Η παρουσία, ανάμεσά μας, της ατσάλινης λαϊκής αγωνίστριας Ρόζας Ιμβριώτη, που πριν λίγο καιρό είχε γυρίσει κοντά μας νικήτρια από την κόλαση του ΣΚΕ Λάρισας (Στρατηγείο Κεντρικής Ελλάδας), με αρχιδήμιο τον στρατηγό Πετζόπουλο, μας φτέρωνε με το ηρωικό παράδειγμά της και το περήφανο αγωνιστικό "ΟΧΙ" της.

Στο Τρίκκερι, στα παλιά μας λημέρια μετά τις πρώτες δυσκολίες μας και τη σθεναρή αντίστασή μας να μη στρατοπεδεύσουμε δίπλα στο χείμαρρο, που θα μας έπνιγε, η ζωή μας γίνηκε ομαλότερη. Τώρα, το πολιτικό κλίμα ήταν ηπιότερο, μετά την ήττα του ΔΣΕ και οι συνθήκες της ζωής μας λιγότερο σκληρές.

Με εισήγηση - πρόταση της Ρόζας Ιμβριώτη - της δασκάλας της "Ελεύθερης Ελλάδας" - οι εξόριστες αναδιοργάνωσαν τη ζωή τους, βελτίωσαν, πρώτον, το τρισάθλιο συσσίτιό τους, καταθέτοντας το 50% από τα χρήματα και τα δέματά τους στο κοινό στρατοπεδικό τους ταμείο:

Ανάσα στο στρατόπεδο για τις περισσότερες εξόριστες. Μετά απ' αυτό, επόμενο μέλημά της ήταν η κατάρτιση του "Μορφωτικού Προγράμματος" των εξόριστων γυναικών. Να καλύψει μεθοδικά, διαλεκτικά, τις ανάγκες τους για σωστή μάθηση.

Τότε, με συνεργάτη και βοηθό της την εκπαιδευτική ομάδα που αποτελούνταν από τις συνεξόριστες καθηγήτριες: Λίζα Κόττου, φιλόλογο, μετεκπαιδευμένη σε Παρίσι και Βερολίνο με υποτροφία του κράτους. Την Ελένη Γαρίδη, φιλόλογο. Την Ελένη Ιατροπούλου, φιλόλογο. Την Αννα Νικολακοπούλου, μαθηματικό και την Κατίνα Μαμμέλη, δασκάλα, βετεράνο λαϊκή αγωνίστρια καιάλλες, όλες μακαρίτισσες σήμερα, καταρτίστηκε το "Μ.Π." του στρατοπέδου και συντελέστηκε εκείνη η ειρηνική έκρηξη της μάθησης. Η πνευματική αναγέννηση του στρατοπέδου. Και το Τρίκκερι μεταβλήθηκε σ' ένα απέραντο "κρυφό σχολειό". Κι οι εξόριστες, νέες, ηλικιωμένες και γερόντισσες μεταμορφώθηκαν σε μαθήτριες!

Οι γέρικες ελιές, τα πλατώματα, τα ξέφωτα γίνανε τόποι διδασκαλίας και γνώσης. Οι 52 εκπαιδευτικοί μας, καθηγήτριες και δασκάλες δούλευαν πυρετικά να φωτίσουν τούτον το διψασμένο για μάθηση λαό! Με αποτέλεσμα:

230 αναλφάβητες να γνωριστούν με την Αλφα - Βήτα και να κατακτήσουν την ανάγνωση και γραφή.

380 αγράμματες να προκόψουνε στην ανάγνωση, γραφή, αριθμητική και τη γραμματική.

470 εξόριστες, που είχαν εγκαταλείψει το δημοτικό σχολείο στις τελευταίες τάξεις του, να διδαχτούν τ' αντίστοιχα μαθήματα και ν' αποφοιτήσουν από το "κρυφό σχολειό" με άριστες επιδόσεις. Οι 80 μαθήτριες, που είχαν αρπαχτεί από ταγΓυμνασιακά θρανία για την εξορία να διδαχθούν από τις καθηγήτριες τ' αντίστοιχα μαθήματα κάθε τάξης και να ολοκληρώσουν τις γυμνασιακές σπουδές τους, με καθολική επιτυχία. Και οι 15 απόφοιτες γυμνασίου να προετοιμαστούν για τις εισαγωγικές εξετάσεις στο Πανεπιστήμιο και τις ανώτερες σχολές. Δασκάλες ξένων γλωσσών παράδιδαν στις ενδιαφερόμενες Γαλλικά, Αγγλικά και Γερμανικά.

Υπάλληλοι της τράπεζας δίδασκαν λογιστικά.

Παράλληλα μ' αυτή τη γενική πνευματική αναγέννηση, που είχε κατακτήσει όλες τις εξόριστες, η Ρόζα Ιμβριώτη η παιδαγωγός μας, με βοηθό και συνεργάτη της την εκπαιδευτική ομάδα που αναφέραμε, ύστερα από συλλογική μελέτη ετοίμασαν και παρουσίασαν στις συνεξόριστές τους εκείνα τα αξέχαστα "εκλαϊκευμένα μαθήματα Γενικής Ιστορίας και Γεωγραφίας". Τα διαφωτιστικά αυτά μαθήματα μεταδόθηκαν στις συναγωνίστριές τους με μορφή διαλέξεων, από τις δασκάλες. Συγκεντρώνονταν, δηλαδή, σε μια σκηνή 40 εξόριστες και μια δασκάλα μετέδιδε το μάθημα - διάλεξη. Επακολουθούσε συζήτηση, ακούονταν απορίες και δίνονταν οι κατάλληλες επεξηγήσεις.

