Τις τελευταίες τρεις βδομάδες ασχολήθηκα με τους Ινδοευρωπαίους. Προσπάθησα να δω το μεγάλο αυτό παραμύθι μ' έναν τρόπο που θα μας βοηθούσε να ανοίξουμε μια συζήτηδση για όλα αυτά τα θέματα που τροφοδοτούν την παιδεία μας εδώ και χρόνια, γεμίζοντάς τη με σχήματα, σκέψεις και πολλές φορές αυθαίρετες αντιλήψεις που οδηγούν σε συμπεράσματα και ερμηνείες έξω και μακριά από την ιστορική αλήθεια. Γεμίζουν ακόμα τα εκπαιδευτικά μας συστήματα με προκαταλήψεις, ιδιαίτερα όσον αφορά τον πολιτισμό, τα θέματα που σχετίζονται με την εθνική μας ταυτότητα, τις παραδόσεις μας και γενικά τις δράσεις εκείνες που προσδιορίζουν τη συλλογική πορεία του λαού μας, μέσα από στιγμές δύσκολες, μέσα από συγκρούσεις και σπαραγμούς, όπου οι αιτίες συσκοτίζονται και τα αποτελέσματα διαστρέφονται από την άρχουσα τάξη του τόπου μας. Την τάξη εκείνη, δηλαδή, που αναλαμβάνει να κατασκευάσει τα τρέχοντα ιδεολογικά σχήματα, να επιβάλει τις ερμηνείες που εξυπηρετούν το ρόλο της και, τέλος, να παγιδεύσει τα λαϊκά στρώματα μέσα σε συσχετισμούς όπου ο πολιτισμός καταντάει κενός λόγος και οι οποιεσδήποτε εθνικές αρετές χυδαία μυθολογήματα.

Είχα την πρόθεση, επομένως, να κάνω μια σειρά μαθημάτων, που δε θα ξεκινούσαν από τη δασκαλίστικη συνείδησή μου, ούτε από την πονηρή πρόθεσή μου να σας ταλαιπωρήσω πάνω σε μονοπάτια που θα προϋπέθεταν από τη δική σας πλευρά τις δικές μου γνώσεις, θα προϋπέθεταν ακόμη ιδιαίτερες δυνατότητες για να ανοίξετε μαζί μου μια οποιαδήποτε χαμηλόφωνη συζήτηση. Εκείνο που ήθελα πρώτα απ' όλα να βγάλω στην επιφάνεια, ήταν η πικρή εντύπωση που συσσωρεύεται χρόνια τώρα, όσο μιλάω πάνω από μια έδρα και απευθύνομαι σ' ένα ακροατήριο που ξέρω πως σε λίγο καιρό κρατώντας στα ιδρωμένα του χέρια το τυπικό χαρτί της αποφοίτησής του θα πάρει τους δρόμους της επαγγελματικής αγοράς, για να βρεθεί πολύ γρήγορα στο πεζοδρόμιο, με κομμένα φτερά και τη σκόνη των οραμάτων του σκορπισμένη στους προθαλάμους των κυβερνητικών εμπαιγμών.

Ηθελα επίσης να βγάλω στην επιφάνεια αυτό που κατρακυλάει μέσα μου σαν το πύρινο κουρσούμι για να μου θυμίζει πως, ότι λένε οι δάσκαλοι μέσα στις αίθουσες, δεν περνάει έξω. Λίγοι το σέβονται, λίγοι το κατανοούν. Λίγοι το παίρνουν στα σοβαρά. Και πρώτοι από όσους δεν παίρνουν στα σοβαρά τη δουλιά των δασκάλων, δεν τη σέβονται και δεν την κατανοούν, είναι οι δήθεν αρμόδιοι. Οι αυτοσχεδιαστές των εκπαιδευτικών μας προοπτικών, οι μαθητευόμενοι μάγοι των παιδευτικών μας πραγμάτων. Και μια τέτοια αλήθεια δεν είναι ένα αυθαίρετο συμπέρασμα που βγαίνει μέσα από τα τρύπια σπλάχνα ενός κουρασμένου δασκάλου. Ούτε ένας συμβατικός αντιπολιτευτικός αφορισμός. Είναι μια περιγραφή που βγαίνει μέσα από τα πράγματα. Είναι ένας αναστεναγμός με λόγια που βγαίνει μέσα από τις σκηνές που παρακολουθούμε κάθε μέρα να στήνονται μπροστά στο υπουργείο Παιδείας. Ενας αναστεναγμός, που βγαίνει σαν ένα χειροκρότημα καταγγελίας όσων συσσωρεύονται μπροστά στις αδυσώπητες εικόνες της φαιδρής ενημέρωσης, τα λόγια του πρωθυπουργού και του υπουργού της Παιδείας.

