Τα ξημερώματα της 24ης Ιούλη 1974, το προσωπικό αεροπλάνο του Γάλλου Προέδρου Ζισκάρ Ντ' Εστέν προσγειωνόταν στο αεροδρόμιο του Ελληνικού, φέρνοντας στην Ελλάδα τον Κ. Καραμανλή. Λίγες ώρες μετά, ο Καραμανλής ορκιζόταν πρωθυπουργός. Η χούντα είχε πλέον παραδώσει την κυβερνητική εξουσία - και τυπικά - και στη θέση της επανερχόταν η αστική κοινοβουλευτική δημοκρατία. Ετσι, άνοιγε ένα νέο πολιτικό κεφάλαιο στη χώρα, που συνήθως προσδιορίζεται με τον όρο μεταπολίτευση. Για την αλλαγή αυτή στην πολιτική κατάσταση, το ΚΚΕ είχε, τότε, τονίσει, με απόφαση της ΚΕ του, ότι "αποτελεί προσπάθεια αναπροσαρμογής της πολιτικής των Αμερικανών και των άλλων κύριων δυνάμεων του ΝΑΤΟ στις νέες συνθήκες, εθνικές και διεθνείς". Αλλά και ο αρχηγός του ΠΑΚ Ανδρέας Παπανδρέου με δήλωσή του στο BBC, το βράδυ της 23ης Ιούλη, έλεγε: "Η νέα ΝΑΤΟική φρουρά εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα. Πηγή της εξουσίας της παραμένουν οι Αμερικανοί, το ΝΑΤΟ και οι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις, που βαρύνονται σήμερα και με την εθνική προδοσία στο Κυπριακό". Βεβαίως, αργότερα ο ίδιος ο Παπανδρέου και το κόμμα του, το ΠΑΣΟΚ, απαρνήθηκαν αυτές τις εκτιμήσεις, πράγμα που καθιστά αμφίβολο, αν τις πίστεψαν ποτέ. Ομως, εκείνο που έχει τη σπουδαιότερη σημασία για το σήμερα δεν είναι τόσο οι παλινωδίες και οι δημαγωγικές - ανάλογα με τις περιστάσεις - δηλώσεις του ιδρυτή της ελληνικής σοσιαλδημοκρατίας. Το σπουδαιότερο είναι αν όσα εκτιμούσε τότε το ΚΚΕ - αλλά και το ΠΑΚ - για το χαρακτήρα της αλλαγής του '74 έχουν επιβεβαιωθεί ή διαψευστεί από την ίδια τη ζωή. Για να απαντηθεί αυτό το ερώτημα, θα πρέπει να σταθούμε λίγο περισσότερο στις συνθήκες πτώσης της δικτατορίας και στην προετοιμασία της διάδοχης λύσης.

Η δικτατορία δεν επιβλήθηκε ως μόνιμη πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα, αλλά ως μια μεταβατική λύση - ανεξαρτήτως του χρόνου που θα διαρκούσε - που έδινε τη δυνατότητα στην ντόπια ολιγαρχία και στους Αμερικάνους να διασφαλίσουν τα συμφέροντά τους, να αποφύγουν ανεξέλεγκτες εξελίξεις που μπορούσαν να προκύψουν και να ανανεώσουν το πολιτικό σύστημα της χώρας, που, όπως είχε οικοδομηθεί μετά τον Εμφύλιο, δεν τραβούσε άλλο, γεγονός που το απέδειξε με τον πιο χαρακτηριστικό και τον πιο έντονο τρόπο η πολιτική κρίση που συντάραξε τη χώρα από τον Ιούλη του 1965 ως τον Απρίλη του 1967. Το ότι η δικτατορία δεν ήταν μόνιμο καθεστώς, δε σημαίνει ότι μπορούσε να πέσει ανά πάσα στιγμή, ούτε ότι δε θα μπορούσε, κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις, να κρατήσει περισσότερο απ' όσο κράτησε. Και, φυσικά, δε σημαίνει πως αυτοί που την έφεραν στα πράγματα δεν προβληματίζονταν για το πώς θα απαλλαγούν απ' αυτήν, όταν πια δε θα τη χρειάζονταν. Αντίθετα, από τα ιστορικά στοιχεία που έχουν έρθει στο φως της δημοσιότητας - και από το δημοσιευμένο μέρος του αρχείου Καραμανλή - προκύπτει πως οι Αμερικανοί και η ντόπια ολιγαρχία σχεδίαζαν από την πρώτη μέρα της δικτατορίας την ελεγχόμενη επάνοδο στον κοινοβουλευτισμό, φτιάχνοντας γι' αυτό το σκοπό πλήθος σεναρίων, ανάλογα με τις πιθανές συνθήκες, κάτω από τις οποίες θα ήταν αναγκαία μια τέτοια εξέλιξη. Ενα από τα πιο σοβαρά σενάρια ήταν η λύση Καραμανλή ως διάδοχη της χούντας.