Τούτα τα εκλαϊκευμένα και τόσο διαφωτιστικά μαθήματα αγαπήθηκαν πάρα πολύ από τις εξόριστες και τα παρακολουθούσαν μ' εξαιρετικό ενδιαφέρον. Οι πολύπαθες αγρότισσες, "η αρετή της γης", αυτές οι αδικημένες δουλεύτρες που όλη τη ζωή τους βοηθούσαν με το μόχθο τους την εθνική οικονομία. Χωρίς ποτέ να ενδιαφερθεί κανείς για τα δικά τους προβλήματα: αναλφαβητισμός, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη κλπ. Κι αυτές οι γυναίκες στις κρίσιμες ώρες της πατρίδας σήκωσαν το μεγαλύτερο βάρος του αγώνα.....

Οι νοικοκυρές, οι εργάτριες της φάμπρικάς και όλο το αδικημένο δυναμικό της χώρας, αναλφάβητες ίσαμε χτες όλες, ικανοποιούνταν τώρα με τούτα τα πρωτάκουστα μαθήματα - διαλέξεις! Παίρνανε απάντηση στις χρόνιες απορίες τους: Πώς γίνεται κι έχουμε μέρα και νύχτα; Πώς γίνεται κι έχουμε τις εποχές; Ποια η πηγή της ζωής; Ποια η προέλευση του ανθρώπου; Ποια η δύσκολη κι εξελιχτική πορεία του πάνω στη γη; Κι άλλα πολλά...

Τόση ήταν η δίψα, η έξαρση κι ανάταση των καταδιωγμένων αγωνιστριών για μάθηση που οι δασκάλες θαύμαζαν συγκινημένες: "Πούθ' έβγαινε μια τέτοια λεβεντιά"! Κι έδιναν τον καλύτερο εαυτό τους για να τις φωτίσουν. Κι εκείνες ρουφούσαν άπληστα το φως της γνώσης που τους προσφερόταν τόσο απλόχερα και με τόση αγάπη για πρώτη φορά στη βασανισμένη και πικρή ζωή τους. Και φοιτούσαν ανελλιπώς με χαρά κι ενδιαφέρον σε κείνη την παράνομη, υπαίθρια τρικκεριώτικη "λαϊκή Ακαδημία", το φως στο σκοτάδι του φασισμού. Κι αναγάλλιαζε η καρδιά τους, καθώς οραματίζονταν το ελπιδοφόρο αύριο: τον σοσιαλισμό! "Που, είτε το θέλουμε είτε δεν το θέλουμε, θα 'ρθει!", δήλωνε ο Γάλλος ποιητής Λουί Αραγκόν.

Μαζί του κι εμείς, φυσικά.

Ναταλία ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΥ

"Τρεις άνθρωποι έπαιξαν ιδιαίτερα σπουδαίο ρόλο στη ζωή μου", άρχισε την αφήγησή του ο Γκούσεφ. "Ο ένας ήταν ο Νίκος Μπελογιάννης. Η συνάντηση μαζί του υπήρξε ανεπανάληπτη, αλησμόνητη, έμεινε στην καρδιά και στη μνήμη. Ξέρετε, πέρασα όλον τον πόλεμο, τραυματίστηκα και μπορείτε να σκεφτείτε πόσες δοκιμασίες βίωσα. Δηλαδή θέλω να πω ότι είναι δύσκολο να με καταπλήξει κάτι. Ο Νίκος, όμως, με συγκλόνισε, με κατέπληξε. Δεν είχε καθόλου το αίσθημα του φόβου! Ηξερε ότι είναι μελλοθάνατος, αλλά ούτε στιγμή δεν κλονίστηκε, δεν έδειχνε ότι αισθάνεται άσχημα. Ηταν απολύτως ήρεμος".

- Πώς γνωριστήκατε με τον Μπελογιάννη, υπό ποιες συνθήκες; Πότε είχατε την πρώτη συνάντηση;

- "Μετά την αποφοίτηση από τη Στρατιωτική - Διπλωματική Ακαδημία εργαζόμουν ως ανταποκριτής του ΤΑΣΣ στην Ελλάδα και έζησα πολλά χρόνια σ' αυτή τη χώρα, όπου και τώρα έχω πολλούς φίλους. Φυσικά, άκουσα για τον Μπελογιάννη και γνώριζα έργα του πριν ακόμα από τη μετάβασή μου στην Ελλάδα. Μου ήταν προσφιλής, διότι, όπως και γω, ήταν δημοσιογράφος και επίσης πάλεψε με το όπλο στο χέρι κατά των χιτλερικών κατακτητών. Στο λαϊκοαπελευθερωτικό πόλεμο του ελληνικού λαού ενάντια στη φασιστική Γερμανία ο Νίκος ήταν επίτροπος μεραρχίας και αρχηγός του τμήματος επιχειρήσεων του επιτελείου του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας. Ηξερα ότι τον αποκαλούσαν για την παλικαριά του "Αετό" και "Αλμπατρος". Υπήρξε πράγματι ένας γενναίος που καμιά θύελλα δεν τον τρόμαζε και δεν μπορούσε να τον σταματήσει. Οπλο του ήταν η λόγχη και η πένα, όπως και το δικό μου. Κι ενώ δεν τον είχα ποτέ συναντήσει, τον θεωρούσα κιόλας αδελφό μου.

