"Τι σχέση μπορεί να έχει ένα υπόγειο γκαράζ στην πλατεία Βάθης με τους Ολυμπιακούς Αγώνες και την Αθήνα του 2004;". "Τι σχέση έχουν τα διόδια στο κέντρο της πόλης με την Ολυμπιάδα;". "Τι το κακό έχει η ανάπλαση της πλατείας Εξαρχείων ενόψει 2004;". Ισως και καμία σε κάποια άλλη εποχή. Μόνο που η ανάληψη των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 από τη χώρα μας και τα αναγκαία γι' αυτήν έργα ήρθαν σε μια εποχή που το μεγάλο κεφάλαιο ήδη είχε θέσει σε εφαρμογή τα σχέδιά του για τη μετατροπή της Αθήνας σε μια νέα Βηρυτό.

Τα ερωτήματα που προαναφέραμε γεννήθηκαν καθώς μελετούσαμε τα υλικά για το αφιέρωμα που ξεκίνησε ο "Ρ" την περασμένη Κυριακή 29 Αυγούστου και συνεχίστηκε όλη τη βδομάδα, με τις αποκαλύψεις των δράσεων και παρεμβάσεων που προβλέπει το "Ειδικό Στρατηγικό Σχέδιο Δράσης για την αναβάθμιση της εικόνας και λειτουργίας της Αθήνας - Αττικής 2004". Ενα Σχέδιο Δράσης που βρίσκεται στα συρτάρια των αρμοδίων της κυβέρνησης και τμήματά του ήδη υλοποιούνται ως υποτμήματα άλλων προγραμμάτων.

Οι απαντήσεις ήρθαν στην πορεία καθώς άρχισε να γίνεται όλο και πιο καθαρό το κεντρικό σχέδιο που υπηρετούν διάφορες παρεμβάσεις. Ο "Ρ" αποκαλύπτει σήμερα τις "ρίζες" όλων των επιμέρους παρεμβάσεων (Περιβάλλον, Μεταφορές, Αναπλάσεις κλπ.). Για ποιους σχεδιάζεται η νέα πόλη και ποιους θα εξυπηρετεί. Ο,τι σχεδιάζεται αφορά πράγματι τους Ολυμπιακούς Αγώνες ή χρησιμοποιούνται αυτοί ως πρόσχημα; Απαντήσεις που δίνονται στο ίδιο το Στρατηγικό Σχέδιο Δράσης.

"Διεθνής μητροπολιτικός ρόλος της Αθήνας".Αυτή είναι η φράση - "κλειδί". Εμφανίζεται σαν στόχος και διακαής πόθος τόσο της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ, όσο και του σημερινού δημάρχου Αθηναίων Δημήτρη Αβραμόπουλου και γενικά όσων θέλουν να εκφράζουν και υπηρετούν πολιτικά την άρχουσα τάξη. Μια "διεθνής μητρόπολη" - ζητούμενο των πολυεθνικών για ένα κέντρο χρηματοπιστωτικών συναλλαγών και επιχειρηματικής δράσης. Με κυριαρχία του τριτογενούς τομέα και δημιουργία μιας νέας πόλης παροχής υπηρεσιών, με εντελώς διαφορετική, από τη σημερινή, πληθυσμιακή σύνθεση. Νέα πόλη, με νέους κατοίκους και φυσικά άλλες ανάγκες, διαφορετικές από αυτές των πραγματικών σημερινών κατοίκων αυτής της πόλης.

Για τι πληθυσμό μιλάμε, ποιες είναι οι ανάγκες του και πώς θα λυθούν; Την απάντηση στο πρώτο ερώτημα έρχεται να δώσει το ίδιο το Σχέδιο Δράσης για το 2004. Στη Μητροπολιτική Αθήνα επιβάλλεται να αναπτυχθούν: "Χρηματοπιστωτικές δραστηριότητες, γραφεία και έδρες μεγάλων επιχειρήσεων, τουρισμός, πολιτισμός, αναψυχή"... Με άλλα λόγια, ένας παράδεισος για "γιάπηδες" ή μια κόλαση για τους εργαζόμενους και τους τωρινούς μόνιμους κατοίκους της πόλης.

