Το 1/3 περίπου το συνόλου των βυζαντινών και μεταβυζαντινών μνημείων βρίσκεται στην Κρήτη. Σε αυτό, άλλωστε, το νησί, και πιο συγκεκριμένα στο Χάνδακα (σημερινό Ηράκλειο), "μετανάστευσε" η ζωγραφική τέχνη της Κωνσταντινούπολης, συνδέθηκε με το τοπικό στοιχείο και τις βενετσιάνικες επιδράσεις, "μπολιάστηκε" με νέα ρεύματα στην τέχνη, αλλά και με την ανάγκη να συνεχιστεί η έκφραση του θρησκευτικού αισθήματος ως ενοποιό στοιχείο και έτσι γεννήθηκαν οι Κρητικές Εικόνες.

Στην Κρήτη θα βρούμε πολυάριθμα βενετσιάνικα κτίρια, γιγαντιαίες οχυρώσεις και δύο πόλεις, διατηρητέες στο σύνολό τους, τα Χανιά και το Ρέθυμνο.Οι αντίστοιχοι δήμοι θέλουν να τις αναδείξουν και γι' αυτό υπογράφουν προγραμματικές συμβάσεις με το υπουργείο Πολιτισμού. Οι πολίτες θέλουν κι εκείνοι να "εκμεταλλευτούν" ό,τι μπορούν και η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων στέκεται κυριολεκτικά ανάμεσά τους, προσπαθώντας να θέσει τους όρους και τα όρια της αξιοποίησης, να συνδιαλλαγεί με τους πολίτες και να ανασκάψει, να προστατέψει, να συντηρήσει, να αποκαταστήσει τα μνημεία. Μία μόνο Εφορεία σε όλο το μήκος και το πλάτος της Κρήτης. Πολύ το έργο και εδώ προστίθενται και αναστηλωτικά προγράμματα που εκπονούνται από τοπικούς φορείς, αφού καταφέρουν να εξασφαλίσουν κοινοτικές πιστώσεις. Πολλά από αυτά η Υπηρεσία τα πληροφορείται εκ των υστέρων, όπως είπε ο προϊστάμενος της Εφορείας, Μανώλης Μπορμπουδάκης, παρουσιάζοντας στο υπουργείο Πολιτισμού το έργο της 12ης ΕΒΑ στη διάρκεια του 1997.

Η Βυζαντινή Ζωγραφική είναι το άλλο μεγάλο κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς στη Μεγαλόνησο, εκτός από το Μινωικό Πολιτισμό. Μικροί και μεγαλύτεροι βυζαντινοί και μεταβυζαντινοί ναοί είναι κατάγραφοι. Αλλά στην κατάσταση διατήρησης των τοιχογραφιών εμφανίζονται τα αποτελέσματα της φθοράς του χρόνου, της χρήσης και των ανθρώπινων επεμβάσεων. Η αντίδραση της Εφορείας για τη συντήρησή τους πρέπει να είναι άμεση και πολλές φορές να συνοδεύεται από παράλληλες εργασίες σε ταλαιπωρημένες τοιχοποιίες. Στο μεταξύ, η αποκάλυψη στρωμάτων ζωγραφικής, καθώς και η συντήρησή τους αποκαλύπτει συνεχώς πληροφορίες για την εξέλιξη της βυζαντινής τέχνης στην Κρήτη, για τη σχέση της με την παράδοση του Βυζαντίου ακόμα και για τη μοναστική ζωή.

Οι τοιχογραφίες (1401μ.Χ.) του ναϊσκου της Μονής Παναγίας Βρυωμένης στην περιοχή της Ιεράπετρας αντιπροσωπεύουν τη μέση καλλιτεχνική στάθμη της Κρητικής Τέχνης της περιόδου και στην ίδια παράδοση τέχνης ανήκει και ο ζωγραφικός διάκοσμος στην Παναγία στις Λιθίνες Σητείας.Η Εφορεία και στους δύο ναούς ξεκίνησε τον καθαρισμό των ζωγραφικών επιφανειών από άλατα και στρώματα αιθάλης.

