Με την εμφάνιση του πρώτου προλεταριακού πυρήνα στη χώρα μας - στη Σύρα το 1879 - τέθηκε σαν ένα από τα πρώτα και κύρια ζητήματα το θέμα του ωραρίου εργασίας.

Από την "Ιστορία του Ελληνικού Εργατικού Κινήματος στην Ελλάδα" του Γιάννη Κορδάτου πληροφορούμαστε ότι η πρώτη απόπειρα του πρώτου, ίσως, εργατικού σωματείου στη χώρα μας που ήταν ο "Αδελφικός σύνδεσμος ξυλουργών του Ναυπηγείου Σύρου", ήταν "να καταργήσουν το 12ωρο της δουλιάς που επικρατούσε τότες και να καθορίσουν ένα σταθερό όριο στο ανεβοκατέβασμα των μεροκάματων". Ετσι, ένα από τα βασικά άρθρα του καταστατικού του Συνδέσμου - το οποίο μάλιστα πήρε τον τύπο συμφωνητικού με συμβολαιογραφική πράξη - το άρθρο 20, κανόνιζε τις ώρες εργασίας (δεκάωρο) και το ποσό του μεροκάματου.

Το 1879 ξεσπάνε και οι πρώτες απεργίες στη Σύρο, με αφορμή τη μεγάλη νομισματική κρίση, όπου οι εργάτες - σύμφωνα με περιγραφές εφημερίδων της εποχής - δούλευαν για ένα κομμάτι ψωμί δεκατέσσερις και 15 ώρες την ημέρα.Οι εργάτες των ναυπηγείων και οι βυρσοδεψεργάτες ζητάνε να μειωθούν οι ώρες εργασίας και να καταργηθεί η δίωρη δουλιά της Κυριακής, που την έλεγαν "αγγαρεία", γιατί δεν πληρωνόταν.

Οι απεργίες εξαπλώνονται σαν "επιδημία", γράφει ο Γ. Κορδάτος. Οι τυπογράφοι της Αθήνας πριν ακόμα φτιάξουν σωματείο κήρυξαν απεργία (21 Ιούνη 1882) και την ίδια χρονιά αποφάσισαν να μη δουλεύουν την Κυριακή.

"Φωτιά" παίρνει και το Λαύριο,όπου οι σκλάβοι του Σερπιέρη δούλευαν 12 - 14 ώρες με μεροκάματο 2 - 3 δραχμές. Η κατάργηση της δουλιάς της Κυριακής και η μείωση των ωρών εργασίας, ήταν από τα κεντρικά αιτήματα πλάι στην αύξηση του μεροκάματου. Το 1906 σε μια από τις απεργίες τους οι μεταλλωρύχοι του Λαυρίου διατυπώνουν το αίτημα για οχτάωρο.

Η περίοδος 1908 - 1918 σημαδεύτηκε από μεγάλους απεργιακούς αγώνες σ' όλες τις πόλεις της χώρας. Στο Βόλο πρώτοι οργανώθηκαν σε σωματεία οι τυπογράφοι,οι καπνεργάτες και οι τσιγαράδες που δούλευαν πάνω από 12 ώρες την ημέρα. Το 1909 το Εργατικό Κέντρο Βόλου ζητά "να λιγοστέψουν οι ώρες δουλιάς". Δηλαδή, η δουλιά να αρχίζει από την ανατολή του ήλιου και να τελειώνει με τη δύση του με κανονικό διάλειμμα το μεσημέρι. Το 1911 ξεσπά μεγάλη παγκαπνεργατική απεργία και οι καπνεργάτες τώρα ζητάνε 8ωρο.

Το Μάρτη του 1910 απεργούν οι ναυτοθερμαστές του Πειραιά για "ψωμί παραπανίσιο και να λιγοστέψουν οι ώρες δουλιάς".Ακολουθεί με τα ίδια αιτήματα η απεργία των τροχιοδρομικών...

Αλλες μεγάλες απεργίες που αναφέρονται αυτή την περίοδο και που έχουν στο επίκεντρό τους το αίτημα του 8ωρου είναι των γαιανθρακεργατών του Πειραιά, η γενική απεργία των τυπογράφων,η απεργία των εργατών του φωταερίου,των ηλεκτροτεχνιτών,των σιδηροδρομικών του "Λαρισαϊκού",τωνναυτεργατών,των τσιγαράδων της Θεσσαλονίκης,των ραφτεργατών της Αθήνας και άλλες.

