Τα επιχειρήματα ανταλλάσσονται με οξύτητα: Βρισκόμαστε όμως πράγματι μπροστά σε μια μάχη ανάμεσα στους υπέρμαχους της ιδιωτικοποίησης από τη μία και τους προστάτες του δημόσιου πανεπιστημίου απ' την άλλη;

Ας κάνουμε λοιπόν μια σύντομη ιστορική αναδρομή στις συνθήκες εκείνες μέσα στις οποίες διατυπώνεται στο Σύνταγμα της Ελλάδας το άρθρο 16 και ιδιαίτερα εκείνο το εδάφιο που ορίζει αυστηρά ότι «η ίδρυση ανώτατων σχολών από ιδιώτες απαγορεύεται».

Οταν ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ υποστηρίζει ότι το άρθρο 16 είναι μετεμφυλιακό κατάλοιπο διαπράττει ένα ιστορικό λάθος. Το άρθρο 16 διατυπώνεται κατά την αναθεώρηση του Συντάγματος το 1975, δηλαδή μετά την πτώση της χούντας και όχι μετά το 1949 που έληξε ο εμφύλιος πόλεμος. Είναι η περίοδος της μεταπολίτευσης που σηματοδοτεί την προσπάθεια της αστικής τάξης να δημιουργήσει ένα πιο ομαλό κλίμα εδραίωσης της οικονομικής και πολιτικής εξουσίας της, παίρνοντας ταυτόχρονα τα αναγκαία διαρθρωτικά μέτρα για την αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης που είχε ανάγκη το κεφάλαιο εκείνη την εποχή, με στόχο πάντα να ενισχύει την κερδοφορία του. Ταυτόχρονα, είναι μια ιστορική συγκυρία που το λαϊκό κίνημα είναι ενισχυμένο κάτω και από την επίδραση της οικοδόμησης του σοσιαλισμού στην Ευρώπη.

Ας μην ξεχνάμε ότι σε αυτές τις ιστορικές συνθήκες εντάσσονται και μια σειρά κρατικοποιήσεων («Ολυμπιακή», αστικές συγκοινωνίες - ΕΑΣ, ηλεκτρικός σιδηρόδρομος -ΗΣΑΠ, Εταιρεία Υδρευσης-Αποχέτευσης - ΕΥΔΑΠ), που έκανε η κυβέρνηση του Καραμανλή την περίοδο 1975-1977 και συνάντησαν την αντίδραση ισχυρών κύκλων της άρχουσας τάξης. Η τότε ηγεσία του ΣΕΒ κατηγόρησε την κυβέρνηση για «σοσιαλμανία».

Από αυτή την οπτική, μήπως το άρθρο 16 σηματοδοτεί μια «σοσιαλιστική νησίδα» στον ελληνικό εκπαιδευτικό χάρτη σήμερα;

Σαφώς και δεν είναι έτσι. Γι' αυτό δε θα κουραστούμε να λέμε ότι η αναθεώρηση του άρθρου 16 δεν είναι ο βασικός κρίκος της αλυσίδας της ιδιωτικοποίησης (που αν σπάσει θα σπάσει και η ιδιωτικοποίηση) αλλά ένα εμπόδιο το οποίο, όπως μαρτυρούν και οι ίδιοι οι αστοί αναλυτές, δεν είναι ανυπέρβλητο.

Το γεγονός μάλιστα ότι το εμπόδιο αυτό δεν είναι απόλυτα αποτρεπτικό εκφράζεται και από όλη εκείνη την πραγματικά εκτεταμένη φιλολογία που επιδιώκει να μετριάσει την αντιπαράθεση και κυρίως να «τραβήξει το αυτί» της ηγεσίας του ΠΑΣΟΚ, η οποία κυριολεκτικά έχει αναλάβει εργολαβικά το ρόλο όχι μόνο της στήριξης της κυβερνητικής προσπάθειας αλλά και της εκλαΐκευσής της.

