Ηρθε για μια ακόμη φορά η κρίσιμη στιγμή, που οι λέξεις καλούνται να "πουν" τα ανείπωτα. Που καλούνται να περιγράψουν τις εικόνες, να αποδώσουν τα συναισθήματα, να "κοινωνήσουν" τον αναγνώστη που τυχόν δε βρέθηκε το βράδυ της Τετάρτης στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας, στη συναυλία του Μίκη Θεοδωράκη για τη διάσωση του ιστορικού αρχείου του ΚΚΕ, σε όσα μεγαλειώδη συνέβησαν.

Ισως να ήταν πιο εύκολα τα πράγματα για το γραπτό λόγο, αν όντως επρόκειτο απλώς για μια συναυλία. Γίνονται όμως - όμορφα - δύσκολα, όταν έχεις να κάνεις με μια πραγματική τελετή. Για μια τελετή του παρελθόντος και του παρόντος που είναι τελικά το μέλλον. Για ένα ταξίδι μνήμης για τους παλιούς και μια αποκάλυψη για τους νεότερους. Ταξίδι ντυμένο με τις νότες του Μίκη, με τη μουσική που ακολούθησε σαν ορμητικό ποτάμι τους αγώνες και τις αγωνίες του λαού μας για δεκαετίες. Που έσκυψε πάνω από το αίμα για μια καλύτερη ζωή, που πήρε τους στίχους των ποιητών από τις πέτρες της εξορίας και τους έστειλε σε όλο τον πλανήτη, όπου υπήρχαν άνθρωποι Σίσυφοι και Προμηθείς.

Δε χρειαζόταν να σκεφτεί κάποιος πολύ για να καταλάβει και να νιώσει τι ήταν εκείνο που ενέπνευσε στον συνθέτη τα αριστουργήματα της "Ρωμιοσύνης", των "Τραγουδιών του Αγώνα", της "Πολιτείας" και τόσων άλλων. Ακόμα και τη νεότερη ιστορία μας να μην κατείχε καλά, ακόμα κι αν απλώς υποπτευόταν τους δεσμούς αίματος των κομμουνιστών με ό,τι ομορφότερο έχει να επιδείξει ο λαός μας στον αιώνα μας, έφτανε να κοιτάξει γύρω του τα χιλιάδες πρόσωπα που κατέκλυσαν το Στάδιο, άλλα ρυτιδιασμένα, άλλα αρυτίδιαστα, όλα όμως ταξιδεμένα, προσηλωμένα, τη στιγμή που ο Μίκης άπλωνε τα χέρια του στην ορχήστρα, όταν οι τραγουδιστές κατέθεταν ταλέντο και ψυχή στους άμεσα δικαιούχους: τα νιάτα του παρελθόντος και του παρόντος. Αποδεικνύοντας πως όχι μόνο τίποτα δεν έχει χαθεί, αλλά το μέλλον είναι δικό μας.

Στη σκιά του μεγάλου πανό που καλούσε κάθε προοδευτικό άνθρωπο να βοηθήσει στη διάσωση του αρχείου, πίσω από την ορχήστρα, ο μπάρμπα - Γιάννης Σταθόπουλος, στηριγμένος στη μαγκούρα του, άκουγε τη Μαρία Φαραντούρη που τραγουδούσε εκείνη τη στιγμή. Φράσεις κοφτές, πνιγμένες ίσως στη μνήμη, αφού ήταν "αντάρτης του ΕΛΑΣ". "Ωραία, πολύ ωραία, ο Μίκης είναι ευρύ πνεύμα. Η συναυλία πρέπει να επαναληφθεί, να έρθουν κι εκείνοι που δεν μπορέσανε".

Διάλειμμα. Μια ανάσα για τους καλλιτέχνες και πλησιάζουμε μια παρέα νέων παιδιών. Ο Γιάννης είναι 19 χρόνων, σπουδαστής. Δεν είναι σίγουρος αν αυτά τα τραγούδια "μιλάνε" στους σημερινούς νέους, σε κείνον όμως αρέσουν και οι στίχοι και η μουσική. Συνομήλικός του και ο Ζωγράφος, σπουδάζει μουσική σε μια εποχή "που δεν υπάρχει κουλτούρα". "Μόνο σε μερικούς τομείς, συγκεκριμένα άτομα προσπαθούν. Αλλά η νεολαία και γενικά η κοινωνία σήμερα πάσχει σε θέματα πολιτισμού. Το πολιτικό σχήμα που επικρατεί πουλάει υποκουλτούρα και δε θέλει τον κόσμο σκεπτόμενο. Ολα κατευθύνονται και είναι σταλμένα από πάνω. Για να επιβιώσει ένας νέος καλλιτέχνης πρέπει να υποκύψει και να γίνει αντιποιοτικός. Δε θέλω και δεν πρόκειται όμως εγώ να το κάνω".