Λόγια που δε λένε. Λόγια που δεν περιγράφουν πράξεις. Λόγια που δεν απαντούν στις ερωτήσεις της σηκωμένης γροθιάς, ούτε καταρρίπτουν τα επιχειρήματα των κλεισμένων σχολείων. Ειρωνεύονται αυτά τα λόγια. Γεμίζουν τα έδρανα της Βουλής με πολτούς ακατανόητων λεκτικών σχημάτων, που ούτε καν πολιτικό νόημα δεν έχουν. Αυτά τα λόγια είναι λανθάνουσες ομολογίες της εθνικής μας εξάρτησης από την τεχνολογία της συμφοράς, όπως αυτή παράγεται στα λουστραρισμένα εργαστήρια της Ευρώπης. Πάνω στους στιλπνούς διαδρόμους των ακριβών ξενοδοχείων, στα ανθοστόλιστα φουαγιέ των ανακτόρων που συμβολίζουν την καταπίεση και την προοπτική της θλίψης. Είναι λόγια που προσπαθούν με τις αφηρημένες περιγραφές τους, την ακατάσχετη αριθμο-λαγνεία τους και την κομψευόμενη, χωρίς ίχνος πραγματισμού, μελλοντολογία τους, να ταριχεύσουν τη συνείδηση του Ελληνα πολίτη για να μείνει έτσι, βουβή, αμήχανη. Να την παγιδεύσουν μέσα στην αναγγελία ενός διαλόγου που δε θα γίνει. Ενός διαλόγου που και αν γίνει δε θα έχει λόγια. Υπονοήματα θα έχει και χειρονομίες, σαν αυτές που συνηθίζουν οι ταχυδακτυλουργοί, που καταφέρνουν να βγάζουν μέσα από μαύρα καπέλα χαριτωμένα άσπρα κουνέλια και να κόβουν με μεγάλα πριόνια όμορφες κυρίες στα δύο, χωρίς, βέβαια, να συμβαίνει αυτό. Ούτε τα πριόνια κόβουν, ούτε οι κυρίες πεθαίνουν!

Ετσι είναι, λοιπόν, όλα αυτά τα προεξαγγέλματα του διαλόγου για την παιδεία. Πριόνια είναι, που, μια και δε διαθέτουν ωραίες κυρίες, για να τις κόψουν στα δύο, πριονίζουν ανενόχλητα τις τολμηρές καθηγητριούλες, που με τη γροθιά σηκωμένη, ένα μήνα τώρα και παραπάνω, ανεβοκατεβαίνουν τους δρόμους, κραυγάζοντας, πονώντας, κλαίγοντας! Τι να συνεχίσω, λοιπόν, το μάθημα για τους Ινδοευρωπαίους! Οι απεργίες των καθηγητών είναι το μάθημα. Είναι ένα μάθημα που μιλάει για την ιστορία, για τον πολιτισμό, για την ίδια τη ζωή. Είναι ένα μάθημα που δεν ψάχνει για να βρει απαντήσεις μέσα σε χοντρά βιβλία, ούτε σε οργανωμένες ανασκαφές. Δεν είναι ένα μάθημα που ορίζεται από κανονισμούς και προγράμματα σχολαστικών γραμματοδιδασκάλων. Είναι ένα μάθημα που περνάει σύριζα από τη συνείδησή μας και την πληγώνει, την ξυπνάει και τη συνεπαίρνει. Γι' αυτό και γω δε θα συνεχίσω, όσο οι εκπαιδευτικοί βρίσκονται στους δρόμους και οι αίθουσες των σχολείων είναι κλειστές. Το δικό μου το μάθημα δε μετράει, όσο τα πανό των καθηγητών "μπλοκάρουν" τα βήματα της ζωής μας και δε μας αφήνουν να συνεχίσουμε ανυποψίαστοι, την ταπεινή μας πορεία. Προτιμώ να κάτσω στην μπάντα και να μάθω, παρά να πάρω την κιμωλία και σαν να μη συμβαίνει τίποτε να διδάσκω εγώ για τους Ινδοευρωπαίους. Είμαι μαζί σας καλοί μου συνάδελφοι!