Φτάνοντας στην Αθήνα, διάβασα ορισμένες μελέτες του, όπως "Ιστορία της νεοελληνικής ιστορίας", "Οικονομική ανάπτυξη της Ελλάδας", μερικά δοκίμια πάνω σε στρατιωτικά - θεωρητικά προβλήματα και με ενδιέφερε σαν άνθρωπος, σαν προσωπικότητα. Με κατέπληξε η δύναμη της διάνοιάς του, η ευρύτητα του ταλέντου και των ενδιαφερόντων του. Λες και βιαζόταν να ζήσει, λες και ήξερε ότι ο δρόμος του είναι σύντομος και έπρεπε να προφτάσει να κάνει όσο το δυνατόν περισσότερα. Φυσικά, ήθελα να συναντήσω τον Νίκο, αλλά πώς; Ηξερα ότι σαν μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ, ήρθε στην πατρίδα του για να οργανώσει την παράνομη δουλιά των κομμουνιστών. Το ΚΚΕ δρούσε στην παρανομία. Στη χώρα επικρατούσε μαύρη αντίδραση.

Προς το τέλος του Δεκέμβρη 1950, μου τηλεφώνησε, ως ανταποκριτή του ΤΑΣΣ, ένας άγνωστος άνθρωπος. "Συνελήφθη ο Μπελογιάννης! Κρατείται στην απομόνωση, στην Ασφάλεια. Συνελήφθη ο Μπελογιάννης! Ανακοινώστε το!",είπε ταραγμένος και αμέσως έκλεισε. Ηξερα ότι το τηλέφωνό μου παρακολουθείται, υποπτευόμουν ότι το τηλεφώνημα μπορεί να είναι και προβοκάτσια. Κοίταξα τις εφημερίδες, περίεργο, τίποτα όμως για το Νίκο. Πήρα ταξί και πήγα στο κεντρικό τηλεγραφείο και εκεί η κοπέλα, που απέστειλε τα τηλεγραφήματά μου στη Μόσχα, μου ψιθύρισε: "Συνελήφθησαν ο Νίκος Μπελογιάννης και η Ελλη Ιωαννίδου"! Κι όταν πήγα πεζός στην πόλη, είδα στους τοίχους των σπιτιών κολλημένες φωτογραφίες στις οποίες αναγραφόταν: "Ακρως επικίνδυνοι εγκληματίες". Αναφέρονταν τα ποσά αμοιβής για τη βοήθεια στη σύλληψή τους, αλλά ούτε λέξη για τη σύλληψή τους. Αφού πληροφορήθηκα από τις πηγές μου, πείστηκα ότι ο Νίκος και η Ελλη βρίσκονται πίσω από τα σίδερα. Με πικρό αίσθημα την ίδια μέρα έγραψα στο ΤΑΣΣ γι' αυτό το τρομερό κακό: Στις 20 Δεκέμβρη συνελήφθη το μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ Νίκος Μπελογιάννης, στις 27 Δεκέμβρη, η σύζυγός του, φίλη, συναγωνίστρια, δημοσιογράφος Ελλη Ιωαννίδου. Υστερα απ' αυτό η είδηση έκανε το γύρο του κόσμου".

"Η ανάκριση διήρκησε ολόκληρο χρόνο. Μια μέρα, λίγο πριν από τη δίκη στη σύνταξη μιας δεξιάς εφημερίδας της Αθήνας ένας γνωστός μου δημοσιογράφος μου είπε ότι έχει γράμμα του Μπελογιάννη από τη φυλακή, αλλά καμία ελληνική εφημερίδα δεν το δημοσιεύει και με παρακάλεσε να πάρω αυτό το γράμμα. Φυσικά, φοβόμουν την προβοκάτσια. Μήπως είναι πράγματι γράμμα του Νίκου; Προφανώς, πολύ σοβαροί λόγοι τον ώθησαν να κάνει αυτήν την άκρως επικίνδυνη ενέργεια. Πήρα το γράμμα. Είχε ημερομηνία 17 Οκτώβρη 1951. Το υπέγραφαν οι κρατούμενοι: Ν. Μπελογιάννης, η υπάλληλος Α. Μανιάτου, οι συνδικαλιστές Γ. Ποδαράς, Στ. Γραμμένος, οι δημοσιογράφοι Στ. Δρομάζος και Ελλη Ιωαννίδου, ο δάσκαλος Κ. Νικολακόπουλος. Αυτά που έγραφαν οι πολιτικοί κρατούμενοι ήταν τρομακτικά. Κατάλαβα ότι δεν πρέπει να χάσω ούτε λεπτό. Την ίδια μέρα προώθησα το γράμμα στη Μόσχα. Στις 15 Νοέμβρη 1951 ο επικεφαλής της αντιπροσωπείας της ΕΣΣΔ στην 6η Σύνοδο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, Βισίνσκι, παρέδωσε το γράμμα των Ελλήνων πολιτικών κρατουμένων στον πρόεδρο της Γενικής Συνέλευσης κ. Νερβό. Υστερα από τρεις μέρες το γράμμα δημοσιεύτηκε στην "Πράβντα"".