Για τις ανάγκες λοιπόν αυτών των, νέων, κατοίκων του Λεκανοπεδίου, το Σχέδιο Δράσης για το 2004 προτείνει την προώθηση από την κυβέρνηση συγκεκριμένων αξόνων πολιτικής για τη:

• "Βελτίωση της λειτουργικότητας και της εικόνας του ευρύτερου αθηναϊκού χώρου (σ.σ. Υπόγεια γκαράζ, αναπλάσεις πλατειών).
• Προσφορά κατοικίας κατάλληλη για το προσωπικό επιχειρήσεων με διεθνή φυσιογνωμία (σ.σ. Αναπλάσεις περιοχών που θα έχουν ως συνέπεια την απομάκρυνση των σημερινών κατοίκων λόγω μεγάλης αύξησης της αξίας της γης).
• Πολιτική για την απαιτούμενη νέα γη" (σ.σ. Ηδη οι σχετικές πληροφορίες αναφέρουν πως η αμερικάνικη πρεσβεία αξίωσε να μην ανακοινωθούν νέες αντικειμενικές αξίες στα Μεσόγεια πριν οι αμερικάνικες εταιρίες που θα εγκατασταθούν εκεί αγοράσουν τη γη που χρειάζονται).

Από την αποκωδικοποίηση των παραπάνω αξόνων, καθώς και από τη μέχρι τώρα εμπειρία σε ορισμένες περιοχές της Αθήνας για την προετοιμασία του "Διεθνούς ρόλου της πόλης", μπορούμε να οδηγηθούμε στο συμπέρασμα πως: χρηματιστές και μεροκαματιάρηδες δεν μπορούν να συμβιώσουν στον ίδιο χώρο. Γραφεία πολυεθνικών δεν μπορούν να βρίσκονται δίπλα με μια βιοτεχνία ενδυμάτων, για παράδειγμα. Ελληνες και ξένοι γιάπηδες δεν μπορούν να έχουν την ίδια γειτονιά με οικοδόμους ή ναυτεργάτες...

Κι όχι μόνο γιατί το εισόδημα των εργαζομένων ή των μικροεπαγγελματιών δε θα φτάνει για το ενοίκιο ή την αγορά κατοικίας. Η διαφορά είναι καθαρά ταξική. Αλλωστε, το παράδειγμα της ανάπλασης της περιοχής του Ψυρρή είναι χαρακτηριστικό αυτής της "μετάλλαξης"...

Καμία λοιπόν από τις προτεινόμενες παρεμβάσεις δεν ανταποκρίνεται στις πραγματικές ανάγκες των εργαζομένων και των φτωχών λαϊκών στρωμάτων. Ολες οι παρεμβάσεις που γίνονται με πρόσχημα τους Ολυμπιακούς Αγώνες 2004 - από το υπόγειο γκαράζ στην πλατεία Βάθης μέχρι το Ολυμπιακό Χωριό - είναι κομμένες και ραμμένες στα μέτρα και τις απαιτήσεις των πολυεθνικών, που θα χρησιμοποιούν για έδρα τους την Αθήνα.

Και σ' αυτό το σημείο θα δανειστούμε την επιστημονική αναφορά του καθηγητή Πολεοδομίας του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου Γ. Μ. Σαρηγιάννη, όπως διατυπώνεται μέσα στο Ερευνητικό Πρόγραμμα του Σπουδαστηρίου Πολεοδομικών Μελετών του ΕΜΠ ("Κεφ. 2ο - Παρόδιες Χρήσεις γης στο κύριο οδικό δίκτυο. Επιστημονικός Υπεύθυνος Αθαν. Αραβαντινός. 1997)".