Προς κάθε σκεφτόμενο άνθρωπο

Εξώδικη πρόσκληση με διαμαρτυρία και επιφύλαξη

Νικολάου Αντ. Αντωνάκου, κατοίκου Βύρωνα Αττικής

ΚΑΤΑ

Ευαγγέλου Γιαννόπουλου, υπουργού Δικαιοσύνης, κατοίκου Αθηνών

Παράλληλα, λειτουργώντας άκρως αυταρχικά, δεν ανέχεστε καμία κριτική στην καθημερινή πολιτική πρακτική σας. Και με αυτή την τακτική εμποδίζετε το Συνταγματικό μου Δικαίωμα να κρίνω και να επικρίνω πολιτικές, που δε μου αρέσουν. Με τη μέθοδο, τάχα, του αθυρόστομου, περάσατε κάθε ανεκτό όριο και έχετε γίνει το φόβητρο, καθώς κανένας λογικός πολίτης δε θέλει να τα βάλει δημόσια μαζί σας, γιατί δεν ξέρει τι θα του επιφυλάξετε. Είστε απρόβλεπτος, κύριε υπουργέ!

Κύριε υπουργέ, για να γίνεστε πειστικός και να περνάτε τις αντιλαϊκές και αντιδημοκρατικές πολιτικές σας, δε διστάζετε να αναφέρεστε στο παρελθόν σας, αξιολογώντας το, μόνος σας, μάλιστα, με άριστα. Ξέρετε, βέβαια, πως το όποιο παρελθόν, σε καμία περίπτωση, και για κανέναν, δεν προσφέρει ισόβιο άσυλο. Ο καθένας είναι υποχρεωμένος να δίνει καθημερινά εξετάσεις στη δημοκρατία και να περνάει αυτές τις εξετάσεις με άριστους βαθμούς. Να μην επιτίθεται στους απεργούς, στους άνεργους, στους συνταξιούχους και τους χαμηλόμισθους. Να μην κάνει αλχημείες με τους αριθμούς. Να μην επιτρέπει στις Βρυξέλλες να διαμορφώνουν τις εθνικές αποφάσεις. Να παραμένει, αν ποτέ ήταν, στην πρώτη γραμμή του αγώνα.

Επειδή, κύριε Γιαννόπουλε, ο ελληνικός λαός και εγώ προσωπικά, βέβαια, δεν έχω δώσει σε κανέναν υπουργό και σε καμία κυβέρνηση το δικαίωμα να με βρίζει και να με απειλεί, σας γνωρίζω, πως αν και όταν θα χρειάζεται, θα σας μιλάω στη γλώσσα που θα μου μιλάτε. Αν με απειλείτε, θα σας απειλώ. Αν με εκβιάζετε, θα σας ξεσκεπάζω. Αν θα με συκοφαντείτε, θα σας αποκαλύπτω. Σε καμία περίπτωση δε θα σας επιτρέψω να περάσετε την τρομοκρατία σας. Στους επικίνδυνους ανθρώπους, στις επικίνδυνες πολιτικές, επιβάλλεται και χρειάζεται αποφασιστικότητα. Τέτοια συμπεριφορά θα βρείτε. Αντεπίθεση στην επίθεσή σας.

Σ Α Σ Κ Α Λ Ω

Στο εξής να κρατάτε όλους τους τύπους - και την ουσία. Κάθε βρισιά που θα απευθύνετε, να ξέρετε, πως θα σας επιστρέφεται ακέραια και ακαριαία. Δεν υπάρχει καμία περίπτωση, τελικά, να με τρομοκρατήσετε. Αν θέλετε να καταφύγετε στα δικαστήρια, για να λύσουμε πολιτικές διαφορές, πηγαίνετε. Και άλλοι παλαιότερα, με ανάλογο παρελθόν με το δικό σας, κατέφυγαν, σε τέτοιες τακτικές. Προχωρήστε, κύριε Γιαννόπουλε! Το πεδίον, είναι - και για σας - λαμπρόν!

