν λάχει εχθρός να παίξουμε σημάδι με σημάδι..."

Για τη μάχη της Κρήτης έχει γραφτεί πως ήταν μια "παράξενη" μάχη. Τι ήταν αυτό που την έκανε να φαίνεται παράξενη; Η καθολική σχεδόν συμμετοχή και ο άφθαστος ηρωισμός του κρητικού λαού στη μάχη.

Ο στρατηγός Καφάτος γράφει ότι: "Ητο απίστευτον να βλέπει κανείς τον ηρωικόν λαόν της πόλεως των Χανίων πάσης ηλικίας συγκεντρωμένον κατά μάζας εις τον περί το Ωδείον χώρον, ακάλυπτον υπό τη βροχή των βλημάτων των πολυβόλων, αψηφούντα τον θάνατον, τρίζοντα τους οδόντας, με τους γρόνθους συνεσφιγμένους, και ζητούντα όπλα από τους Αγγλους ίνα πολεμήσουν τον επιδρομέα". Ο διοικητής χωροφυλακής Ηρακλείου Μ. Πιτικάκης, στο βιβλίο του "Θύελλα στην Κρήτη", γράφει: "Εκατοντάδες άοπλοι πολίτες, κάθε ηλικίας, στην είδηση πως έπεσαν αλεξιπτωτιστές κοντά στα τείχη, συγκεντρώνονται στην "Πόρτα των Χανιών", έξω απ' το μπεντένι. Ολοι τρέχουν σαν από σύνθημα στις "Πόρτες"... Τι πάνε να κάνουν άοπλοι όπως είναι, μέσα στη φωτιά και τη βροχή του πυρωμένου σίδηρου των όλμων, των πολυβόλων, των χειροβομβίδων και των αεροπλάνων;.. Πάνε να φράξουν το δρόμο στον εχθρό. Πώς; Τους είναι αδιάφορο. Με τα χέρια, με τα πόδια, θα τον απωθήσουν. Τα κορμιά τους θα βάζουν εμπόδιο... Ζητάνε όπλα".

Η Κρήτη ήταν αφοπλισμένη από το φασιστικό καθεστώς του Μεταξά μετά την ένοπλη εξέγερση ενάντιά του το 1938, κατάσταση που διατήρησε και η κυβέρνηση Τσουδερού. Ο εξοπλισμένος λαός, μετά μάλιστα από μια τέτοια απόπειρα, γίνεται δυο φορές επικίνδυνος για το κατεστημένο κι ας ήταν ήδη οι χιτλεροφασίστες κατακτητές στην Ελλάδα. Η κυβέρνηση βέβαια δεν πίστευε ότι ο λαός μπορεί να υπερασπίσει την Κρήτη αντιμετωπίζοντας τη γερμανική εισβολή αποτελεσματικά. Ο συνταγματάρχης Παπαθανασόπουλος, διοικητής της ταξιαρχίας Ηρακλείου αναφέρει στην έκθεσή του για τα γεγονότα τα εξής: "Ανάφερα στην κυβέρνηση την κατάσταση της ταξιαρχίας μου. Το ηθικό της ήταν άριστο, όπλα είχαμε ελάχιστα, αλλά η πεποίθησίς μας πως θα υπερνικήσουμε τις αντιξοότητες ήταν απόλυτος. Οι υπουργοί, όμως στο σύνολό τους δεν πίστευαν ούτε καν μια στιγμή πως ήτο δυνατόν να νικήσουμε. Ενόμιζαν πως η αντίστασίς μας ήταν ένα είδος συμβολικής μάχης για την τιμή των ελληνικών όπλων. Ποτέ δεν πίστεψαν πως επρόκειτο περί μάχης μεγίστης σπουδαιότητος, πως ήταν απολύτως δυνατόν να κερδηθεί! Την παραμονή τους στην Κρήτη τη θεωρούσαν χαμένο καιρό για μια χαμένη υπόθεση και φρόντιζαν να βρουν τρόπο να διαφύγουν στην Αίγυπτο". (1)

