"Ηταν μια μέρα του Δεκέμβρη του '44, όταν σε κάποιο στενό της οδού Αθηνάς σκοτώθηκαν δύο αδελφικοί φίλοι. Ο ένας δεξιός, ο άλλος αριστερός. Εκείνη τη μέρα πήρα την απόφαση να γίνω ηθοποιός, για να μπορώ να φωνάζω να μη σκοτώνονται τ' αδέλφια μεταξύ τους". Με αυτά τα λόγια χαιρέτισε ο Γιώργος Φούντας το κοινό του 6ου Μεσογειακού Φεστιβάλ Νέων Κινηματογραφιστών, που πραγματοποιήθηκε από 30 Μάρτη έως 5 Απρίλη στη Λάρισα, σε μια εκδήλωση που είχε σκοπό να τιμηθεί η προσφορά του στον ελληνικό κινηματογράφο. Και καθώς το Φεστιβάλ της Λάρισας με τις "μικροσκοπικές" διαστάσεις του δεν πάσχει από το χαώδη γιγαντισμό των μεγάλων Φεστιβάλ, όπου τα πάντα συγχωνεύονται στην πελώρια χύτρα των αλλεπάλληλων γεγονότων και της συνακόλουθης υπερτροφικής δημοσιότητας, θα μπορούσε αυτή η αποσπασματική φράση να αποκτήσει μια ιδιαίτερη βαρύτητα μέσα στο διαγωνιστικό τριήμερο της διοργάνωσης. Και αν το επιθυμούσε κανείς, θα μπορούσε να αποτελεί και το στίγμα της κατά έναν τρόπο παράδοξο, αφού με τον τρόπο αυτό το κέντρο βάρους θα μεταφερόταν σε ένα σημείο έξω από τα περιορισμένα όρια ενός κινηματογραφικού φεστιβάλ. Ετσι, αυτή η συμπτωματική συνάντηση δύο ανόμοιων περιστάσεων είναι ίσως προτιμότερο να εγκαταλειφθεί προς το παρόν σαν ένα πρόβλημα προς λύση, που θα ανακαλύψει την πραγματική τους συνάφεια. Αφήνοντας έτσι ανοιχτό χώρο, ώστε η προσοχή να στραφεί στο καθαρά κινηματογραφικό περιεχόμενο του Φεστιβάλ, που, όπως συνήθως, περιλαμβάνει δύο πλευρές: Τα διαδικαστικά του θεσμού και τα επί της ουσίας.

Οπως συμβαίνει στα περισσότερα, αν όχι σε όλα, διεθνή φεστιβάλ (χωρίς φυσικά αυτή η καθιέρωση να αποτελεί και τεκμήριο αποδοχής του συγκεκριμένου τρόπου λειτουργίας), έτσι και στη Λάρισα οι 12 μικρού μήκους ταινίες που προβλήθηκαν στο τμήμα του Πανοράματος (με συμμετοχή ταινιών και εκτός του χώρου της Μεσογείου) και οι 23 ταινίες του επίσημου διαγωνιστικού τμήματος αποτελούν επιλογές του καλλιτεχνικού διευθυντή του Φεστιβάλ, ο οποίος, κάνοντας χρήση αυτού του δικαιώματος, έχει τη δυνατότητα να καθορίζει το περιεχόμενο, την ατμόσφαιρα, τον "αέρα" της εκάστοτε διοργάνωσης, γεγονός που κατά κάποιο τρόπο μπορεί να τον "εκθέτει", να τον κάνει αντικείμενο κριτικής δίπλα στους συντελεστές των ταινιών που παρουσιάζει. Και από την άλλη πλευρά είναι αυτή η επιλογή, που μπορεί να υλοποιήσει την επιθυμητή σε κάθε φεστιβάλ επιδίωξη για την κατοχύρωση ενός ξεχωριστού προσώπου, μιας μοναδικότητας, που σκοπό έχει να το κάνει πόλο έλξης για τους κινηματογραφιστές, για τους δημιουργούς των ταινιών και για τους ανθρώπους που αγαπάνε το σινεμά. Κι αν δεν μπορεί κανείς να πει ακόμη, ότι το Φεστιβάλ της Λάρισας έχει κατοχυρώσει έναν τέτοιο χαρακτήρα με... μαγνητικές ιδιότητες, μπορεί ωστόσο να αναγνωρίσει στο σύνολο των ταινιών που προβλήθηκαν μια συγκεκριμένη αισθητική θέση, τη δυνατότητα καθιέρωσης μιας ταυτότητας ταιριαστής με το ρόλο που καλείται να παίξει μια κινηματογραφική γιορτή των χωρών της Μεσογείου.