Τη δράση ζωγράφων από την Κωνσταντινούπολη που γύρω στο 1400 άρχισαν να φτάνουν στην Κρήτη μαρτυρούν οι υψηλής στάθμης τοιχογραφίες που βρίσκουμε σεεκκλησία στα Καπετανιανά,στην οροσειρά των Αστερουσίων στα νότια παράλια. Εκεί έγινε ανακεράμωση, στερέωση της τοιχοποιίας και σε συνεργασία με τη Διεύθυνση Συντήρησης του ΥΠΠΟ ετοιμάζονται οι επεμβάσεις συντήρησης για την αφαίρεση της αιθάλης. Πρέπει να σημειωθεί η ιδιαίτερη σημασία που έχει αυτή η περίοδος για την τέχνη στην Κρήτη, αφού η πορεία του Βυζαντίου προς το θάνατο οδηγούσε μεγάλο αριθμό καλλιτεχνών στο νησί, με ποικίλες επιδράσεις στο πολιτιστικό επίπεδο. Ωστόσο τα ονόματα των ζωγράφων αυτής της πρώτης περιόδου, που βρίσκονται καταλογογραφημένα σε αρχεία δεν έχουν ακόμα ταυτιστεί με συγκεκριμένο έργο. Εκτός από τον ζωγράφο Κωνσταντίνο Ειρηνικό, του οποίου έργο βρίσκουμε στη Μονή Βαλσαμονέρου.Κι εκεί πραγματοποιείται συντήρηση των τοιχογραφιών, απαραίτητη διαδικασία, για να συνεχιστεί η μελέτη ενός ζωγραφικού συνόλου, που θα δώσει πολύτιμα στοιχεία για τη ζωγραφική στο πρώτο μισό του 15ου αι. και τις διαδικασίες μέσα από τις οποίες διαμορφώθηκε η Κρητική Σχολή.

Τις ανανεωτικές τάσεις της Παλαιολόγειας Τέχνης στο τέλος του 14ου αι. αντιπροσωπεύουν οι τοιχογραφίες στο μοναστήρι του Αγίου Αντωνίου,γνωστό ως Βροντήσι. Αλλωστε, εκείνη την περίοδο το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης καταβάλλει προσπάθειες για την ανασυγκρότηση του θρησκευτικού και μοναστικού βίου της Κρήτης, στέλνοντας στο νησί το λόγιο Μάξιμο Μαργόνιο. Πρέπει, επίσης, να σημειωθεί ότι ίδρυση μεγάλων μοναστηριακών συγκροτημάτων στην Κρήτη δεν είναι άσχετη με το ενδιαφέρον των βενετικών αρχών για τη συγκέντρωση των μοναστών σε μεγάλα συγκροτήματα, με σκοπό τον ευκολότερο έλεγχό τους, καθώς η Οθωμανική Αυτοκρατορία επεκτεινόταν στην Ανατολική Μεσόγειο.

Αρκετές δυσκολίες συναντά η αφαίρεση των αλάτων από το ζωγραφικό διάκοσμο Αγίου Νικολάου,στους πρόποδες του λόφου, όπου βρίσκεται το βυζαντινό φρούριο των Κυριακοσελλίων. Η εκκλησία διασώσει δείγματα του κλασικιστικού πνεύματος του τέλους της Κομνήνειας περιόδου, αλλά και αρκετές ανανεωτικές τάσεις. Αυτή, όμως, η ζωγραφική τέχνη συνδέεται άμεσα με τα κοινωνικά - πολιτικά γεγονότα της εποχής. Ετσι, στα κλασικιστικά στοιχεία αναγνωρίζεται η προσπάθεια του αυτοκράτορα της Νίκαιας Ιωάννη Βατατζή, να αναβιώσουν ελληνικές κλασικές παραδόσεις ως ενοποιό στοιχείο του διασπασμένου μετά το 1204 βυζαντινού κράτους.

