Ξεκινώντας την ομιλία του ο Φ. Παρρής σημείωσε: «Με σεβασμό και δέος απέναντι στο ανθρώπινο μεγαλείο, με περηφάνια για την Ιστορία του ΚΚΕ, στεκόμαστε σήμερα εδώ κάτω από τους επιβλητικούς βράχους της Σκάλας, όπου λειτούργησε το Νοσοκομείο του ηρωικού Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας. Τιμάμε τους μαχητές και μαχήτριες, τους γιατρούς, τις νοσοκόμες και τραυματιοφορείς, τους κατοίκους της περιοχής που έδωσαν τη μάχη για την περίθαλψη και νοσηλεία των τραυματισμένων μαχητών και μαχητριών του ΔΣΕ, τη μάχη για να νικήσει η ζωή».

Συνεχίζοντας έκανε μια ιστορική αναδρομή στην Εθνική Αντίσταση έως τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ, στις συνθήκες που διαμορφώθηκαν μετά και οδήγησαν τον Οκτώβρη του 1946 στην ίδρυση του ηρωικού ΔΣΕ.

Σημείωσε: «Το ΚΚΕ, ως ένα μάχιμο κόμμα, έδωσε τα καλύτερα στελέχη του στον αγώνα του ΔΣΕ (...) Ο ΔΣΕ αναζήτησε και πήρε διεθνιστική βοήθεια από το εργατικό κίνημα αλλά και από τις χώρες που προσπαθούσαν να οικοδομήσουν σοσιαλισμό (...) Η Δυτική Μακεδονία όπου βρισκόμαστε υπήρξε από τις πρώτες στον αγώνα, μόνο το ηρωικό Νεστόριο έδωσε 600 αντάρτες στον ΕΛΑΣ και 400 στον ΔΣΕ.

(...) Τον Σεπτέμβρη 1946 οργανώθηκε το πρώτο αναρρωτήριο στην Καρυά Ολύμπου, από τον Βασίλη Δαδαλιάρη, ο ίδιος το 1947 οργάνωσε σχολές νοσοκόμων στα Χάσια και ο γιατρός Γιώργης Νεδέλκος στο Βίτσι.

Στη συνέχεια κατατάχθηκαν στον ΔΣΕ γιατροί, διαφόρων ειδικοτήτων και φοιτητές Ιατρικής. Ο αριθμός τους ήταν πολύ πίσω από τις ανάγκες και τα μέσα ελάχιστα (...) Ξεχωριστές είναι οι περιπτώσεις των γιατρών του αστικού στρατού Παναγιώτη Πετρόπουλου και Δρόσου Σκυλλά, όταν αιχμαλωτίστηκαν από τον ΔΣΕ, που τον υπηρέτησαν συνειδητά και αργότερα κατέφυγαν στην πολιτική προσφυγιά.

Ο γιατρός Πέτρος Κόκκαλης αποτελεί περίπτωση που δείχνει τα άλματα που συμβαίνουν όταν τα μυαλά των ανθρώπων φλογίζονται από τα μεγάλα ιδανικά αλλαγής της κοινωνίας. Ηταν ο χειρουργός που βρισκόταν στην κορυφή, με συγγραφικό έργο και διεθνείς διακρίσεις. Αυτόν εμπιστεύονταν οι μεγάλοι αστοί και η βασιλική οικογένεια. Αφησε την καλή ζωή και στρατεύτηκε δίπλα στον λαό στις γραμμές του ΕΑΜ, του ΚΚΕ και παρά το προχωρημένο της ηλικίας του εντάχθηκε και στον ΔΣΕ.

Ανάμεσα στις επιρροές που συνέβαλαν στη συνείδησή του ήταν και το σύστημα Υγείας της Σοβιετικής Ενωσης (...)

Αλλοι γιατροί πρόσφεραν δίνοντας και τη ζωή τους, όπως ο Δημοσθένης Γρίβας που πιάστηκε μαζί με τους τραυματίες του και εκτελέστηκε, ο Νίκος Κοκκολιός που δολοφονήθηκε από έναν λοχαγό του στρατού και το κεφάλι του εκτέθηκε στην Καλαμπάκα, και ακόμα οι εκτελεσμένοι γιατροί Κακατσής, Κουβαράς, Κουρδουκλάς και Καράμπαμπας.