Το 1919 κυρώνεται η πρώτη Διεθνής Σύμβαση Εργασίας στη Διεθνή Διάσκεψη Εργασίας στην Ουάσιγκτον, που καθορίζει το ωράριο εργασίας σε 8 ώρες την ημέρα στις βιομηχανικές και βιοτεχνικές επιχειρήσεις, τα μεταλλεία, τα ορυχεία και τις μεταφορές.

Ενα χρόνο αργότερα, το 1920,στην Ελλάδα ψηφίζεται ο νόμος 2269/20, ο ο οποίος κυρώνει την πιο πάνω ΔΣΕ και αναφέρει: "Γενικώς το νόμιμο ωράριο των μισθωτών είναι οκτώ (8) ώρες ημερησίας εργασίας και σαράντα οκτώ (48) εβδομαδιαίας εργασίας".

Το 1932 με το ΠΔ 8/13/4/32 ορίζεται το ωράριο εργασίας του υπαλληλικού προσωπικού και των ανωνύμων εταιριών, των τραπεζών και των γραφείων γενικώς στις 8 ώρες ημερησίως.Με το μεταγενέστερο Α. Ν 547/37 ορίζεται σε επτάωρο το ωράριο ημερήσιας εργασίας για το υπαλληλικό προσωπικό των ανωνύμων εταιριών και των τραπεζών...

Αμέσως μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο καθιερώνεται η εργασία των 40 ωρών για τους εργαζόμενους στο δημόσιο...

Η αργία της Κυριακής κατοχυρώθηκε το 1914.

Από τότε μέχρι σήμερα χρειάστηκαν πολλοί και συνεχείς αγώνες, όχι χωρίς πισωγυρίσματα, για να τηρηθούν τα όσα η νομοθεσία προέβλεπε ή για να μειωθούν παραπέρα οι ώρες εργασίας γενικά ή σε ορισμένους κλάδους. Ξεχωρίζουν από την περίοδο της χούντας ακόμα οι αγώνες στο χώρο του εμπορίου κατά της αποδέσμευσης του ωραρίου λειτουργίας των καταστημάτων από τις ώρες εργασίας του προσωπικού. Αγώνες, που επί πολλά χρόνια απέδωσαν καρπούς, ματαίωσαν επιθέσεις, χωρίς ωστόσο να μπορέσουν να αποτρέψουν μέχρι τέλους τους σχεδιασμούς των "μεγάλων" του εμπορίου και των κυβερνήσεων της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ. Η μάχη για ανθρώπινο ωράριο σ' αυτό το χώρο, παραμένει - μαζί με την απόκρουση της μερικής απασχόλησης και του ωρομισθίου - κεντρικός στόχος.

Ξεχωρίζουν, επίσης, οι αγώνες των οικοδόμων για 7ωρο - πενθήμερο,πράγμα που τελικά επιβλήθηκε, παρότι ο αγώνας για τη διαφύλαξή του απαιτείται να είναι - και είναι - συνεχής. Οπως και οι αγώνες των εργατών τηςΖώνης για τον ίδιο στόχο...

Σήμερα το γενικό συμβατικό ωράριο που προκύπτει από τις συλλογικές συμβάσεις εργασίας, από διαιτητικές αποφάσεις ή Κανονισμούς Εργασίας είναι 40 ώρες τη βδομάδα.Νόμιμο είναι το ωράριο που καθορίζεται από το νόμο και αυτό ορίζεται στις 48 ώρες τη βδομάδα, ενώ για ορισμένες κατηγορίες εργαζομένων είναι 42.

Οι ώρες εργασίας πέραν του συμβατικού ωραρίου μέχρι τη συμπλήρωση του νόμιμου ωραρίου, δηλαδή από τις 40 τη βδομάδα έως τις 48 ωρών ή τις 42, λέγεται υπερεργασία και γι' αυτήν δεν απαιτείται να έχει ο εργοδότης άδεια του υπουργείου Εργασίας. Η αμοιβή για τις ώρες αυτές γίνεται με προσαύξηση 25%.