"Το κλειδί για την εξέταση των σύγχρονων πολεοδομικών προβλημάτων ευρίσκεται στη μεταλλαγή της οικονομίας όπου το κέντρο βάρους της έχει μετατοπιστεί από τη βιομηχανική παραγωγή στη χρηματιστική οικονομία και γενικότερα στην οικονομία υπηρεσιών. Η μετατόπιση του κέντρου βάρους της απασχόλησης στον τριτογενή τομέα σημαίνει πρώτα συρροή κατοίκων στις πόλεις από την ύπαιθρο και στη συνέχεια τη συγκέντρωση μεγάλων μαζών εργαζομένων στο κέντρο της πόλης.

Η πύκνωση του κέντρου, συνεχίζει ο καθηγητής, με γραφεία πολυεθνικών και άλλων επιχειρήσεων, τραπεζών, ασφαλιστικών επιχειρήσεων, ερευνητικών και εκπαιδευτικών συγκροτημάτων κλπ., δημιουργεί τα γνωστά πολεοδομικά προβλήματα: Υψηλή ζήτηση χώρου στο κέντρο, υψηλές τιμές γης, κυκλοφοριακά προβλήματα, θόρυβο, νέφος κλπ. Η Αθήνα για τα μέτρα της, τείνει σε μια τέτοια κατάσταση, σε έναν στόχο που προγραμματίζει ως κέντρο παροχής υπηρεσιών για όλη την εγγύς Ανατολή και ίσως τώρα τη Νοτιοανατολική Ευρώπη και τα Βαλκάνια".

* * *

Τις κατευθύνσεις αυτές, σε θεσμικό επίπεδο, προκειμένου η Αθήνα να μετατραπεί άμεσα - ενόψει 2004 - σε ένα διεθνή μητροπολιτικό κέντρο, που προβλέπονται στο "Ειδικό Στρατηγικό Σχέδιο Δράσης Αθήνα - Αττική 2004", αποκαλύπτει σήμερα ο "Ρ".

Την ανάγκη να βρεθούν τεράστιες εκτάσεις, που θα πρέπει να οικοδομηθούν για να καλύψουν τις νέες οικιστικές ανάγκες των κατοίκων όχι πλέον του Λεκανοπεδίου, αλλά συνολικά της Αττικής, καθώς η πόλη μεταφέρεται πλέον προς τα Μεσόγεια, επισημαίνει το Σχέδιο Δράσης. Η συγκεκριμένη μάλιστα ανάγκη για την εξεύρεση της απαιτούμενης νέας γης πρέπει να λυθεί άμεσα, αφού είναι φανερό πως τα χρονικά περιθώρια μέχρι το 2004 στενεύουν.

Ηδη, το ΥΠΕΧΩΔΕ με το θεσμό των Ζωνών Οικιστικού Ελέγχου προσπαθεί να νομιμοποιήσει χιλιάδες αυθαίρετα, ενώ από προχτές στο Αιγάλεω και στο Ποικίλο Ορος νομιμοποιούνται μια σειρά αυθαιρεσίες, σύμφωνα με τροπολογία που κατέθεσε ο υπουργός ΠΕΧΩΔΕ, Κ. Λαλιώτης, στο νομοσχέδιο "Χωροταξικός Σχεδιασμός και Αειφόρος Ανάπτυξη".

Συνολικά, τα μέτρα που πρέπει να πάρει η κυβέρνηση και τα οποία προτείνει το Σχέδιο Δράσης είναι τα εξής:

• Η ένταξη της προώθησης του διεθνούς ρόλου της Αθήνας ως ειδικού στόχου σε σημαντικά προγράμματα και σχέδια. Η εκπόνηση ενός στρατηγικού σχεδίου ή πλαισίου.
• Η προώθηση των παρακάτω αξόνων πολιτικής:

- Αμεση υποστήριξη δραστηριοτήτων που αποτελούν την "πρώτη ύλη" του επιθυμητού ρόλου: Χρηματοπιστωτικές δραστηριότητες, γραφεία, έδρες μεγάλων επιχειρήσεων με διεθνή κύκλο εργασιών, έρευνα και τεχνολογία, διεθνές χονδρεμπόριο, ορισμένες κατηγορίες βιομηχανικών επιχειρήσεων αιχμής με εξαγωγικό προσανατολισμό, διεθνείς μεταφορές, τουρισμός, πολιτισμός και αναψυχή, ορισμένες κατηγορίες σπάνιου λιανικού εμπορίου και προσωπικών υπηρεσιών.

