- Ως δημοσιογράφος ρωτώ μόνο Κα. Παπαρήγα. Εισπράττει το ΚΚΕ τη λαϊκή αντίδραση και σε ποιο βαθμό; Στην υπερσυγκέντρωση της μεγάλης δύναμης των μέσων μαζικής ενημέρωσης σε χέρια ολίγων επιχειρηματιών και έχει ευθύνη το ΚΚΕ σ' αυτή την κατάσταση; Και αν έχει, τι πρέπει να κάνει για ν' αρθεί αυτή η κατάσταση; Ευχαριστώ.

A. ΠΑΠΑΡΗΓΑ: Εγώ δε θα σταθώ στις ευθύνες του ΚΚΕ. Πραγματικά να πείτε και εσείς. Είμαστε και σε μια περίοδο που θέλουμε ν' ακούσουμε γνώμες και παρατηρήσεις για τη δράση του Κόμματος. Να σας πω κάτι; Οσο και να θέλεις να αυτοεξετασθείς και να ψάξεις τη δουλιά σου, πάντα κάτι θα σου ξεφύγει που μπορεί να πιάσουν οι άλλοι. Ειλικρινά δεν το κάνω από ευγένεια.

Πάντως, εμείς γενικά είχαμε μία καθαρή πολιτική σ' αυτό το ζήτημα. Ομως για να πάρουμε και μια άλλη πλευρά. Αν θέλετε το βάζω και σαν προβληματισμό. Γίνεται μία συζήτηση, ότι είναι τρομακτικό, συγκεντρώνονται τα μέσα ενημέρωσης σε λίγα χέρια. Μα εδώ έχουν συγκεντρωθεί όλοι οι τομείς, βασικοί τομείς της οικονομίας, της κοινωνίας σε λίγα χέρια. Είναι δυνατόν δηλαδή να υπάρχει μια διαφορετική κατάσταση στον τομέα των μέσων ενημέρωσης;

Οι μεγάλοι επιχειρηματικοί όμιλοι, οι οποίοι αυτή τη στιγμή είναι και πολυκλαδικοί - αυτή είναι η τάση - και μάλιστα συνεργάζονται και με διεθνικά μονοπώλια. Οι μεγάλες επιχειρήσεις στην Ελλάδα είναι τμήματα των διεθνικών μονοπωλίων. Μας κάνει τώρα εντύπωση, χωρίς να σημαίνει ότι δεν πρέπει ν' αντιδράσουμε, ότι μπαίνουν και στην τηλεόραση και παντού; Είναι σαν να πεις σε έναν επιχειρηματία, εδώ σου απαγορεύω να δράσεις. Δηλαδή η γενική κατάσταση που υπάρχει, ωθεί σ' αυτές τις εξελίξεις.

Και είχαμε και εμείς βάλει αυτό: να μην έχει ένας πολλά κανάλια κλπ. Αλλά τώρα εγώ θα σας βάλω και μια άλλη πλευρά. Ωραία, έχουμε 15 τηλεοπτικούς σταθμούς και τους έχουν 15 επιχειρηματίες δηλαδή άλλη πολιτική θα έχουν; Η μόνη διαφορά τους είναι ότι θα παίζουν σε σχέση με την πίτα που θα παίρνουν με την εκάστοτε κυβέρνηση. Δηλαδή, με συγχωρείτε, ο κ.Κόκκαλης θα έχει άλλη γραμμή από τον κ.Βαρδινογιάννη, όσον αφορά τις εργασιακές σχέσεις, την οικονομία και τα γενικότερα; Δηλαδή θα έχουμε μεγαλύτερο πλουραλισμό, όταν κάθε επιχειρηματίας έχει από ένα; Χωρίς να σημαίνει ότι δεν πρέπει να παλεύεις, έστω και στα σημερινά πλαίσια, τη χαλάρωση της συγκέντρωσης δύναμης.