Η Εύα ήρθε με την κόρη της στη συναυλία. "Με ρωτάς αν μου αρέσει; Είναι κάτι μεγαλειώδες. Δε μου αρέσει απλώς, αισθάνομαι περήφανη για ό,τι συμβαίνει αυτή τη στιγμή. Για τον κόσμο, τους καλλιτέχνες, για τη βοήθεια στη διάσωση του αρχείου του ΚΚΕ".

Αυτό το μεγαλειώδες που είπε η Εύα, ήρθε λίγο αργότερα. Οταν ο Μίκης τραγούδησε τη "Ρωμιοσύνη" του Γιάννη Ρίτσου, ολόκληρη, μετά από 28 χρόνια. Μαζί του τραγουδούσαν όλοι και ο συνθέτης ακολουθούσε το ρυθμό τους, σαν να ξανάγραφε εκείνη τη μοναδική στιγμή, τη μουσική του. Ενα φινάλε αξέχαστο, που έκανε τον κόσμο να πολιορκεί κυριολεκτικά τον Μίκη μετά το τέλος της συναυλίας. Που έλαβε τα πιο θερμά συγχαρητήρια από τον επίτιμο Πρόεδρο του ΚΚΕ Χαρίλαο Φλωράκη και της ΓΓ Αλέκας Παπαρήγα.

Γρ. Τρ.

Μετά το τέλος της συναυλίας ζητήσαμε από το Μ. Θεοδωράκη μία δήλωση, κάτι σαν "κλείσιμο" αυτού του κύκλου συναυλιών. Αυτά που είπε μάλλον ανοίγουν παρά κλείνουν τον κύκλο. Είπε:

"Θα ήθελα να πω ένα παρά πολύ μεγάλο ευχαριστώ στο Κομμουνιστικό Κόμμα της Ελλάδας, σε όλους τους κομμουνιστές που το στηρίζουν, στο Πολιτικό Γραφείο, στον επίτιμο Πρόεδρο, τον φίλο μου, τον Χαρίλαο Φλωράκη, για τη μεγάλη τιμή που μου έκαναν, να μου εμπιστευτούν αυτήν την πρώτη μεγάλη εκστρατεία για τη διάσωση των αρχείων του Κόμματος.

Νομίζω ότι το αποτέλεσμα ξεπέρασε κατά πολύ ακόμα και τις πιο αισιόδοξες προσδοκίες μας. Υπήρχε μία πρωτοφανής στράτευση του λαού. Πέρα από τους κομμουνιστές, συμμετείχαν, όπως διαπιστώθηκε τουλάχιστον στις άλλες πόλεις, δεν ξέρω τι έγινε εδώ στην Αθήνα, από όλους τους χώρους τους κομματικούς. Ηρθαν στο προσκλητήριο, πράγμα που έδωσε μια πάνδημη, μια παλλαϊκή και θα 'λεγα και μια εθνική διάσταση σ' αυτή την προσπάθεια, όπως άλλωστε είναι το αντικείμενο, γιατί τα αρχεία του Κόμματος ανήκουν σε όλο το έθνος.