Είναι επίσης γεγονός ότι από τις αρχές της δεκαετίας του '70 το δικτατορικό καθεστώς είχε μπει σε βαθιά κρίση, γεγονός που το υποχρέωνε να προετοιμάσει την, ανώδυνη για το καπιταλιστικό καθεστώς και την αμερικανοκρατία, διαδοχή του. Κι αυτό επιχειρήθηκε να γίνει με τη φιλελευθεροποίηση του Μαρκεζίνη, η οποία συντρίφτηκε πάνω στο Πολυτεχνείο. Την πτώση, πάντως, της χούντας επιτάχυνε και επέβαλε στη συγκεκριμένη στιγμή που έγινε - πέραν της λαϊκής αντίθεσης στο καθεστώς, που ήταν μόνιμη και κλιμακωνόταν - το πραξικόπημα στην Κύπρο και το επακόλουθό του, η τουρκική εισβολή. Σε κείνες τις συνθήκες, το δικτατορικό καθεστώς είχε ολοκληρώσει τον κύκλο του και είχε αρχίσει να γίνεται επικίνδυνο για τα συμφέροντα της ντόπιας και ξένης αντίδρασης. Φτάνει να αναλογιστεί κανείς ότι η κρίση στην Κύπρο έφερε προ των πυλών έναν ελληνοτουρκικό πόλεμο, που ακόμα και η προετοιμασία γι' αυτόν, ως ενδεχόμενη συνέπεια της κατάστασης, σήμαινε τον εξοπλισμό του λαού, δηλαδή την αφαίρεση από το καθεστώς της δύναμης των όπλων, πάνω στην οποία ουσιαστικά στηριζόταν. Δε χρειάζεται και πολύ μυαλό για να καταλάβει κανείς ότι ένας ένοπλος λαός, πολιτικά, συμπεριφέρεται διαφορετικά απ' ό,τι άοπλος. Αλλά κι αν ακόμη το αστικό καθεστώς και οι ξένοι ήταν σε θέση να ελέγξουν έναν ένοπλο λαό σε συνθήκες ελληνοτουρκικού πολέμου, κι αν ακόμη επέμεναν να διατηρούν στους δικτάτορες στην Αρχή, ήταν αδύνατο να το κάνουν για πολύ, δεδομένου ότι η ολοκλήρωση των ιμπεριαλιστικών σχεδίων στην Κύπρο με τον "Αττίλα 2" και την κατοχή του μισού νησιού δεν μπορούσε να πραγματοποιηθεί, χωρίς να προκληθούν ανεξέλεγκτες εξελίξεις στην Ελλάδα, τεράστια λαϊκή αντίδραση στο εσωτερικό της και σάρωμα των δικτατόρων. Αυτό ήταν, που περισσότερο απ' όλα δεν ήθελαν οι Αμερικανοί και η ντόπια ολιγαρχία: Το λαϊκό παράγοντα στο προσκήνιο ως καταλύτη των πολιτικών εξελίξεων. Ετσι, αντέδρασαν με ταχύτητα και μέσα σε λίγα 24ωρα άλλαξαν την κατάσταση, πριν φύγει ο έλεγχος από τα χέρια τους.

