"Αν οι γυναίκες στη χώρα μας ήταν διπλά εκμεταλλευόμενες, διπλά υποτιμημένες, αυτό απλά σημαίνει ότι σε μια κοινωνική επανάσταση οι γυναίκες πρέπει να είναι διπλά επαναστάτριες", είχε πει κάποτε ο Φιντέλ Κάστρο, ενώ είχε χαρακτηρίσει το γυναικείο κίνημα της χώρας του "επανάσταση μέσα στην επανάσταση". Οι συναγωνίστριές του, όπως η Βίλμα Εσπιν, πρόεδρος της Ομοσπονδίας Γυναικών Κούβας, δεν κουράζονται να επαναλαμβάνουν ότι ο Φιντέλ ήταν πάντα σύμμαχος των αλλαγών υπέρ της γυναίκας και στην πρώτη γραμμή της πάλης για την ισοτιμία των δύο φύλων στην Κούβα.

Ισως αυτό εξηγεί - ανάμεσα σε άλλα - το θαυμασμό που τρέφουν γι' αυτόν οι γυναίκες της χώρας του και τον ενθουσιασμό με τον οποίο έγινε δεκτός από όλες τις συνέδρους, αλλά κύρια από τις Λατινοαμερικάνες στο πρόσφατο Διεθνές Συνέδριο Γυναικών της Αβάνας.

"Είναι προνόμιο για μένα να μιλάω μπροστά σε εκατοντάδες κόρες αυτού του λαού, σε εκατοντάδες και χιλιάδες από τις καλύτερες κόρες όλου του κόσμου", είπε, απατώντας στις ζητωκραυγές τριών χιλιάδων γυναικών, που είχαν συγκεντρωθεί από νωρίς στο θέατρο "Καρλ Μαρξ" για να τον ακούσουν και να τον δουν έστω και για λίγο. Ομως εκείνος ικανοποιώντας και τις πιο αισιόδοξες προσδοκίες μίλησε - όρθιος, από στήθους - στις γυναίκες, πάνω από τέσσερις ώρες, μέχρι τις δύο μετά τα μεσάνυχτα, αποδεικνύοντας για μια ακόμη φορά τις ικανότητές του σαν ρήτορας που ξέρει να κρατάει μέχρι τέλους την επαφή με το λαό. Και μίλησε για όχι λίγα θέματα "πετώντας" με άνεση από το ένα στο άλλο και κάνοντας διάλογο με τις ακροάτριες. Αναφέρθηκε στη δεινή θέση των γυναικών, έκανε αναδρομή στα γεγονότα των τελευταίων 40 χρόνων, μίλησε για την προσπάθεια των ΗΠΑ να υποδουλώσουν τους πάντες και τα πάντα σ' αυτόν τον πλανήτη, θυμήθηκε το όραμα του Σιμόν Μπολιβάρ για μια ενωμένη Λατινική Αμερική, που θα κάνει τη δική της "πολιτιστική επίθεση" στο σύγχρονο κόσμο, ενάντια στην ομοιομορφία που θέλει να επιβάλει ο καπιταλισμός με τα καταναλωτικά του πρότυπα και την έλλειψη αξιών και τέλος κάλεσε όλους τους σκεπτόμενους ανθρώπους να συστρατευτούν στη μάχη για να σωθεί ο κόσμος μας, ένας κόσμος που κινδυνεύει. Παρ' όλα αυτά, ήταν όπως πάντα αισιόδοξος: Δεν έδωσε στον καπιταλισμό περισσότερα από πενήντα περίπου χρόνια ζωής και δήλωσε τελειώνοντας: "Τίποτα δεν είναι πιο σημαντικό από τη συνειδητοποίηση των ανθρώπων, από τις ιδέες. Εχουμε τη δύναμη να επιταχύνουμε τη ροή της ιστορίας".