Η εξάπλωση του ΔΣΕ σε όλη την ορεινή Ελλάδα ήταν ανάσα για τους κατοίκους των χωριών. Ετσι άρχισαν να διαμορφώνονται ελεύθερες ή ελεγχόμενες περιοχές. Εκεί σπίτια και άλλα οικοδομήματα λειτουργούσαν ως θεραπευτήρια, ως λαϊκά ιατρεία, ως σχολεία κ.ά.

Απ' την άλλη μεριά ο στρατός και η χωροφυλακή ξερίζωσαν με τη βία εκατοντάδες χιλιάδες αγρότες από τα χωριά τους και τους έριξαν σε άθλιους καταυλισμούς στις πόλεις, για να στερήσουν τον ΔΣΕ από εφόδια και εφεδρείες.

Αυτά εδώ τα βουνά ήταν ελεύθερη περιοχή, στην Πέτρα Μούκα και τη Λυκόραχη ήταν για μεγάλο διάστημα και η έδρα του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ. Η περιοχή των Πρεσπών μαζί με τα χωριά της ήταν επίσης Ελεύθερη Ελλάδα, όλη την τρίχρονη περίοδο 1946 - 1949, εκεί ήταν και η έδρα της ΠΔΚ.

Συγκροτήθηκαν Λαϊκά Συμβούλια των χωριών και Επαρχιακά Συμβούλια με εκπροσώπους που εκλέγονταν σε Λαϊκές Συνελεύσεις και υπήρχε η δυνατότητα ανάκλησής τους. Στα χωριά αυτά είχαν εκδιωχθεί οι σταθμοί χωροφυλακής και ο αστικός στρατός. Την καλλιέργεια της γης έκαναν οι συνεταιρισμοί των χωριών και μεγάλο μέρος της παραγωγής τους, ψάρια, κτηνοτροφικά είδη, δημητριακά, κηπευτικά, φρούτα αξιοποιούνταν για τη διατροφή των τμημάτων των ΔΣΕ καθώς και για την τροφοδοσία των νοσοκομείων του.

Το 1947 οι βομβαρδισμοί δεν ήταν ακόμα τόσο πυκνοί, έτσι τα νοσοκομεία λειτούργησαν στα χωριά: Στο Μονόπυλο, στο Γιαννοχώρι, στη Σλήμνιτσα, στο Βροντερό, στους Ψαράδες, στο χωριό Τρίγωνο έγινε Λαϊκό Νοσοκομείο με δέκα κρεβάτια.

Το 1947 το Νοσοκομείο του Αρχηγείου Δυτικής Μακεδονίας λειτούργησε στη Γράμμουστα και το καλοκαίρι μεταφέρθηκε σε τοποθεσία κοντά στην περιοχή που βρισκόμαστε ενώ στη θέση Σγούρος δημιουργήθηκε σταθμός επίδεσης τραυμάτων (...)

Στο Υγειονομικό του ΔΣΕ όλα λύνονταν εκ των ενόντων, με ό,τι μέσα βρίσκονταν, επιδεσμικό υλικό υπήρχε ελάχιστο. Πολλές φορές γάζες φτιάχνονταν από διάφορα υφάσματα που αποστειρώνονταν.

(...) Με την ένταση των βομβαρδισμών το 1948 τα νοσοκομεία άρχισαν να μεταφέρονται στα δάση, σε σημεία απρόσιτα, ώστε να μην μπορεί ο αστικός στρατός να τα εντοπίσει και βομβαρδίσει - εκεί μπορούσαν να γίνουν μεγάλες εγκαταστάσεις.