Το πράγμα είναι πιο σύνθετο. Εμείς κάναμε τέτοιες παρεμβάσεις μέσα στα σημερινά πλαίσια άμβλυνσης αυτής της κατάστασης. Υπάρχει όμως και μια άλλη πλευρά, αν δεν ανέβει και δε δυναμώσει ο κοινωνικός έλεγχος, η κοινωνική κριτική στην κατάσταση που επικρατεί σήμερα, σ' αυτή την «πληροφόρηση», δεν κάνουμε τίποτα. Εδώ δηλαδή μένει οι μαζικές οργανώσεις, οι κοινωνικές οργανώσεις να κάνουν εκστρατεία, αν θέλετε πιο πλουραλιστικής να το πω έτσι πληροφόρησης. Αν δεν ανοίξουν αυτά τα ζητήματα ο αγώνας μας θα είναι μάταιος στις σημερινές συνθήκες. Θα είναι μάταιος. Γι' αυτό οι επιχειρηματίες θα μπορούν και θα βρίσκουν διέξοδο με άλλα ονόματα, με μισά ονόματα.

Επομένως χρειάζεται και όσο μπορείς σήμερα να περιορίσεις το ζήτημα, αλλά από την άλλη πλευρά ν' ανέβει το Κίνημα δημοκρατικής ενημέρωσης και πληροφόρησης και οπωσδήποτε να πεις τώρα να υπάρχει μονοκρατική τηλεόραση και κρατικά μέσα και να μην υπάρχουν ιδιωτικά. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν έχουμε και εμείς δηλαδή ελλείψεις ή δεν ξέρω τι σ' αυτά τα θέματα, αλλά βασικά δώσαμε μία μάχη. Κάποια μάχη δώσαμε.

Ναι, γίνονται κάτι προτάσεις για την αξιοποίηση του Internet, ραδιόφωνο, τηλεόραση κλπ. Δει δη χρημάτων σε όλα, αλλά θα μου επιτρέψετε να βάλω έναν προβληματισμό. Δεν πρέπει να καταργηθεί το βιβλίο, το διάβασμα, η εφημερίδα. Δεν ξέρω αν είμαι λίγο δογματική και παλαιολιθική. Βλέπεις τηλεόραση, δεν τα κρατάει όλα αυτό το έρμο το μυαλό. Είναι άλλο πράγμα στο Internet, γιατί μπορείς να τα τυπώσεις. Αλλο το βιβλίο που γράφεις, κρατάς σημείωση, ξαναγυρνάς πίσω. Αυτά όλα με την τηλεόραση δε γίνονται. Και ύστερα να σας πω και κάτι, το βιβλίο το παίρνεις και στην τσέπη ή τη φωτοτυπία δεν έχει σημασία. Τη βάζεις και στην τσέπη και στο λεωφορείο. Δηλαδή πρέπει να προσέξουμε, αυτή η τηλεοπτική μνήμη είναι πολύ επικίνδυνη. Τώρα μπαίνω σε χωράφια ανθρώπων ειδικών και ίσως δεν είμαι και πολύ ειδική σ' αυτά. Αλλά νομίζω ότι το βιβλίο, το φυλλάδιο, η ατομική συζήτηση δεν μπορεί να καταργηθούν στο όνομα του «πατάω ένα κουμπί». Να τα έχουμε όλα και το πατάω το κουμπί, να τα έχουμε όλα. Αλλά πρέπει να διατηρηθεί η συλλογικότητα, ο διάλογος και το διάβασμα. Διαβάζω, σημειώνω, διαβάζω, σημειώνω. Νομίζω ότι πάνε να μας κάνουν μ' αυτό τον τρόπο να αποτυπώνουμε με το μάτι τα πάντα, με το βλέμμα. Είναι επικίνδυνο αυτό.

«Δε σκόπευα να μιλήσω, αλλά με "προκαλέσατε" με αυτά τα θέματα του Ιντερνετ. Θα σας πω ότι ποτέ το Ιντερνετ δε θα αντικαταστήσει το διάβασμα, όπως δε θα το αντικαταστήσει ποτέ και η τηλεόραση. Ούτως ή άλλως αυτή τη στιγμή στον πλανήτη υπάρχουν 6 δισ. άνθρωποι και επαφή με αυτά που λέτε εσείς έχουν μόνο τα 200.000.000. Μέχρι να φτάσουμε λοιπόν σε ένα ποσοστό τέτοιο, η εφημερίδα δε θα αντικατασταθεί ποτέ από το Ιντερνετ.