Μια γκάμα ταινιών με μάλλον σαφώς προσδιορισμένα όρια, φιλοξενήθηκε στη Λάρισα αυτή τη χρονιά. Ταινιών, που δεν ήθελαν να εντυπωσιάσουν το θεατή με την επίδειξη των τεχνικών τους μέσων, ταινιών, που αρκούνταν στα ουσιώδη στοιχεία της καλλιτεχνικής πράξης για να δημιουργήσουν το μύθο τους ως τέτοιων, που ίσως, από έλλειψη τεχνικών δυνατοτήτων ή ίσως τεχνικής παιδείας, αδυνατούσαν να πραγματοποιήσουν ολοκληρωμένα την καλλιτεχνική πρόθεση των δημιουργών τους - όσο κι αν αυτή η αδυναμία δεν καθιστούσε απαραίτητα αυτή την παρούσα πρόθεση λιγότερο σημαντική και ικανή να υπερβεί τις ελλείψεις της μέσα από την εσωτερική της δυναμική. Μια τέτοια ταυτότητα, φυσικά, μετατοπίζει και το αντικείμενο της κριτικής από ερωτήματα του τύπου αν ο συγκεκριμένος σκηνοθέτης "ξέρει ή όχι από κινηματογράφο", ερωτήματα που κάποτε μοιάζει να αναζητούν μια αισθητική, η οποία αναγνωρίζει τη συγγένειά της με αυτήν της διαφήμισης και με όλο το συνακόλουθο σύστημα οικονομικής υποστήριξης. Αλλά ίσως μια τέτοια ταυτότητα είναι και η μόνη που ταιριάζει σε ένα φεστιβάλ που καλεί ταινίες από χώρες σαν την Ιταλία, την Ισπανία, τη Γαλλία, να προβληθούν πλάι σε ταινίες από την Αίγυπτο, την Τυνησία ή την Αλβανία. Ταινίες που καλούνται να συνυπάρξουν σε μια εκδήλωση με διαγωνιστικό χαρακτήρα, ο οποίος πιθανόν το μοναδικό νόημα που έχει είναι να απαιτεί και να εξασφαλίζει έναν κοινό παρονομαστή, τους ίσους όρους στην παρουσίαση διαφορετικών κινηματογραφικών έργων που, έτσι κι αλλιώς, θα υποστούν μια διαδικασία αξιολόγησης.

Μέσα σε αυτή την κλίμακα κάποιων κριτηρίων αισθητικών, που φαίνεται να πρυτάνευσαν στην επιλογή των ταινιών, χωρά φυσικά ολόκληρη η ποικιλία των κινηματογραφικών ειδών και της θεματολογίας, με ταινίες "κοινωνικές, αισθηματικές ή φαντασίας", ολόκληρη η ποικιλία των μέσων που μπορεί να χρησιμοποιεί η κινηματογραφική γραφή για να αφηγηθεί μια ιστορία με εικόνες, η ποικιλία των μορφών που μπορεί να χρησιμοποιήσει το σινεμά για να εξερευνήσει και να αφηγηθεί την ιστορία της κινηματογραφικής γραφής. Και μέσα από αυτό το σύνολο διαφορετικών προσεγγίσεων σε διαφορετικά θέματα, καλείται το Μεσογειακό Φεστιβάλ ως θεσμός να ξεχωρίσει ορισμένες ταινίες και να απονείμει τα βραβεία που προβλέπονται.