Το Γενικό Αρχηγείο του ΔΣΕ, περιμένοντας τη μεγάλη εκστρατεία του αστικού στρατού, το καλοκαίρι του 1948, αποφάσισε την κατασκευή μεγάλου νοσοκομείου για 1.500 τραυματίες. Φτιάχτηκε εδώ με τα υλικά της περιοχής, με πέτρα, άφθονη ξυλεία από το δάσος, άμμο από το ποτάμι, ασβέστη και πολύ εντατική δουλειά των μαχητών και των κατοίκων της περιοχής (...) Την οργάνωση της δουλειάς ανέλαβε ο Μιχάλης Σουμελίδης, παλιός εργολάβος και μαχητής του ΔΣΕ.

(...) Διευθυντής του Νοσοκομείου αρχικά ήταν ο χειρουργός Γιώργης Τζαμαλούκας, "ο πατέρας της αντάρτικης χειρουργικής". Στις αρχές Ιούνη 1948 λίγο πριν αρχίσουν οι μάχες, ο Τζαμαλούκας έφυγε για την πρώτη γραμμή ως επικεφαλής του Κινητού Ορεινού Χειρουργείου και ανέλαβε διευθυντής ο Στέφανος Χουζούρης. Ο ίδιος θυμόταν: "Μπαίνοντας μέσα στο χώρο (...) νόμισα ότι έμπαινα σε χαμένη μέσα στα δάση θορυβώδη μεγαλούπολη (...) Το Νοσοκομείο είχε πλήρεις υπηρεσίες, ό,τι μπορούσε να έχει ένα νοσοκομείο πόλης...".

(...) Σε αυτό το χώρο βρισκόμαστε σήμερα (...) Από αυτό εδώ το Νοσοκομείο πέρασαν σχεδόν 5.000 τραυματίες, περίπου το 40% των μαχητών, στις 70 μέρες της μεγάλης μάχης του Γράμμου το καλοκαίρι 1948. Χειρουργήθηκαν κάθε είδους τραύματα, στις περισσότερες περιπτώσεις με τοπική αναισθησία. Το 35% των τραυματιών ξαναγύρισε στις μάχες μετά την επούλωση των τραυμάτων του, ενώ πολλοί ήταν οι διπλοτραυματίες και τριπλοτραυματίες.

Οι ίδιες οι μάχες αποτελούν μια τιτάνια ηρωική σύγκρουση που είναι αδύνατο εδώ να περιγραφεί. Η αναλογία των δυνάμεων ήταν 1 προς 10 προς όφελος του αστικού στρατού, ενώ η αναλογία σε πολεμοφόδια δεν μπορεί να συγκριθεί καθώς ο αστικός στρατός διέθετε ποταμούς εφοδίων προερχόμενα από τις ΗΠΑ. Μόνο τα βαριά βλήματα πυροβολικού έπεφταν σε τεράστιες ποσότητες, υπολογίζεται πως έπεσαν 120.000 τέτοια (...)

Ο αστικός στρατός έκανε συνεχείς προσπάθειες να εντοπίσει τις συντεταγμένες του Νοσοκομείου ώστε να το βομβαρδίσει. Γι' αυτό ήταν σημαντικό να διατηρείται μυστική η τοποθεσία του.

Οταν χρειάστηκε το Νοσοκομείο επέκτεινε τις εγκαταστάσεις του και στη θέση Φούσια, όπου χειρουργούσε ο γιατρός Πετρόπουλος. Μετά όταν άρχιζε ο ελιγμός από τον Γράμμο προς το Βίτσι, εκεί μεταφέρθηκε όλο το Νοσοκομείο.

Κατά τη διάρκεια των μεγάλων μαχών, ξεχωρίζει η ηρωική προσφορά των γυναικών νοσοκόμων. Οι περισσότερες ντόπιες από τα χωριά της περιοχής. Μερόνυχτα ολόκληρα ξεκινούσαν από τη γραμμή των μαχών και μετέφεραν το φορείο με τον τραυματία 3 - 4 ώρες νυχτερινό δρομολόγιο από κακοτράχαλα μονοπάτια μέχρι τα αλβανικά σύνορα και μετά επιστροφή πίσω. Υστερα λίγο φαγητό, ελάχιστη ξεκούραση και ξανά το ίδιο δρομολόγιο. 70 και πλέον μερόνυχτα.