Πάντως, θα ήθελα να επισημάνω σχετικά με τα προηγούμενα ότι επειδή ζούμε σε εποχή τεχνοκρατικής καταστολής και ιμπεριαλιστικής πληροφορίας, είναι πάρα πολύ βασικό αυτό. Το θέμα της υπερσυγκέντρωσης δεν έχει να κάνει μόνο με το αν 10 ή 15 επιχειρηματίες έχουν κάτι, διότι πάντα κάποιοι θα είχαν ένα κανάλι. Εχει να κάνει με το είδος της πληροφορίας που φτάνει στους ανθρώπους και η πληροφορία που φτάνει δεν υπάρχει αυτή τη στιγμή. Δηλαδή παρακολουθούμε ένα είδος εναλλακτικής, επιλεκτικής ενημέρωσης, που γίνεται ουσιαστικά από άλλους.

Αυτή είναι η μεγάλη πρόκληση για μας και ξέρετε και κάτι, επειδή λέμε πολλά για την παγκοσμιοποίηση, και εμείς οι δημοσιογράφοι έχουμε μεγάλη ευθύνη γύρω απ' αυτά τα θέματα, ο κόσμος ποτέ δεν ήταν περισσότερο παγκοσμιοποιημένος όσο στην περίοδο ανάμεσα στο 1870 και στο 1914. Αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει παγκοσμιοποίηση, αντίθετα υπάρχει ένταση των εθνικισμών. Επομένως δεν μπορούμε να συζητάμε για παγκοσμιοποίηση. Μας το λένε για να μας πείσουν, δεν είναι δυνατόν να μας πείσουν.

Εχει μεγάλη σημασία κυρίως ένα άλλο ζήτημα, το οποίο θα ήθελα να θέσω. Λένε επίσης κάτι για τις πολυεθνικές εταιρίες. Ξέρετε, στην παγκοσμιοποίηση, αν θα γίνει και όποτε θα γίνει, η οποία προβλέπει να έχουν τα ίδια δικαιώματα οι κάτοικοι της Νέας Υόρκης και οι κάτοικοι του Μπαγκλαντές, και σ' αυτό δε διαφωνούμε καθόλου, μόνο που στην πράξη δε γίνονται ποτέ αυτά που προβλέπονται, λοιπόν στην παγκοσμιοποίηση δε θα υπάρχουν πολυεθνικές εταιρίες, θα υπάρχουν υπερεθνικές εταιρίες και τότε οι πολυεθνικές εταιρίες θα είναι αγγελικά πλάσματα, γιατί αυτές δίνουν λόγο στα διάφορα κράτη όπου δραστηριοποιούνται. Το ζητούμενο είναι οι υπερεθνικές εταιρίες, οι οποίες δε θα δίνουν λόγο σε κανέναν.

Και θα τελειώσω λέγοντας κάτι που έχει να κάνει με την πληροφορία: Απ' τα 6 δισ. των ανθρώπων που ζουν στον πλανήτη τα 2 δισ. δεν έχουν κάνει ποτέ τους ούτε ένα τηλεφώνημα. Επομένως μεγάλη σημασία έχει το ζήτημα της πληροφορίας είτε αυτό θα το πολεμήσουμε μέσω του πολέμου κατά της διαπλοκής, είτε με οποιοδήποτε άλλο τρόπο. Ευχαριστώ».

ΑΛ. ΠΑΠΑΡΗΓΑ: Εδώ και 2-3 χρόνια, αν θυμάμαι καλά, έχει ξεκινήσει μια συζήτηση ότι και αυτό το σύστημα που έχουμε της ενισχυμένης αναλογικής, λιγότερο ή περισσότερο ενισχυμένης, είναι πολύ προοδευτικό και γίνεται συζήτηση για την πλήρη υιοθέτηση των εκλογικών συστημάτων της Δυτικής Ευρώπης με τους δυο γύρους κλπ., κλπ. Δηλαδή αυτό που λέμε δυο κόμματα κανονίζουν τα πάντα και κατ' ανάγκη δυο σχηματισμοί, δηλαδή όλοι πρέπει να είσαστε στα δυο. Να είναι οι δυο εκδοχές της ίδιας πολιτικής.