"Η απόφαση για την κατάληψη της Κρήτης, σύμφωνα με τα γερμανικά αρχεία, πάρθηκε από τον Χίτλερ στις 21 Απρίλη 1941. Η στρατηγική σημασία της Κρήτης, είχε άμεση σχέση με την προώθηση των θέσεων του Αξονα, στην Εγγύς Ανατολή, την κατάληψη της διώρυγας του Σουέζ και τις επιχειρήσεις στη Β. Αφρική. Από τις 23 Απρίλη, η γερμανική αεροπορία σφυροκοπούσε καθημερινά σχεδόν την Κρήτη. Στις 20 Μάη, και ώρα 6.00 το πρωί, αρχίζουν οι επιχειρήσεις στα Χανιά και πιο συγκεκριμένα ο βομβαρδισμός του αεροδρομίου στο Μάλεμε. Στο Ηράκλειο την ίδια μέρα στις 3.00 το απόγευμα αρχίζει ο βομβαρδισμός και αμέσως μετά η ρίψη αλεξιπτωτιστών, ενώ στο Ρέθυμνο οι επιχειρήσεις άρχισαν την ίδια μέρα στις 1.00 μετά το μεσημέρι. Οι μάχες συνεχίστηκαν ως τις 30 Μάη, που αποχώρησαν και τα τελευταία αγγλικά στρατεύματα από το νησί για την Αίγυπτο. Στις 23 Μάη ο βασιλιάς και η κυβέρνηση εγκαταλείπουν την Κρήτη για την Αίγυπτο". (2) Δείγμα και αυτό του "ενδιαφέροντός" τους για αντίσταση και συνέχιση του αγώνα, αλλά και απόδειξη ότι ο λαός δε χρειάζεται τέτοιες πολιτικές ηγεσίες για να γράψει ιστορία. Η ιδέα της εγκατάλειψης του απελευθερωτικού αγώνα ήταν κυρίαρχη στο κατεστημένο. Η οργάνωση αντίστασης στην Κρήτη ενάντια στην εισβολή έγινε έργο του λαού της που προδόθηκε από την πολιτική ηγεσία και τους Αγγλους. Ηδη μια βδομάδα πριν την εισβολή, η πλειοψηφία των Ελλήνων αξιωματικών στάλθηκε στην Αίγυπτο. Στις 27 Μάη και ενώ η κατάληψη της Κρήτης δεν είχε κριθεί, η κυβέρνηση της Αγγλίας μέσω του στρατηγείου της Μέσης Ανατολής δίνει διαταγή για εκκένωση του νησιού. Ο ίδιος ο Γερμανός στρατηγός Στούντεντ αναφέρει: "Η αιφνίδια κατάρρευσις της αμύνης της νήσου την 27ην Μαϊου μας κατέπληξε, διότι επεριμέναμεν μακρόν αγώνα". (3)

Ο Μήτσος Βλησίδης, που έζησε τα γεγονότα, μας είπε: "Οταν έγινε γνωστό ότι το Λονδίνο αποφάσισε να εγκαταλειφθεί η Κρήτη και άρχισε να συνειδητοποιήται το γεγονός της ήττας, ο κρητικός λαός και όσοι άλλοι (Αυστραλοί, Νεοζηλανδοί μαχητές) πολέμησαν, αισθάνθηκαν προδομένοι. Θυμούμαι τη σκηνή στο καφενείο του χωριού μου στις 2.00 το μεσημέρι της 27ης Μάη που συγκεντρωμένοι πολλοί χωριανοί κάτω από το απαίσιο μουγκρητό των "στούκας" ακούσαμε από το ραδιόφωνο την είδηση ότι δόθηκε εντολή να εκκενωθεί η Κρήτη. Ολοι φώναξαν: Προδοσία. Και ξέσπασαν σε βρισιές εναντίον των Αγγλων. Μου 'ρχονται στο νου οι άγριες σκηνές που ζήσαμε στις σπηλιές στους κομητάδες στις 28 και 29 του Μάη, όταν μέσα απ' το φαράγγι της Νίμπρου κατέβαιναν τις βραδινές ώρες μπαρουτοκαπνισμένοι, με την αγριάδα της μάχης στα πρόσωπα και τις κινήσεις τους, πεινασμένοι και διψασμένοι οι Αυστραλοί και Νεοζηλανδοί μαχητές, με την ελπίδα να επιβιβαστούν σε κάποιο πλοίο για την Αίγυπτο και να γλιτώσουν την αιχμαλωσία. Ολοι τους βρίζουν με τις χειρότερες βρισιές τον Τσόρτσιλ, την Αγγλία. Γρονθοκοπούσαν, κλοτσούσαν και κατακεφάλιαζαν με τον υποκόπανο κάθε Βρετανό στρατιώτη που συναντούσαν. Ολοι τους είχαν πολεμήσει με την πιο μεγάλη παλικαριά και αυταπάρνηση. Και διδάχτηκαν από τα γεγονότα ότι έχασαν τη μάχη από ανικανότητα της ηγεσίας τους. Υποψιάζονταν ότι προδόθηκαν. Αυτές τις ώρες και μέσα από την εμπειρία της μάχης, η γνωστή αγγλοφιλία των Κρητικών "πάτωσε" στη συνείδησή τους. Ολοι είχαν γίνει πολιτικά σοφότεροι".

