Κύριος σκοπός της τεταρτοαυγουστιανής δικτατορίας υπήρξε η κατοχύρωση της πολιτικής και οικονομικής κυριαρχίας των μεγαλοαστών σε βάρος των εργαζομένων. Η εν λόγω, ωστόσο, κατοχύρωση προϋπέθετε την εφαρμογή σκληρών, βάρβαρων και εγκληματικών μέτρων, την κατάργηση όλων των συνταγματικών ελευθεριών και δικαιωμάτων των πολιτών, την υποδούλωση του κρατικού μηχανισμού, του Τύπου, της εκπαίδευσης, της Εκκλησίας και των διοικήσεων των ποικίλων εργατικών και λαϊκών οργανώσεων στις θελήσεις μιας ανάλγητης κεντρικής φασιστικής εξουσίας - και κυρίως την πολιτική εξουθένωση των κομμουνιστών.

Η βασιλομεταξική δικτατορία αντιμετώπισε τους κομμουνιστές ως τους πιο βασικούς αντιπάλους της και χρησιμοποίησε σε βάρος τους εξοντωτικά μέσα. Τους θεωρούσε, μάλιστα, πρωτεργάτες στη συγκρότηση αντιδικτατορικών μετώπων και αντιφασιστικών εργατικών και νεολαιιστικών ενώσεων, που είχαν αρχίσει να εμφανίζονται, ήδη, σε όλη την έκταση της χώρας - και είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τα εξής αποσπάσματα μιας απόρρητης εγκυκλίου, που είχε στείλει το Γενάρη του 1938 στις νομαρχίες, στους εισαγγελείς και στις αστυνομικές αρχές του κράτους, ο υφυπουργός Δημόσιας Τάξης Μανιαδάκης:

"Πρώτιστος, κύριος και αντικειμενικός σκοπός της κατευθύνσεως του κομμουνιστικού κόμματος είναι η ανατροπή της κυβερνήσεως. Προς τούτο το Λαϊκόν Μέτωπον, το οποίον και προ της 4ης Αυγούστου 1936 είχον οι κομμουνισταί συγκροτήσει, συμφώνως προς τας οδηγίας της Τρίτης Διεθνούς, το εμφανίζουν ήδη ειδικώς διά την Ελλάδα ως Λαϊκόν αντιδικτατορικόν ή αντιφασιστικόν μέτωπον, με συμμετοχήν εις τούτο αντιπροσώπων από τα τέως κόμματα των Φιλελευθέρων, της Δημοκρατικής Ενώσεως, του Αγροτικού, του Σοσιαλιστικού, καθώς και παντός αντιδρώντος προς τη σημερινήν διακυβέρνησιν της χώρας. Ούτως οι κομμουνισταί, παραλλήλως προς τας κυρίως κομμουνιστικάς αυτών προσπαθείας, πρωτοστατούν διά την συγκρότησιν του Λαϊκού αντιδικτατορικού ή αντιφασιστικού Μετώπου, το οποίον δεν είναι τίποτε άλλο παρά αυτό τούτο το Λαϊκό Μέτωπον, με νέας ονομασίας (...). Εξαιρετικήν όμως σημασίαν αποδίδουν οι κομμουνισταί εις τη διάδοσιν της ιδέας του Μετώπου μεταξύ των νέων (...). Δι' αυτό ακριβώς η οργάνωσις αντιδικτατορικού Μετώπου Νέων, παραλλήλως προς το πολιτικόν Λαϊκόν αντιδικτατορικόν Μέτωπον, απασχολεί όλως ιδιαιτέρως τους κομμουνιστάς, οι οποίοι πάντοτε αποτελούν το κέντρον και την καθοδήγησιν πάσης παρομοίας αντεθνικής κινήσεως (...).