- Τι έγραφαν ο Νίκος Μπελογιάννης και οι σύντροφοί του;

- "Για τα βασανιστήρια και τους χλευασμούς των πολιτικών κρατουμένων στην Ασφάλεια, από τα οποία ορισμένοι τρελάθηκαν ή υπέστησαν νευρικούς κλονισμούς. Αναφέρονταν ονόματα. Μεταξύ τους και η νεαρή Λία Φλοτία, την οποία βασάνισαν άγρια με ηλεκτρικό ρεύμα, ένας από τους δημίους πάτησε "λάθος" κουμπί και η κοπέλα πέθανε. Στην επίσημη ανακοίνωση του υπουργείου Εσωτερικών ο θάνατός της αναφερόταν ως αυτοκτονία: η Φλοτία είχε τάχα "δώσει σημαντικές καταθέσεις κατά των εγκληματιών, κατά του κράτους", δηλαδή κατά του Νίκου και των συντρόφων του και έχοντας τύψεις συνείδησης, μετά την ανάκριση πήδηξε από το παράθυρο του τρίτου ορόφου της Ασφάλειας. Επρόκειτο για τερατώδες ψέμα! Η νεαρή Ελληνίδα πατριώτισσα άντεξε στα απάνθρωπα βασανιστήρια, χωρίς να βγάλει λέξη.

Θέλω να πω, όμως, ότι ο Νίκος και στη φυλακή παρέμεινε δημοσιογράφος. Δεν ξέρω πώς, αλλά κι εκεί έκανε τις έρευνές του. Το γράμμα πληροφορούσε ότι τα κελιά των κρατουμένων επισκέφτηκαν ο διευθυντής του τμήματος της Ασφάλειας για την καταπολέμηση του κομμουνισμού, Κρονδρής, ο πρώην γενικός εισαγγελέας των εκτάκτων στρατοδικείων, ηγετικό στέλεχος του ΙΔΕΑ, που απέβλεπε στην εγκαθίδρυση δικτατορίας στην Ελλάδα, Στασινόπουλος, και ο Ρόμπερτ Ντρίσκολ ή Μπομπς, υπάλληλος της πρεσβείας των ΗΠΑ, καθώς και ο αρχηγός της Γενικής Ασφάλειας για τη δίωξη και εξόντωση των δημοκρατών πολιτών, σπιούνος και δήμιος στο επάγγελμα. Στο γράμμα τους οι πολιτικοί κρατούμενοι απαιτούσαν: "Το έκτακτο Στρατοδικείο, αν πράγματι είναι δικαστήριο και όχι τμήμα της Ασφάλειας, πρέπει να εξαιρέσει τον Αμερικανό Ρόμπερτ Ντρίσκολ και τον Ελληνα βοηθό του, χιτλερικό δήμιο". Εξυπακούεται ότι καμιά εφημερίδα δεν μπορούσε να δημοσιεύσει ένα τέτοιο γράμμα".

- Συνάγεται ότι χάρη σε σας, ο κόσμος άκουσε τη φωνή του Νίκου από τα μπουντρούμια τις ελληνικής Ασφάλειας, δε ρωτώ, μάλλον, διαπιστώνω...

- "Μα ήμουν ο μοναδικός Σοβιετικός δημοσιογράφος σ' αυτή τη χώρα και είχα την υποχρέωση να κάνω το καθήκον μου!", λέει σχεδόν θυμωμένα ο Γκούσεφ. "Εμείς, οι κομμουνιστές ξέραμε και ξέρουμε τι θα πει ανθρώπινη αλληλεγγύη. Είδα, όμως, τον Νίκο αργότερα, στη δίκη πλέον. Την πρώτη μέρα της δίκης πήγα στο δικαστήριο της οδού "Σανταρόζα", ως ανταποκριτής του ΤΑΣΣ. Στο διάλειμμα της συνεδρίασης του δικαστηρίου τον πλησίασα και παρουσιάστηκα".

- Και πώς έτσι απλώς, στα ίσια τον πλησιάσατε και σας επέτρεψαν να μιλήσετε μαζί του;

- "Μα, φυσικά, εκεί υπήρχε "δημοκρατία"!", είπε ειρωνικά Ο Γκούσεφ. "Στο εδώλιο των κατηγορούμενων δεν ήταν όμως μόνο ο Μπελογιάννης, επρόκειτο για τη "δίκη των 93" και για τους ανταποκριτές "οργάνωσαν" συνάντηση μαζί τους. Στα διαλείμματα, όμως, προσπαθούσα να βρίσκομαι κοντά στο Νίκο και λέγαμε τον πόνο μας, κουβεντιάζοντας. Με ενδιέφερε σαν άνθρωπος που δε γνωρίζει το φόβο".

- Και πώς το νιώσατε αυτό; διακόπτω τις αναμνήσεις του Γκούσεφ, ο οποίος ξαφνικά χαμογέλασε...

Ε, αυτά είναι διαφορετικά πράγματα, είπα

- "Κάθε άλλο! Είναι από την ίδια περιοχή", επέμεινε ο Γκούσεφ.

- Την αγάπη τη νιώθεις μες την καρδιά, αντιτείνω εγώ...

