Αναφορικά με το άρθρο του Μ. Μαϊλη "Βάρκιζα και Τσιριμώκος" που δημοσιεύτηκε στο "Ριζοσπάστη" (1.10.97), ο γγ της ΕΣΗΕΑ Γ. Λεονταρίτης, στα πλαίσια "ενός καλόπιστου διαλόγου" όπως αναφέρει, και θεωρώντας το άρθρο "γεμάτο υβριστικούς χαρακτηρισμούς για τον μακαρίτη Ηλία Τσιριμώκο", έστειλε επιστολή την οποία και δημοσιεύουμε:

"Ο καθένας είναι ελεύθερος να έχει τις όποιες απόψεις του για πρόσωπα που πρωταγωνίστησαν στην πολιτική ζωή του τόπου. Αλλο όμως οι απόψεις, οι διαφωνίες, οι επικρίσεις, κι άλλο χαρακτηρισμοί του είδους "συνειδητός προδότης", "ύπουλος", "επαίσχυντος" κλπ. Εάν ο κ. Μαϊλης νομίζει ότι το κεφάλαιο "Βάρκιζα" εξαντλείται με τα βιβλία δύο συναδέλφων, στα οποία βασίζεται για ν' αποδείξει "προδοσίες", φοβούμαι ότι πέφτει έξω. Κατ' αρχήν γίνεται μια παρανόηση στα λόγια του Ιω. Γεωργάκη που λέει ότι την κρίσιμη νύχτα ο Τσιριμώκος "πείστηκε από μένα να έρθει εδώ", κλπ. Οταν διάβασα τη μελέτη που είχε δημοσιεύσει τότε ο συνάδελφος Παν. Βενάρδος, έσπευσα να συναντήσω τον Γεωργάκη, ο οποίος μου εξήγησε το νόημα της φράσης του. Κατά μια φοβερή σύμπτωση, μετά από δυο - τρεις μέρες πέθανε, και δεν πρόλαβα να καταγράψω με την υπογραφή του την μαρτυρία του. Καταλαβαίνω, ότι έχει κάθε δικαίωμα ο οποιοσδήποτε να αμφισβητήσει τις απόψεις μου, αφού δεν πρόλαβα να τις "ντοκουμεντάρω" με την υπογραφή του καθηγητή. Θα αναφερθώ λοιπόν στις μαρτυρίες των ηγετών της ΕΔΑ, που γνωρίζω από "πρώτο χέρι", αλλά θα επικαλεστώ και την κοινή λογική.

Πολύ σύντομα τα γεγονότα έχουν ως εξής: Η ΕΑΜκή αντιπροσωπεία ήθελε να έχει μια παρασκηνιακή εκτίμηση των διαθέσεων των Αγγλων. Και τους τέσσερις αντιπροσώπους του ΕΑΜ βασάνιζαν τα ερωτηματικά για τις αγγλικές διαθέσεις. Ηθελαν να διαπιστώσουν εάν υπήρχε η ειλικρίνεια από την "άλλη πλευρά". Σιάντος και Σαράφης είχαν πρώτοι την ιδέα να "περάσει απέναντι" ο Τσιριμώκος, να έχει μια παρασκηνιακή συζήτηση με τους Αγγλους επισήμους, σε μια προσπάθεια να διερευνήσει τις διαθέσεις τους. Η "επίσκεψη στην άρρωστη μητέρα του", ήταν δικαιολογία για τους δημοσιογράφους και τους άλλους, που περίμεναν τ' αποτελέσματα. Ούτε ήταν τόσο... αφελής ο Σιάντος, ο Σαράφης κι ο Παρτσαλίδης να δεχτούν μια τέτοια "δικαιολογία" απουσίας από το δωμάτιο που έμεναν οι τέσσερις.