Κατ' αρχάς, βέβαια, υπάρχει το θέμα της γενικότερης σκοπιμότητας μιας παρόμοιας διαδικασίας, που εκ των πραγμάτων επιχειρεί να προσδώσει σε καλλιτεχνικά έργα ένα κύρος ξένο, συχνά παραμορφωτικό, προς την καθαρή και άμεση σχέση μιας ταινίας με τον θεατή της. Και που κάποτε μπορεί να θεωρηθεί, ότι κατά κάποιο τρόπο στερεί αυτό το "κύρος" από ταινίες που αγνοεί, οι οποίες και θα άξιζαν μια διαφορετική τύχη. Ετσι, καθώς ένα βραβείο τείνει να εξομοιωθεί με τα αστεράκια, με τα οποία πλέον η κινηματογραφική κριτική πριμοδοτεί τις ευνοούμενές της ταινίες, αποτελεί πολλές φορές περιττό κόπο να ασχοληθεί κανείς με την αποτίμηση μιας τέτοιας πριμοδότησης. Αυτό που μπορεί, όμως, να έχει κάποια σημασία, είναι απλώς να επισημανθούν οι μορφές που παίρνει σε κάθε περίπτωση αυτή η διαγωνιστική διαδικασία, έτσι ώστε οι όροι της να είναι τουλάχιστον αναγνωρίσιμοι και κατά το δυνατόν διαφανείς. Ετσι ώστε, κάποια στιγμή, να μετατοπιστούν από το πεδίο ενός ανταγωνισμού, που πάντοτε ξενίζει, όταν από το εμπόριο, την πολιτική, τις προσωπικές σχέσεις μεταφέρεται στην καλλιτεχνική παραγωγή, στα χρώματα και τις μυρωδιές που μπορεί να απελευθερώσει η κινηματογραφική οθόνη. Και έτσι ώστε κάποτε να μετατραπούν σε όρους ενός παιχνιδιού, που δε θα έχει τη δυνατότητα ούτε να προσβάλλει ούτε να προωθεί πρόσωπα και πράγματα με την υπόνοια μιας οποιουδήποτε τύπου συναλλαγής ή εξαργύρωσης. Γιατί είναι κωμικοτραγικό, τελικά, το φαινόμενο μιας μυστικής κριτικής επιτροπής επιφορτισμένης να απονείμει το χρυσό, το αργυρό και το χάλκινο άλογο, τα βραβεία του Φεστιβάλ, με τα μέλη της να βρίσκονται αθέατα στην αίθουσα της εκδήλωσης, σε μια ειλικρινή προσπάθεια να εξασφαλιστεί ένα "αδιάβλητο". Ενα "αδιάβλητο" που, έτσι κι αλλιώς, δεν μπορεί να συμβιβάσει αταίριαστα πράγματα με μια μυστικότητα, που μόνο σε παρεξηγήσεις και σε συμπτώματα μυστικοπάθειας μπορεί να οδηγήσει.

Και του χρόνου καλές επιτυχίες, εν κατακλείδι. Μόνο που σίγουρα, για να έρθουν αυτές, το ίδιο το φεστιβάλ ως θεσμός απαιτεί μια αρτιότερη τεχνική υποδομή. Μια βάση που θα του επιτρέψει κάποτε να πάρει ακόμη και το ρίσκο μιας χρονικής διεύρυνσης στη διάρκειά του και να αποκτήσει τις διαστάσεις, που από το χαρακτήρα του ως μεσογειακής διοργάνωσης μπορεί πραγματικά να καλύψει. Και να μπορέσει να αποκτήσει με την "τοπική κοινωνία" έναν δεσμό ουσιαστικό. Οχι μόνο στις οικονομικές συναλλαγές σε εστιατόρια και ξενοδοχεία, αλλά και στη νοοτροπία, που (τι να κάνουμε;) θα αποδεικνύει ότι ένα τολμηρό αφιέρωμα, σαν το φετινό των ταινιών, με θέμα την ομοφυλοφιλία, θα πιάνει τόπο κι όταν κανείς περπατά στους δρόμους της πόλης.

Αγης ΜΑΡΑΓΚΟΥΔΑΚΗΣ

"Ο Τσέστερ, ο Τζόουνς κι εγώ", του Ισραηλινού Αβίβ Μααράβ

"Τελευταία στάση", του Λωράν Μοπασέ, από τη Γαλλία

"Σάμπρνα" του Τυνήσιου Αμπντεραχμάν Σισάκο