Ο δημόσιος χαρακτήρας της εκπαίδευσης είναι χαρακτηριστικό της καπιταλιστικής διαχείρισης μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο σε όλες τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης, η οποία, όπως είναι γνωστό, ταυτίζεται με τη σοσιαλδημοκρατική παραλλαγή διαχείρισης του συστήματος και οδήγησε σε αυτό που αστοί πολιτικοί και στοχαστές ονομάζουν «Κράτος Πρόνοιας» και «Κράτος Δικαίου». Το κεφάλαιο εκείνης της εποχής είχε ανάγκη για μια εργατική δύναμη που θα μπορούσε να χειριστεί τα νέα μέσα παραγωγής και θα είχε μια ορισμένη γνώση των επιστημονικών επιτευγμάτων που είχαν ενσωματωθεί σε αυτά. Εχοντας βγει λοιπόν από μια μεγάλη οικονομική και πολιτική κρίση (1929-'33, Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, γέννηση λαϊκών δημοκρατιών στην Ευρώπη), το κεφάλαιο απαιτεί από το κράτος του να αναλάβει πιο αποφασιστικά πρωτοβουλία για να μπορέσει να αναπαράγει την κερδοφορία του. Ομως, το ρίσκο ίδρυσης ιδιωτικών πανεπιστημίων, το αμφιλεγόμενο της άμεσης απόσβεσης της επένδυσης, οδήγησε για εκείνη την περίοδο στην πιο φρόνιμη επιλογή των δημόσιων πανεπιστημίων.

Από αυτή την οπτική γωνία μπορούμε μάλιστα να κατανοήσουμε και τη θέση του Δ. Νιάνια (εισηγητή της κυβερνητικής πλειοψηφίας της ΝΔ) στη συζήτηση για το άρθρο 16 το 1975, όπου μεταξύ άλλων υποστήριζε: «Το κράτος οφείλει να προστατεύση την ελευθερίαν του πνεύματος απολύτως και την ελευθερίαν των Ανωτάτων Ιδρυμάτων, όταν μάλιστα καθώς θα προτείνω η Ανώτατη Παιδεία είναι και οφείλει να είναι μόνον κρατική διά τον φόβον των μπίζνες»...

Σήμερα, τρεις δεκαετίες αργότερα, τα ιδεολογικά ρεύματα και οι πολιτικές προτάσεις διαχείρισης του καπιταλισμού μπορεί να έχουν διαφοροποιηθεί αλλά η ουσία παραμένει, ζητούμενο πάντα είναι η καπιταλιστική κερδοφορία. Πώς θα επιτευχθεί όμως η εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης πιο γρήγορα, πιο αποτελεσματικά, με τις λιγότερες απώλειες; Αυτή είναι η ουσία της αντιπαράθεσης ανάμεσα στους αστούς πολιτικούς.

Τα επιχειρήματα των υπέρμαχων των μη κρατικών, μη κερδοσκοπικών (sic) πανεπιστημίων είναι γνωστά. Ενδεικτικά αναφέρουμε: Η ύπαρξη ιδιωτικών θα επιφέρει ανταγωνισμό και θα ανέβει η ποιότητα και των κρατικών ΑΕΙ, θα συγκρατηθεί η φοιτητική μετανάστευση, κ.ά. Απέναντι σε αυτή την ακραιφνώς νεοφιλελεύθερη λογική αντιπαρατίθενται τις περισσότερες φορές επεξεργασμένα επιχειρήματα που αναιρούν σε επίπεδο της κοινής γνώμης την άποψη ότι το άρθρο 16 πρέπει να αναθεωρηθεί.

Γιατί όμως αυτή η αγωνία να προστατευτεί το άρθρο 16 από κάποιους (Βενιζέλο, Λοβέρδο, κτλ.) που τόσα χρόνια έστω για ζητήματα Παιδείας δεν όρθωσαν το ανάστημά τους (αλλά και τον όγκο τους...) μπροστά στην εξελισσόμενη ιδιωτικοποίηση της εκπαίδευσης, στους νόμους του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ; Τι άλλαξε τώρα; Ας δοκιμάσουμε την ακόλουθη εξήγηση:

Το άρθρο 16 αποτελεί σε ιδεολογικό επίπεδο το σύμβολο της κλασικής σοσιαλδημοκρατικής εκδοχής της καπιταλιστικής διαχείρισης, οριοθετεί μια κάποια σχέση με το «παλιό καλό ΠΑΣΟΚ» και γι' αυτό η εναντίωση στην αναθεώρησή του αποτελεί ένα δρόμο για τα εναλλακτικά πολιτικά σενάρια που στόχο έχουν τον πιο αποτελεσματικό εγκλωβισμό των λαϊκών δυνάμεων στα αστικά κόμματα.