Οσα παραπάνω αναφέραμε, αποδεικνύουν ξεκάθαρα ότι οι εκτιμήσεις του ΚΚΕ για το χαρακτήρα της αλλαγής του Ιούλη 1974 δικαιώνονται από τα ιστορικά δεδομένα. Ακόμη περισσότερο, δικαιώνονται απ' όσα επακολούθησαν. Η μεταπολίτευση σφραγίστηκε από το δόγμα του "ανήκομεν εις την Δύσιν", που ο Κ. Καραμανλής φρόντισε να διακηρύξει από την πρώτη στιγμή της επιστροφής του στην Ελλάδα. Η εξάρτηση από τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ, όχι μόνο δεν αποδυναμώθηκε, αλλά και ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο, παρά το γεγονός ότι ήταν η βασική αιτία της 7χρονης τυραννίας και της κυπριακής τραγωδίας. Δίπλα, μάλιστα, σ' αυτήν τη σχέση εξάρτησης, σφυρηλατήθηκαν τα δεσμά της εξάρτησης από την ΕΟΚ, την επονομαζόμενη σήμερα Ευρωπαϊκή Ενωση. Επίσης τα συμφέροντα της οικονομικής ολιγαρχίας, που στήριξε και στηρίχτηκε στη δικτατορία, όχι μόνο δε θίχτηκαν, αλλά κατέληξε να γίνουν και ιδεολογική σημαία, θέσφατο και ταμπού, που ακούει στο όνομα "οικονομία της ελεύθερης αγοράς". Τέλος, το αστικό πολιτικό σύστημα ενισχύθηκε με την πολιτική των διακρίσεων, της εξαγοράς των λαϊκών συνειδήσεων, του εκφυλισμού και της άλωσης λαϊκών, μαζικών οργανώσεων, με τη νόθευση της λαϊκής θέλησης, μέσω καλπονοθευτικών συστημάτων, με μια πολιτική του μαστιγίου και του καρότου, που στόχο της είχε την εδραίωση του δικομματισμού, της εναλλαγής, δηλαδή, στην κυβέρνηση δύο μεγάλων αστικών κομμάτων, στις συμπληγάδες των οποίων συνθλίβονται οι λαϊκές αντιδράσεις και αμβλύνονται οι ταξικές αντιθέσεις. Ετσι, οι οραματισμοί, οι αγώνες και οι επιδιώξεις του αντιδικτατορικού κινήματος για προοδευτικές εξελίξεις στην Ελλάδα, κόντρα στα συμφέροντα της οικονομικής ολιγαρχίας και της ξένης εξάρτησης, όχι μόνο δε δικαιώθηκαν, αλλά και παραμένουν επίκαιροι όσο ποτέ. Τη σημαία αυτών των αγώνων, το ΚΚΕ συνεχίζει να την κρατάει ψηλά, δείχνοντας το μόνο δρόμο της δικαίωσης, που είναι η συγκρότηση του Αντιιμπεριαλιστικού - Αντιμονοπωλιακού -Δημοκρατικού Μετώπου.

Η συγκεκριμένη πολιτική εκτίμηση της αλλαγής, που συντελέστηκε στις 23 Ιούλη 1974, ήταν η πρώτη σοβαρή πρόκληση, που αντιμετώπισαν όλες οι πολιτικές δυνάμεις της χώρας. Μια πρόκληση ιδιαίτερης σημασίας, αφού από την εύστοχη και τεκμηριωμένη απάντησή της, θα καθόριζαν την παραπέρα πορεία τους αφ' ενός και, αφ' ετέρου, θα έδιναν απαντήσεις στα πολλά και εύλογα ερωτηματικά των εργαζόμενων και του λαού.

Αρκετά ειπώθηκαν εκείνη την περίοδο. Τα περισσότερα "ξεχάστηκαν" τα επόμενα χρόνια. Κάποιοι άλλοι προτίμησαν να κρυφτούν πίσω από την αρχική ευφορία, που σκόρπισε η πτώση της χούντας. Μόνο το ΚΚΕ προχώρησε σε μια αντικειμενική, στοιχειοθετημένη και από την πλευρά των εργαζομένων εκτίμηση της πολιτικής αλλαγής. Μια εκτίμηση, που άντεξε στο χρόνο και δικαιώθηκε από τις κατοπινές εξελίξεις, αλλά και όσα γεγονότα της εποχής εκείνης είδαν αργότερα το φως της δημοσιότητας.

Ορισμένα - τα πλέον χαρακτηριστικά - αποσπάσματα των κομματικών αυτών ντοκουμέντων αναδημοσιεύει σήμερα ο "Ρ".