Τέτοιοι προβληματισμοί γίνονται και μάλιστα εμείς ξέρουμε ότι αυτοί οι προβληματισμοί συνδέονται με την αλλαγή της διοικητικής διαίρεσης της χώρας. Δηλαδή τώρα θα κάνουμε μεγαλύτερες περιφέρειες και εκεί επάνω θα δημιουργήσουν και ένα καινούριο εκλογικό σύστημα, το οποίο πραγματικά θα είναι εξαιρετικά αντιδραστικό. Δηλαδή η αντιδραστικοποίηση, δηλαδή η στροφή στην πλήρη αντίδραση, θα εκδηλωθεί και με το εκλογικό σύστημα, που επίσης γίνεται ένα εργαλείο. Δηλαδή η ψήφος σου πάει χαμένη, άρα πήγαινε εδώ και εκεί.

Επομένως, βεβαίως εμείς θα αντιδράσουμε, αλλά με την ευκαιρία, επειδή συζητάμε τα θέματα του Μετώπου, των αλλαγών των βαθιών, αφήνοντας ανοιχτό τον ορίζοντα να συζητήσουμε ο καθένας το βάθος, την έκταση της αλλαγής, πιστεύω ότι ήρθε η ώρα να ανοίξουμε μια συζήτηση για να μειωθούν αυταπάτες που υπάρχουν μέσα στο λαό - και ανάμεσα στις πολλές αυταπάτες είναι και αυτές οι αυταπάτες γύρω από τη δύναμη της ψήφου στις εκλογές μέσα στις σημερινές συνθήκες.

Βλέπετε τώρα στη Γιουγκοσλαβία, είναι φανερό τι έγινε. Ενα μεγάλο μέρος του κόσμου ψήφισε κάτω από μια συγκεκριμένη πίεση. Ψήφισε ελεύθερα; Δε βάζω το ζήτημα της πληροφόρησης, που η ελευθερία έχει σχέση και με την πληροφόρηση, με τη γνώση. Ψήφισε ελεύθερα; Και το λέμε εμείς, όχι γιατί είμαστε ιδεολογικά ταυτισμένοι με την κυβέρνηση Μιλόσεβιτς ή με τον ίδιο τον Μιλόσεβιτς, όχι. Ξέρετε πάρα πολύ καλά ότι στηρίζαμε την αντίστασή του στον ιμπεριαλισμό, στο εσωτερικό είχε τη δική του πολιτική. Αλλά αυτός ο λαός ψήφισε ελεύθερα;

Χρειάζεται λοιπόν να αντιμετωπιστούν και ορισμένα ζητήματα γύρω από τις αυταπάτες και για την ψήφο. Είναι όπλο, αλλά ως ποιο σημείο είναι όπλο; Και κυρίως, αν θέλετε, και για τις δυνατότητες της επίλυσης των λαϊκών προβλημάτων μέσα από την αντιπαράθεση στα πλαίσια του Κοινοβουλίου. Τι θέλω να πω; Κάνουμε περιοδείες. Πάμε από εδώ και από εκεί και μας λένε: Να τα βάλετε στο Κοινοβούλιο. Βρε παιδί μου, στο Κοινοβούλιο φωνάζουμε και το Κοινοβούλιο είναι ένα βήμα που πρέπει να το αξιοποιούμε. Και αν θέλετε πρέπει να ενδιαφερόμαστε και να λειτουργεί και κανονικά και να μη γίνονται παραβιάσεις ακόμα και στον κανονισμό του Κοινοβουλίου.

Αλλά εδώ υπάρχει ένα ζήτημα. Τι μπορεί να σου δώσει ένα Κοινοβούλιο, όταν ο λαός δεν είναι οργανωμένος, δεν είναι χειραφετημένος, δεν είναι ενεργοποιημένος; Και το πιο καλό Κοινοβούλιο - πολύ περισσότερο που η σύνθεση του Κοινοβουλίου δεν είναι καλή - δεν μπορεί να δώσει τίποτε.