- "Ακριβώς, με την καρδιά! Την ανθρώπινη ουσία του Νίκου την ένιωσα με την καρδιά, από την πρώτη συνάντηση. Θυμάμαι, κρατούσε στα χέρια φύλλα χαρτιού, στυλό κι ένα βιβλίο με γαλάζια εξώφυλλα. "Μπάιρον", μου εξήγησε ο Νίκος, πιάνοντας το βλέμμα μου, και ομολόγησε ότι το τρομερότερο βάσανο ήταν γι' αυτόν στην απομόνωση, κλεισμένος επί πολλούς μήνες, η έλλειψη βιβλίων και εφημερίδων. Μου είπε ακόμα ότι δε ζήλεψε ποτέ κανέναν, εκτός, μάλλον από τον Μπάιρον κι ότι θέλει να γράψει κάποτε γι' αυτόν. Και χαμογέλασε.

Αχ, τι θαυμάσιο χαμόγελο είχε ο Νίκος!

Μετά διάβασε στίχους του Μπάιρον. Συγκράτησα τον τελευταίο στίχο: "Και ο θάνατος σε νίκη να μετατραπεί...". Τώρα σκέφτομαι ότι και ο Νίκος ήθελε ο θάνατός του να μην είναι ήττα, αλλά νίκη. Κι έτσι ήταν. Γι' αυτό κάθε φορά που σκέφτομαι τον Νίκο, θυμούμαι τους στίχους του Πούσκιν: "Ελληνίδα πιστή! Μην κλαις, έπεσε σαν ήρωας! Το βόλι του εχθρού βρήκε την καρδιά του..." Λες και για εκατό χρόνια μπροστά ο μεγάλος ποιητής της Ρωσίας προέβλεψε την τύχη του γιου της Ελλάδας...

Ο Γκούσεφ σιώπησε, προφανώς, προσπαθώντας να συνέλθει από τη βαθιά συγκίνηση. Υστερα από λίγο τον παρακάλεσα να διευκρινίσει:

- Ποια ήταν η κατηγορία εναντίον του Μπελογιάννη και των συντρόφων του στην "υπόθεση των 93";

- "Το ότι ήταν κομμουνιστές. Ευθύς εξαρχής ήταν σαφές ότι πρόκειται, φυσικά, για πολιτική δίκη. Τους ζητούσαν να απαρνηθούν τις πολιτικές πεποιθήσεις τους, να υπογράψουν δήλωση. Να τι είπε σχετικά μ' αυτό ο Μπελογιάννης, σε μια από τις συνεδριάσεις του δικαστηρίου: "Αν θα υπέγραφα δήλωση, θα με αθωώνατε. Αλλά η ζωή μου είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το Κομμουνιστικό Κόμμα. Θα μπορούσα να ζω άνετα, προτίμησα όμως μια ζωή γεμάτη στερήσεις και κινδύνους. Δεκάδες φορές χρειάστηκε να επιλέξω ανάμεσα στη ζωή και το θάνατο. Να ζω, προδίδοντας τις πεποιθήσεις μου ή να πεθάνω, μένοντας πιστός σ' αυτές. Προτίμησα πάντα το δεύτερο δρόμο. Σήμερα τον επιλέγω και πάλι",διάβασε ο Γκούσεφ από τις σημειώσεις του. "Ξέρετε, ο Νίκος είπε στη δίκη ότι ο Ρόμπερτ Ντρίσκολ του πρότεινε να συνεργαστεί με την αμερικανική κατασκοπεία, ενώ ο Αμερικανός διπλωμάτης Ανλούλτς τον είχε συμβουλέψει να δημιουργήσει "νέο" ΚΚΕ, δηλαδή ένα ψεύτικο κόμμα, το οποίο θα δυσφήμιζε την κομμουνιστική ιδέα και σε αντάλλαγμα του υπόσχονταν υπουργική θέση. Δεν μπόρεσαν να τον λυγίσουν, γι' αυτό και αποφάσισαν να τον εξαγοράσουν. Ο Μπελογιάννης όμως ήταν και παρέμεινε πραγματικός κομμουνιστής... Στη δίκη υπερασπίστηκε την πολιτική γραμμή του ΚΚΕ, τονίζοντας ότι είναι το κόμμα των γνήσιων πατριωτών, οι οποίοι προασπίζονται τα συμφέροντα της χώρας τους και όχι κόμμα της προδοσίας, όπως προσπαθούν να το παρουσιάσουν. Και είπε ακόμα ότι οι Ελληνες κομμουνιστές κέρδισαν την αγάπη και το σεβασμό του λαού με το αίμα τους, με την πάλη τους κατά των Ιταλών και Γερμανών φασιστών στους κάμπους και τα βουνά της Ελλάδας. Κι έπειτα το αίτημα για ψωμί, ειρήνη, δημοκρατία είναι εγκληματικό;

Ο Μπελογιάννης δεν έκρυβε τις απόψεις του. Σ' ένα διάλειμμα είπε στους δημοσιογράφους: "Ναι, κηρύττω τον κομμουνισμό. Στον κόσμο εκτιμώ περισσότερο την ανθρώπινη εντιμότητα. Οταν συναντώ έναν έντιμο άνθρωπο, υποκλίνομαι μπροστά του. Κι αν επιπλέον είναι έξυπνος, ταλαντούχος, τολμηρός και δραστήριος, τον θαυμάζω. Η εντιμότητα είναι όμως υπεράνω όλων. Χωρίς αυτή όλα τ' άλλα είναι επικίνδυνα. Ο Λένιν ήταν πρώτ' απ' όλα έντιμος άνθρωπος. Προσπαθώ να τον μιμηθώ".