"Πότε θα κάμει ξαστεριά, πότε θα φλεβαρίσει

να πάρω το ντουφέκι μου την όμορφη πατρόνα

...

κι αν λάχει εχθρός να παίξουμε σημάδι με σημάδι..."

Για τη μάχη της Κρήτης έχει γραφτεί πως ήταν μια "παράξενη" μάχη. Τι ήταν αυτό που την έκανε να φαίνεται παράξενη; Η καθολική σχεδόν συμμετοχή και ο άφθαστος ηρωισμός του κρητικού λαού στη μάχη.

Ο στρατηγός Καφάτος γράφει ότι: "Ητο απίστευτον να βλέπει κανείς τον ηρωικόν λαόν της πόλεως των Χανίων πάσης ηλικίας συγκεντρωμένον κατά μάζας εις τον περί το Ωδείον χώρον, ακάλυπτον υπό τη βροχή των βλημάτων των πολυβόλων, αψηφούντα τον θάνατον, τρίζοντα τους οδόντας, με τους γρόνθους συνεσφιγμένους, και ζητούντα όπλα από τους Αγγλους ίνα πολεμήσουν τον επιδρομέα". Ο διοικητής χωροφυλακής Ηρακλείου Μ. Πιτικάκης, στο βιβλίο του "Θύελλα στην Κρήτη", γράφει: "Εκατοντάδες άοπλοι πολίτες, κάθε ηλικίας, στην είδηση πως έπεσαν αλεξιπτωτιστές κοντά στα τείχη, συγκεντρώνονται στην "Πόρτα των Χανιών", έξω απ' το μπεντένι. Ολοι τρέχουν σαν από σύνθημα στις "Πόρτες"... Τι πάνε να κάνουν άοπλοι όπως είναι, μέσα στη φωτιά και τη βροχή του πυρωμένου σίδηρου των όλμων, των πολυβόλων, των χειροβομβίδων και των αεροπλάνων;.. Πάνε να φράξουν το δρόμο στον εχθρό. Πώς; Τους είναι αδιάφορο. Με τα χέρια, με τα πόδια, θα τον απωθήσουν. Τα κορμιά τους θα βάζουν εμπόδιο... Ζητάνε όπλα".

Η Κρήτη ήταν αφοπλισμένη από το φασιστικό καθεστώς του Μεταξά μετά την ένοπλη εξέγερση ενάντιά του το 1938, κατάσταση που διατήρησε και η κυβέρνηση Τσουδερού. Ο εξοπλισμένος λαός, μετά μάλιστα από μια τέτοια απόπειρα, γίνεται δυο φορές επικίνδυνος για το κατεστημένο κι ας ήταν ήδη οι χιτλεροφασίστες κατακτητές στην Ελλάδα. Η κυβέρνηση βέβαια δεν πίστευε ότι ο λαός μπορεί να υπερασπίσει την Κρήτη αντιμετωπίζοντας τη γερμανική εισβολή αποτελεσματικά. Ο συνταγματάρχης Παπαθανασόπουλος, διοικητής της ταξιαρχίας Ηρακλείου αναφέρει στην έκθεσή του για τα γεγονότα τα εξής: "Ανάφερα στην κυβέρνηση την κατάσταση της ταξιαρχίας μου. Το ηθικό της ήταν άριστο, όπλα είχαμε ελάχιστα, αλλά η πεποίθησίς μας πως θα υπερνικήσουμε τις αντιξοότητες ήταν απόλυτος. Οι υπουργοί, όμως στο σύνολό τους δεν πίστευαν ούτε καν μια στιγμή πως ήτο δυνατόν να νικήσουμε. Ενόμιζαν πως η αντίστασίς μας ήταν ένα είδος συμβολικής μάχης για την τιμή των ελληνικών όπλων. Ποτέ δεν πίστεψαν πως επρόκειτο περί μάχης μεγίστης σπουδαιότητος, πως ήταν απολύτως δυνατόν να κερδηθεί! Την παραμονή τους στην Κρήτη τη θεωρούσαν χαμένο καιρό για μια χαμένη υπόθεση και φρόντιζαν να βρουν τρόπο να διαφύγουν στην Αίγυπτο". (1)