"Από την πρώτη σωστική επέμβαση στο ναό έως την τωρινή πρόταση ριζικής αποκατάστασής του πολλά και σπουδαία συντελέστηκαν στον τομέα των αναστηλώσεων των αρχαίων μνημείων στην Ελλάδα και αποκτήθηκε πολύτιμη πείρα. Ομως, στο μνημείο της Φιγαλείας τα προβλήματα είναι ιδιόρρυθμα και η κατάσταση τραγική όσο πουθενά αλλού".Με αυτά τα λόγια κλείνει η αρχαιολόγος Θεοδώρα Καράγιωργα - πρόεδρος της Επιτροπής Συντηρήσεως Ναού Επικούρειου Απόλλωνος Βασσών - τον απολογισμό της συντήρησης του μνημείου έως το 1994, στη σχετική έκδοση του ΥΠΠΟ και της Επιτροπής Συντήρησης.

Το χρονικό της προστασίας και συντήρησης του μνημείου αρχίζει το 1965. Η νεότερη ιστορία του αρχαίου ναού δεν είναι τόσο λαμπρή όσο άλλοτε. "Τότε διαπιστώθηκε", σημειώνει στην εισαγωγή του απολογισμού (έκδοση του ΥΠΠΟ) η κ. Καράγιωργα, "η απελπιστική κατάσταση φθοράς του μνημείου, η ίδια που και σήμερα προκαλεί αλγεινή εντύπωση στον επισκέπτη: γενική παραμόρφωση του κτιρίου από την κρηπίδα μέχρι τα επιστύλια και καθιζήσεις, οριζόντιες μετακινήσεις και αποκλίσεις από την κατακόρυφο, έντονη διάβρωση του πετρώματος με τρομερές ρηγματώσεις, θραύσεις, αποτμήσεις, αποσάθρωση κλπ.".Το μνημείο κρίθηκε επικίνδυνα ετοιμόρροπο, κατάσταση που επιδεινώθηκε και από έναν σεισμό, ο οποίος απλώς έβαλε τους τότε αρμόδιους προ των ευθυνών τους. Το 1965 και το 1966 ο καθηγητής και τότε προϊστάμενος της Διεύθυνσης Αναστηλώσεων, Χ. Μπούρας,προχώρησε στις πρώτες και σωστικού χαρακτήρα επεμβάσεις. Ωστόσο, αυτές οι επεμβάσεις έφεραν στο προσκήνιο το πραγματικό πρόβλημα: Ο ναός νοσεί και χρειάζεται ριζική επέμβαση αποκατάστασης.Η Επιτροπή που ιδρύθηκε το 1975 μελέτησε, αναγνώρισε την όλη εικόνα παραμόρφωσης. Αλλά η λειτουργία της διεκόπη απότομα το 1979. Επανασυστάθηκε το 1982 και από τότε μέχρι σήμερα συνεχίζει το έργο της.

Ενα έργο δύσκολο, αφού η φθορά του μνημείου σχετίζεται με τις δυσμενείς περιβαλλοντικές συνθήκες της περιοχής, όπως: το νερό της βροχής, που προκαλεί διάβρωση (χημική βλάβη) και διαρρήξεις (μηχανική βλάβη), ο παγετός,η έντονη σεισμικότητα της περιοχής, οι μεγάλες θερμοκρασιακές διακυμάνσεις,ο ανθρώπινος παράγοντας.Προστίθενται βέβαια οι συνθήκες θεμελίωσης του κτιρίου: Ανάμεσα στο βράχο, που είναι ιζηματογενής ασβεστόλιθος, και τη θεμελίωση ο αρχιτέκτονας των Βασσών έκανε μια επίχωση (μπάζωμα) προκειμένου να γίνουν επίπεδα τα ανισόπεδα εξάρματα του βράχου. Αυτός όμως ο τρόπος θεμελίωσης δεν άντεξε... και η θεμελίωση αυτή τη στιγμή παρουσιάζει γεωμετρικές παραμορφώσεις, ρηγματώσεις και διανοίξεις αρμών με άμεσες επιπτώσεις στην ανωδομή, όπως απόκλιση των κιόνων από την κατακόρυφο, μετακινήσεις κιόνων (μετακινήσεις μεγάλης έκτασης προκάλεσε και ο σεισμός) καθώς και οριζόντιες ολισθήσεις σφονδύλων.Ιδιομορφίες παρουσιάζει και τοδομικό υλικό το οποίο, επίσης, δεν άντεξε τις περιβαλλοντικές καταπονήσεις, αλλά και τις αρνητικές επιδράσεις του ανθρώπινου παράγοντα.