Εργασίες συντήρησης από την Εφορεία διενεργούνται στο μεγαλύτερο μέρος των μοναστηριών και εκκλησιών της Κρήτης, ενώ στα εργαστήρια της Εφορείας συντηρούνται πολλές και σημαντικές εικόνες. Ο προϊστάμενος της Εφορείας αναφέρει ενδεικτικά την Παναγία Οδηγήτρια των αρχών του 15ου αι., η οποία αποκαλύφθηκε κάτω από νεότερη επιζωγράφιση του 1714.

Σημαντικό είναι, επίσης, το ανασκαφικό έργο και εδώ πρέπει να αναφερθεί η ανασκαφή της παλαιοχριστιανικής βασιλικής στη Γόρτυνα,που χρονολογείται στον 5ο αι. μ.Χ. και θεωρείται από τις μεγαλύτερες βασιλικές του ελλαδικού χώρου. Η Γόρτυνα, εξάλλου, υπήρξε πρωτεύουσα της Κρήτης από τη Ρωμαϊκή Εποχή μέχρι την Αραβοκρατία το 825 μ.Χ., ενώ αργότερα έγινε η έδρα του πρώτου Μητροπολίτη της Κρήτης Αγίου Τίτου.

Επίσης, εργασίες στερέωσης και ανάδειξης γίνονται στην ιστορική Μονή Αρκαδίου,χωρίς όμως να απαλείφονται οι φθορές των τραγικών γεγονότων του 1866, που αποτελούν αναπόσπαστα στοιχεία της ιστορίας του Μονής και ακόμα στον Πύργο του Αληδάκη στον Εμπρόσνερο, που συνδέεται με τα επαναστατικά κινήματα των Σφακιανών του 1774.

Τέλος, στα Χανιά ο ναός του Σαν Σαλβατόρ,προετοιμάζεται από τη 12 ΕΒΑ, σε συνεργασία με τη Διεύθυνση Μουσείων, για να στεγάσει έκθεση, ενώ στο Ρέθυμνο αναστηλώνεται το μεγάλο Ενετικό κτίριο, για να στεγάσει τα γραφεία της Εφορείας και το συνεργείο συντήρησης.

Δ. ΜΥΡΙΛΛΑ

Παναγία Οδηγήτρια του 15ου αι. αποκαλύφθηκε κάτω από επιζωγραφίσεις του 18ου αι.

Ο περίκομψος Αγ. Νικόλαος στους πρόποδες του λόφου που βρίσκεται το Κάστρο των Κυριακοσελλίων

Ο Κ. Μοσκώφ συνειδητά, αμετάκλητα, έμπρακτα, λόγω και έργω, "στρατεύτηκε" στις ιδέες του σοσιαλισμού για την "ποίηση" ενός κόσμου όλων των ανθρώπων, της ειρήνης, της φιλίας, της συνεργασίας, του πολιτισμού των λαών

ΣΕΛΙΔΑ 3

Ενα διάλειμμα για τους ασυμβίβαστους, τους σκεπτόμενους. Ενα διάλειμμα για γέλιο, αληθινή ψυχαγωγία, αλλά και προβληματισμό. Η Ελένη Γερασιμίδου μας μιλάει για το έργο που μας προτείνουν ο Γιώργος Χασαπόπουλος και ο εταιρικός θίασος "Βήματα", "Διάλειμμα για διαφημίσεις", σε σκηνοθεσία της ίδιας

ΣΕΛΙΔΑ 4

.... η εγκληματικότητα ανηλίκων μεγεθύνεται! Οι επιμελητές ανηλίκων της Αθήνας, ανέρχονται σε 10 και το Σεπτέμβρη θα γίνουν έξι (!)

ΣΕΛΙΔΑ 7

Ο υπερφορέας που δημιουργείται, με το νομοσχέδιο, για την ανακύκλωση, αντικαθιστά ουσιαστικά την κυβέρνηση και θα είναι εκείνος που θα σχεδιάζει το εθνικό πρόγραμμα εναλλακτικής διαχείρισης συσκευασιών και "άλλων προϊόντων" και τη διαχείριση ακόμα και μεγάλης ποσότητας των δημοτικών απορριμμάτων!

ΣΕΛΙΔΕΣ 8 - 9