"Η απόφαση για την κατάληψη της Κρήτης, σύμφωνα με τα γερμανικά αρχεία, πάρθηκε από τον Χίτλερ στις 21 Απρίλη 1941. Η στρατηγική σημασία της Κρήτης, είχε άμεση σχέση με την προώθηση των θέσεων του Αξονα, στην Εγγύς Ανατολή, την κατάληψη της διώρυγας του Σουέζ και τις επιχειρήσεις στη Β. Αφρική. Από τις 23 Απρίλη, η γερμανική αεροπορία σφυροκοπούσε καθημερινά σχεδόν την Κρήτη. Στις 20 Μάη, και ώρα 6.00 το πρωί, αρχίζουν οι επιχειρήσεις στα Χανιά και πιο συγκεκριμένα ο βομβαρδισμός του αεροδρομίου στο Μάλεμε. Στο Ηράκλειο την ίδια μέρα στις 3.00 το απόγευμα αρχίζει ο βομβαρδισμός και αμέσως μετά η ρίψη αλεξιπτωτιστών, ενώ στο Ρέθυμνο οι επιχειρήσεις άρχισαν την ίδια μέρα στις 1.00 μετά το μεσημέρι. Οι μάχες συνεχίστηκαν ως τις 30 Μάη, που αποχώρησαν και τα τελευταία αγγλικά στρατεύματα από το νησί για την Αίγυπτο. Στις 23 Μάη ο βασιλιάς και η κυβέρνηση εγκαταλείπουν την Κρήτη για την Αίγυπτο". (2) Δείγμα και αυτό του "ενδιαφέροντός" τους για αντίσταση και συνέχιση του αγώνα, αλλά και απόδειξη ότι ο λαός δε χρειάζεται τέτοιες πολιτικές ηγεσίες για να γράψει ιστορία. Η ιδέα της εγκατάλειψης του απελευθερωτικού αγώνα ήταν κυρίαρχη στο κατεστημένο. Η οργάνωση αντίστασης στην Κρήτη ενάντια στην εισβολή έγινε έργο του λαού της που προδόθηκε από την πολιτική ηγεσία και τους Αγγλους. Ηδη μια βδομάδα πριν την εισβολή, η πλειοψηφία των Ελλήνων αξιωματικών στάλθηκε στην Αίγυπτο. Στις 27 Μάη και ενώ η κατάληψη της Κρήτης δεν είχε κριθεί, η κυβέρνηση της Αγγλίας μέσω του στρατηγείου της Μέσης Ανατολής δίνει διαταγή για εκκένωση του νησιού. Ο ίδιος ο Γερμανός στρατηγός Στούντεντ αναφέρει: "Η αιφνίδια κατάρρευσις της αμύνης της νήσου την 27ην Μαϊου μας κατέπληξε, διότι επεριμέναμεν μακρόν αγώνα". (3)