Οι κομμουνισταί έσπευσαν επίσης να συνεργαστούν εις τους εργατικούς χώρους με τους ρεφορμιστάς. Ούτως εις σύσκεψιν των ανωτέρων στελεχών των ρεφορμιστών και των ενωτικών (κομμουνιστών) απεφασίσθη και συνεκροτήθη το Πανελλαδικόν Ενιαίον Εργατικόν Μέτωπον, εις το οποίον εδόθη εθνική μορφή" (1).

Η δικτατορία προσπάθησε να αντιμετωπίσει τις αντιφασιστικές δραστηριότητες των κομμουνιστών με συνεχείς μαζικές συλλήψεις και φυλακίσεις ή εκτοπίσεις τους σε ξερονήσια. Δεν είχε όμως διστάσει να προχωρήσει ακόμη και στη φυσική εξόντωση κομμουνιστικών στελεχών, όπως του δημοσιογράφου του"Ριζοσπάστη" Μήτσου Μαρουκάκη, του παλαίμαχου αγωνιστή Νίκου Βαλιανάτου, του Γραμματέα της ΟΚΝΕ Χρήστου Μαλτέζου και του Ακροναυπλιώτη δασκάλου Παύλου Σταυρίδη.

Είναι άξιο ιδιαίτερης προσοχής το γεγονός ότι δολοφονίες κομμουνιστών από τα όργανα της ίδιας της κρατικής εξουσίας σημειώνονταν κυρίως σε περιόδους έξαρσης του αντιδικτατορικού κινήματος του λαού. Ετσι, το Γενάρη του 1938, η αστυνομία της Θεσσαλονίκης γκρέμισε από το παράθυρο του κτιρίου της Ασφάλειας και σκότωσε τον τσαγκαρά Στέφανο Λασκαρίδη - όταν η μακεδονική πρωτεύουσα συγκλονιζόταν από φοιτητικές αντιφασιστικές εκδηλώσεις, που περιγράφονται, άλλωστε, πολύ καθαρά στο παρακάτω "Δελτίον" του Μανιαδάκη:

"Εις την Θεσσαλονίκην εκυκλοφόρησεν πολυγραφημένη η εφημερίς "Λευτεριά", όργανον της φοιτητικής κομμουνιστικής Νεολαίας, που παροτρύνει την ενίσχυσιν του Λαϊκού Μετώπου και αναφέρει ότι κατά το γενόμενον μάθημα αεραμύνης εις το Πανεπιστήμιον εγένοντο εκδηλώσεις των φοιτητών κατά του πολέμου.

Εις την Θεσσαλονίκην επίσης εκυκλοφόρησεν η πολυγραφημένη τετρασέλιδος εφημερίς "Μαθητική Φωνή", όργανον της μαθητικής κομμουνιστικής νεολαίας, που απευθύνεται προς τους μαθητάς των Γυμνασίων, εις τους οποίους προσπαθεί να παρουσιάσει την Ελλάδα ως κυβερνωμένην με μεσαιωνικούς τρόπους.

Εις την Θεσσαλονίκην και πάλιν εκυκλοφόρησεν την 21ην Νοεμβρίου 1937 η εφημερίς "Αντιφασίστας", καθαρώς κομμουνιστική.

Εξ αναφοράς τέλος της Αστυνομικής Διευθύνσεως Θεσσαλονίκης, εκθετούσης τας εσχάτως λαβούσας χώραν σκηνάς εν τω Πανεπιστημίω Θεσσαλονίκης, προκύπτει ότι:

α. την 27ην Νοεμβρίου 1937 ερρίφθησαν έξωθι του Πανεπιστημίου προκηρύξεις επαναστατικού περιεχομένου,

β. την 30ήν Νοεμβρίου, μετά το μάθημα της Κοινωνιολογίας του πρυτάνεως Ελευθεροπούλου, ερρίφθησαν και πάλιν κομμουνιστικαί προκηρύξεις εις την έξοδον του Αμφιθεάτρου,

γ. την 7ην Δεκεμβρίου εις το μάθημα του Ενοχικού Δικαίου του καθηγητή Λυτζεροπούλου έλαβε χώραν προσχεδιασμένη διαμαρτυρία υπό της κομμουνιστικής φοιτητικής νεολαίας υπέρ του απομακρυνθέντος πρυτάνεως Ελευθεροπούλου (...),

δ. την 10ην Δεκεμβρίου ερρίφθησαν και πάλιν προκηρύξεις κομμουνιστικού περιεχομένου.