Δε φιλοδοξούμε βέβαια να περιορίσουμε σ' αυτό το μικρό χώρο τον "ποταμό" που υπήρξε ο λόγος του δημοφιλούς ηγέτη της κουβανικής επανάστασης, θα αρκεστούμε μόνο σε μερικές χαρακτηριστικές "ατάκες" του:

"Αγωνίστηκα, είπε για όλους τους ανθρώπους, άντρες και γυναίκες, αλλά πρώτα και κύρια αγωνίστηκα ενάντια στον εαυτό μου και αυτή είναι η πρώτη μάχη ενός επαναστάτη". Αναφερόμενος στο κοινωνικό περιβάλλον και την εκπαίδευση, που κάνει τους άντρες "ματσό", ατομιστές, καλλιεργεί ελαττώματα και βίτσια, φιλοδοξίες, χωρίς να υπάρχουν πραγματικές αξίες και οράματα, επισήμανε ότι λίγοι άνθρωποι κατορθώνουν να διατηρήσουν την ψυχική ευγένειά τους, γιατί η κοινωνία τους κάνει εγωιστές. Πολλοί άνθρωποι - είπε - δε σκέπτονται, γιατί άλλοι σκέπτονται στη θέση τους και προσπαθούν να επιβάλλουν σ' όλο τον κόσμο τις ιδέες και τον πολιτισμό τους, όπως οι πρόγονοι τους που κατέκτησαν την Αμερική. Κι όμως, εκατομμύρια νέγροι ή ιθαγενείς στην Αφρική και στην Αμερική θα μπορούσαν να αμφισβητήσουν αυτόν τον πολιτισμό, αφού πριν έρθουν οι "πολιτισμένοι", εκείνοι ζούσαν με τρόπο φυσικό, είχαν τα δικά τους έθιμα, το δικό τους τρόπο να αγαπούν, να οργανώνονται, είχαν τα δικά τους έθιμα, είχαν το δικό τους πολιτισμό. Ηταν ελεύθεροι και ζούσαν με μεγάλη αξιοπρέπεια. Αντίθετα, η αποικιοκρατία, ο ιμπεριαλισμός έφεραν το θάνατο σε εκατομμύρια ανθρώπους και παιδιά, τα βάσανα, τη σκλαβιά, το ξερίζωμα από τη γη τους, την πείνα, τις αρρώστιες, το θάνατο. Ποιος θα δικάσει όλα αυτά τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας; Ποια είναι η ζωή που περιμένει χιλιάδες παιδιά, ακόμα και σήμερα που θα πεθάνουν πρόωρα ή θα εκπορνευτούν ή θα γίνουν όργανα για μεταμόσχευση; Οχι λίγοι πολιτισμοί καταστράφηκαν στο παρελθόν - και σήμερα, ακόμα με το καταναλωτικό μοντέλο που μας προτείνουν, εκατομμύρια άνθρωποι αργοσβήνουν από την πείνα, το Εϊτζ, την κακή διατροφή, τα παράσιτα, τις γενοκτονίες. Πόσα παιδιά θα πεθάνουν, που θα μπορούσαν να σωθούν; Τι θα γίνει μ' αυτό το μοντέλο; Εμείς έχουμε άλλα πρότυπα. Θέλουμε λ.χ. να έχει ελεύθερο χρόνο ο άνθρωπος, για να ασχοληθεί με την τέχνη και όχι να συσσωρεύσει καταναλωτικά αγαθά για τους λίγους. Μπορεί να το κάνει αυτό ο καπιταλισμός;