Ο Μήτσος Βλησίδης, που έζησε τα γεγονότα, μας είπε: "Οταν έγινε γνωστό ότι το Λονδίνο αποφάσισε να εγκαταλειφθεί η Κρήτη και άρχισε να συνειδητοποιήται το γεγονός της ήττας, ο κρητικός λαός και όσοι άλλοι (Αυστραλοί, Νεοζηλανδοί μαχητές) πολέμησαν, αισθάνθηκαν προδομένοι. Θυμούμαι τη σκηνή στο καφενείο του χωριού μου στις 2.00 το μεσημέρι της 27ης Μάη που συγκεντρωμένοι πολλοί χωριανοί κάτω από το απαίσιο μουγκρητό των "στούκας" ακούσαμε από το ραδιόφωνο την είδηση ότι δόθηκε εντολή να εκκενωθεί η Κρήτη. Ολοι φώναξαν: Προδοσία. Και ξέσπασαν σε βρισιές εναντίον των Αγγλων. Μου 'ρχονται στο νου οι άγριες σκηνές που ζήσαμε στις σπηλιές στους κομητάδες στις 28 και 29 του Μάη, όταν μέσα απ' το φαράγγι της Νίμπρου κατέβαιναν τις βραδινές ώρες μπαρουτοκαπνισμένοι, με την αγριάδα της μάχης στα πρόσωπα και τις κινήσεις τους, πεινασμένοι και διψασμένοι οι Αυστραλοί και Νεοζηλανδοί μαχητές, με την ελπίδα να επιβιβαστούν σε κάποιο πλοίο για την Αίγυπτο και να γλιτώσουν την αιχμαλωσία. Ολοι τους βρίζουν με τις χειρότερες βρισιές τον Τσόρτσιλ, την Αγγλία. Γρονθοκοπούσαν, κλοτσούσαν και κατακεφάλιαζαν με τον υποκόπανο κάθε Βρετανό στρατιώτη που συναντούσαν. Ολοι τους είχαν πολεμήσει με την πιο μεγάλη παλικαριά και αυταπάρνηση. Και διδάχτηκαν από τα γεγονότα ότι έχασαν τη μάχη από ανικανότητα της ηγεσίας τους. Υποψιάζονταν ότι προδόθηκαν. Αυτές τις ώρες και μέσα από την εμπειρία της μάχης, η γνωστή αγγλοφιλία των Κρητικών "πάτωσε" στη συνείδησή τους. Ολοι είχαν γίνει πολιτικά σοφότεροι".

Η μαρτυρία του Λευτέρη Ηλιάκη δίνει παραστατικά τις εικόνες του επικού δεκαήμερου.

"Ο λαός της Κρήτηςπερνούσε τρομερές στιγμές αναμονής, υπέφερε και αγωνιούσε αντιλαμβανόμενος το τραγικό τέλος, χωρίς να κρύβει την ανησυχία και δυσφορία του για τις διαθέσεις των Αγγλων να δώσουν ουσιαστικά μάχες οπισθοφυλακής και να εγκαταλείψουν το νησί. Εξέφραζε την οργή και αγανάκτησή του για την επίμονη άρνηση των Αγγλων στρατιωτικών να οπλίσουν τους Κρητικούς που οι πιο πολλοί και πείρα πολεμική διέθεταν αλλά και κατεχάρηδες ήταν στον τόπο τους, στοιχείο βασικό στις πολεμικές αναμετρήσεις. Πολιτική και στρατιωτική ηγεσία, προτίμησαν να βρουν οι Γερμανοί ανέπαφες τις αποθήκες οπλισμού, παρά να οπλίσουν το λαό επειδή τον φοβούνταν και γνώριζαν πως θα τον έβρισκαν αργότερα αντιμέτωπο στα σατανικά και διασπαστικά σχέδιά τους. Και να σημειωθεί πως οι κληρωτοί του '40 διέθεταν ο καθένας 10 μόνο σφαίρες, χωρίς άλλα εφόδια και χωρίς εξασφαλισμένη τροφοδοσία.

Την παραμονή της αεροεπίθεσης, από το βράδυ ως το πρωί, μεγάλοι γερμανικοί σχηματισμοί γερμανικών αεροπλάνων καθέτου εφόρμησης σφυροκοπούσαν το λιμάνι της Σούδας και κατάφεραν συντριπτικό πλήγμα στον αγγλικό στόλο. Οι παραλίες στα Χανιά γέμισαν πετρέλαια. Ο αέρας μύριζε βαριά κι ο ήλιος κρύφτηκε από το νέφος των αντιαεροπορικών οβίδων. Μια πραγματική κόλαση και πνιγηρή ατμόσφαιρα που προκαλούσε απόγνωση κι απογοήτευση.

Το πρωί στις 20 του Μάη ο κρητικός λαός άνοιγε στην πολυτάραχη ιστορία του μια νέα σελίδα ανεπανάληπτων ηρωισμών. Υψώθηκε στα ουράνια η πλημμυρισμένη με αντιφασιστικά αισθήματα ψυχή του και θέριεψε με μια το μίσος ενάντια στη βία, ενάντια στην ξένη βάρβαρη κατοχή. Με τον ηρωισμό και την αυταπάρνησή του σήμανε την αρχή της ένοπλης Αντίστασης στο φασισμό, αστράτευτου πληθυσμού σ' όλη την Ευρώπη. Σήμανε, κοντολογίς, την Αρχή της Εθνικής Αντίστασης.