- Εστίαση του διεθνούς ρόλου σε τρεις γεωγραφικές κατευθύνσεις με σειρά προτεραιότητας ως εξής: 1. Βαλκάνια - παρευξείνιες χώρες - λοιπή Ανατολική Ευρώπη. 2. Δυτική Ευρώπη 3. Ανατολική (κυρίως Μεσόγειος).

- Βελτίωση της λειτουργικότητας και της εικόνας του ευρύτερου αθηναϊκού χώρου.

- Προσφορά κατοικίας κατάλληλη για το προσωπικό επιχειρήσεων με διεθνή φυσιογνωμία.

- Πολιτική για την απαιτούμενη νέα γη.

- Ελεγχος - συγκράτηση της συσσώρευσης συμβατικών δραστηριοτήτων.

Για να γίνουν όλα αυτά, θα πρέπει να προηγηθούν συγκεκριμένες νομοθετικές ρυθμίσεις. Το Σχέδιο Δράσης δίνει τις εξής κατευθύνσεις:

• Ολοκλήρωση του σχεδιασμού χρήσεων γης στο σύνολο του εξωαστικού χώρου της Αττικής, με ταυτόχρονη κατάργηση της εκτός σχεδίου δόμησης.

- Αυτό σημαίνει ότι χιλιάδες στρέμματα που βρίσκονται εκτός σχεδίου θα πρέπει να ενταχθούν στο Σχέδιο Πόλης. Τα αυθαίρετα θα νομιμοποιηθούν ενώ θα θεσπιστούν και νέες Ζώνες Οικιστικού Ελέγχου (ΖΟΕ). Το παράδειγμα της ΖΟΕ Μεσογείων, με το οποίο η έκταση 11 δήμων της Ανατολικής Αττικής (Ραφήνα, Σπάτα, Κορωπί, Παιανία, Γλυκά Νερά, Παλλήνη, Ανθούσα, Πικέρμι, Λούτσα, Μαρκόπουλο) σχεδόν διπλασιάστηκε! Αφού λοιπόν η εντός σχεδίου έκταση της Αττικής θα έχει διπλασιαστεί, τότε θα... καταργηθεί η εκτός σχεδίου δόμηση...

Εκτός από αυτό υπάρχουν ακόμα οι εξής κατευθύνσεις που προτείνονται από το Σχέδιο Δράσης.

• Ενεργοποίηση χρήσεων γης στις περιοχές υπάρχουσας ή δυνητικής πίεσης επέκτασης κεντρικών λειτουργιών (εκτός σχεδίου).
• Καθορισμός νέων περιοχών για οργανωμένες μορφές δόμησης κατοικίας (ΠΕΡΠΟ ή ανάλογη μορφή) και βιομηχανίας και χονδρεμπορίου (ΒΕΠΕ διαφόρων τύπων).
• Αναθεώρηση του θεσμικού πλαισίου για τη βιομηχανία (χωροθέτηση, κίνητρα (σ.σ. ανατροπή του ΠΔ 84/84).
• Θέσπιση ρυθμίσεων και, κυρίως, συγκεκριμένων διαδικασιών και υποδομής ελέγχου και επιβολής τους σχετικά με την ηχορύπανση.
• Πρόβλεψη ενός μηχανισμού για την αντιμετώπιση των προβλημάτων ρύπανσης "δεύτερης γενιάς", που έχουν ως πηγή τους καταλύτες των αυτοκινήτων.