Χιλιάδες γυναίκες πεθαίνουν σ' όλο τον κόσμο στον τοκετό ή στη διάρκεια της έκτρωσης ή από σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα, που έχουν μεγαλύτερες επιπτώσεις στις γυναίκες - ιδίως στον Τρίτο Κόσμο. Τι δυνατότητα έχουν να θεραπευτούν; Το σύστημα εμποδίζει την πρόοδο της επιστήμης να φτάσει σε όλους και όχι μόνο στους πλούσιους. Το σύστημα σκοτώνει εκατομμύρια άλλους ανθρώπους. Νεο-ιμπεριαλισμός και ιμπεριαλισμός είναι το ίδιο, είναι το καπιταλιστικό σύστημα, η εξέλιξή του. Ο νεοφιλελευθερισμός είναι ο καπιταλισμός που επιβάλλεται παντού, προκαλεί ανεργία και οδηγεί εκατομμύρια παιδιά στη σεξουαλική εκμετάλλευση, όπως και τις μητέρες τους στην εξαναγκαστική πορνεία ή στη σκλαβιά του μετανάστη. Τα πανίσχυρα ΜΜΕ επηρεάζουν όλο τον κόσμο, παρουσιάζουν το πρότυπο της γυναίκας που θέλουν, η μόδα δείχνει ό,τι προστάζουν τα εμπορικά συμφέροντα, είναι μια προσβολή, μια βία ενάντια στην προσωπικότητα των γυναικών. Τις κάνουν δυστυχισμένες, γιατί δεν έχουν τα ίδια μαλλιά, την ίδια σιλουέτα, την ίδια φορεσιά. Προωθούν ένα κόσμο στιλιζαρισμένο, ομοιόμορφο, ένα σύστημα που καταδικάζει τους ανθρώπους να είναι ατομιστές και όχι κοινωνικοί. Μπορεί να διαρκέσει αυτό το σύστημα; Η βία, ο αλκοολισμός, η φτώχεια, χτυπάνε περισσότερο τις γυναίκες και ιδιαίτερα όσες είναι πιο φτωχές υποφέρουν από τις μεγαλύτερες διακρίσεις. Οι φτωχές πάλι, φτωχαίνουν διαρκώς περισσότερο...

Είναι αδύνατο να αποφύγει κανείς την παγκοσμιοποίηση, γιατί είναι νόμος της εξέλιξης του καπιταλισμού. Η κρίση έρχεται - και ένα τέτοιο σύστημα δεν μπορεί να διαρκέσει εκατό χρόνια, το έχει αποδείξει η ιστορία!

...Είχαμε προβλέψει ότι αν κάποτε η Σοβιετική Ενωση χαθεί, εμείς θα εξακολουθήσουμε να αντιστεκόμαστε. Χρησιμοποίησε νεοφιλελεύθερες καπιταλιστικές μεθόδους και μετά κατέρρευσε, από τη μια μέρα στην άλλη. Εμείς όμως "κρατήσαμε", δε δεχόμαστε διαταγές από κανένα, παρ' όλο που είμαστε η μόνη χώρα που υφίσταται τέτοια πίεση. Με τα δολάριά τους οι ΗΠΑ αγοράζουν τα πάντα, παντού. Ποιος μπορεί να ανταγωνιστεί την τηλεόρασή τους; Κι όμως εμείς τώρα αρχίσαμε να κάνουμε τις δικές μας τηλεοπτικές σειρές, τα δικά μας φιλμ. Κάθε χρόνο κάνουμε διεθνές κινηματογραφικό φεστιβάλ των λατινοαμερικανικών χωρών. Χρειάζεται μια πολιτιστική επίθεση από τους λαούς της Λατινικής Αμερικής και της Αφρικής, ενάντια σ' αυτά που θέλουν να μας επιβάλουν. Είναι καθήκον αντρών και γυναικών, όλων των ανθρώπων που σκέπτονται, να αντιπαλέψουν το θάνατο του πολιτισμού που φέρνει ο καπιταλισμός. Το θάνατο των αξιών, την πείνα στον κόσμο. Είναι τεράστιο εργαλείο η συνείδηση, η ενότητα τω ανθρώπων που θέλουν να δημιουργήσουν έναν καινούριο κόσμο. Πιστοί και μη πιστοί, διανοούμενοι, εργάτες, ελεύθεροι, επαγγελματίες - πόσα ταλέντα υπάρχουν κρυμμένα στις μάζες! Το ζήτημα δεν είναι τι λέτε, αλλά τι κάνετε ενάντια στο εμπάργκο που προσπαθεί να μας πνίξει! Μια σωστή ιδέα δε συγκρίνεται με όλο το χρήμα των ΗΠΑ. Την ημέρα που όλοι οι Λατινοαμερικανοί θα ενωθούν για μια σωστή ιδέα, τότε θα παραιτηθούμε από την αυτοδιάθεσή μας..., είπε καταλήγοντας ο Φιντέλ καλώντας τις γυναίκες όλου του κόσμου να επιταχύνουν, ενωμένες την πορεία της Ιστορίας....