Από εκεί και πέρα αρχίζει η υπερωριακή απασχόληση,για την οποία απαιτείται άδεια από το υπουργείο Εργασίας και η οποία αμείβεται προσαυξημένα και κλιμακωτά, ανάλογα με τον αριθμό των υπερωριών.

Μ. Ε.

Ηταν Απρίλης του 1946, λίγο μετά από το ιστορικό 8ο Συνέδριο της ΓΣΕΕ,την περίτρανη νίκη του ΕΡΓΑΣ και την ανάδειξη στη θέση του γενικού γραμματέα της Συνομοσπονδίας του Μήτσου Παπαρήγα,μιας ιδιαίτερα σημαντικής φυσιογνωμίας του κομμουνιστικού και εργατικού κινήματος της χώρας μας.

Το όργιο τρομοκρατίας είχε επεκταθεί και στο συνδικαλιστικό κίνημα, με δολοφονίες εργατών, καταστροφές γραφείων συνδικάτων, συλλήψεις, ξυλοδαρμούς. Η ταξική ηγεσία της ΓΣΕΕ προσπαθεί να αντιμετωπίσει την κρατική τρομοκρατία, την κατοχή των αγγλικών στρατευμάτων, την ασύδοτη δράση των πάσης φύσεως φασιστικών οργανώσεων, ταυτόχρονα και παράλληλα με την πάλη για βελτίωση των μεροκάματων και της ζωής των εργαζομένων.

Εχει επίσης εκείνη η ηγεσία της ΓΣΕΕ να αντιμετωπίσει τους Μακρήδες του "συνδικαλισμού", τους πράκτορες της πλουτοκρατίας, τους πεμπτοφαλαγγίτες και διασπαστές του συνδικαλιστικού κινήματος, που στα κατοπινά πέτρινα χρόνια τοποθετήθηκαν στην ηγεσία του συνδικαλιστικού κινήματος, όταν οι αγωνιστές σάπιζαν στις φυλακές και στην εξορία.

Την ίδια αυτή χρονιά, το 1946, θα πραγματοποιηθεί στην Αθήνα μια από τις μεγαλύτερες πρωτομαγιάτικες συγκεντρώσεις, στην οποία 200 χιλιάδες εργαζόμενοι θα δηλώσουν αγωνιστικό "παρών"...

Στις 19 Απρίλη του 1946 γίνεται η 12η (έκτακτη) συνεδρίαση της διοίκησης της ΓΣΕΕ. Μέχρι τότε το θέμα του γιορτασμού της Πρωτομαγιάς έχει συζητηθεί αρκετές φορές και θα συζητηθεί και σε επόμενες συνεδριάσεις. Στη συγκεκριμένη συνεδρίαση όμως, το θέμα αυτό δε συζητήθηκε. Αυτό που προέκυψε ήταν μια καταγραφή τρόμου από όλη τη χώρα, με αφορμή τη δολοφονία του προέδρου του Εργατικού Κέντρου Νάουσας Γ. Βουτυρά.

Από τα πρακτικά εκείνης της συνεδρίασης διαβάζουμε: "Ο σ. Παπαρήγας μιλά για τη δολοφονία του σ. Βουτυρά, Προέδρου του Εργατικού Κέντρου της Νάουσας, αναφέρεται σε σειρά τρομοκρατικών γεγονότων ενάντια στα συνδικάτα και τους εργάτες, που δείχνουν μια ένταση της τρομοκρατικής επίθεσης των τρομοκρατικών στοιχείων και προπάντων των κρατικών οργάνων. Προτείνει να σταλεί τηλεγραφική διαμαρτυρία στην Ελληνική Κυβέρνηση, να καταγγελθούν όλα αυτά στην ΠΣΟ, στις πρεσβείες των συμμάχων χωρών και στα εργατικά συνδικάτα των ίδιων χωρών κ. λ. π.".