Τα άμεσα μέτρα που πρέπει να ληφθούν για την υλοποίηση του στόχου της Μητροπολιτικής Αθήνας, μέσα στα όρια του 2004, που προτείνει το Σχέδιο Δράσης είναι:

• Η ολοκλήρωση του δικτύου ταχειών μετακινήσεων (δημόσιες συγκοινωνίες μεγάλης μεταφορικής ικανότητας και οδική υποδομή) μεταξύ των βασικών πόλων συγκέντρωσης δραστηριοτήτων διεθνούς φυσιογνωμίας.
• Η αύξηση της παροχής θέσεων στάθμευσης και
• Η συμπλήρωση της αναγκαίας κτιριακής υποδομής μεγάλης κλίμακας για ανώτερες τριτογενείς δραστηριότητες: Μεγάλο εκθεσιακό κέντρο με δυνατότητα εξυπηρέτησης διεθνών εκθέσεων, μεγάλο συνεδριακό κέντρο (ενδεχομένως η ανάγκη καλύπτεται με τις υπό κατασκευή εγκαταστάσεις του Μεγάρου Μουσικής), βασικές συνιστώσες της πολιτιστικής υποδομής (Οπερα, Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης).

"Η ύπαρξη διεθνών μητροπόλεων αποτελεί σήμερα αναγκαία προϋπόθεση για τη γενικότερη ανταγωνιστικότητα των περιφερειακών και εθνικών οικονομιών. Μόνο η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη μπορούν να παίξουν τέτοιους ρόλους, αλλά με διαφορετικό περιεχόμενο".

Η διατύπωση αυτή καταγράφεται στο Σχέδιο Δράσης, ενώ την ίδια στιγμή ασκείται και κριτική στο ρόλο της Αθήνας, ο οποίος χαρακτηρίζεται σήμερα "ισχνός". Συγκεκριμένα αναφέρεται: "Σε διεθνή κλίμακα ο μητροπολιτικός ρόλος της Αθήνας παραμένει ισχνός και ασθενής για λόγους που ανάγονται τόσο σε γενικότερα μειονεκτήματα του ελληνικού χώρου (γεωγραφική απομόνωση, αδυναμίες της οικονομίας και της διοίκησης) όσο και στον τρόπο ανάπτυξης της ίδιας της πόλης (συμπεριλαμβανομένου και του μακροχρόνια χαμηλού επιπέδου των δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων σε υποδομές και αστικό εξοπλισμό)".

Παρά τα προβλήματα, το Σχέδιο Δράσης χαρακτηρίζει την Αθήνα ως τη "μόνη πόλη που έχει στοιχειωδώς επαρκή κλίμακα για να λειτουργήσει ως διεθνής μητρόπολη". Κι αυτό γιατί: "Η Θεσσαλονίκη, αν και διαθέτει καλύτερες προοπτικές από την Αθήνα ως προς το διεθνή ρόλο της, δύσκολα μπορεί να υπερβεί τα όρια μιας περιφερειακής μητρόπολης. Ως διεθνής μητρόπολη με ρόλο που θα περιλαμβάνει και δραστηριότητες του ανώτερου τριτογενούς (χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες κλπ.) η Αθήνα είναι ουσιαστικά η μόνη ελληνική υποψηφιότητα".

ΟΝΕ και ιδιωτικά κεφάλαια είναι οι παράγοντες που θεωρούνται από τη μελέτη πως δρουν θετικά στη μετατροπή της Αθήνας σε μητρόπολη διεθνούς εμβέλειας. Οπως σημειώνει το Σχέδιο Δράσης, "τα τελευταία χρόνια υπάρχουν ορισμένοι θετικοί παράγοντες προς αυτή την κατεύθυνση". Δηλαδή:

• "Η ύπαρξη εξαιρετικά υψηλών χρηματοδοτικών πόρων, από τα διαρθρωτικά Ταμεία της Ευρωπαϊκής Ενωσης που μπορούν να χρηματοδοτήσουν παρεμβάσεις σε υποδομές, εξοπλισμό και άλλα κρίσιμα πεδία που για δεκαετίες χαρακτηρίστηκαν από ανεπαρκείς επενδύσεις. Σε ορισμένα άλλα κρίσιμα για τη διεθνή ανταγωνιστικότητα πεδία και ιδίως στις τηλεπικοινωνίες η βελτίωση κατά τα τελευταία χρόνια είναι σαφής. Στην περίπτωση αυτή έπαιξε καθοριστικό ρόλο και η κινητοποίηση ιδιωτικών κεφαλαίων".
• "Η διαφαινόμενη επίτευξη του στόχου της ΟΝΕ με μια σειρά από θετικές επιπτώσεις: συμμετοχή σε ένα μεγάλο γεωοικονομικό χώρο με έντονο δυναμισμό, έλξη ιδιωτικών διεθνών κεφαλαίων".
• "Οι δυνατότητες διαμόρφωσης περιφερειακών γεωοικονομικών χώρων στην περιοχή της Βαλκανικής, πρώτον, και της Ανατολικής Μεσογείου, δεύτερον σε σχέση με τους οποίους η Ελλάδα και στο εσωτερικό της οι δύο μητροπόλεις, διαθέτει ορισμένα συγκριτικά πλεονεκτήματα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ο διεθνής ρόλος της Αθήνας θα περιοριστεί σε αυτούς τους χώρους".

Ας δούμε πώς περιγράφει το Σχέδιο Δράσης τα βασικά χαρακτηριστικά μιας πόλης με διεθνή μητροπολιτικό ρόλο.

"1. Από ποιοτική άποψη, ο πυρήνας των διεθνών δραστηριοτήτων θα είναι οι χρηματοπιστωτικές (επιτελικές και στρατηγικές υπηρεσίες) και τα γραφεία (έδρες κεντρικές ή περιφερειακές) μεγάλων εταιριών. Δραστηριότητες αυτού του τύπου αποτελούν αναγκαία συνιστώσα του ρόλου μιας διεθνούς μητρόπολης, χωρίς αυτές η Αθήνα δεν μπορεί να λειτουργήσει στο διεθνή χώρο.

2. Μια δεύτερη κατηγορία διεθνών δραστηριοτήτων είναι αυτές που η χωροθέτησή τους στον ελληνικό χώρο θα είναι σε σημαντικό βαθμό, αλλά όχι αποκλειστικά αθηναϊκή. Τέτοιες δραστηριότητες είναι: Ερευνα και τεχνολογία. Διεθνές χονδρικό εμπόριο. Βιομηχανικές επιχειρήσεις αιχμής με εξαγωγικό προσανατολισμό. Διεθνείς μεταφορές.

3. Μια τρίτη κατηγορία δραστηριοτήτων με διεθνή αναφορά, τέλος, είναι αυτές που συνδέονται με ειδικά χαρακτηριστικά του αθηναϊκού χώρου. Δεν πρόκειται όπως και στην προηγούμενη περίπτωση για το "μερίδιο" της πρωτεύουσας σε ένα ευρύτερο σύνολο που αφορά συνολικά τον ελληνικό χώρο, αλλά για δραστηριότητες που είτε θα υπάρχουν στην Αθήνα, λόγω συγκεκριμένων συγκριτικών πλεονεκτημάτων ή δεν υπάρχουν καθόλου. Δηλαδή: Τουριστικές δραστηριότητες, δραστηριότητες πολιτισμού και αναψυχής και σπάνιο λιανικό εμπόριο".

Η μακέτα του Λαμπράκη για την "ανάπλαση" του Πάρκου Ελευθερίας. Και η "ανάπλαση" τη στιγμή που υλοποιείται...

Μια άποψη της μελλοντικής "Μητρόπολης"

Κείμενα: Κώστας ΠΑΣΑΚΥΡΙΑΚΟΣ

ΣΤΟ "Ρ" ΤΗΣ ΤΡΙΤΗΣ:

Ρυθμιστικό Σχέδιο της Αθήνας. Το πρώτο χτύπημα δόθηκε με το νόμο για τις Ολυμπιακές εγκαταστάσεις. Τώρα μεθοδεύεται η πλήρης ανατροπή του. Τι προβλέπει το Σχέδιο Δράσης.