Το Διεθνές Συνέδριο Γυναικών που έγινε στην Αβάνα δεν περιορίστηκε μόνο σε συζητήσεις για την οικονομία, τη συμμετοχή των γυναικών στα κέντρα αποφάσεων, τη βία, την υγεία, την παιδεία και τον πολιτισμό, τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, τις διακρίσεις και την εθνική κυριαρχία, τις γυναίκες καλλιτέχνιδες και συγγραφείς, τα προβλήματα των νέων γυναικών. Στην αρχή, στη μέση και στο τέλος των εργασιών γίνονταν συνεχείς καλλιτεχνικές εκδηλώσεις με παραδοσιακά και μοντέρνα κουβανικά συγκροτήματα, απαγγελίες ποιημάτων, κλασική μουσική, σύγχρονα τραγούδια...

Ηταν κι αυτά μια μορφή επικοινωνίας με το λαό της Κούβας, που είναι αλήθεια, ζει κυριολεκτικά με το χορό και τη μουσική. Παντού βλέπεις ανθρώπους με κιθάρες και τοπικά μουσικά όργανα, να χορεύουν και να τραγουδούν σε μικρές ή μεγαλύτερες ορχήστρες, ενώ από το ραδιόφωνο μεταδίδεται συνεχώς μουσική, παραδοσιακή, κλασική, από παλιούς σκοπούς της δεκαετίας του '50 μέχρι και πολύ μοντέρνους. Ο ρυθμός ήταν κάτι που μας εντυπωσίασε από την πρώτη μέρα - ή μάλλον νύχτα - που πατήσαμε το πόδι μας στο όμορφο νησί της Καραϊβικής: σάλσα, ρούμπα, μάμπο κ.ά.

Από το αεροδρόμιο μέχρι την πόλη βλέπεις σ' όλο το δρόμο συνθήματα, πορτρέτα του Τσε και κάποιες λίγες διαφημίσεις. Φοίνικες παντού, λεωφορεία κατάμεστα, αλλά και φορτηγά γεμάτα κόσμο, που σου θυμίζουν την Αθήνα της δεκαετίας του πενήντα. Οι δρόμοι καθαροί, ακόμα και δίπλα στις πιο απόμερες συνοικίες. Στα μπαρ και τις καφετερίες οι άνθρωποι πίνουν ρούμι, μπίρα, δυνατό αρωματικό καφέ και χορεύουν.

Στο μουσείο της Επανάστασης φωτογραφίες των γνωστών και αγνώστων ηρώων που έφυγαν νωρίς, για να ζήσουν οι συμπατριώτες τους μια άλλη, διαφορετική ζωή, μια ζωή όπως την ονειρεύονταν οι γενιές που έζησαν σκλάβοι. Μορφές νεανικές, ωραίες, γεμάτες ορμή, που πνίγηκαν στο αίμα τους. Το κενοτάφιο του Τσε και των συντρόφων του, οι πρώτες γυναίκες επαναστάτριες, αυτοί που βασανίστηκαν μέχρι θανάτου.... "ποτέ δεν είχαμε στην Ελλάδα ένα παρόμοιο μουσείο. Κι όμως..." λέει μια συμπατριώτισσα με θλίψη.

Εξω από την Αβάνα, στις παραλίες με την άσπρη άμμο, τα ξενοδοχεία ξεφυτρώνουν κι αυτά σαν μανιτάρια εξοπλισμένα με όλες τις σύγχρονες ανέσεις."Δύσκολος λαός" σχολιάζει μια φίλη. "Καμιά πειθαρχία". Κι όμως αυτός ο λαός έκανε πιο εύκολα την επανάσταση από άλλους. Μήπως, εκτός από τις αντικειμενικές συνθήκες, έπαιξε ρόλο και η απείθαρχη φλογερή ιδιοσυγκρασία του σκλάβου, που δε δέχεται ποια καμιά αλυσίδα; Μήπως έπαιξε ρόλο η έξαρση της μουσικής που είναι στο αίμα τους; Το μεθύσι της ελευθερίας; Οι Κουβανοί αντέχουν πάντα...