Το ΚΚΕ εκτίμησε σωστά, από την πρώτη κιόλας μέρα της μεταπολίτευσης, το χαρακτήρα της αλλαγής. Από τις 24 Ιούλη ακόμη, σε ανακοίνωση του ΠΓ της ΚΕ, τονίζεται: "Κάτω από το βάρος των εγκλημάτων και των προδοσιών της χούντας, της σθεναρής αντίστασης του ελληνικού λαού και της κατακραυγής των άλλων λαών η χούντα δεν μπορούσε να σταθεί. Ο στρατηγός Γκιζίκης, καθοδηγούμενος από τους Αμερικανούς και ΝΑΤΟικούς κύκλους κάλεσε και ανέθεσε το σχηματισμό κυβέρνησης στον Κ. Καραμανλή. Γίνεται προσπάθεια να περισωθούν η ένοχη εθνικής προδοσίας ηγεσία της χούντας και οι αντιδημοκρατικοί θεσμοί και η αμερικανοΝΑΤΟική κυριαρχία στην Ελλάδα, να δοθεί λύση στο Κυπριακό σε βάρος της ανεξαρτησίας και της ακεραιότητας της Μεγαλονήσου...".

Πέντε μέρες αργότερα, στις 29 Ιούλη, δίνεται στη δημοσιότητα ανακοίνωση της ΚΕ του Κόμματος, η οποία ανάμεσα σε άλλα υπογραμμίζει:

"Πρώτο: Η ασίγαστη πάλη του ελληνικού λαού κατά της στρατιωτικής δικτατορίας, η έντονη λαϊκή αντίδραση στο χουντικό πραξικόπημα - προδοσία σε βάρος της Κύπρου και της Ελλάδας και η αντίσταση του κυπριακού λαού, η επέμβαση τουρκικών δυνάμεων στη μεγαλόνησο, ύστερα από την επέμβαση της χούντας, η διεθνής απομόνωσή της, όλα αυτά όξυναν στο έπακρο την κρίση του τυραννικού καθεστώτος. Η δικτατορία και οι ξένοι προστάτες της βρέθηκαν σε αδιέξοδο. Η αντίσταση στη χούντα επεκτείνονταν και στο στρατό. Η παραμονή της χούντας στη διακυβέρνηση της χώρας εγκυμονούσε άμεσο κίνδυνο για το φασιστικό καθεστώς, την αμερικανοκρατία και το ΝΑΤΟ.

Μπροστά σ' αυτή την κατάσταση, η χουντική ηγεσία, με οδηγίες της Ουάσιγκτον και άλλων ηγετικών ΝΑΤΟικών κύκλων, ανέθεσε τη διακυβέρνηση της χώρας σε συντηρητικούς αστούς πολιτικούς, με επικεφαλής τον Κωνσταντίνο Καραμανλή.

Δεύτερο: Στην πολιτική ζωή σημειώνεται μια αλλαγή. Η αλλαγή αυτή, προϊόν μιας συμφωνίας ανάμεσα στη χούντα, τους Αμερικανούς, τους άλλους κύριους εταίρους του ΝΑΤΟ και τους παραπάνω πολιτικούς παράγοντες συνίσταται στο ότι αποσύρθηκε από το προσκήνιο η χούντα και ήρθε πολιτική κυβέρνηση.

Η τέτοια αλλαγή αποτελεί προσπάθεια αναπροσαρμογής της πολιτικής των Αμερικανών και των άλλων κύριων δυνάμεων του ΝΑΤΟ στις νέες συνθήκες, εθνικές και διεθνείς. Αποβλέπει στην εκτόνωση της συμπυκνωμένης λαϊκής αγανάκτησης, στη ματαίωση μιας ριζικής δημοκρατικής μεταβολής, στη διατήρηση των στρατηγικών θέσεων των ΕΠΑ και του ΝΑΤΟ στη χώρα μας και την επέκτασή τους στην Κύπρο και γενικότερα στη Μεσόγειο. Ταυτόχρονα, η αλλαγή αυτή αποτελεί ομολογημένη χρεοκοπία της χούντας και της αμερικανοκρατίας, μια ήττα τους. Δημιουργεί νέες δυνατότητες για τον δημοκρατικό αγώνα του λαού...".