Ο Μήτσος Παπαρήγας προτείνει σχέδιο απόφασης για την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας, το οποίο εγκρίνεται και στο οποίο αναφέρεται:

"Η διοίκηση της ΓΣΕΕ (...) εξέτασε τις τηλεγραφικές διαμαρτυρίες που έστειλαν πολλά Εργατικά Κέντρα και σωματεία, για εμπρησμούς γραφείων συνδικαλιστικών οργανώσεων, συλλήψεις και δολοφονίες εργατικών στελεχών όπως είναι: 1) Η σύλληψη από τη Χωροφυλακή στις 21/3/46 του Προέδρου του Εργατικού Κέντρου Ξάνθης και του αντικαταστάτη του. 2) Η σύλληψη και κακοποίηση από αστυνομικά όργανα στις 31/3/46 του Προέδρου του σωματείου των Εργατών Χημικής Βιομηχανίας στον Πειραιά. 3) Η επιδρομή και το κάψιμο του οικήματος και των αρχείων του Σωματείου Αλιεργατών Αρτάκης στις 3/4/46 από όργανα της Χωροφυλακής. 4) Η σύλληψη και κακοποίηση εργατών και εργατικών στελεχών στην Κατερίνη Μακεδονίας από τρομοκράτες της ΒΕΝ στις 7 του Απρίλη. 5) Η επίθεση εναντίον εργατών και η δολοφονία ενός εργάτη στο Ηράκλειο Κρήτης στις 8/4/46 από τρομοκράτες φασίστες. 6) Η διάρρηξη και καταστροφή των γραφείων του Σωματείου Εργατών Χημικών Προϊόντων στον Πειραιά στις 12/4/46 και η κλοπή 60.000 δραχμών, από τρομοκράτες φασίστες σε συνεργασία με αστυνομικά όργανα. 7) Το σχίσιμο της σημαίας του Σωματείου Φορτοεκφορτωτών στο Μεσολόγγι από τρομοκράτες χίτες και η παρεμπόδιση των εργατικών σωματείων να συμμετάσχουν στην τελετή της Εθνικής Επετείου. 8) Η διάλυση της συνέλευσης του Εργατικού Κέντρου Αρτας, στις 14/4/46, από τη Χωροφυλακή και η σύλληψη του γραμματέα του Κέντρου. 9) Η δολοφονία από τρομοκράτες στις 17/4 του Προέδρου του Εργατικού Κέντρου Νάουσας σ. Γ. Βουτυρά και δεκάδες άλλες συλλήψεις και ξυλοδαρμοί"...

Λίγες μέρες αργότερα και αφού έχει πραγματοποιηθεί στην Αθήνα η μεγαλειώδης συγκέντρωση της Πρωτομαγιάς στο γήπεδο του Παναθηναϊκού, επιστρέφει από τη Θεσσαλονίκη ο κομμουνιστής Κώστας Θέος,μέλος της διοίκησης, ο οποίος είχε σταλεί σαν εκπρόσωπος της ΓΣΕΕ στην πρωτομαγιάτικη συγκέντρωση που έγινε εκεί. Παράλληλα επισκέπτεται μια σειρά από Εργατικά Κέντρα της Βόρειας Ελλάδας, καταγράφοντας προσωπικά τις συνέπειες της καταστροφικής δράσης κράτους και φασιστικών ομάδων.

Για τις πληροφορίες που αποκόμισε ενημερώνει τη διοίκηση της ΓΣΕΕ στην 18η συνεδρίασή της, στις 22 Μάη 1946. Από τα πρακτικά της συνεδρίασης διαβάζουμε: "Το λόγο παίρνει ο σ. Θέος. Εκθέτει την τραγική οικονομική κατάσταση των εργατών Β. Ελλάδος, που στη μεγάλη τους πλειοψηφία είναι άνεργοι. Η περιοδεία του είχε μεγάλη απόδοση και απήχηση στους εργάτες. Η Πρωτομαγιάτικη συγκέντρωση στη Θεσσαλονίκη είχε μεγάλη επιτυχία"...