Η ανθρώπινη επέμβαση εντοπίζεται σε δύο περιπτώσεις. Η πρώτη είναι η ηθελημένη καταστρεπτική επέμβαση,αφού έχουν καταρριφθεί τοίχοι του σηκού και έχουν αφαιρεθεί μετακιόνιες πλάκες του στυλοβάτη,με σκοπό να γίνουν ασβέστης. Αλλωστε, στην περιοχή αναφέρονται ασβεστοκάμινα. Επίσης, έχει γίνει αρπαγή των μεταλλικών συνδέσμων,με σκοπό τη χρήση του σίδερου, με αποτέλεσμα να εξασθενήσει κι άλλο η αντοχή του μνημείου. Η δεύτερη περίπτωση της ανθρώπινης επέμβασης είναι οι συνέπειες της αναστήλωσης των ετών 1902 - 1908 στη διάρκεια της οποίας έγινε εκτεταμένη χρήση σιδήρου, ο οποίος τώρα είναι οξειδωμένος, καθώς και αυθεντικού υλικού για συμπληρώσεις, το οποίο όμως προηγουμένως απολαξευόταν, με αποτέλεσμα να έχουν εκμηδενιστεί πια οι δυνατότητες ορθής επανένταξής του.Σε όλα αυτά έρχεται να προστεθεί η απώλεια της στέγης που προκάλεσε πολλαπλασιασμό της δράσης των φυσικών αιτιών φθοράς.

Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι "η κάμψη των μηχανισμών άμυνας του μνημείου απέναντι στις εχθρικές συνθήκες του φυσικού περιβάλλοντος, η αλλοίωση του δομικού συστήματος και η συνολική υποβάθμιση του μνημείου ως αρχιτεκτονήματος, ως έργου τέχνης και ως επιστημονικού τεκμηρίου",όπως σημειώνει ο αρχιτέκτονας Δ. Σβολόπουλος στη σχετική αρχιτεκτονική μελέτη.

Να σημειωθεί ότι έχει εκπονηθεί, επίσης, δομική μελέτη (στερέωση) από τον Κ. Παπαντωνόπουλου και φυσικοχημική μελέτη (προστασία λίθου) από τον Π. Θεουλάκη.

Η Επιτροπή που έχει επιφορτιστεί με την προστασία και την ανάδειξη του μνημείου έθεσε δύο στόχους, αφού πρώτα απάντησε στο ερώτημα αν θα έσωζαν το μνημείο επιμέρους επεμβάσεις. Και η απάντηση ήταν αρνητική. Ετσι ο πρώτος στόχος ήταν η άμεση προστασία και ο δεύτερος η εκτεταμένη επέμβαση που θα αντιμετωπίσει τις αιτίας φθοράς.

Για την άμεση προστασία υιοθετήθηκαν προσωρινά μέτρα, που επιβαρύνουν αισθητικά το μνημείο, το αποκόπτουν από το περιβάλλον του, αλλά τουλάχιστον το προστατεύουν. Εδώ βρίσκει κανείς τη χειρότερη έκφραση της κρατικής αδιαφορίας, αφού πέραν αυτών των μέτρων καμία πολιτική ηγεσία δε φρόντισε να ενισχύσει την Επιτροπή με χρήματα, επιστημονικό και εργατοτεχνικό προσωπικό ώστε να προχωράει γρήγορα στο έργο της. Το μνημείο από το 1987 βρίσκεται κάτω από ένα στέγαστρο περίκλειστο και ειδικά μελετημένο για να αντέχει τις ακραίες κλιματολογικές συνθήκες της περιοχής.Κατασκευάστηκε ένα αντισεισμικό ικρίωμα (από το 1985), που προστατεύει τα επιστύλια από πτώση και τους κίονες από ανατροπή σε περίπτωση σεισμού. Τοποθετήθηκε ένα αντικεραυνικό σύστημα (κλωβός Faraday), καθώς και αποστραγγιστικό σύστημα και έγινε καταγραφή του διάσπαρτου υλικού.