Ο Γεωργάκης πίστευε - κακώς αν θέλετε - απολύτως στις βρετανικές διαβεβαιώσεις για την τήρηση των όρων της Συμφωνίας, και για να πείσει τον Τσιριμώκο, τον έφερε σ' επαφή με τον Δαμασκηνό, τον Μακ Μίλαν και τους άλλους, που "του έδωσαν το λόγο τους". Αυτό εννοούσε ο Γεωργάκης όταν έλεγε ότι ο Τσιριμώκος "ήρθε από δω". Κι όταν επέστρεψε ο Γραμματέας της ΕΔΑ, ενημέρωσε πλήρως τους άλλους εκπροσώπους του ΕΑΜ για όσα του είπαν. Υπάρχει όμως δημοσιευμένη και η άποψη του Τσιριμώκου για την "Συμφωνία", που όσοι ασχολήθηκαν μ' αυτό το θέμα δεν έκαναν τον κόπο να την αναζητήσουν. Σε τρία άρθρα του, ο Τσιριμώκος αναφέρεται διεξοδικά στο θέμα. Μεταξύ άλλων αναφέρει: ...Ετσι έγινε αυτό το "περίεργο" κείμενο της Βάρκιζας, όπου αντί να επισημοποιείται με λίγα λόγια η "υποταγή των στασιαστών", καθιερώνονται γενικότερα οι αρχές του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα. Και πιο κάτω αφού επισημαίνει ότι το κείμενο έγινε συνταχτική πράξη, προσθέτει: "Προέκυψε μετά τη Βάρκιζα, κι όταν άρχισε η απηνής δίωξη, όχι των εγκλημάτων που προέβλεπε η Συμφωνία, αλλά όλων των αγωνιστών, η απορία γιατί στη Βάρκιζα δεν έγινε λόγος για την αναγνώριση του Κινήματος Εθνικής Αντιστάσεως. Η αιτία είναι απλή: Ολόκληρη η Συμφωνία, αποτελεί αναγνώριση της Αντιστάσεως. Ο τρόπος που συμβάλλονται κυβέρνηση και Αντίσταση, κι ένα μεγάλο μέρος του περιεχομένου της Συμφωνίας, δε θα ήταν δυνατόν να υπάρξουν χωρίς αυτή την αναγνώριση. Για ν' αναφέρω ένα μόνο παράδειγμα, τόσο από το γράμμα, όσο και από τη συζήτηση για τα σχετικά άρθρα, βγαίνει καθαρά, ότι οι αξιωματικοί του ΕΛΑΣ, όχι μόνο για το "αδίκημα της στάσεως" - που αμνηστεύεται γενικά - αλλ' ούτε πειθαρχικά δε διώκονται για τη συμμετοχή τους σ' αυτή, ή για "αδικήματα" συναφή (λιποταξία κλπ). Αντίθετα θεωρούνται στελέχη του ενιαίου εθνικού στρατού και κρίνονται από τα Συμβούλια, όπως όλοι οι εν ενεργεία αξιωματικοί. Και τούτο, γιατί αναγνωρίστηκε ότι οι αξιωματικοί δεν μπορούσαν ποτέ να πειθαρχήσουν στις διατάξεις σχηματισμών τους, γιατί υπηρετούσαν σ' ένα οργανωμένο Στρατό - τον ΕΛΑΣ - που με τη Συμφωνία (άρθρο 6) αποστρατεύεται. Αν η Αντίσταση δεν "αναγνωριζόταν", θα έπρεπε να δεχτούμε ότι οι αξιωματικοί ήταν υποχρεωμένοι να πειθαρχήσουν στον κ. Παπανδρέου, και επομένως μπορεί να μη διώκονταν για τη "στάση", δεν ήταν δυνατόν όμως να υπηρετήσουν στο στράτευμα, όπως έγινε στα 1935. Οι αξιωματικοί τότε, είχαν αμνηστευτεί, αλλά είχαν αποταχθεί...".

Πέρα απ' αυτά, όμως να φέρουμε ξανά στη μνήμη όλων, ότι στις 4 Απριλίου του 1945 ο Τσιριμώκος μαζί με τους Σβώλο, Ζέβγο, Σιάντο, Κόκκαλη, Πορφυρογένη κ.ά. υπέβαλε έντονο διάβημα στον Δαμασκηνό και στον πρωθυπουργό για την καταστρατήγηση της Συμφωνίας και τις διώξεις. Να θυμίσουμε την ιστορική έκθεση του Τσιριμώκου στην αντιπροσωπεία του ΟΗΕ για τα αίσχη της Δεξιάς; Τον αγώνα του κατά του κολαστηρίου της Μακρονήσου, τόσο στη Βουλή, όσο και τους δημοσιογραφικούς αγώνες με τη ΜΑΧΗ; Οτι πάντοτε - σε καιρούς δύσκολους, που άλλοι δεν έβγαζαν άχνα - υποστήριξε τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ, ότι υπερασπίστηκε στα δικαστήρια αγωνιστές του ΚΚΕ, και τον διωκόμενο αριστερό δημοκρατικό Τύπο; Ετσι τα παραγνωρίζουμε και τα πετάμε στη λήθη όλα αυτά;".