Αυτή η εκστρατεία, όπως ξέρετε πολύ καλά, συμπίπτει με την καινούρια μεγάλη επίθεση η οποία γίνεται από το καινούριο πλέγμα εξουσίας, ειδικά στο τομέα της τέχνης και του πολιτισμού. Και είναι ενδεικτικό ότι μέσα σ' αυτό το αντιπνευματικό κλίμα που έχει στόχο κυρίως να εξαφανίσει όλη την προσπάθεια που κάναμε εμείς οι Ελληνες δημιουργοί για να δημιουργήσουμε μια πραγματικά σύγχρονη, ελληνική, λαϊκή τέχνη υψηλού επιπέδου, μόνο το ΚΚΕ έχει μέχρι τώρα αντιταχθεί. Είναι σημαντικό, ιστορικό γεγονός η επερώτηση που έγινε στην άδεια Βουλή και είναι κι αυτό επίσης σημαδιακό, ότι στην άδεια Βουλή ακούστηκε για πρώτη φορά μία σφαιρική άποψη για τον πολιτισμό. Βέβαια, η επίθεση την οποία κάνει το καινούριο πλέγμα εξουσίας είναι πολύπλευρη. Είναι εθνική κατ' αρχήν. Χτυπάει, θέλει να αντικαταστήσει τους θεσμούς και τα εκλεγμένα από το λαό όργανα. Στην επίλυση των εθνικών θεμάτων, χέρι χέρι μαζί με τις ξένες δυνάμεις οι οποίες αλωνίζουν στην Ευρώπη, στην Τουρκία και στα Βαλκάνια και στη χώρα μας, σπέρνοντας διχόνοια, πολέμους κλπ. Στοχεύει στην ελληνική οικονομία, στο κοινωνικό σύνολο, στις κατακτήσεις των εργαζομένων, του ελληνικού λαού και παράλληλα, είναι κάτι που φαίνεται και επαναλαμβάνω, τον πολιτισμό, την ψυχή του. Ετσι, βλέπουμε σήμερα, εμείς οι παλιοί που από το 1942, από τις τάξεις της Αντίστασης και μετά το '44 από τις τάξεις του ΕΑΜ, χτυπιόμαστε ασταμάτητα 50 χρόνια με την "εθνικοφροσύνη" και βλέπουμε σήμερα ότι η "εθνικοφροσύνη" έχει περάσει σε μια άλλη φάση. Γιατί "εθνικοφροσύνη" ήταν και οι ταγματασφαλίτες, οι συνεργάτες των Γερμανών, ήταν κι αυτοί μια πρώτη μορφή της "εθνικοφροσύνης", ο Ράλλης, ο Τσολάκογλου κλπ. Μετά περάσαμε σε άλλες μορφές με τον εμφύλιο πόλεμο, μετά ήρθε η δεκαετία '50 - '60, σε άλλες μορφές πάλι, μετά φέρανε τη χούντα, άλλη μορφή της "εθνικοφροσύνης".

Σήμερα έχουμε μια καινούρια μορφή "εθνικοφροσύνης" και πράγματι μας έχει ξαφνιάσει γιατί είναι ηλεκτρονική. Στηρίζεται πάνω σε ηλεκτρονικά Μέσα και έχει την ευχέρεια πλέον να μπαίνει μέσα στα σπίτια μας και να επηρεάζει ακριβώς τα παιδιά μας, τη σκέψη μας, την ψυχή μας, την ψυχαγωγία μας. Βρισκόμαστε σε ένα πάρα πολύ δύσκολο και κρίσιμο στάδιο και που η λογική λέει ότι δεν μπορούμε να την πολεμήσουμε με τα ίδια μέσα. Εμείς που είμαστε έξω από αυτό το φρούριο της "εθνικοφροσύνης". Και είμεθα έξω. Και προσπαθούμε να χτυπήσουμε γύρω γύρω. Αν θελήσουμε κι εμείς να κάνουμε τις δικές μας τηλεοράσεις, τις δικές μας εφημερίδες, τις δικές μας εκπομπές, θα αποτύχουμε. Νομίζω ότι το δρόμο τον δείχνουν αυτές οι συναυλίες. Είναι ο δρόμος του λαού. Είναι ο δρόμος της αντίστασης ακριβώς σ' αυτή την ιμπεριαλιστική και σκοταδιστική επίθεση. Είναι ο δρόμος που πρέπει να συνεχιστεί".

Η αληθινή τέχνη είναι ευλογία.Ευλογία του ανθρώπου για τον άνθρωπο.Ευλογία ανταποδοτική: του εμπνευσμένου δημιουργού - εκείνου που έχει τα μάτια της ψυχής του ανοιχτά στα συλλογικά αισθήματα, πάθη και όνειρα και γίνεται "προσκυνητής" τους - και του λαού, που "προσκυνά" το καλλιτεχνικό δημιούργημα, με την άνευ όρων μέθεξή του... Μια τέτοια μέθεξη,ζήσαμε την Τετάρτη το βράδυ, με τη συναυλία του Μίκη Θεοδωράκη και των συνεργατών του - καλλιτεχνών, στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας. Δεν είναι λέξη τυπική, αυτή που ακολουθεί. Δεν είναι δημοσιογραφική. Είναι λέξη μιας πολύτιμης - στην αλλοτριωτική, ατομικιστική, αποχαυνωτική "ερημία" των ημερών μας - μαζικής, ομόψυχης ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ. Επικοινωνίας με την τέχνη που αφιερώθηκε σε ιδέες κι οράματα, αγώνες και πένθη, πάθη και πόθους, λύπες και χαρές, έρωτες χαμένους κι έρωτες κερδισμένους, μνήμες του χτες - τροφοδότρες του αύριο του λαού.