Το μεγάλο πρόβλημα όμως είναι η έναρξη της εκτεταμένης επέμβασης. Οι βασικοί στόχοι είναι οι παρακάτω, έτσι όπως με σαφήνεια τους περιγράφει η κ. Καράγιωργα στο σχετικό απολογισμό: "άρση των αιτιών της καθίζησης, αύξηση της στατικής επάρκειας με την επαναφορά της οριζόντιας και της κατακόρυφης γραμμής, αποκατάσταση κατά το δυνατόν της ακεραιότητας και συνοχής των λίθων, ενίσχυση της αντοχής τους. Απώτερος σκοπός, η ανάκτηση των μηχανισμών άμυνας του οικοδομήματος (ικανότητα αυτοπροστασίας) και η ικανοποίηση του αισθητικού αιτήματος της επαναφοράς της αρχικής γεωμετρίας".Καθώς η Επιτροπή μελετούσε την υλοποίηση των παραπάνω βρέθηκε μπροστά στο πρόβλημα των διάσπαρτων μελών. Ετσι, έκρινε ότι στο μέτρο του δυνατού μπορεί να διασωθεί και να επανατοποθετηθεί ικανός αριθμός των κατακείμενων μελών.Ο Δ. Σβολόπουλος στη μελέτη του σημειώνει: "Το ζήτημα της αναβάθμισης της κλίμακας αξιών άπτεται στο σύνολό του της αξιοποίησης του πλήθους των κατακείμενων στο έδαφος αρχιτεκτονικών μελών. Ο ναός του Επικούρειου Απόλλωνος διαθέτει το σπάνιο προνόμιο, μεταξύ των αρχαίων ναών, να διασώζει στο έδαφος περισσότερο από το 12% του συνόλου των λίθων της ανωδομής του".

Παρ' όλα αυτά υπάρχουν οι αντικειμενικές δυσκολίες εργασίας στο μνημείο που σχετίζονται με τις ιδιαιτερότητες του τόπου. Οι κλιματολογικές συνθήκες είναι δυσμενείς και το μνημείο απομακρυσμένο από εμπορικά και αστικά κέντρα.Αυτό σημαίνει ότι οι εργασίες είναι δυνατές μόνο το καλοκαίρι, ενώ για την προμήθεια των στοιχειωδών υλικών χρειάζονται πολύωρες μετακινήσεις. Οι παραπάνω συνθήκες επιτείνουν ακόμα περισσότερο τις δυσκολίες εξεύρεσης προσωπικού, διατεθειμένου να εργαστεί με αυτές τις προϋποθέσεις. Συνεπώς, μόνο η αυτάρκεια, η εργατοτεχνική επάρκεια και οι εντατικοί ρυθμοί μπορούν να εγγυηθούν τη συνεχή πορεία του έργου.

Δήμητρα ΜΥΡΙΛΛΑ

Συνηθίσαμε να ακούμε ότι ο Επικούρειος Απόλλωνας είναι μνημείο με σπουδαιότητα ανάλογη του Παρθενώνα. Και συνηθίσαμε ο μοναδικός παραλληλισμός τους να είναι το όνομα του αρχιτέκτονα, αφού σύμφωνα με τον Παυσανία η πατρότητα του Επικούρειου αποδίδεται στον Ικτίνο.Αυτό όμως είναι μόνο ένα σημείο της πραγματικής σχέσης των δύο ναών. Ο Παρθενώνας αποτελεί το λαμπρότερο δείγμα της ελληνικής αρχιτεκτονικής και τον καθρέφτη μιας εποχής όπου η δημοκρατία επέτρεπε το διάλογο. Στην αρχιτεκτονική αυτός ο διάλογος εκφράστηκε με τη συνύπαρξη των δωρικών και ιωνικών στοιχείων, με την απομάκρυνση από τη δωρική λιτότητα και εν τέλει με μία άλλη αντίληψη για το χώρο της θρησκευτικής λατρείας, που στον Παρθενώνα βρήκε την πιο τέλεια απόδοσή της.

Ο Επικούρειος,όμως, χτίστηκε ακριβώς πάνω στη μετάβαση των εποχών. Κατά το πιθανότερο οικοδομήθηκε στο τελευταίο τέταρτο του 5ου π.Χ. αιώνα,στη θέση Βάσσες του όρους Κωτίλιου, αλλά μαρτυρείται στην ίδια θέση αρχαϊκός ναός. Τιμώμενος θεός ο Απόλλωνας, που ως "επικούρειος" έσωσε του Πελοποννήσιους από επιδημία, όπως λέγεται, αλλά επίσης τους οδήγησε και σε νικηφόρο μάχη κατά των Αθηναίων. Αξιος ιδιαίτερης μνείας είναι ο προσανατολισμός του ναού από βορρά προς νότο αντί του συνήθους από ανατολή προς δύση. Ο Κ. Κουρουνιώτης (ΑΕ, 1910) και ο Α. Ορλάνδος (Αθήνα 1967/68) αποδίδουν τον προσανατολισμό σε κατασκευαστικά προβλήματα.Αλλά ο Ν. Γιαλούρης (Αρχαιολογία, Δεκ. 1988) συσχετίζει τον ιδιάζοντα προσανατολισμό με τη λατρεία του Απόλλωνα ως "Υπερβορείου",που φαίνεται να επιβιώνει στα υψίπεδα της Αρκαδίας. Εξάλλου, ο προγενέστερος αρχαϊκός ναός έχει τον ίδιο προσανατολισμό.