Στόχος του αστικού στρατού και των Αμερικάνων ήταν η κύκλωση και συντριβή του ΔΣΕ στον Γράμμο. Δεν το πέτυχαν καθώς οι δυνάμεις του ΔΣΕ μέσα σε μια νύχτα πραγματοποίησαν τον ελιγμό - από υψώματα της Αλεβίτσας πέρασαν στο Βίτσι.

(...) Δόθηκαν νέες σκληρές μάχες, που εντέλει πέτυχαν το στραπατσάρισμα του αστικού στρατού και ξεκίνησαν αντεπιθέσεις, που έστειλαν τα τμήματά του διαλυμένα στην Καστοριά (...) Αυτά τα στοιχεία καταδεικνύουν πως ο ΔΣΕ είχε δυνατότητες που όμως δεν μπορούσαν να γίνουν πράξη καθώς πλέον είχε μεγάλο κενό σε εφεδρείες και πολεμικό υλικό.

Το καλοκαίρι του 1949, ο ΔΣΕ δεν μπόρεσε να κρατήσει τη γραμμή του μετώπου. Ετσι μπροστά στον κίνδυνο εξόντωσης των δυνάμεών του υποχώρησε στο έδαφος της Λαϊκής Δημοκρατίας της Αλβανίας.

Οι χιλιάδες μαχητές και μαχήτριές του, οι γιατροί και νοσοκόμοι του πέρασαν στην πολιτική προσφυγιά, με ψηλά το κεφάλι. Βρήκαν φιλοξενία στην ΕΣΣΔ και στις άλλες χώρες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Το σύστημα Υγείας εκείνων των χωρών πρόσφερε ό,τι καλύτερο είχε για την περίθαλψη και αποκατάσταση των τραυματισμένων μαχητών και μαχητριών. Ρίχτηκαν πλέον στη μάχη για την κατάκτηση της γνώσης, της επαγγελματικής και επιστημονικής ειδίκευσης. Χιλιάδες από αυτούς και τα παιδιά τους είναι αδιάψευστοι μάρτυρες της ανωτερότητας του σοσιαλιστικού συστήματος.

Ο δίκαιος αγώνας του ΔΣΕ έχασε από τον συσχετισμό των δυνάμεων. Τέτοιοι μεγάλοι αγώνες και αν ακόμα δεν νικούν δείχνουν ότι το καπιταλιστικό σύστημα δεν είναι παντοδύναμο, γι' αυτό σήμερα άλλους τους εμπνέουν και άλλους τους τρομοκρατούν.

Ο αγώνας του ΔΣΕ άφησε ισχυρό αποτύπωμα ταξικής αντίληψης στο λαϊκό κίνημα της χώρας, συνέβαλε στην ίδια τη φυσιογνωμία του Κόμματός μας, δείχνοντας την ανειρήνευτη αντίθεση ανάμεσα σε αυτούς που παράγουν τον πλούτο και σε αυτούς που τον καρπώνονται (...) Η γεμάτη αυτοθυσία προσφορά των γιατρών, των νοσοκόμων αποτελεί παράδειγμα της επιστήμης που με ανιδιοτέλεια υπηρετεί τον άνθρωπο. Οι μαχητές και οι μαχήτριες του ΔΣΕ με τον ηρωισμό και την αυταπάρνησή τους δείχνουν τη δύναμη που έχει ο ανθρώπινος παράγοντας όταν εμπνέεται και αγωνίζεται για μια ανώτερη υπόθεση - τότε γίνεται δύναμη ακατάβλητη.

Κι αν έπεσε ο Γράμμος, ο λαός θα νικήσει...».

Δορυφορική εικόνα στην οποία εμφανίζονται ο βασικός δασικός δρόμος που διασχίζει το νοσοκομείο και τα σημεία στα οποία έχουν τοποθετηθεί τα πάνελ της διαρκούς υπαίθριας έκθεσης με υλικά από την ιστορία του μεγάλου νοσοκομείου του ΔΣΕ στον Γράμμο, στο ύψωμα Σκάλα.