3. Την ιδίαν νύκτα της 10ης Δεκεμβρίου ανηρτήθη Ερυθρά σημαία με σφυροδρέπανον επί της κυρίας εισόδου του Πανεπιστημίου" (2).

Ενάμιση περίπου μήνα νωρίτερα και συγκεκριμένα την 1η Νοέμβρη του 1937 είχε κυκλοφορήσει στη μακεδονική πρωτεύουσα έντυπη προκήρυξη κάποιας επιτροπής πρωτοβουλίας για τη συγκρότηση αντιδικτατορικού μετώπου στην περιοχή, που ήταν γραμμένη στην καθαρεύουσα - δείγμα ότι η εν λόγω επιτροπή είχε σχηματιστεί από πολιτικά στοιχεία, που βρίσκονταν πέρα από τον κομμουνιστικό χώρο. Με την προκήρυξη γινόταν σύσταση στους αστούς πολιτικούς να στραφούν στις λαϊκές μάζες και στο στρατό, για να ανατρέψουν τη δικτατορία, τονιζόταν η άμεση ανάγκη συγκρότησης "Αντιδικτατορικής Επιτροπής Βορείου Ελλάδος", υπογραμμιζόταν ότι η ίδια η δικτατορία είχε αδιάσπαστα δεθεί με τη μοναρχία και συνεπώς δεν μπορούσε να καταργηθεί με ομαλό τρόπο, και προβαλλόταν ως πρώτιστο καθήκον των αξιωματικών να ενωθούν με το λαό, για να γκρεμίσουν τον Μεταξά! Οπως αναφερόταν συγκεκριμένα, "οι αξιωματικοί του Ελληνικού Στρατού, του Ναυτικού και της Αεροπορίας, εν ενεργεία και απότακτοι, εκράτουν εις χείρας των τας ενόπλους δυνάμεις της χώρας και ηδύναντο περισσότερον παντός άλλου να συντελέσουν εις τη σωτηρίαν του λαού και τους Εθνους" (3).

Στις αρχές του Δεκέμβρη του 1937, το Αντιδικτατορικό Μέτωπο της Θεσσαλονίκης είχε ήδη συγκροτηθεί και στις 15 του επόμενου μήνα είχε κυκλοφορήσει σχετική προκήρυξη, με την οποία πανηγυριζόταν το γεγονός. Η Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος, στο Δελτίο της του Δεκέμβρη του 1937, επιβεβαίωνε το σχηματισμό του Θεσσαλονικιώτικου Μετώπου με τη συμμετοχή αντιπροσώπων από το Λαϊκό, το Φιλελεύθερο, το Αγροτοεργατικό, το Αγροτικό, το Σοσιαλιστικό και το Κομμουνιστικό Κόμμα και γνωστοποιούσε τη δημιουργία εβδομήντα συνοικιακών και επαγγελματικών επιτροπών.

Στα τέλη του Γενάρη, η Ασφάλεια της Θεσσαλονίκης, στη γενικότερη προσπάθειά της να αντιμετωπίσει με την τρομοκρατία το συνεχώς αναπτυσσόμενο εκεί αντιδικτατορικό λαϊκό κίνημα, συνέλαβε μεταξύ άλλων κομμουνιστών και αστών δημοκρατών της πόλης και τον κομμουνιστή τσαγκαρά Στέφανο Λασκαρίδη, που τον δολοφόνησε αμέσως. Εμφάνισε μάλιστα το θάνατό του ως αυτοκτονία, όπως προκύπτει από το Δελτίο του Μανιαδάκη, στο οποίο αναφέρονται για τη συγκεκριμένη περίπτωση τα εξής:

"Εν Θεσσαλονίκη την 31ην Ιανουαρίου 1938 συλληφθείς ο κομμουνιστής υποδηματεργάτης Λασκαρίδης Στέφανος και προσαχθείς εις το Γραφείον του διοικητού Ασφαλείας, όπως προβή, τη προτροπή και των παρισταμένων δύο αδελφών του, εις δήλωσιν μετανοίας, επί τοσούτον συνεσκοτίσθη, μη δυνάμενος να συμβιβάση το αίσθημα της αποκηρύξεως των ιδεωδών του εν σχέσει με το καθήκον του προς την έννομον τάξιν, ώστε καθ' ην ώραν, υπείκων εις τας αδελφικάς συστάσεις και επικλήσεις, ήρχισε να γράφη την δήλωσιν αποκηρύξεως του κομμουνισμού, διέκοψεν αποτόμως ταύτην και ριφθείς από του παραθύρου ηυτοκτόνησε" (4).

Η δολοφονία του Λασκαρίδη δεν οδήγησε στην κάμψη των δραστηριοτήτων των αντιδικτατορικών δυνάμεων της συμπρωτεύουσας - και πρώτιστα των κομμουνιστών. Αντίθετα, οι δραστηριότητες αυτές αυξήθηκαν, προς μεγάλη απογοήτευση του Μανιαδάκη και των οργάνων του. Ετσι, το Μάρτη του 1938, η Θεσσαλονίκη πλημμύρισε από μαχητικές προκηρύξεις του Αντιδικτατορικού Μετώπου των Νέων, ενώ κυκλοφόρησαν παράνομα τον Απρίλη η αντιδικτατορική εφημερίδα "Λαϊκή Φωνή" και το Μάη το νεολαιίστικο "Εμπρός", το "Δελτίο" της Επιτροπής Θεσσαλονίκης της ΟΚΝΕ και ο "Εργάτης", όργανο του Ενιαίου Εργατοϋπαλληλικού Μετώπου.

Βασ. Κ. ΛΑΖΑΡΗΣ

Ιστορικός

(1) Υφυπουργείον Δημοσίας Ασφάλειας. Διεύθυνσις Εθνικής Ασφαλείας. Γραφείον Α. Αρ. Εμπ. Πρ. 1/4/16β/ 21 - 1 - 1938.

(2) Υφυπουργείον Δημοσίας Ασφάλειας. Διεύθυνσις Εθνικής Ασφαλείας. Γραφεία Α και Δ. Δελτίον Κομμουνιστικής Κινήσεως από 30 - 12 - 1937 έως 13 - 1 - 1938.

(3) Δελτίον (...) από 13 - 1 - 1938 έως 21 - 1 - 1938.

(4) Δελτίον (...) από 4 - 2 - 1938 έως 11 - 2 - 1938

Εξήντα δύο χρόνια, σήμερα, από την 4η Αυγούστου 1936, η Μεταξική συμμορία με την ανοχή και ενθαρρυνόμενη ουσιαστικά από τα χρεοκοπημένα πολιτικά κόμματα της ολιγαρχίας της αστικής τάξης, κατέλαβε με πραξικόπημα την κυβερνητική εξουσία, εγκαθιστώντας τη γνωστή μοναρχοφασιστική Μεταξική δικτατορία. Η δικτατορία του Μεταξά που στην προμετωπίδα της είχε "την καταπολέμηση του κομμουνιστικού κινδύνου" ασφαλώς είχε πολύ σοβαρά καθήκοντα να εκπληρώσει για λογαριασμό των αφεντικών της, της ντόπιας ολιγαρχίας και του ξένου κεφαλαίου και, φυσικά, σε βάρος των λαϊκών συμφερόντων. Στη διάσταση αυτή της δράσης της Μεταξικής δικτατορίας και των άνομων συμφερόντων που υπηρέτησε, αναφέρεται εμπεριστατωμένα ο ήρωας Νίκος Μπελογιάννης στο βιβλίο του "Το ΞΕΝΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ στην ΕΛΛΑΔΑ" που εκδόθηκε προς τιμή των 80 χρόνων του ΚΚΕ από τη "ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ". Αποσπάσματα από το βιβλίο - έρευνα του Ν. Μπελογιάννη, δημοσιεύει σήμερα ο "Ριζοσπάστης". Αναφέρει χαρακτηριστικά στο βιβλίο του ο Ν. Μπελογιάννης:

""Η μοναρχοφασιστική δικτατορία της 4ης Αυγούστου εκφράζει τη θέληση της αστοτσιφλικάδικης πλουτοκρατικής ολιγαρχίας, της μοναρχίας και του ξένου κεφαλαίου να πνίξουν τη λαϊκή θέληση που απειλούσε την κυριαρχία τους και να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντά τους" (Ν. Ζαχαριάδης). Βασική αιτία που κατάφερε να επιβληθεί η δικτατορία στάθηκε η υποστήριξη που βρήκε - ενεργητική είτε παθητική - στα αστικά κόμματα. (Δίπλα σ' αυτή θα μπορούσε να προσθέσει κανείς και την έλλειψη της απαραίτητης οργανωτικής και τεχνικής προετοιμασίας του ΚΚΕ για να αντιμετωπίσει μόνο του το πραξικόπημα). Οι πολιτικοί αρχηγοί των "Φιλελευθέρων", "Προοδευτικών", "Λαϊκών", "Εργατο- αγροτικών" κλπ. κομμάτων δώσανε ψήφο ανοχής στον Μεταξά κι όταν κηρύχτηκε η δικτατορία δεν αντέδρασαν καθόλου.

Είναι αρκετά χαρακτηριστικό το ότι οι συνεννοήσεις για την εγκαθίδρυση του μοναρχοφασισμού έγιναν με τον πολυεκατομμυριούχο γιο του Βενιζέλου - τον Σοφοκλή - που δέχτηκε μάλιστα να γίνει και αντιπρόεδρος στην κυβέρνηση του Μεταξά, αδιάφορο αν οι απατεώνες συνένοχοί του τον άφησαν στο τέλος στα "κρύα του λουτρού". Κι είναι επίσης αρκετά χαρακτηριστικό το ότι όλοι οι σκοτεινοί εχθροί του λαού εμπιστεύθηκαν την τύχη της χώρας στον κυνισμό και το τυχοδιωκτικό πνεύμα του πιο χρεοκοπημένου πολιτικού, που ο λαός τον μαύριζε αδιάκοπα και που 40 ολόκληρα χρόνια έπαιζε έναν από τους ατιμότερους ρόλους στην πολιτική και στρατιωτική ζωή της Ελλάδας, προξενώντας της αγιάτρευτες πληγές. Ο Μεταξάς ήταν ο άνθρωπος που τους χρειαζόταν. Χωρίς ηθικούς δισταγμούς, χωρίς συνείδηση, τυχοδιώκτης ολκής και παραδόπιστος, θρασύδειλος, ικανός και πρόθυμος για όλα. Αχαλίνωτος τώρα και με υποστηρικτές τον Γκλίξμπουργκ, πράκτορα του Χάμπρο, τα παλαιά κόμματα, την Εθνοτράπεζα, τον Αγγλο πρεσβευτή και την 5η φάλαγγα του Χίτλερ, σχημάτισε μια πραγματική συμμορία από τους πιο αντιδραστικούς και ξεφτιλισμένους πολιτικούς, χρεοκοπημένους δημοσιογράφους και καθηγητές κι από παλιούς συνεργάτες του απατεώνες σαν τους Μανιαδάκη, Διάκο κλπ., που 'χαν κάνει χρόνια εργολάβοι σε οδοποιία, οχυρωματικά έργα κι άλλα κι είχαν ειδικευτεί στις ρεμούλες και το πλιάτσικο του δημόσιου ταμείου. Για να συμπληρωθεί η σπείρα, πρόσθεσε κι η Εθνοτράπεζα τους δικούς της "τοποτηρητές", τον Ζαβιτσιάνο και τον Κορυζή. Τι μπορούσε να περιμένει ο λαός από μια τέτοια συμμορία; Με μια καταπληκτική διορατικότητα, ο σ. Ζαχαριάδης, από το καλοκαίρι ακόμα του 1939 διαπιστώνει ότι "η 4η Αυγούστου καλλιεργεί την ψυχολογία του είλωτα, μετατρέπει τους Νεοέλληνες σε είλωτες των πλουτοκρατών. Μα ένα καθεστώς, που εφαρμόζει την εσωτερική υποδούλωση, φέρνει, είτε έτσι είτε αλλιώς, αργά είτε γρήγορα, μα αναπότρεπτα και την ξενική υποταγή, την ξενική κατάκτηση. Οποιος μαθαίνει να σηκώνει το ένα χέρι, θα σηκώσει αύριο και τα δύο"".