Ανάλογης αξίας, όμως, είναι και οι εκτιμήσεις του ΚΚΕ, περίπου δύο χρόνια μετά τη μεταπολίτευση. Πολύ περισσότερο, γιατί και αυτές αντέχουν στο χρόνο και διατηρούν, έως και σήμερα, ολόκληρη τη σημασία και την επικαιρότητά τους. Να, τι έλεγε η ΚΕ του ΚΚΕ, σε Διακήρυξή της προς τον ελληνικό λαό, στις 25 Ιούλη 1976:

"Είκοσι μήνες μετά την κατάρρευση της στρατιωτικής φασιστικής δικτατορίας, μένουν άλυτα και οξύνονται τα μεγάλα εθνικά και κοινωνικά προβλήματα του τόπου. Αυτά είναι: Το πρόβλημα της εθνικής ανεξαρτησίας και της απαλλαγής από την ιμπεριαλιστική εξάρτηση, το Κυπριακό, το πρόβλημα ενός ουσιαστικού εκδημοκρατισμού, του περιορισμού της ασυδοσίας των ξένων και ντόπιων μονοπωλίων, της εξασφάλισης ανθρώπινης ζωής στους εργαζόμενους.Τι φταίει που δεν πραγματοποιήθηκαν οι πόθοι του λαού;

Φταίει το ότι η πατρίδα μας κυριαρχείται από λίγα ξένα και εγχώρια μονοπώλια. Φταίει το ότι στη θέση μιας δημοκρατίας ανοιχτής στην πρόοδο, που έχει ανάγκη η Ελλάδα, χτίζεται μια κοινοβουλευτική δημοκρατία αυταρχικού τύπου, στην υπηρεσία των μονοπωλίων, προσδεμένη στον ιμπεριαλισμό.

Η σημερινή εξουσία, παρ' όλο που κάτω από την παλλαϊκή απαίτηση πήρε ορισμένα θετικά μέτρα, γενικά προχωρεί όλο και περισσότερο στην επαναστερέωση της πολιτικής του ατλαντισμού, συμπληρώνοντάς τον και με το δυτικοευρωπαϊσμό, και εφαρμόζει όλο και πιο αντιδημοκρατική αντιλαϊκή πολιτική στο εσωτερικό. Στηριγμένη στις αντιδημοκρατικές διατάξεις του Συντάγματος, παίρνει μέτρα κατά της εργατικής τάξης, κατά του λαϊκού κινήματος. Επιτίθεται κατά της νεολαίας. Διατηρεί σχεδόν ανέπαφους τους χουντικούς μηχανισμούς, τα ΤΕΑ, ανέχεται τα φασιστικά, τα αντιδραστικά μοναρχικά στοιχεία, που σηκώνουν κεφάλι και υπονομεύουν και αυτήν ακόμα την κουτσουρεμένη δημοκρατία. Ο αντικομμουνισμός αναζωπυρώνεται, όχι μόνο από τους παράγοντες του φασισμού, αλλά και από κυβερνητικά όργανα. Στο μεταξύ, τα μεγάλα μονοπώλια αντλούν τεράστια υπερκέρδη, ακόμα και στις σημερινές συνθήκες της καπιταλιστικής κρίσης, φορτώνοντας τα βάρη στις πλάτες των εργαζομένων.

Με το σημερινό προσανατολισμό διατηρούνται οι αμερικανοΝΑΤΟικές βάσεις. Η Ελλάδα παραμένει ουσιαστικά στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ. Με την ενθάρρυνση των Τούρκων σοβινιστών από τους ιμπεριαλιστές, απειλείται η ακεραιότητα της χώρας. Συνθλίβεται το Κυπριακό στα ΝΑΤΟικά γρανάζια.

Οι Αμερικανοί και οι μεγάλοι Δυτικοευρωπαίοι ΝΑΤΟικοί σύμμαχοί τους θέλουν να κρατήσουν και να διευρύνουν τις θέσεις τους στην Ελλάδα. Γι' αυτό την πιέζουν ακόμα περισσότερο να μαντρωθεί απόλυτα στο ΝΑΤΟ. Το ίδιο κάνουν και με το θέμα της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας. Αυτή την πολιτική εφαρμόζουν και ο "εργατικός" Ουίλσον και ο σοσιαλδημοκράτης Σμιτ. Και η κυβέρνηση Καραμανλή όλο και ενδίδει.

Η ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ θα οδηγήσει στην πλήρη υποδούλωση της ελληνικής οικονομίας στα διεθνή μονοπώλια και θα δυναμώσει την εξάρτηση της χώρας από τον ιμπεριαλισμό...".

13 Ιούλη: Σε σύσκεψη για το Κυπριακό στο Αρχηγείο Ενόπλων Δυνάμεων, υπό τον "Πρόεδρο της Δημοκρατίας" στρατηγό Φαίδωνα Γκιζίκη, εξετάζονται οι τελευταίες λεπτομέρειες για το επικείμενο πραξικόπημα.