Με την είδηση της πτώσης των Γερμανών αλεξιπτωτιστών μια φωνή αντήχησε σε χωριά και πλατείες. Η φωνή του ανυπότακτου κρητικού λαού που καλούσε σε αντίσταση και σε μάχη σώμα - σώμα με τον αδίστακτο εισβολέα, το βάρβαρο και απρόσκλητο επισκέπτη εξ ουρανού. Γέροι και νιοι, όρμησαν στη μάχη με πρωτόγονα όπλα και πρόχειρα εφόδια πολέμου, με πλήρη βεβαιότητα πως θα οπλιστούν στο πεδίο της τιμής. Κι ήταν πολλά τα παραδείγματα πάλης σώμα με σώμα γέρων Κρητικών με τους καλά γυμνασμένους κι οπλισμένους σαν αστακούς χιτλερικούς. Κι ένα απ' αυτά ήταν και του γερο - Μποροστομάτη που βρέθηκε νεκρός πλάι στο σώμα ενός Γερμαναρά, χωρίς να γνωρίζει κανείς τον τρόπο του σκοτωμού και το χρόνο που κράτησε το φοβερό χαροπάλεμα. Ανεκτίμητη κρίθηκε απ' όλες τις πλευρές η πολύμορφη συνεισφορά των Κρητικών, νέων και ηλικιωμένων ανδρών και γυναικών, στη μεγάλη και ιστορική μάχη, σημαντικό γεγονός στην ιστορία του μεγάλου αντιφασιστικού πολέμου".

Η μαρτυρία του Λευτέρη Ηλιάκη δίνει παραστατικά τις εικόνες του επικού δεκαήμερου.

"Ο λαός της Κρήτηςπερνούσε τρομερές στιγμές αναμονής, υπέφερε και αγωνιούσε αντιλαμβανόμενος το τραγικό τέλος, χωρίς να κρύβει την ανησυχία και δυσφορία του για τις διαθέσεις των Αγγλων να δώσουν ουσιαστικά μάχες οπισθοφυλακής και να εγκαταλείψουν το νησί. Εξέφραζε την οργή και αγανάκτησή του για την επίμονη άρνηση των Αγγλων στρατιωτικών να οπλίσουν τους Κρητικούς που οι πιο πολλοί και πείρα πολεμική διέθεταν αλλά και κατεχάρηδες ήταν στον τόπο τους, στοιχείο βασικό στις πολεμικές αναμετρήσεις. Πολιτική και στρατιωτική ηγεσία, προτίμησαν να βρουν οι Γερμανοί ανέπαφες τις αποθήκες οπλισμού, παρά να οπλίσουν το λαό επειδή τον φοβούνταν και γνώριζαν πως θα τον έβρισκαν αργότερα αντιμέτωπο στα σατανικά και διασπαστικά σχέδιά τους. Και να σημειωθεί πως οι κληρωτοί του '40 διέθεταν ο καθένας 10 μόνο σφαίρες, χωρίς άλλα εφόδια και χωρίς εξασφαλισμένη τροφοδοσία.

Την παραμονή της αεροεπίθεσης, από το βράδυ ως το πρωί, μεγάλοι γερμανικοί σχηματισμοί γερμανικών αεροπλάνων καθέτου εφόρμησης σφυροκοπούσαν το λιμάνι της Σούδας και κατάφεραν συντριπτικό πλήγμα στον αγγλικό στόλο. Οι παραλίες στα Χανιά γέμισαν πετρέλαια. Ο αέρας μύριζε βαριά κι ο ήλιος κρύφτηκε από το νέφος των αντιαεροπορικών οβίδων. Μια πραγματική κόλαση και πνιγηρή ατμόσφαιρα που προκαλούσε απόγνωση κι απογοήτευση.

Το πρωί στις 20 του Μάη ο κρητικός λαός άνοιγε στην πολυτάραχη ιστορία του μια νέα σελίδα ανεπανάληπτων ηρωισμών. Υψώθηκε στα ουράνια η πλημμυρισμένη με αντιφασιστικά αισθήματα ψυχή του και θέριεψε με μια το μίσος ενάντια στη βία, ενάντια στην ξένη βάρβαρη κατοχή. Με τον ηρωισμό και την αυταπάρνησή του σήμανε την αρχή της ένοπλης Αντίστασης στο φασισμό, αστράτευτου πληθυσμού σ' όλη την Ευρώπη. Σήμανε, κοντολογίς, την Αρχή της Εθνικής Αντίστασης.