Σε άλλο σημείο και με τίτλο: "Ασυνειδησία χωρίς όρια", ο Ν. Μπελογιάννης αναφερόμενος στην πρακτική της μοναρχοφασιστικής συμμορίας του Μεταξά, προσθέτει:

"Ηρθε ο πόλεμος του 1939 και οι ομολογιούχοι εξακολουθούσαν να εισπράττουν το 40%. Η αναισθησία όμως η δική τους, του Γκλίξμπουργκ και του Μεταξά κορυφώθηκε με την τελική συμφωνία που υπέγραψαν το Γενάρη του 1940. Σύμφωνα μ' αυτήν, οι ομολογιούχοι θα 'παιρναν από δω και πέρα 43%! Ετσι, ενώ μέχρι τότε πληρώναμε 2.300 εκατ., τώρα θα 'παιρναν 2.500. Σ' εποχή που ο χιτλερομουσολινικός φασισμός είχε ανάψει την πυρκαγιά και την καταστροφή σ' όλη την Ευρώπη και κάθε χώρα απειλούνταν με σκλαβιά κι ερήμωση κι έπρεπε να διαθέσει και την τελευταία της δεκάρα για την υπεράσπιση της λευτεριάς και της ανεξαρτησίας της, η μοναρχοφασιστική κλίκα αύξησε το ποσοστό των ομολογιούχων! Χωρίς συζήτηση ο Μεταξάς, αφού έγινε πρώτος εργάτης, πρώτος αγρότης κλπ., άξιζε και τον τίτλο του πρώτου ομολογιούχου.

Το καταπληκτικότερο όμως είναι ότι αυτό το 43% εξακολουθούσαν οι ομολογιούχοι να το παίρνουν ακόμα και κατά τη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου! Για όποιον φαίνεται απίστευτο δεν έχει παρά να διαβάσει την έκθεση του Βαρβαρέσσου το Μάρτη του 1941, όπου γράφεται ότι "εφ' όσον διαρκεί ο πόλεμος, θα καταβάλλεται έναντι των αρχικών συμβατικών τόκων εκάστου δανείου ποσοστόν 43%"".

Και παρακάτω συνεχίζει:

"Με την έναρξη του πολέμου με την Ιταλία, η κυκλοφορία άρχισε να αυξάνει επικίνδυνα και τότε η αγγλική κυβέρνηση άνοιξε πίστωση στην Τράπεζα της Ελλάδας για να τη χρησιμοποιήσει σαν κάλυμμα. Ουσιαστικά πρόκειται για την ίδια μέθοδο του προηγούμενου πολέμου. Η Τράπεζα της Ελλάδας πιστώθηκε στην Τράπεζα της Αγγλίας με 43 εκατ. αγγλικές λίρες και θα πρέπει να εύχεται κανείς να μην πάρουν το δρόμο που πήραν οι πιστώσεις του 1917-'18".