Λίγο παρακάτω, ο Κ. Θέος περιγράφει: "Η τρομοκρατία, που ασκούν τα Σώματα Ασφαλείας και οι τρομοκρατικές φασιστικές οργανώσεις εναντίον των Συνδικάτων και Συνδικαλιστικών Στελεχών, έχει πάρει μια φοβερή έκταση και ένταση. Οικήματα Συνδικάτων λεηλατούνται και ισοπεδώνονται, όπως στο Στρατόνι, Πηλαία, Κιλκίς, Σωχό, Λαγκαδά κ. λ. π. Στελέχη των Συνδικάτων συλλαμβάνονται, βασανίζονται και δολοφονούνται, όπως ο Πρόεδρος του Εργατικού Κέντρου Νάουσας Γ. Βουτυράς. Τα γεγονότα αυτά τα εξακρίβωσαν και οι Αγγλοι βουλευτές. Εκτός από αυτή την ανοιχτή τρομοκρατία της βίας, τον τελευταίο καιρό ξαπολήθηκε και μια βίαιη εργοδοτική τρομοκρατία, ιδιαίτερα ύστερα από την κατάργηση του Νόμου 424. Ομαδικές απολύσεις ενεργούνε οι βιομήχανοι εναντίον όλων των δρούντων συνδικαλιστικά εργατών. Απ' την άλλη μεριά η αντίδραση με τα όργανά της ξαπόλησε μια βίαιη συκοφαντική και δυσφημιστική επίθεση εναντίον του συνδικαλιστικού κινήματος, με σωβινιστικά κηρύγματα για τα εθνικά δήθεν δίκαια"...

Γ. Φ.

Από υπομνήματα του Εργατικού Κέντρου Αθήνας και άλλων Εργατικών Κέντρων προς τη Βουλή - εκτενή αποσπάσματα από τα οποία αναφέρει ο Γ. Κορδάτος - παίρνουμε μια γεύση για τα ωράρια και τις συνθήκες εργασίας της περιόδου 1910-1912.

Ας δούμε τι γράφει το ΕΚΑ, σχετικά με τα ωράρια ορισμένων κλάδων:

Αρτεργάτες: "... Αι εργασιακαί ώραι φτάνουν πολλάκις μεν τας 18, ενίοτε δε τας 20, ουδέποτε δε είναι ολιγώτεραι των 16... ".

Βιομηχανία βιβλίου - Τύπου: "... Ωχροί και κίτρινοι, όρθιοι από πρωίας μέχρις εσπέρας, από της 7ης πρωινής ώρας μέχρι της 12ης (... ), ως επί το πλείστον εις τρώγλας και καταγώγια, τυπογράφοι, πιεσταί, λιθογράφοι, βιβλιοδέται, διεξάγουν απεγνωσμένον προς τον θάνατος αγώνα... ".

Καπνεργοστάσια: "Οι εργάσιμαι ώραι, λόγω του είδους της εργασίας και των κινδύνων τους οποίους παρουσιάζει, δέον να είναι περιορισμέναι εις 8, εν τούτοις εις πολλά καπνεργοστάσια παρατείνονται μέχρι των 10... ".

Χημική βιομηχανία: "... Αι ώραι εργασίας υπερβαίνουν ενίοτε το μέτρον, αφού 10 και 12 ώρας απασχολούνται οι εργάται... ".

Βιομηχανία )- βιοτεχνία μετάλλου: "... Επί 11 κατά το κατώτατον όριον έως 14 πολλάκις ώρας εργάζονται, μολονότι πλείστων εκ τούτων η εργασία είναι καταπονητικώτατη... ".

Μεταλλεία - λατομεία - ορυχεία: "... Αι εργάσιμαι ώραι είναι συνήθως 10. Η ανάπαυσις των εργατών ακανόνιστος... ".

Δέρμα: "... Η εργασία εις τα βυρσοδεψεία αρχίζει με το λυκαυγές και τελειώνει ολίγον μετά τη δύσιν του ηλίου".

Κλωστήρια - υφαντήρια - πλεκτήρια: "... Αι εργάσιμοι ώραι κυμαίνονται από 10 έως 12, αναλόγως της εργασίας και των εποχών. Ανάπαυσις χορηγείται μιας περίπου ώρας διά το πρόγευμα... ".