* * *

Τ ην Τετάρτη το βράδυ, μετά από μια κοπιαστική μέρα στα αδιέξοδα μιας πολιτικής και ενός "πολιτισμού" που αφαιμάσσουν το λαό μας, όσοι μετείχαμε σ' αυτή τη μεγάλη συνέρευση για τη σωτηρία του αρχείου του ΚΚΕ, λάβαμε τη "θεία κοινωνία" της αληθινής μουσικής τέχνης και της έννοιας λαός. Της μουσικής, που ό,τι κι αν κάνουν οι κρατούντες δε θα την κάνουν παρελθόν κι ας έρχεται από το χτες, γιατί τα ζωντανά, μαχόμενα, γενετικά "κύτταρα" αυτής της μουσικής, της όρισαν ένα διαρκές παρόν. Λάβαμε τη "θεία κοινωνία" και του λαού, που έρχεται με αγώνες απ' το χτες βαδίζοντας στο αύριο. Το διατράνωσαν, με τον ήλιο στα πρόσωπά τους, τον αυθόρμητο χορό τους, την έκθαμβη "ανακάλυψή" τους τα - "βομβαρδισμένα" από μουσικές αγυρτείες - νέα παιδιά. Κι ήταν πολλά. Και τα συνεπείρε η "κοινωνία" και το διπλό νόημα της συναυλίας.

* * *

Π ώς να πει κανείς, την ευφορία ψυχής που πρόσφερε η "Ρωμιοσύνη" της μουσικής του Θεοδωράκη; Τους καημούς που ξύπνησε, τους αγώνες που ύμνησε, τις μνήμες που μελώδησε, τις προσδοκίες που ενθάρρυνε, το αύριο που "ευλόγησε" με την ελπίδα "αυτός που ήσουν κάποτε θα γίνεις ξανά". Πώς να ζωγραφίσει τα φτερά - τα χέρια του, που έκαναν τη "Ρωμιοσύνη" να πετάξει στο σήμερα και στο αύριο... Ας είναι ευλογημένο το τραγούδι του, που έρχεται από τους πατεράδες μας και πάει στα παιδιά μας, σαν "αλφαβητάρι" της ζωής τους.

Αριστούλα Ελληνούδη

Ηταν η στιγμή κατά την οποία, καθώς του είχαμε ζητήσει, μας έδινε, εκεί στο καμαρίνι, έναν επίλογο λόγου σαν συνέχεια του μουσικού με τον οποίο είχε κλείσει τη συναυλία. Κι ενώ μίλαγε, ξάφνου το καμαρίνι γέμισε πάλι μουσική. Η Αλέκα Παπαρήγα είχε μόλις μπει κρατώντας ένα φάκελο. Στο άνοιγμά του αποκαλύφθηκε μια παρτιτούρα με έντονα πάνω της τα σημάδια του χρόνου. Πριν καλά - καλά καταλάβουμε τι συμβαίνει, ο Μίκης άρχισε να την τραγουδά φωναχτά, οπότε εμείς γίναμε μάρτυρες μιας μοναδικής εκτέλεσης. Ο "Ωρωπός" τραγουδιόταν εκείνη την ώρα με βάση την πρωτότυπη παρτιτούρα που είχε στείλει ο Μίκης στον έξω από τη φυλακή κόσμο, μια παρτιτούρα που όπως μάθαμε έφυγε από τη φυλακή κρυμμένη μέσα σε μια πυρογραφία. Αγνωστο ποια ήταν όλη η διαδρομή που ακολούθησε. Το σίγουρο είναι ότι το πρωτότυπο βρέθηκε ανάμεσα στα άλλα χαρτιά του αρχείου του ΚΚΕ, καθαρίστηκε και το αντίγραφό του παραδόθηκε προχτές το βράδυ στον Μίκη...