15 Ιούλη: 8.30 το πρωί, τα τανκς της Κυπριακής Εθνοφρουράς εξαπολύουν το προδοτικό πραξικόπημα εναντίον της κυβέρνησης του Μακαρίου. Το Προεδρικό Μέγαρο βομβαρδίζεται. Ο ραδιοσταθμός της Λευκωσίας μεταδίδει ότι ο Μακάριος είναι νεκρός, αλλά δεν είναι αλήθεια.

16 Ιούλη: Οι χουντικοί πραξικοπηματίες ορκίζουν στην Κύπρο Πρόεδρο το Νικόλαο Σαμψών.

19 Ιούλη: Ο Μακάριος, που έχει πλέον διαφύγει από την Κύπρο, καταγγέλλει στο Συμβούλιο Ασφαλείας το προδοτικό πραξικόπημα του καθεστώτος της Αθήνας.

20 Ιούλη: Πραγματοποιείται η τουρκική απόβαση στην Κύπρο, με πρόσχημα το χουντικό πραξικόπημα.

22 Ιούλη: Ο Χ. Κίσιγκερ, υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, δηλώνει όλο σημασία: "Αυτή τη στιγμή συντελείται στην Αθήνα κυβερνητική μεταβολή".

23 Ιούλη: Το μεσημέρι, με πρωτοβουλία των στρατιωτικών, πραγματοποιείται στα παλιά ανάκτορα σύσκεψη με πολιτικούς και θέμα την παράδοση της εξουσίας στους τελευταίους.

23 Ιούλη: Προς το βράδυ γίνονται οι τελικές συνεννοήσεις με τον Κ. Καραμανλή.

24 Ιούλη: Στις 3 τα ξημερώματα φτάνει από το Παρίσι, με το προσωπικό αεροπλάνο του τότε Γάλλου Προέδρου, Βαλερί Ζισκάρ Ντ' Εστέν, ο Κ. Καραμανλής. Ορκίζεται η κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας. Σχηματίζεται νέα κυβέρνηση και στην Κύπρο, υπό τον πρόεδρο της Βουλής Γλαύκο Κληρίδη.

26 Ιούλη: Ο πρωθυπουργός, Κ. Καραμανλής, απευθύνει διάγγελμα προς το έθνος. Αρχίζει στη Γενεύη τριμερής διάσκεψη (Ελλάδα, Τουρκία, Μεγάλη Βρετανία) για την εξομάλυνση της κρίσης στην Κύπρο.

31 Ιούλη: Στη Γενεύη υπογράφεται συμφωνία κατάπαυσης του πυρός και αποχώρησης των ξένων στρατευμάτων από την Κύπρο.

3 Αυγούστου: Επαναφέρεται σε ισχύ το Σύνταγμα του 1952.