Εμείς θέλουμε να καλλιεργήσουμε την ιδέα της λαϊκής αυτενέργειας, της χειραφέτησης, και να το πω καθαρά: Εμείς ως Κόμμα δε θα κάνουμε τίποτε, αν δημιουργούμε στο λαό την εντύπωση ότι θα βρεθούν κάποιοι σύμμαχοι να καθίσουν σε ένα τραπέζι να χτίσουν ένα Μέτωπο και μετά ο λαός θα παίρνει γραμμή - να το πω έτσι - να δρα. Δε θα είναι αυτό το Μέτωπο που θέλουμε.

Μ' αυτή την έννοια, λοιπόν, ξεκίνησα από τον εκλογικό νόμο. Είναι μια ευκαιρία από πολλές μεριές να εμπνεύσουμε στο λαό αυτοπεποίθηση. Ενα μεγάλο μέρος του λαού ξέρει τα προβλήματα, δε χρειάζεται αφ' υψηλού να τον διαφωτίσουμε. Σκότωσαν την αυτοπεποίθηση αυτού του λαού. Θα μου πείτε, την είχε σε μέγιστο βαθμό; Οχι, αλλά και αυτή που είχε τη σκότωσαν. Και μ' αυτή την έννοια η ιδέα του Μετώπου πρέπει να βοηθήσει και σ' αυτό. Και κυρίως η συγκέντρωση δυνάμεων για την κοινή δράση, όπου μπορούμε μαζί. Γιατί το να λέμε Μέτωπο γενικώς σαν προπαγάνδα καλό είναι, αλλά και ταυτόχρονα η κοινή δράση και η διεύρυνση θα καλλιεργήσει μια αυτοπεποίθηση, ενεργοποίηση. Και μ' αυτή την έννοια χρειαζόμαστε και το ΚΚΕ ισχυρό, για να συμβάλει σε ένα μέτωπο λαϊκό. Δηλαδή σήμερα χρειάζονται δυνάμεις πολλές, πάρα πολλές.

Αλλη μια γραπτή ερώτηση ανακοινώνει ο συντονιστής σχετικά με τα αίτια των γεγονότων του '89-'90, αναφορικά με τις αναστολές που παρατηρούνται στα εργατικά στρώματα.

- ΑΛ. ΠΑΠΑΡΗΓΑ: Είναι φανερό και εμείς τουλάχιστον το ζούμε καθημερινά ότι τα γεγονότα του '89-'90 - και μιλάμε για τις ανατροπές που έγιναν στις σοσιαλιστικές χώρες - επιδρούν πολύ βαθιά. Και στη συνείδηση και στην αυτοπεποίθηση και στην πίστη λαών ολόκληρων. Αυτό δεν μπορούμε να το παραγνωρίσουμε.

Εμείς ως Κόμμα προσπαθήσαμε να ξεκινήσουμε μια διαδικασία, να μελετήσουμε τις αιτίες. Κάναμε μια πρώτη προσπάθεια, αναζητώντας βεβαίως τη συνεργασία και άλλων κομμάτων. Δεν τη συνεχίσαμε με ένταση στην πορεία και μάλιστα είναι ένα από τα σημεία στα οποία η Κεντρική Επιτροπή κάνει και την αυτοκριτική της στο κείμενο, παρά το γεγονός ότι ξέραμε πως αυτό το βάθεμα θα βοηθήσει και σε διδάγματα, αλλά και για να δώσει και ορισμένες απαντήσεις στον κόσμο. Είναι μια από τις σοβαρές μας ελλείψεις.

Τώρα, αν αρχίσεις τα γιατί, είναι δικαιολογίες. Δεν το κάναμε όσο έπρεπε, παρότι πραγματικά συνειδητοποιούμε ότι είναι ίσως το 50%, να το πω σχηματικά, των δυσκολιών για να γίνει το μέτωπο. Θα συνεχίσουμε αυτή την προσπάθεια αμέσως μετά το Συνέδριο. Ομως, κάνουμε μια προσπάθεια τώρα να πάρουμε υπόψη αυτά τα συμπεράσματα στην επεξεργασία της αντίληψής μας για το σοσιαλισμό. Δεν έχω να πω κάτι άλλο. Να συμπληρώσω όμως το εξής. Εδώ μπαίνει ένα θέμα. Είναι δυνατόν αυτές οι ανατροπές που έγιναν να αποτρέψουν τους λαούς να παλέψουν κατά της σημερινής κατάστασης, κατά της σημερινής βαρβαρότητας; Εμείς λέμε όχι. Δε σ' άρεσε ο σοσιαλισμός, εντάξει. Κάνεις την άλφα ή τη βήτα κριτική. Αυτό σημαίνει ότι τώρα θα καθίσουμε παθητικά να περάσει αυτός ο οδοστρωτήρας;