Ο ναός έγινε το θρησκευτικό και αρχιτεκτονικό σύμβολο της αμφισβήτησης. Και ο αρχιτεκτονικός διάλογος πια γίνεται ανάμεσα στα στοιχεία του Παρθενώνα και στις αρκαδικές, αρχαϊκές ναϊκές παραδόσεις.Ετσι το μνημείο σηματοδοτεί μία "επανάσταση". Οι προκλήσεις για τον αρχιτέκτονα είναι πολλές...

Το ευρύχωρο εσωτερικό περιστύλιο του Παρθενώνα,αλλά και του ναού του Ηφαίστου, που περιέβαλε το κολοσσιαίο άγαλμα, ήθελε να το προσαρμόσει στο επίμηκες αρχαϊκό κέλυφος.Και το έκανε. Ηθελε να φέρει τον ιωνικό ρυθμό,για πρώτη φορά στην Πελοπόννησο και το έκανε. Αυτοί οι νεοτερισμοί για να σταθούν αυτόματα επέβαλαν τη γέννηση και άλλων. Το κορινθιακό κιονόκρανο στη ναοδομία εκεί πρωτοεμφανίστηκε για να δώσει λύση στο πρόβλημα της σύνθεσης του εσωτερικού περιστυλίου.Οπως επίσης πρώτη φορά στον Επικούρειο ο ιωνικός θριγκός εμφανίζεται σε εσωτερικό χώρο.Βέβαια οι περιηγητές του τέλους του 18ου αι. που επισκέπτονται τις Βάσσες, μας πληροφορούν ότι το 1812 η γνωστή ομάδα συλλεκτών αρχαιοτήτων, οι Ντελετάντι, άρπαξαν τις 23 πλάκες της περίφημης ιωνικής ζωφόρου. Σήμερα εκτίθενται στο Βρετανικό Μουσείο.

Το μνημείο στέκεται ακριβώς στο μεταίχμιο δύο περιόδων, της κλασικής και της ελληνιστικής και γι' αυτό έμελλε να γίνει ο πρόδρομος του ελληνιστικού ναού.Οπως γράφει ο αρχιτέκτονας, Δ. Σβολόπουλος,στη μελέτη που εκπόνησε "ο αρχιτέκτονας του ναού κλήθηκε να χειριστεί ταυτόχρονα δύο αντιφατικά δεδομένα. Το πρώτο ήταν ο σεβασμός προς μία ισχυρότατη τοπική λατρευτική παράδοση, που υπέδειξε το γενικό σχέδιο του ναού, τις διαστάσεις, τις γενικές αναλογίες, τα κύρια τυπολογικά στοιχεία. Το δεύτερο ήταν η αξιοποίηση των αρχιτεκτονικών εργαλείων της αττικής ναοδομίας: η "ανακάλυψη" του εσωτερικού χώρου, η ραδινότητα και ο πλούτος του ιωνικού ρυθμού. Ενας συμβιβασμός, μία οπισθοδρόμηση ή μία κερδισμένη ευκαιρία; Μάλλον ένα θαρραλέο βήμα προς τα εμπρός, στη διαδικασία που ονομάζουμε αρχιτεκτονική περιπέτεια. Η ιστορία της αρχιτεκτονικής θα καταγράψει πολλούς ναούς που ακολούθησαν ή δανείστηκαν στοιχεία από την πρωτοπόρο σύνθεση των Βασσών: το ναό της Αθηνάς Αλέας στην Τεγέα, το ναό του Διός στη Νεμέα, το ναό του Διός στον Στράτο της Ακαρνανίας, τη Θόλο των Δελφών, τη Θόλο της Επιδαύρου, το Φιλίππειο της Ολυμπίας, το ναό του Απόλλωνα των Διδύμων".