Στις 22 Ιουλίου 1974 ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Χ. Κίσιγκερ, δήλωνε: "Αυτή τη στιγμή συντελείται στην Αθήνα κυβερνητική μεταβολή". Φυσικά δεν επρόκειτο για προφητεία όσων θα συνέβαιναν λίγες ώρες αργότερα, αλλά για σαφή πολιτική πράξη, με την οποία σημειωνόταν ότι οι ΗΠΑ είχαν δώσει το "πράσινο φως" για να αποχωρήσει από το προσκήνιο το δικτατορικό καθεστώς, είχαν τον έλεγχο των εξελίξεων και είχαν θέσει σε εφαρμογή το σχέδιο που τους εξυπηρετούσε για τη διάδοχη κατάσταση. Την επομένη το μεσημέρι, στην Αθήνα, στα παλιά ανάκτορα, ξεκινούσε μια ιστορική σύσκεψη στρατιωτικών και πολιτικών για την παράδοση της εξουσίας στους τελευταίους. Αρχικά αποφασίστηκε να σχηματίσει κυβέρνηση ο Π. Κανελόπουλος σε συνεργασία με τον Γ. Μαύρο. Κι όταν έγινε ένα διάλειμμα περίπου τριών ωρών (από τις 5.30 ως τις 8 το απόγευμα) για να σχηματιστεί ο κατάλογος του Υπουργικού Συμβουλίου, στο παρασκήνιο, πέντε στρατιωτικοί κι ένας πολιτικός αποφάσισαν - όπως και έκαναν - να καλέσουν τον Καραμανλή και να του αναθέσουν το σχηματισμό κυβέρνησης. Ηταν ο Ευαγγ. Αβέρωφ, ο αρχηγός του Ναυτικού, ναύαρχος Αραπάκης, ο αρχηγός της Αεροπορίας ,αντιπτέραρχος Παπανικολάου, ο αρχηγός του Στρατού Ξηράς, Α. Γαλατσάνος, ο αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων, στρατηγός Μπονάνος και ο πρόεδρος της χούντας στρατηγός Φ. Γκιζίκης. Δε χωράει αμφιβολία πως το παιχνίδι ήταν στημένο και είχε την έγκριση των υπερατλαντικών αφεντικών. Αλλωστε για την οικονομική ολιγαρχία του τόπου και το καθεστώς της αμερικανοκρατίας ο Καραμανλής ήταν η καλύτερη λύση. Ελειπε από την Ελλάδα και την ενεργό πολιτική δράση για πάνω από δέκα χρόνια και δεν είχε φθαρεί στους πολιτικούς ανταγωνισμούς που ακολούθησαν της αποχώρησής του, ιδιαίτερα αυτούς της διετίας 1965 - 1967. Δεν πολιτεύτηκε ποτέ επικίνδυνα για το κοινωνικό καθεστώς και πάντα ακολουθούσε μια πολιτική που έπαιρνε υπόψη της τα συνολικά συμφέροντα του καπιταλισμού στην Ελλάδα και των ξένων συμμάχων του. Πριν τη δικτατορία υποστήριξε με πάθος την ανάγκη να υπάρξει στη χώρα μια έκτακτη κατάσταση, μια δικτατορία με κοινοβουλευτικό μανδύα για τη διασφάλιση των συμφερόντων του συστήματος. Ακόμη, απευχόταν αλλά δεν έβλεπε αρνητικά, ως έσχατη λύση, την επέμβαση του στρατού, αρκεί να γινόταν υπό ορισμένες προϋποθέσεις που δε θα οδηγούσαν σε ανεξέλεγκτες καταστάσεις. Επίσης, κατά τη διάρκεια της χούντας απέφυγε την ενεργό αντιδικτατορική δράση και πάντα υπογράμμιζε την ανάγκη να υπάρξει διάδοχη λύση χωρίς την ενεργό παρέμβαση του λαϊκού παράγοντα. Ηταν, επόμενα, η πλέον ενδεδειγμένη λύση, για την επιθυμητή, από το ντόπιο κατεστημένο και τους ξένους, αλλαγή.

Λίγο καιρό μετά την πτώση της χούντας και ο λαός αγωνίζεται με τα ίδια συνθήματα για δημοκρατία, λαϊκή κυριαρχία και εθνική ανεξαρτησία

Είκοσι τέσσερα χρόνια έχουν περάσει από την 23η Ιούλη 1974, τη μέρα της μεταπολίτευσης και κάθε χρόνο ξανάρχονται στην επιφάνεια οι αναμνήσεις, ενώ οι σχετικές ανακοινώσεις των πολιτικών κομμάτων και διάφορων άλλων οργανώσεων και φορέων επιχειρούν, ανάμεσα σε άλλα, τον καθιερωμένο πλέον απολογισμό και την εξαγωγή κάποιων διδαγμάτων. Και πράγματι, η περίοδος των είκοσι τεσσάρων χρόνων, δεν είναι καθόλου μικρή και, πάντως, είναι αρκετή ώστε να εξαχθούν ορισμένες βασικές εκτιμήσεις και συμπεράσματα.

Ποιο ήταν το πολιτικό περιεχόμενο της μεταπολιτευτικής αλλαγής και σε τι κυρίως αποσκοπούσε; Δικαιώθηκαν οι προσδοκίες και οι ελπίδες των εργαζόμενων, της νεολαίας και του ελληνικού λαού γενικότερα, από τότε και μέχρι σήμερα ή παραμένουν ανεκπλήρωτα τα όνειρα και γιατί; Σ' αυτά και σε άλλα, ανάλογα ερωτήματα επιχειρεί να απαντήσει το σημερινό, μικρό αφιέρωμα του "Ρ", με αφορμή την 24η επέτειο της μεταπολίτευσης.