Πρέπει να παλέψουμε και στο κάτω - κάτω με ανοιχτό το μέτωπο για τους κομμουνιστές ή όλους τους άλλους για το τι σοσιαλισμό θέλουμε. Χίλιες φορές να συζητάμε αυτό και να τσακωνόμαστε πώς θα είναι ο σοσιαλισμός που θα παλεύουμε, από το να σταυρώσουμε τα χέρια. Και σε τελευταία ανάλυση, αυτοί που λένε "δεν έχετε μέλλον και προοπτική" είναι αυτοί που απογοητεύτηκαν από το σοσιαλισμό, ή είναι αυτοί που το σοσιαλισμό δεν τον ήθελαν και όταν ανατράπηκε χειροκροτούσαν;

Επομένως ξέρουμε την ψυχολογία που υπάρχει στον κόσμο και να μην κρυφτούμε και μέσα στους κομμουνιστές υπάρχει αυτή η ψυχολογία, αυτό το σαράκι του γιατί. Αλλά λέμε να σφίξουμε τα δόντια και να βγάλουμε διδάγματα. Να ατσαλωθούμε από τα διδάγματα και πιο πεισματωμένοι, να μην αφήσουμε τους νικητές, να το πω έτσι, να χαρούν τη νίκη τους για πολλά χρόνια. Δεν υπάρχει άλλη λύση. Γιατί ζούμε τα πράγματα καθημερινά.

Και για να ολοκληρώσω, αυτές οι εκτιμήσεις που κάνουμε στις Θέσεις, προκαλούν και ερωτήματα, δεν μπορεί κανείς να αποκλείσει τα επόμενα χρόνια μια γενικευμένη κρίση, παγκόσμια. Οι ίδιοι τα λένε αυτά. Δεν μπορεί κανείς να πει ότι αποτράπηκε ένας πόλεμος με πιο γενικευμένο χαρακτήρα, ή οι τοπικοί πόλεμοι θα μένουν μόνο τοπικοί... Για δείτε τι γίνεται τώρα στην Παλαιστίνη. Το Κυπριακό πάει όπως πάει, το Γιουγκοσλαβικό πάει όπως πάει, τα Βαλκάνια πάνε όπως πάνε, το Παλαιστινιακό πάει όπως πάει, η Ελλάδα είναι σε μια περιοχή, που δεν είναι στο Β. Πόλο, είναι σε μια περιοχή όπου διασταυρώνονται πολλοί ανταγωνισμοί και συγκρούσεις. Εν πάση περιπτώσει, κάτι πρέπει να γίνει.

Εμείς λέμε το Μέτωπο. Εμείς θέλουμε να συζητήσουμε με όλους εκείνους που λένε ότι κάτι πρέπει να γίνει. Οχι όμως από τα συνηθισμένα, να μπούμε στη λογική να δούμε πώς θα αποκτήσουμε παραπάνω έδρες στο Κοινοβούλιο, χωρίς να υποτιμούμε και αυτή την πλευρά. Κάτι παραπάνω να γίνει, που να βγει ο λαός στο προσκήνιο και να υπάρχει αντίθεση, παρεμπόδιση αυτών των μέτρων, να ανοίξει μια προοπτική. Με αυτούς συζητάμε και να συζητήσουμε και τις δυσκολίες και ενστάσεις για το σοσιαλισμό. Δε συζητάμε με εκείνους που στην ουσία λένε «καθίστε ήσυχα, βολευτείτε μέσα εδώ, κρατήστε μια θεσούλα να τη ζεστάνετε και μη ζητάτε τίποτα άλλο».