Ο ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, στα πλαίσια του καλόπιστου διαλόγου και για τη διεξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων από την ιστορία του λαϊκού κινήματος, παραθέτει τα εξής:

Το άρθρο με τον τίτλο "Βάρκιζα και Τσιριμώκος", υπογραμμίζοντας ότι την πρώτη και κύρια ευθύνη για τη Συμφωνία της Βάρκιζας την φέρνει η τότε ηγεσία του ΚΚΕ, στάθηκε ιδιαίτερα στον Ηλ. Τσιριμώκο, ένα πρόσωπο που, εκτός από τη Συμφωνία της Βάρκιζας, έπαιξε σημαντικό ρόλο και το 1965 στα γνωστά Ιουλιανά. Το γιατί, είναι σαφές: Εγραφε το άρθρο, ότι ένα από τα μέσα που χρησιμοποιούν πολλοί, για να κτυπήσουν το ΚΚΕ, είναι η προσπάθειά τους να εξωραϊσουν ορισμένους από τους κατά καιρούς συνεργαζόμενους με το ΚΚΕ, τους οποίους παρουσιάζουν ως άτομα μη δογματικά, σε αντίθεση με το δογματικό κλπ ΚΚΕ. Ανέφερε, μάλιστα, ως χαρακτηριστικά παραδείγματα, γραπτά των Λ. Κύρκου και Γρ. Φαράκου.

Ευπρόσδεκτη η συζήτηση στην αντίδραση του Γ. Λεονταρίτη, αρκεί όλοι να βγάζουμε (ή να προσπαθούμε να βγάζουμε) χρήσιμα και όσο το δυνατό πλησιέστερα στην πραγματικότητα συμπεράσματα.

1) Η άποψη του Ηλ. Τσιριμώκου που συνέχιζε και μετά τη Βάρκιζα να υποστηρίζει, ότι η σχετική Συμφωνία ήταν θετική, αφού αντί της υποταγής των στασιαστών, καθιερώνονται γενικότερα οι αρχές του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, δείχνει την άβυσσο που χωρίζει αυτή την άποψη από την πραγματικότητα. Ποια ήταν η πραγματικότητα, δε χρειάζονται περισσότερες αποδείξεις. Αρκεί το αίμα των κομμουνιστών - ΕΑΜιτών που τη χρωμάτισε.

Το πόση αξία είχαν τα περί Συμβουλίων Κρίσεως των αξιωματικών του ΕΛΑΣ, το έχει ομολογήσει ακόμα κι ο Ευ. Γιαννόπουλος, που στο τελευταίο βιβλίο του(σελ. 287) γράφει για τους αξιωματικούς και υπαξιωματικούς, ότι τέθηκαν όλοι εκτός Στρατεύματος στον Β Πίνακα κι από εκεί στα υπηρεσιακά συμβούλια και σε συνέχεια στην αποστράτευση, πλην πολύ λίγων. Και είναι, βέβαια, γνωστό, τι τους περίμενε πολλούς αμέσως μετά (εξορίες, εκτελέσεις κλπ).

Πέρα, όμως, από τους αξιωματικούς υπήρχαν και οι χιλιάδες απλοί ΕΛΑΣίτες. Μ αυτούς τι θα γινόταν; Τίποτα λιγότερο, βέβαια, από αυτό που έγινε. Παραδόθηκαν βορά στην εφαρμογή της εξαίρεσης του άρθρου 3 της Συμφωνίας.

2) Γιατί ο Ηλ. Τσιριμώκος, στο θέμα της αμνηστίας,δέχτηκε την εξαίρεση, ενώ γνώριζε άριστα,ότι επρόκειτο για το παράθυρο που στην πράξη θα γινόταν διάπλατη πόρτα για να περάσει ο σφαγιασμός των χιλιάδων αγωνιστών;

Οτι το γνώριζε άριστα, αποδείχνεται, κατ' αρχήν, τόσο από τις νομικές του γνώσεις, όσο και από τις πολιτικές του ικανότητες.