Με την είδηση της πτώσης των Γερμανών αλεξιπτωτιστών μια φωνή αντήχησε σε χωριά και πλατείες. Η φωνή του ανυπότακτου κρητικού λαού που καλούσε σε αντίσταση και σε μάχη σώμα - σώμα με τον αδίστακτο εισβολέα, το βάρβαρο και απρόσκλητο επισκέπτη εξ ουρανού. Γέροι και νιοι, όρμησαν στη μάχη με πρωτόγονα όπλα και πρόχειρα εφόδια πολέμου, με πλήρη βεβαιότητα πως θα οπλιστούν στο πεδίο της τιμής. Κι ήταν πολλά τα παραδείγματα πάλης σώμα με σώμα γέρων Κρητικών με τους καλά γυμνασμένους κι οπλισμένους σαν αστακούς χιτλερικούς. Κι ένα απ' αυτά ήταν και του γερο - Μποροστομάτη που βρέθηκε νεκρός πλάι στο σώμα ενός Γερμαναρά, χωρίς να γνωρίζει κανείς τον τρόπο του σκοτωμού και το χρόνο που κράτησε το φοβερό χαροπάλεμα. Ανεκτίμητη κρίθηκε απ' όλες τις πλευρές η πολύμορφη συνεισφορά των Κρητικών, νέων και ηλικιωμένων ανδρών και γυναικών, στη μεγάλη και ιστορική μάχη, σημαντικό γεγονός στην ιστορία του μεγάλου αντιφασιστικού πολέμου".

"Στις 16 Μάη στην εφημερίδα του Ηρακλείου "Κρητικά νέα", ο Μιλτιάδης Πορφυρογένης με ενυπόγραφο άρθρο του, με τίτλο "Ηνωμένοι προς τη νίκη", καλεί όλους τους κομμουνιστές, όλους τους πατριώτες να πολεμήσουν ενάντια στην αναμενόμενη χιτλεροφασιστική επιδρομή, "για την άμυνα της Κρήτης", "για την απελευθέρωση της Ελλάδας", "για την κοινωνική πρόοδο"". (4) Αξιοθαύμαστη επίσης ήταν η στάση 9 κομμουνιστών που απέδρασαν από τη Φολέγανδρο στις 15 Μάη και έφθασαν στο Ηράκλειο. Τους αναγνώρισε όμως η Ασφάλεια και τους έκλεισε στα κρατητήριά της παρά την επιθυμία τους να συμμετάσχουν στην προετοιμασία της αντίστασης κατά της εισβολής. Οι βομβαρδισμοί τούς βρίσκουν έγκλειστους στην Ασφάλεια, από την οποία βγήκαν όταν βομβαρδίστηκε το διπλανό κτίριο και έσπασαν οι πόρτες του κρατητηρίου. Ετσι απελευθερώθηκαν και πήραν μέρος στη μάχη μέχρι το τέλος. Ηταν οι Στέργιος Αναστασιάδης, Νίκος Μανουσάκης, Μιχάλης Βιτσαξάκης, Ευθύμης Μαριακάκης, Μανώλης Πισαδάκης, Σωκράτης Καλλέργης, Γιάννης Τριανταφύλλου, Γιάννης Σιμιτζής και Γιάννης Καλαϊτζάκης.

Σήμερα, 56 χρόνια από το Επος, δεν υπάρχει ούτε μνημείο για να κρατά ζωντανή την ιστορία. Αλλά, όπως πάντα, σ' αυτό τον τόπο ο λαός έχει και μνήμη και συνείδηση για να πορεύεται το δικό του δρόμο με τα διδάγματα που αντλεί από τα δικά του κατορθώματα, συνεχίζοντας το νήμα του αγώνα για το μέλλον του. Οπως τονίζεται στην ανακοίνωση της ΕΠ Κρήτης του ΚΚΕ για την επέτειο της μάχης, "η θύελλα της "νέας τάξης" απεργάζεται συμφορές για την ανθρωπότητα" και "καλεί τον κρητικό λαό σε ένταση του αγώνα για την ειρήνη, την εθνική ανεξαρτησία και εδαφική ακεραιότητα της πατρίδας, το διώξιμο των αμερικάνικων βάσεων από την Κρήτη, προς δικαίωση και της ηρωικής αυτοθυσίας των νεκρών της Μεγάλης Μάχης".