Την ίδια στιγμή οι «διαφωνούντες» του ΠΑΣΟΚ δηλώνουν ότι τάσσονται κατά της αναθεώρησης στην παρούσα Βουλή και όχι γενικά, ενώ στη συζήτηση στην αρμόδια επιτροπή της Βουλής στις 10/1/2007 ο κ. Βενιζέλος αναφέρθηκε στα «ευέλικτα Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου (ΝΠΔΔ) ως εναλλακτική λύση στην πρόταση για μη κρατικά, μη κερδοσκοπικά ΑΕΙ», δηλαδή σε ΑΕΙ κρατικά αλλά με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια λειτουργίας και απόδοσης.

Δεν αρκεί, λοιπόν, να υποστηρίξουμε ότι το ζήτημα δεν είναι μόνο η ίδρυση των ιδιωτικών ΑΕΙ και κυρίως η εξώθηση των δημόσιων πανεπιστημίων να λειτουργούν ως ιδιωτικά και να ζητάμε γενικά την αναβάθμιση του δημόσιου ΑΕΙ. Γιατί έτσι θα καταλήξουμε στην άποψη του κ. Γ. Πανούση (υποψήφιος του ΣΥΝ στην Υπερνομαρχία Αθηνών στις τελευταίες νομαρχιακές εκλογές), που υποστηρίζει:

«Το γεγονός ότι (μέχρι) σήμερα το δημόσιο πανεπιστήμιο δεν τολμάει ν' ανοιχτεί σε νέα γνωστικά αντικείμενα (...) ή να ενθαρρύνει τα διατμηματικά προγράμματα και τις μετακινήσεις/μετεγγραφές φοιτητών σε ομοειδή τμήματα δεν οδηγεί στο συμπέρασμα ότι κάποιος άλλος διαθέτει περισσότερο "αέρα" και καλύτερο know how για να προβεί σε αυτές τις κινήσεις πιο συνετά, πιο γρήγορα, πιο αποτελεσματικά (...) Τα σταθερά προγράμματα σπουδών δεν αρέσουν πλέον όσο τα σπονδυλωτά, όπου ο κάθε φοιτητής διαμορφώνει το δικό του menu. Η αγορά και οι επιχειρήσεις παρεμβαίνουν έντονα στο ίδιο το περιεχόμενο της (ανώτατης) εκπαίδευσης, προωθώντας "ανοιχτά, ευέλικτα, ανανεώσιμα προγράμματα σπουδών". Τούτο όμως ισχύει ακόμα ως τάση, ως φορά των πραγμάτων, ως "ατμόσφαιρα". Σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να αποτυπωθεί μια τέτοια διαφοροποίηση στα προγράμματα των μη κρατικών τμημάτων, στα οποία πρέπει να είναι ίδια ή παραπλήσια με τα ομοειδή τμήματα των δημοσίων ΑΕΙ».

Σύμφωνα λοιπόν με αυτή την άποψη, η «υστέρηση» της δημόσιας ανώτατης εκπαίδευσης δε συνεπάγεται την αναγκαιότητα ίδρυσης ιδιωτικών ΑΕΙ. Ωραία ως εδώ, αλλά «υστέρηση» σε σχέση με τι; Με τις σύγχρονες ανάγκες του κεφαλαίου για κερδοφορία που αποτυπώνονται και στα εκπαιδευτικά προγράμματα διεθνώς ή με τις σύγχρονες λαϊκές ανάγκες σε σχέση με τις εξελίξεις στην τεχνολογία και την επιστήμη;

Αν δε βρούμε το οδηγητικό νήμα που θα μας βοηθήσει στην απάντηση για το πανεπιστήμιο και γενικότερα την Παιδεία που έχουμε ανάγκη, θα ανακυκλώνουμε το μοτίβο μιας θολής υποστήριξης του δημόσιου χαρακτήρα της εκπαίδευσης μέσα στον καπιταλισμό.