Δεν έχουμε κανένα λόγο να μην αποδεχτούμε την ειλικρίνεια των όσων λέει ο Γ. Λεονταρίτης, για τις εξηγήσεις που του έδωσε ο καθηγητής Γεωργάκης, σχετικά με το τι εννοούσε λέγοντας "ο Τσιριμώκος ήρθε από δω". Εκείνο, για το οποίο πρέπει να αμφιβάλλει ο καθένας, είναι η προσπάθεια του καθηγητή να "διορθώσει" τα όσα είχε πει στον Π. Βενάρδο.

Ο Γεωργάκης είναι σαφής: Ο Τσιριμώκος αποδέχτηκε τις "εγγυήσεις" των Εγγλέζων και τότε ο μονολιθισμός της κομμουνιστικής παράταξης "έσπασε". Πώς και γιατί ο Τσιριμώκος αποδέχτηκε τις "εγγυήσεις";

Το λέει ο ίδιος: "Οταν η αντιπροσωπεία έφτασε στη Βάρκιζα, ανέβηκα στην Αθήνα, όπου ήρθα σε μια "προκαταρκτική συνεννόηση" με τον αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό". Τι συζήτησαν, και μάλιστα προκαταρκτικά (!); Προφανώς τα ίδια που γραψε ο Σβώλος σε επιστολή του προς τον Σιάντο. Γράφει ο Τσιριμώκος: "Συνάντησα, φυσικά, και τον Σβώλο. Και μου έδωσε ένα γράμμα προς τον Σιάντο, όπου διατύπωνε μια θερμή έκκληση, να στέρξει το ΚΚΕ τις υποχωρήσεις που έπρεπε, για να επέλθει η ειρήνευση"!

Αλλά τον Τσιριμώκο τον ξεμπρόστιασαν οι Εγγλέζοι. Γράφει ο Μακμίλαν:"Ο Τσιριμώκος ήταν ένα μεγάλο πλεονέκτημα για μας, αφού μας είχε δώσει πληροφορίες από τα πριν, σχετικά με τη γραμμή που θα ακολουθούσαν και ήταν διατεθειμένος να τους προδώσει την κατάλληλη στιγμή".

Τον Τσιριμώκο τον "σφάζει με το μπαμπάκι" και ο Παρτσαλίδης: "Ο Τσιριμώκος ήταν αυτός που περισσότερο ήθελε να υποχωρήσουμε".

Επομένως, όχι μόνο ο Γεωργάκης, αλλά και οι Μακμίλαν, Λίπερ, Παρτσαλίδης και... Τσιριμώκος "καρφώνουν" τον Τσιριμώκο.

3) Ο Γ. Λεονταρίτης, στηριγμένος σε μαρτυρία του ίδιου του Τσιριμώκου, υποστηρίζει ότι "η ΕΑΜική αντιπροσωπεία ήθελε να έχει μια παρασκηνιακή εκτίμηση των διαθέσεων των Αγγλων και ότι οι Σιάντος και Σαράφης είχαν πρώτοι την ιδέα να "περάσει απέναντι" ο Τσιριμώκος και να έχει μια παρασκηνιακή συζήτηση με τους Αγγλους επισήμους".

Και έτσι να ήταν, (αν και ο Γεωργάκης μιλάει για άρρωστη μάνα, δίχως αναφορά σε δημοσιογράφους, που και αυτοί βέβαια δεν ήταν αφελείς), σε τι ανατρέπει αυτό τα όσα βγάζουν στη φόρα για τον Τσιριμώκο οι ίδιοι οι Εγγλέζοι; Σε τι ανατρέπεται το γεγονός, ότι ενώ αρχικά η ελληνική κυβέρνηση ήθελε μόνο κομμουνιστές στην αντιπροσωπεία του ΕΑΜ, στη συνέχεια δέχτηκε να είναι και ο Τσιριμώκος; Πώς άλλαξε γνώμη; Αλλαξε, επειδή μεσολάβησαν οι επαφές του Τσιριμώκου με Δαμασκηνό - Βρετανούς και οι υποσχέσεις που τους έδωσε ο Τσιριμώκος. Αυτή η αλλαγή γνώμης της κυβέρνησης εξ αντικειμένου συνέπιπτε και με τη, σωστή γενικά, επιμονή του ΚΚΕ να μην είναι στην αντιπροσωπεία του ΕΑΜ μόνο κομμουνιστές.