Αυτές τις εποχές δείχνουν να οραματίζονται ξανά σήμερα, στη χαραυγή του 21ου αιώνα, οι κεφαλαιοκράτες και οι πολιτικοί εκφραστές τους, όταν διακηρύσσουν - όπως ακριβώς έκανε ο πρωθυπουργός - τέρμα στα κεκτημένα του 1920!Δεν το λένε καθόλου τυχαία. Το 1920 θεσμοθετήθηκε στη χώρα μας το οχτάωρο.Δηλαδή, ο θεμέλιος λίθος πάνω στον οποίο οικοδομήθηκαν όλες οι κατακτήσεις της εργατικής τάξης, που τώρα έχουν μπει συνολικά στο στόχαστρο. Αυτόν τον θεμέλιο λίθο θέλουν να βγάλουν από τη μέση. Για να περάσουν τη "συνολική διευθέτηση" του χρόνου εργασίας, την κατάρα της μερικής απασχόλησης, την κατάργηση των συλλογικών συμβάσεων εργασίας, την κοινωνική ασφάλιση και γενικά όλες τις κοινωνικές παροχές. Να λοιπόν, που ο αγώνας για το οχτάωρο, ο αγώνας που άρχισε πριν από 111 χρόνια στο Σικάγο υπό το σύνθημα: "Οχτώ ώρες δουλιάς - η πρώτη και η βασική ανάγκη",δεν έχει τελειώσει ακόμα!

Ενα μεσημέρι, πριν 53 χρόνια, ο φονικός κρότος των γερμανικών πολυβόλων πλήγωνε τις ψυχές του αγωνιζόμενου λαού και οι σφαίρες τους τα κορμιά των 200 κομμουνιστών που εκτελέστηκαν στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής.Ηταν 1η Μάη 1944.Μια ακόμα Πρωτομαγιά που βάφτηκε από το αίμα αγωνιστών, για να δικαιώσει πικρά την ιδιότητά της και ως μέρα απόδοσης τιμών στους νεκρούς αγωνιστές της εργατικής τάξης.

Λίγες μέρες πριν, στις 27 Απρίλη 1944, "κομμουνιστικαί συμμορίαι" - όπως χαρακτηριστικά αναφερόταν στην ανακοίνωση του Γερμανού στρατιωτικού διοικητή Ελλάδας, στις 30.4 - στήνουν ενέδρα και σκοτώνουν έναν Γερμανό στρατηγό και τρεις συνοδούς του κοντά στους Μολάους της Λακωνίας, ενώ τραυματίζουν και πολλούς Γερμανούς στρατιώτες.

Η εκτέλεση των 200 κομμουνιστών στην Καισαριανή είναι μόνο ένα μέρος των αντιποίνων. Ηδη είχε ανακοινωθεί ότι "Ελληνες εθελονταί" δολοφόνησαν "αυτοβούλως" 100 κομμουνιστές, ενώ οι Γερμανοί θα εκτελούσαν όποιον άνδρα έβρισκαν έξω από τα χωριά κατά μήκος του δρόμου από τους Μολάους προς Σπάρτη.

Το προσκλητήριο θανάτου έγινε το πρωινό της Πρωτομαγιάς στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου, εκεί όπου κρατούνταν οι εκτελεσθέντες μαζί με χιλιάδες άλλους αγωνιστές, 3.000 ψυχές συνολικά. Οι 200 ήταν Ακροναυπλιώτες εξόριστοι που το μεταξικό δικτατορικό καθεστώς κράτησε φυλακισμένους για να τους βρουν οι Γερμανοί κατακτητές.

Μεταλλεργάτες, καπνεργάτες, χτίστες, μάγειροι, σερβιτόροι, υπάλληλοι, βάδισαν στο θάνατο δίπλα στους δικηγόρους, τους δασκάλους, τους φοιτητές, τους επιστήμονες, τους μουσικούς.

Πρόεδρος των Εμποροϋπαλλήλων, στο Ηράκλειο Κρήτης, ο Ν. Σουκατζίδης,ο οποίος μάλιστα αγνόησε την ευκαιρία να εξαιρεθεί από την εκτέλεση, επειδή θα έπρεπε να πάρει κάποιος άλλος τη θέση του. Πρόεδρος των Ταχυδρομικών ο Δ. Κωνσταντινίδης.Γραμματέας των Μηχανουργών ο Σ. Σαββόπουλος.Γραμματέας των Τσαγκαράδων ο Ζ. Βεκίδης.Πρόεδρος του Σωματείου Σερβιτόρων και γραμματέας της Ομοσπονδίας Επισιτισμού Ο Δ. Πολύδωρος και τόσοι άλλοι.

Απόσπασμα από τα πρακτικά της συνεδρίασης της διοίκησης της ΓΣΕΕ, στις 19 Απρίλη 1946