- Είπατε ότι ο Νίκος σας κατέπληξε με το ότι δε γνώριζε το φόβο. Προσωπικά το διαπιστώσατε ή βασίζεστε σε ξένες μαρτυρίες;

- "Οταν ανακοινώνουν σ' έναν άνθρωπο τη θανατική καταδίκη και αυτός χαμογελάει, και ούτε ένα νεύρο δεν κουνήθηκε στο πρόσωπό του, δε δείχνει άραγε την ηθική δύναμή του; Είναι αλήθεια ότι ένας δημοσιογράφος διανοήθηκε να γράψει: "Παίζει θέατρο". Θα ήθελα να 'ξερα τι λέει σήμερα... θυμάμαι τη στιγμή της έκδοσης της απόφασης. Η συνεδρίαση κράτησε έως αργά τη νύχτα. Η απόφαση διαβάστηκε στις 16 Νοέμβρη 1951 στις 3 η ώρα το πρωί και σήμαινε μια νέα μέρα για τον Νίκο Μπελογιάννη. Για την Ελλη Ιωαννίδου και άλλους δέκα συντρόφους άρχισε με τραγική νότα: καταδικάστηκαν σε θάνατο... Ο Νίκος χαμογελούσε. Απλώς φωτίστηκε με το θαυμάσιο χαμόγελό του. Πολλά χρόνια αργότερα διάβασα τους στίχους του εξαίρετου Ελληνα ποιητή Γιάννη Ρίτσου, αφιερωμένους στον Μπελογιάννη: "Με το χαμόγελό του φώτισε όλον τον κόσμο. Για να μη σκεπάσει η νύχτα τη γη"...

Οταν διάβασαν την απόφαση, η μητέρα του Νίκου, Βασιλική Μπελογιάννη λιποθύμησε. Και μέχρι αυτή τη στιγμή είχε περάσει πολλά στη ζωή της: ο σύζυγος και η μεγαλύτερη κόρη την περίοδο της γερμανικής κατοχής στην Ελλάδα πέθαναν στα φασιστικά μπουντρούμια, η μικρότερη κόρη πέθανε την ίδια περίοδο. Και, να τώρα, της παίρνουν τον τελευταίο γιο... Εσπευσα να βοηθήσω δυο γυναίκες να τη βγάλουμε έξω. Οταν επέστρεψα στην αίθουσα, έβαζαν χειροπέδες σε όλους τους μελλοθάνατους. Με δυσκολία κατόρθωσα να τον πλησιάσω. Με ρώτησε για τη μητέρα του, προσπάθησα να τον καθησυχάσω κάπως. Μου ψιθύρισε: "Ευχαριστώ".

Αλλά και τότε κατορθώσαμε, ωστόσο, να υπερασπιστούμε τον Νίκο. Το γράμμα των Ελλήνων πολιτικών κρατουμένων, που είχα στείλει στη Μόσχα και κοινοποιήθηκε από τον εκπρόσωπο της ΕΣΣΔ στον ΟΗΕ, ξεσήκωσε πράγματι όλους τους τίμιους ανθρώπους του πλανήτη. Ο γνωστός διπλωμάτης μας Α. Γ. Μάλικ μαζί με τους εκπροσώπους της ΣΣΔ Ουκρανίας και ΣΣΔ Λευκορωσίας ζήτησαν από την Ειδική Πολιτική Επιτροπή του ΟΗΕ να σταματήσει η τρομοκρατία εναντίον των Ελλήνων δημοκρατών και την ακύρωση της θανατικής ποινής κατά των πατριωτών. Το αίτημα υποστήριξαν οι εκπρόσωποι των χωρών της Λαϊκής Δημοκρατίας και της Λατινικής Αμερικής. Και τότε ο εκπρόσωπος της Ελλάδας στον ΟΗΕ κ. Κύρου διαβεβαίωσε πως "κανείς από τους καταδικασμένους στην υπόθεση Μπελογιάννη δε θα εκτελεστεί". Πράγματι, οι κρατούμενοι μεταφέρθηκαν στη φυλακή στην Κέρκυρα, πραγματικό στρατόπεδο συγκέντρωσης".

- Οι αρχές δηλαδή αθέτησαν το λόγο τους; Και όμως έγινε η εκτέλεση!

- "Οργάνωσαν δεύτερη δίκη, τη "δίκη των 29". Ολα επαναλήφθηκαν από την αρχή. Οι ίδιες κατασκευασμένες κατηγορίες για κατασκοπεία υπέρ κάποιας "μεγάλης δύναμης" (εννοώντας την ΕΣΣΔ) και οι συνεχείς παραβιάσεις των δημοκρατικών αρχών. Και εδώ θα ήθελα να αναφερθώ ειδικότερα στην Ελλη Ιωαννίδου, σύζυγο και συναγωνίστρια του Μπελογιάννη. Δυο φορές καταδικάστηκε σε θάνατο, την τελευταία φορά οι Ελληνες "ανθρωπιστές" μετέτρεψαν σε ισόβια τη θανατική καταδίκη. Υπέμεινε τα πάντα. Ωραία, λεπτή, με γυναικεία χάρη και ατσάλινο χαρακτήρα! Το ίδιο γενναία, όπως και ο Νίκος. Και ταλαντούχα. Τα γράμματα από τη φυλακή και τα ποιήματά της ξεσήκωναν τον κόσμο στον αγώνα για δημοκρατική Ελλάδα, για τα δικαιώματα των εργαζομένων. Στην ώρα της απολογίας της στη δίκη την έπιασαν οι πόνοι της γέννας, αλλά τελείωσε την απολογία της και μόνο τότε επέτρεψε να την πάνε στη φυλακή. Στο κελί της φυλακής και όχι σε θάλαμο του νοσοκομείου γεννήθηκε ο γιος του Νίκου και της Ελλης. Αναπολώντας αυτές τις τραγικές μέρες, δεν μπορώ να μη σκεφτώ την πολύ δυνατή αγάπη και αμοιβαία αφοσίωσή τους. Πόση γενναιότητα χρειάστηκε η Ελλη να αντέξει την εκτέλεση του Νίκου και κατόπιν πολλά άλλα χρόνια φυλακή.