Δ. ΜΥΡΙΛΛΑ

Από το 1983 η Επιτροπή δουλεύει με Ομάδα Εργασίας που δεν ξεπερνά τα 8 άτομα.Ανάμεσά τους 2 αρχιτέκτονες, 1 πολιτικός μηχανικός, 1 αρχαιολόγος και 1 χημικός. Για τις επιτόπου εργασίες στην περιοχή δουλεύουν 4 εργατοτεχνίτες που ασχολούνται με τη συντήρηση του χώρου. Ωστόσο από τη στιγμή που θα δρομολογηθούν οι ευρύτερες εργασίες θα χρειαστεί πολλαπλασιασμός τόσο του προσωπικού των συνεργείων όσο και της ετήσιας χρηματοδότησης. Είναι απαραίτητο να εξασφαλιστεί ασφαλής και διαρκής χρηματοδότηση αλλά και ένα διοικητικό πλαίσιο που θα προστατεύει από τις γραφειοκρατικές εμπλοκές, δεδομένου ότι θα χρειαστούν τουλάχιστον 15 χρόνια ακόμα για την ολοκλήρωση του έργου. Είναι χαρακτηριστικό ότι από το 1983 μέχρι σήμερα η ετήσια χρηματοδότηση της Επιτροπής δεν ξεπερνούσε τα 70 εκατ., συμπεριλαμβανομένης και της μισθοδοσίας! Το ΥΠΠΟ, από την πλευρά του, διά στόματος του γενικού γραμματέα, Ευγένιου Γιαννακόπουλου, δηλώνει ότι "θα υιοθετηθούν τρόποι ευέλικτης διοικητικής αντιμετώπισης" και ότι "δεν υπάρχει θέμα οικονομικό".Ηδη αναμένεται δεύτερη συνάντηση της Επιτροπής με το γενικό γραμματέα στο τέλος του μήνα. Αυτή τη στιγμή η Επιτροπή προσανατολίζεται στην εκπόνηση μελέτης εφαρμογής ούτως ώστε να ξεκινήσουν οι ευρείας κλίμακας εργασίες, αφού πρώτα τα Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο εγκρίνει τη ριζική επέμβαση.

Προηγούνται όμως έργα στον περιβάλλοντα χώρο του μνημείου τα οποία είναι ενταγμένα στα Περιφερειακά Προγράμματα του Β' ΚΠΣ, με προϋπολογισμό 400 εκατ.Τα έργα αυτά περιλαμβάνουν διαμόρφωση της εισόδου του αρχαιολογικού χώρου, σχεδιασμό του αρχαιολογικού χώρου και κέντρο πληροφόρησης του οποίου η μελέτη έχει ήδη εγκριθεί. Απαραίτητο κρίνεται ένα κτίριο για να στεγαστεί το διάσπαρτο υλικό και να γίνουν οι σχετικές εφαρμογές από τους μελετητές. Η προμελέτη γι' αυτό είναι ήδη έτοιμη από τον αρχιτέκτονα Σοφοκλή Αλευρίδη και θα κατατεθεί μέσα στο μήνα.

Ωστόσο τα Περιφερειακά Προγράμματα αφορούν ένα μόνο μέρος του έργου και τελειώνουν το 1999. Για τις εργασίες στο ίδιο το μνημείο θα χρειαστούν όχι μόνο 15 χρόνια, εάν φυσικά το ΥΠΠΟ κινητοποιηθεί και προωθήσει το έργο, αλλά και περισσότερα από 3 δισ. σύμφωνα με κάποιες εκτιμήσεις.

Ο ναός κάτω από το στέγαστρο

Ο ναός βορειοδυτικά

Αναπαράσταση του σηκού. Στο βάθος ο κίονας με το κορινθιακό κιονόκρανο

Οι απεργίες των καθηγητών είναι το μάθημα. Είναι ένα μάθημα που μιλάει για την ιστορία, για τον πολιτισμό, για την ίδια τη ζωή. Είναι ένα μάθημα που δεν ψάχνει για να βρει απαντήσεις μέσα σε χοντρά βιβλία, ούτε σε οργανωμένες ανασκαφές. Δεν είναι ένα μάθημα που ορίζεται από κανονισμούς και προγράμματα σχολαστικών γραμματοδιδασκάλων. Είναι ένα μάθημα που περνάει σύριζα από τη συνείδησή μας και την πληγώνει, την ξυπνάει και τη συνεπαίρνει