"Από την αρχή της σύγκρουσης, ένας διορατικός παρατηρητής μπορούσε να μαντέψει την τραγική κατάληξη της θρυλικής και δοξασμένης εποποιίας. Η επίθεση του Χίτλερ ήταν απλώς η ευκαιρία για να παραδοθεί η Ελλάδα στη χιτλερική σκλαβιά. Κλείνω το κεφάλαιο μ' ένα απλό επεισόδιο, που όσο απλό κι αν φαίνεται, είναι όμως αντάξιος επίλογος ενός καθεστώτος που κυριάρχησε στην Ελλάδα 120 χρόνια κι έφαγε πια το ψωμί του. Η σκηνή γίνεται στην Αίγυπτο μετά την καταστροφή. Η περιγραφή είναι παρμένη από την εφημερίδα "Ελευθερία" της 8.3.45.

"Φθάνοντας εις Αλεξάνδρειαν, τον ναύαρχον Σακελλαρίου υποδέχτηκε ο πλοίαρχος Κοντογιάννης, που προσεφέρθη να τον φιλοξενήσει στο σπίτι του. Συνδαιτυμόνες ο Μανιαδάκης, ο πλοίαρχος Ζαροκώστας κλπ. Εις την κεφαλήν του τραπεζιού ο Σακελλαρίου. Απέναντί του ο υπουργός της Ασφαλείας. Κατά τη διάρκεια του φαγητού ο ναύαρχος δεν εκρατήθη:

"Την άτιμη την 4η Αυγούστου. Μας κατέστρεψε!"

Ο Μανιαδάκης έμεινε εμβρόντητος. Συνήλθε γρήγορα και απάντησε:

"Ναύαρχε όταν έγλειφες ποδιές, είχες αντίθετη γνώμη. Ο καβγάς άναψε. Εάν ανεγράφοντο αι ανταλλαγείσαι ύβρεις, το χαρτί θα εκοκκίνιζε...

Τη στιγμήν αυτήν εισέρχεται εις την αίθουσαν του φαγητού ο Διάκος. Ευρίσκετο εις άλλο δωμάτιον και κρυφάκουε. Μόλις τον είδε ο Σακελλαρίου σηκώθηκε από τη θέσιν του. Στρέφεται προς έναν εκ των αξιωματικών και του λέγει:

"Πάμε να φύγουμε απ' αυτό το λωποδυταριό". Δεν είχε άδικον. Εγνώριζε ότι αι τελωνειακαί αρχαί Αλεξανδρείας είχον δήλωσιν του Διάκου περί χρηματικού ποσού που έφερνε μαζί του εξ Ελλάδος. 10.000 λίρες χρυσές, 3.200 λίρες εις χρεόγραφα και τραπεζογραμμάτια αγγλικά, 1.500 λίρες εις ράβδους χρυσού, 1.700.000 δραχμές και δολάρια, οικονομίαι αποκτηθείσαι κατά το διάστημα της 4ης Αυγούστου".

Μοίραζε προκηρύξεις, έξω από το εργοστάσιο της ΕΤΜΑ, που καλούσαν τους εργάτες να αγωνιστούν για τα κεκτημένα δικαιώματά τους και τότε πέρασε το λεωφορείο από πάνω της. Ο οδηγός τη σκότωσε. Και δε θα το 'κανε αυτό κανένας οδηγός, αν δεν είχε εντολή να το κάνει. Και εντολή δεν είναι πάντα κάτι το ξεκάθαρο, όπως είναι στο στρατό. Δεν είναι μόνο: "Σε διατάζω να κάνεις τούτο ή να κάνεις εκείνο". Η εντολή επιβάλλεται και με συστηματικό μπόλιασμα του μυαλού, που κάνει το μπολιασμένο άτομο να ζει με μόνο μία σκέψη. Τη σκέψη ότι πρέπει να προλαβαίνεις τις επιθυμίες του αφεντικού σου, για να εδραιώνεις τη θέση σου. Μερικοί δεν αντέχουν. Είναι οι κομπάρσοι της ζωής. Δίνουν εξετάσεις για να πάρουν δίπλωμα υπανθρώπου. Θέλουν να ενωθούν με την καινούρια κατηγορία ανθρώπων, που προσπαθεί να δημιουργήσει η κάστα που έχει το χρήμα.