Πολλά από κείνα τα γεγονότα μου είναι ασαφή μέχρι τώρα, αλλά, προστρέχοντας στο παρελθόν, νιώθω ένα αίσθημα ικανοποίησης που τότε κατόρθωσα να σώσω 20 άτομα. Φυσικά, όχι προσωπικά, αλλά συνέβαλα κι εγώ. Το γράμμα του Νίκου και των συντρόφων του, που είχα στείλει στη Μόσχα και η Σοβιετική Ενωση το γνωστοποίησε στον ΟΗΕ, υπήρξε ένα είδος εκπυρσοκροτητή. Εκατομμύρια Σοβιετικοί πολίτες, οι τίμιοι άνθρωποι της Γης απαίτησαν την ακύρωση της θανατικής εκτέλεσης και την απελευθέρωση των Ελλήνων κομμουνιστών και πατριωτών και οι αρχές έκαναν μερικές υποχωρήσεις".

- Πιθανόν, όλα αυτά τα χρόνια νοερά σας ευχαριστούν οι άνθρωποι που σώσατε, σας ευγνωμονούν, χωρίς, μάλιστα να ξέρουν για τη συμβολή σας στη σωτηρία τους.

- "Υγεία να έχουν".

- Ξέρετε τα ονόματά τους;

- "Φυσικά, έχω σημειώσει τα ονόματά τους. Τους θυμάμαι και τους αγαπώ όλους. Και ο Νίκος είναι πάντα μαζί μου. Δε θα πιστέψετε, αλλά όλα αυτά τα 45 χρόνια από την ημέρα του θανάτου του, όπου κι αν έζησα, στο γραφείο μου υπάρχει η φωτογραφία του. Θυμάμαι τα πάντα που λέγε, κάθε λέξη! Μια μέρα μου μίλησε ρωσικά και απόρησα που χρησιμοποιεί πολλές εκκλησιαστικές - σλαβικές λέξεις. Μου εξήγησε ότι μάθαινε ρωσικά στη φυλακή από το "Ευαγγέλιο". Και επιπλέον, μου φαίνεται ότι δεν είχε καθόλου δέρμα, τόσο ευαίσθητος ήταν στον ξένο πόνο. Αντιλαμβανόταν και τη "σκιά" της δυστυχίας".

- Νικολάι Νικολάγεβιτς, άκουσα ότι και για σας, τον κομμουνιστή, τον "κόκκινο δημοσιογράφο", πολίτη της ΕΣΣΔ, ήταν αρκετά επικίνδυνα να εργαστείτε στις συνθήκες του τότε καθεστώτος στην Ελλάδα. Είναι έτσι ή όχι;

- "Ναι, δεν το κρύβω. Πριν από τη "δίκη των 29" άρχισε ένα πραγματικό κυνηγητό. Δεν ξέρω, αν υπάρχουν τώρα οι εφημερίδες "Εθνος", "Βραδυνή", "Ακρόπολις", "Εμπρός", "Καθημερινή", τότε ελέγχονταν από το Γενικό Επιτελείο και την Ασφάλεια, γενικά, τους "μαύρους συνταγματάρχες". Αυτές, λοιπόν, ζητούσαν να μου δέσουν τα μάτια, να με βάλουν σε σακί και "να με στείλουν στον κομμουνιστικό παράδεισο". Και την ημέρα έναρξης της δίκης στις πρώτες σελίδες των εφημερίδων με τίτλο "Η δίκη κατά των κουμουνιστών πρακτόρων", δίπλα στη φωτογραφία του Νίκου και των συντρόφων του υπήρχε και η δική μου. Εγώ, φυσικά, τα είχα χάσει. Και φανταστείτε, όταν με είδε ο Νίκος, κοίταξε τις εφημερίδες και κούνησε το κεφάλι. Τον πλησίασα και μου είπε τα λόγια που δε θα ξεχάσω ποτέ: "Μη φοβάσαι, δεν είναι αυτό το πιο τρομερό στη ζωή" και μετά χαμογέλασε. Κι όσες φορές αργότερα έβρισκα τον μπελά μου, επαναλάβαινα αυτά τα λόγια, λες και με συνόδευαν σε όλη την υπόλοιπη ζωή μου. Ναι, ήξερε να δίνει κουράγιο και να στηρίζει τον άνθρωπο. Στον ίδιο δυο φορές διάβασαν τη θανατική καταδίκη. Δυο φορές! Τη δεύτερη φορά μόνο δυο λέξεις του είπα: "Οτι θα μπορέσει να γίνει..." Τελείωσα τα υπόλοιπα με χειρονομίες. Οι Ελληνες μπορούν να συνεννοηθούμε με χειρονομίες. Εμαθα κι εγώ αυτή τη γλώσσα απ' αυτούς. Ο Νίκος τα κατάλαβε όλα. Και ξεκινήσαμε πάλι τον αγώνα για τη σωτηρία του. Ξεφυλλίστε τις εφημερίδες της εποχής εκείνης και θα πειστείτε ότι όλος ο κόσμος είχε ξεσηκωθεί κατά της άδικης καταδίκης του από το Στρατοδικείο. Θυμάμαι το τηλεγράφημα της Λεμπλόν Ζολά, εγγονής του Ζολά: "Είναι προσβολή για την ανθρώπινη συνείδηση. Ζητάμε να αναβληθεί η εκτέλεση του Μπελογιάννη και των συντρόφων του, επανεξετάστε την υπόθεση".Εκατοντάδες τέτοια τηλεγραφήματα διαμαρτυρίας στέλνονταν. Και η νίκη της δικαιοσύνης, φαίνεται, ήταν κοντά, αλλά, νάτος, στην Αθήνα έφτασε ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Αϊζενχάουερ και ζήτησε το κεφάλι του Μπελογιάννη, είτε...