Το κρίσιμο ζήτημα είναι το εξής: Εφόσον όλοι παραδέχονται ότι η επιστήμη γίνεται ολοένα και πιο έντονα παραγωγική δύναμη, απαιτείται να ξεκαθαρίσουμε ποιος κατέχει τη διαδικασία αναπαραγωγής, ανάπτυξης και διάδοσης της επιστημονικής γνώσης.

Η κυρία Γιαννάκου κάνει λόγο για έλεγχο του κράτους στα μη κρατικά ΑΕΙ, ο κ. Παπανδρέου συμφωνεί και προεκτείνει λέγοντας ότι το ζητούμενο είναι η παρέμβαση της κοινωνίας των πολιτών (δηλαδή των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων, των λόμπι, κτλ.).

Υπάρχει όμως και μια άλλη -πιο επικίνδυνη - άποψη γιατί αναπαράγεται μέσα στο κίνημα. Ας την παρακολουθήσουμε. Ο κ. Βεργόπουλος υποστηρίζει στην «Αυγή»:

«Μήπως με το πρόσχημα ότι θέλουν να κάνουν ιδιωτικά ιδρύματα θέλουν ν' αλλάξουν τον προσανατολισμό της παιδείας; Δηλαδή να πάψει η παιδεία να χορηγείται ως δημόσιο αγαθό. Αυτό είναι το διακύβευμα. Και όχι το ιδιοκτησιακό καθεστώς (...) Κατά συμβατικό τρόπο λέμε ότι το Χάρβαρντ είναι ιδιωτικό. Είναι αστείο όμως να το λες το Χάρβαρντ ιδιωτικό. Διότι λειτουργεί ως δημόσιο. Δεν έχει σημασία ότι η ιδιοκτησία του είναι ιδιωτική. Η λειτουργία του είναι δημόσια (...) Το θέμα είναι η παιδεία να είναι δημόσιο αγαθό ανεξαρτήτως ποιος το χρηματοδοτεί».

Αρα, όποιος θέλει πραγματικά να υπερασπιστεί το άρθρο 16 δεν αρκεί να ζητά να «περιφρουρηθεί» η Παιδεία από το αδηφάγο κεφάλαιο, αλλά να υιοθετεί το αίτημα για Ενιαία Ανώτατη Εκπαίδευση αποκλειστικά Δημόσια και Δωρεάν που έρχεται σε συνολική ρήξη με την υποταγή της εκπαίδευσης στο κεφάλαιο και ικανοποιεί τις σύγχρονες λαϊκές ανάγκες, συνολικά για μια άλλη ρότα στην εκπαίδευση, που μπορεί να υλοποιείται στα πλαίσια της Λαϊκής Οικονομίας και της Λαϊκής Εξουσίας.

*Στα πλαίσια αυτά η «Αυγή» δε χάνει ευκαιρία να ταυτίζει τις θέσεις του ΠΑΣΟΚ μόνο με τον στενό πυρήνα της ηγεσίας του (δηλαδή το πιο ακραιφνές φιλελεύθερο μπλοκ) και να αφήνει έξω άλλα μέλη της ηγετικής ομάδας, δίνοντάς τους μάλιστα και το βήμα για να προπαγανδίσουν τη «διαφορετικότητά» τους. Ετσι, στις 9/1/07 ο κ. Τσοχατζόπουλος μας πληροφορεί ότι «μη κρατικά σημαίνει επιχειρηματικά πανεπιστήμια». Ενώ στις 14/1/2007, η «Αυγή» ανακαλύπτει «στρατηγικό αδιέξοδο στο ΠΑΣΟΚ» λόγω διαφωνιών γύρω από το άρθρο 16!!!