Δεν υποστηρίζουμε, πως πρέπει κανείς να παίρνει πάντα "τοις μετρητοίς" τα όσα λένε οι Εγγλέζοι για κάποιο πρόσωπο ή γεγονός. Αλλά και κανείς δεν μπορεί, τουλάχιστον, να προσπερνάει απαρατήρητα, τα όσα γράφουν. Κι αν ο Γ. Λεονταρίτης επικαλείται την κοινή λογική, όχι μία φορά, προκειμένου ν' αποδείξει κάποια θέματα, γιατί δεν την επικαλείται και τα γραπτά του Μακμίλαν και του "Φόρεϊν Οφις";

4) Το γεγονός ότι αργότερα ο Τσιριμώκος συμμετείχε σε διάβημα για την καταστρατήγηση (!) της Βάρκιζας, δε νομίζουμε ότι μπορεί να σημαίνει πολλά πράγματα. Και ο Σοφιανόπουλος δήλωσε αργότερα μετανοημένος! Αλλά αυτό δεν τους απαλλάσσει από τις ευθύνες τους για το ρόλο που έπαιξαν στη Συμφωνία της Βάρκιζας. Κι εξάλλου είναι χρήσιμο να θυμηθούμε, ότι οι Τσιριμώκος - Σ. Παπαπολίτης, την ίδια ώρα που ο πρώτος έκανε το διάβημα, πρωτοστατούσαν στη διάσπαση του ΕΑΜ και στη συνένωση εκτός ΕΑΜ όλων των σοσιαλιστικών ομάδων, για την καταδίκη του ΚΚΕ λόγω αντιβρετανικής στάσης! Κι αυτά τα έκαναν έχοντας επαφή με τους Εγγλέζους.

Τίποτα δε σβήνουμε και για κανένα. Αλλά το κάθε ιστορικό πρόσωπο πρέπει να κρίνεται από τη συνολική δράση του, από τον συνολικό ρόλο του και όχι από την απόσπαση κάποιων θετικών, (που ωστόσο τα αναγνωρίζουμε όταν αυτά υπάρχουν), από τη συνολική αρνητική πορεία, όταν πρόκειται για τέτοια. Ζυγίζοντας κανείς, για παράδειγμα, την πολιτική πορεία του Κ. Μητσοτάκη, πρέπει να την κρίνει ως θετική, τη στιγμή που ο ταξικός ρόλος του Κ. Μητσοτάκη είναι διαυγέστατος; Μήπως, άραγε, πρέπει να την πούμε θετική, επειδή κι αυτός - όταν πολλοί σιωπούσαν - ζητούσε τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ και την απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων; Και επί κυβέρνησης Στ. Στεφανόπουλου απελευθερώθηκαν κομμουνιστές πολιτικοί κρατούμενοι, που ο Γ. Παπανδρέου κράτησε στις φυλακές. Και επί Κ. Καραμανλή νομιμοποιήθηκε το ΚΚΕ.

Αν βγαίνει κάποιο δίδαγμα, χρήσιμο για την πάλη του ΚΚΕ, είναι η ανάγκη να διατηρεί "την αυτοτέλειά του" στις πολιτικές του συνεργασίες. Με κόμματα που, πολλές φορές, (λόγω της φύσης τους)"τα διπλώνουν" μπροστά στις δυσκολίες της ταξικής πάλης ή και περνούν "από την άλλη μεριά", όταν ο συσχετισμός αλλάξει σε βάρος του επαναστατικού κινήματος, προδίδοντας και τη λαϊκή τους βάση, η οποία άλλα προσμένει και άλλα συναντά.

5) Ο Γ. Λεονταρίτης αποδίδει στο σχετικό άρθρο υβριστικούς χαρακτηρισμούς προς τον Τσιριμώκο. Η ύβρις είναι ένα πράγμα και η απόδοση της πραγματικότητας ένα άλλο. Δεν ήταν επαίσχυντη η αποδοχή από τον Τσιριμώκο να γίνει "κατεψυγμένος" πρωθυπουργός; Τι ήταν; Η μήπως αυτή την απόφασή του θα 'πρεπε να την αποδώσουμε σε έναν από τους λόγους που την αποδίδει ο Λ. Κύρκος; Ο οποίος γράφει: "Τελικά, για να του βρω κάποιο ελαφρυντικό, θεωρώ ότι επειδή υποβλήθηκε σε μια εγχείρηση εγκεφάλου για καρκίνο, αυτό είχε επηρεάσει κάπως τη συνολική διανοητική του κατάσταση"...