1, 2, 3, 4, Αλέκου Ψηλορείτη: "Η Μάχη της Κρήτης", Εκδόσεις "Σύγχρονη Εποχή".

Επιμέλεια κειμένων Στέφανος ΛΟΥΚΑΣ

"Στις 16 Μάη στην εφημερίδα του Ηρακλείου "Κρητικά νέα", ο Μιλτιάδης Πορφυρογένης με ενυπόγραφο άρθρο του, με τίτλο "Ηνωμένοι προς τη νίκη", καλεί όλους τους κομμουνιστές, όλους τους πατριώτες να πολεμήσουν ενάντια στην αναμενόμενη χιτλεροφασιστική επιδρομή, "για την άμυνα της Κρήτης", "για την απελευθέρωση της Ελλάδας", "για την κοινωνική πρόοδο"". (4) Αξιοθαύμαστη επίσης ήταν η στάση 9 κομμουνιστών που απέδρασαν από τη Φολέγανδρο στις 15 Μάη και έφθασαν στο Ηράκλειο. Τους αναγνώρισε όμως η Ασφάλεια και τους έκλεισε στα κρατητήριά της παρά την επιθυμία τους να συμμετάσχουν στην προετοιμασία της αντίστασης κατά της εισβολής. Οι βομβαρδισμοί τούς βρίσκουν έγκλειστους στην Ασφάλεια, από την οποία βγήκαν όταν βομβαρδίστηκε το διπλανό κτίριο και έσπασαν οι πόρτες του κρατητηρίου. Ετσι απελευθερώθηκαν και πήραν μέρος στη μάχη μέχρι το τέλος. Ηταν οι Στέργιος Αναστασιάδης, Νίκος Μανουσάκης, Μιχάλης Βιτσαξάκης, Ευθύμης Μαριακάκης, Μανώλης Πισαδάκης, Σωκράτης Καλλέργης, Γιάννης Τριανταφύλλου, Γιάννης Σιμιτζής και Γιάννης Καλαϊτζάκης.

Σήμερα, 56 χρόνια από το Επος, δεν υπάρχει ούτε μνημείο για να κρατά ζωντανή την ιστορία. Αλλά, όπως πάντα, σ' αυτό τον τόπο ο λαός έχει και μνήμη και συνείδηση για να πορεύεται το δικό του δρόμο με τα διδάγματα που αντλεί από τα δικά του κατορθώματα, συνεχίζοντας το νήμα του αγώνα για το μέλλον του. Οπως τονίζεται στην ανακοίνωση της ΕΠ Κρήτης του ΚΚΕ για την επέτειο της μάχης, "η θύελλα της "νέας τάξης" απεργάζεται συμφορές για την ανθρωπότητα" και "καλεί τον κρητικό λαό σε ένταση του αγώνα για την ειρήνη, την εθνική ανεξαρτησία και εδαφική ακεραιότητα της πατρίδας, το διώξιμο των αμερικάνικων βάσεων από την Κρήτη, προς δικαίωση και της ηρωικής αυτοθυσίας των νεκρών της Μεγάλης Μάχης".

1, 2, 3, 4, Αλέκου Ψηλορείτη: "Η Μάχη της Κρήτης", Εκδόσεις "Σύγχρονη Εποχή".

Επιμέλεια κειμένων Στέφανος ΛΟΥΚΑΣ

Ο πίνακας αυτός βρίσκεται στο Ιστορικό Αρχείο Χανίων και δείχνει τον τρόπο με τον οποίο μάχονταν οι ηρωικοί Κρητικοί

"Η λεβεντιά 'ναι μια πληγή που πάντα αίμα τρέχει

θεέ μου και πώς τηνε βαστά εκείνος που την έχει"

(Κρητική μαντινάδα)

Ο πίνακας αυτός βρίσκεται στο Ιστορικό Αρχείο Χανίων και δείχνει τον τρόπο με τον οποίο μάχονταν οι ηρωικοί Κρητικοί

"Η λεβεντιά 'ναι μια πληγή που πάντα αίμα τρέχει

θεέ μου και πώς τηνε βαστά εκείνος που την έχει"

(Κρητική μαντινάδα)