- Πέστε μου, όμως, γιατί ο Πρόεδρος των ΗΠΑ "πίεζε" τους κυβερνώντες της Ελλάδας και ζήτησε την εκτέλεση του Μπελογιάννη; Δε μεγαλοποείτε το ρόλο του σ' αυτή την υπόθεση;

- "Καθόλου! Είμαι πεπεισμένος ότι οι ΗΠΑ, που τότε ακριβώς διεξήγαγαν πόλεμο στην Κορέα, που είχε προκαλέσει την οργή της παγκόσμιας κοινής γνώμης, χρειάζονταν έναν παραπλανητικό ελιγμό. Οι εταίροι στο ΝΑΤΟ δεν έστελναν και τόσο πρόθυμα στρατεύματά τους στην Κορέα και έδιναν να καταλάβουν ότι δε σκοπεύουν να "χαϊδολογούν" τους "ανυπάκοους". Δεύτερο, οι ΗΠΑ είχαν εξαπολύσει τον "ψυχρό πόλεμο" και ανέμιζαν με όλες τις δυνάμεις το φόβητρο του αντικομμουνισμού. Εγραφα τότε και είμαι πεπεισμένος και τώρα ότι με την εκτέλεση του Μπελογιάννη οι τοτινές αρχές της Ελλάδας και των ΗΠΑ προκάλεσαν την παγκόσμια κοινή γνώμη.

"Δολοφόνοι του Μπελογιάννη! Τα ονόματά σας καταριούνται όλοι οι έντιμοι άνθρωποι σε όλες τις γωνιές του κόσμου", έγραφα εκείνες τις μαύρες μέρες. Αργότερα μου διηγήθηκαν οι Ελληνες σύντροφοι ότι μια νύχτα στο Γουδί - όπου οι φασίστες εκτελούσαν τους πατριώτες της Ελλάδας - έφεραν τον Νίκο. Χαμογελούσε. Πρόλαβε να φωνάξει: "Ζήτω το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας!".Μου φαίνεται ότι ακούω μέχρι σήμερα την ηχώ εκείνων των τρομερών πυροβολισμών...

Ναντιέζντα ΓΚΑΡΙΦΟΥΛΙΝΑ

Ο συγγραφέας σήμερα Νικολάι Γκούσεφ,που τα τελευταία 30 χρόνια ζει στην πρωτεύουσα του Καζαχστάν, Αλμά Ατά, στη δεκαετία του '50 εργαζόταν ως ανταποκριτής του ΤΑΣΣ στην Ελλάδα και υπήρξε ο μοναδικός δημοσιογράφος, όχι μόνο της ΕΣΣΔ, αλλά και των χωρών της σοσιαλιστικής κοινότητας (τότε των χωρών της λαϊκής δημοκρατίας), που είχε την τύχη να παραβρεθεί στη δίκη εναντίον του μέλους της ΚΕ του ΚΚΕ, Νίκου Μπελογιάννη και να μιλήσει γι' αυτόν σε όλο τον κόσμο. Το 1974 στο Θέατρο του "Νεαρού Θεατή" της Αλμά Ατά παρουσιάστηκε το θεατρικό έργο του Ν. Γκούσεφ "Ο άνθρωπος με το άσπρο γαρίφαλο". Τέσσερα χρόνια αργότερα, το εκδοτικό "Καζαχστάν" κυκλοφόρησε τα απομνημονεύματα του Γκούσεφ με τίτλο "Εγκλημα στην Αθήνα".

Οι κατηγορούμενοι, στελέχη του ΚΚΕ, στο στρατοδικείο για την υπόθεση των ασυρμάτων. Δεύτερος από αριστερά ο Ν. Μπελογιάννης

Σκίτσο της Ρόζας Ιμβριώτη από την Κατερίνα Χαριάτη

Τρίκκερι 1951. Εκπαιδευτικές μαζί με την Ρόζα Ιμβριώτη

"Κρυφό Σχολειό", μια γκρούπα μαθήτριες. Ζωγράφισε η γλωσσομαθής Μάχη Κοντοπούλου, μαθητευόμενη τότε, της ζωγράφου Κατερίνας Χαριάτη