Η Σωτηρία, σεμνά, αθόρυβα, μπήκε στο πάνθεο των ηρώων. Εδωσε τη ζωή της για τον άνθρωπο. Αλλά η θυσία της δε συμφέρει στους δημίους της. Η ωμή τρομοκρατία που σπέρνουν αδίσταχτα δουλεύει εναντίον τους. Ξυπνά τον κόσμο. Ο κόσμος καταλαβαίνει. Καταλαβαίνει ότι είναι καιρός να ενωθεί και να χρησιμοποιήσει τη δύναμή του. Καταλαβαίνει, ίσως, σε αργό ρυθμό, αλλά, σίγουρα, ότι πρέπει να ενωθούν, γιατί αλλιώς, αν μείνουν ένας - ένας με το ρητό: "Ο σώζων εαυτόν σωθήτω", η εξόντωσή τους είναι αναπότρεπτη. Ολα ελέγχονται και οργανώνονται από την κάστα του χρήματος. Ο ελληνικός λαός πρέπει να βρει τρόπους να επικοινωνεί. Να αμυνθεί. Οι άλλοι κρατάνε όλα τα πόστα. Πέρασαν το θάνατο της Σωτηρίας όσο γίνεται πιο αθόρυβα. Οσο γίνεται στα πιο ψιλά. Σε σελίδες, που σπάνια φτάνει ο αναγνώστης. Στα κανάλια δικαιολογούνται ότι παλεύουν για τηλεθέαση. Δε θα 'χε τηλεθέαση η αναπαράσταση ενός δυστυχήματος; Μια κοπέλα με μια προκήρυξη στο χέρι και να, ένα πούλμαν που βγαίνει από μια γωνιά και τη σκοτώνει. Δε θα 'χουν τηλεθέαση τα δυστυχήματα των εργατών, που γκρεμίζονται και σκοτώνονται, πέφτοντας από σάπιες σκαλωσιές; Εργάτες που πεθαίνουν, γιατί ακούμπησαν σε ακάλυπτο ηλεκτρικό καλώδιο; Ομως, αυτά δε θα τα βάλουν ποτέ. Θα βάλουν την Νταϊάνα και τα παρόμοια. Ηταν μεθυσμένος ο σοφέρ της Νταϊάνα; Ηταν δολοφονία; Ποια ήταν η μαύρη "Σιτροέν", που πέρασε από τον τόπο του δυστυχήματος και έστριψε δεξιά; Αμ, ο άλλος, με την κόκκινη "Σιτροέν", που έστριψε αριστερά; Τι γίνεται εδώ; Υπάρχουν και αυτοκίνητα, που πάνε αριστερά; Τα καταφέραν και κάνουν την Νταϊάνα θρύλο. Μυθική ηρωίδα, που δεν είχε στο νου παρά μόνο το φτωχό λαό. Ολοι λυπόμαστε για το θάνατο οποιουδήποτε συνανθρώπου μας, αλλά δεν είναι υπερβολή; Οταν πεθάνει μια γυναίκα τόσο πλούσια, που μπορεί ν' αποκτήσει ό,τι θέλει, υλικά αγαθά, τίτλο, δόξα, που μπορεί να ερωτευθεί ελεύθερα όποιον θέλει, όσες φορές θέλει και σ' όποια γωνιά του κόσμου της κάνει κέφι είναι τραγικό γεγονός, κι όταν πεθάνει μια κοπέλα, που από τον καιρό που ένιωσε τον κόσμο κυκλοφορεί με μια προκήρυξη στο χέρι δεν είναι τίποτα!

Παρακολουθήστε από την τηλεόραση του "902", σήμερα Τρίτη, 4 Αυγούστου, το ειδικό αφιέρωμα για τη Μεταξική δικτατορία της 4ης Αυγούστου και ώρα 9.30 μ.μ.