"Ο δημιουργικός κοινωνικός άνθρωπος" ήταν ο γενικός τίτλος του συνεδρίου, που πραγματοποιήθηκε πριν λίγες μέρες στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών, με διοργανωτές το Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδας και την Ενωση Καθηγητών Καλλιτεχνικών Μαθημάτων.Η επίδραση της καλλιτεχνικής παιδείας στη συνείδηση του νέου ανθρώπου και του πολίτη, οι προσεγγίσεις της διδασκαλίας της Τέχνης, τα νέα προβλήματα και οι προοπτικές μέσα από τη σημερινή συνολική κατάσταση του εκπαιδευτικού συστήματος, ήταν θέματα που απασχόλησαν τους συμμετέχοντες.Για όλα αυτά μας μιλά ο πρόεδρος της Οργανωτικής Επιτροπής, Χαράλαμπος Δαραδήμος.

- Ποιος ήταν ο χαρακτήρας του συνεδρίου;

- Με την απομαγνητοφώνηση των πρακτικών θα έχουμε μια ακριβή εικόνα από τον πλούτο των καταθέσεων στο συνέδριο, όπως και συγκεκριμένα πορίσματα. Αυτό, με έμμεσο, αλλά σαφή τρόπο, αποδίδει και το χαρακτήρα του συνεδρίου, που δεν ήταν τυπικά κλαδικός, με πλειοψηφική λήψη αποφάσεων. Παρουσιάστηκαν σημαντικές εισηγήσεις και ανακοινώσεις και στο γόνιμο διάλογο, που αναπτύχθηκε, κατατέθηκαν προβληματισμοί, εμπειρίες, ανάγκες, προβλήματα και προτάσεις. Επίσης, αναδύθηκαν ζητήματα για μελλοντικές μελέτες και επεξεργασίες. Από την άποψη αυτή, μπορούμε να το χαρακτηρίσουμε συνέδριο επιστημονικό - θεωρητικό και με ευρεία έννοια πολιτικό.Τα υλικά του, καθώς και οι γενικοί άξονες - στόχοι που προέκυψαν, στην ουσία επαναβεβαιώθηκαν, θα αποτελέσουν το υπόβαθρο για αποφάσεις που θα παρθούν στο εξής από τους συλλογικούς μας φορείς.

- Γιατί του προσδίδετε πολιτικό χαρακτήρα;

- Πραγματικά πρόκειται για έναν ευρύτερο κοινωνικοπολιτικό στόχο. Μπορείτε να αναφερθείτε σε ορισμένα γενικά συμπεράσματα ή ειδικές πλευρές ζητημάτων, που αναδείχτηκαν στο συνέδριό σας;

- Σαν μια πρώτη εκτίμηση και έχοντας την εικόνα του συνεδρίου ακόμα ζωντανή, μπορώ να καταθέσω ορισμένες γενικές διαπιστώσεις. Πρώτα απ' όλα, αποδείχτηκε η ορθότητα των πορισμάτων του Α Συνεδρίου, του 1983, πολλά από τα οποία παραμένουν επίκαιρα και δείκτες προσανατολισμού. Παράλληλα καταδείχτηκε η αρνητική, τελικά, στάση της πολιτείας, με τις συχνά αντιφατικές και αποπροσανατολιστικές ενέργειές της. Η υποβάθμιση των εικαστικών τεχνών στο χώρο της εκπαίδευσης δεν αποτελεί υποβάθμιση κάποιου ειδικού κλάδου, αλλά υποβάθμιση, μέχρι ακύρωσης, του ρόλου και της σημασίας της καλλιτεχνικής δημιουργίας, ως αναπτυξιακού μοχλού του εκπαιδευτικού συστήματος και γενικά της παιδείας.Και για να δώσω ένα παράδειγμα, η εφαρμογή του προγράμματος "Μελίνα" σε ορισμένα δημοτικά σχολεία της χώρας και η προτεραιότητα των καλλιτεχνικών μαθημάτων στο "Ενιαίο Λύκειο", όπου με τις νέες ρυθμίσεις η καλλιτεχνική δημιουργία εξορίζεται στα ξερονήσια της περιχαρακωμένης ειδίκευσης, αποτελούν όψεις της προαναφερόμενης αντιφατικής πολιτικής.

Ετσι, η ανάπτυξη της γενικής καλλιτεχνικής παιδείας σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, καθώς και στον εξωσχολικό χώρο (π. χ. στην Τοπική Αυτοδιοίκηση), η ανάπτυξη της ειδικής εικαστικής εκπαίδευσης και η σύνδεσή της με τις άλλες τέχνες και τις επιστήμες, καθώς και με το χώρο των νέων τεχνολογιών, στο επίπεδο των ΤΕΙ, των ΑΕΙ και των μεταπτυχιακών σπουδών, παραμένουν στόχοι επιδίωξης και αγώνα για την κατάκτησή τους.

Και με δεδομένο ότι παιδεία ασκείται και διά μέσου του ίδιου του καλλιτεχνικού έργου, στους στόχους παιδείας συμπεριλαμβάνονται: η εξασφάλιση των προϋποθέσεων για την ελεύθερη καλλιτεχνική δημιουργία και λειτουργία, η σωστή σχέση τέχνης και οικονομίας, καθώς και η ουσιαστική σύνδεσή της με την πολύπλευρη πολιτιστική δραστηριότητα.Αξίζει να σημειώσω ακόμα ότι αφετηρία των προβληματισμών μας υπήρξαν οι πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας, στο βαθμό που μπορέσαμε να τις προσεγγίσουμε και όχι εσωστρεφικές αντιλήψεις συντεχνιασμού ή ιδεοληψίες πρωτοπορίας, μοντερνισμού, εκσυγχρονισμού, νεωτερισμού και άλλα παρόμοια, που σε τελευταία ανάλυση λειτουργούν αποπροσανατολιστικά και ενώ ηχούν επαναστατικά, επιτείνουν την ένταξη και την ακούσια ή την εκούσια υποταγή στην ισοπέδωση. Κι ας μην ξεχνάμε, η δημιουργία ψευδούς συνείδησης στον κόσμο, για τα προβλήματά του, βρίσκεται πάντα στις επιδιώξεις των εξουσιαστών κερδοσκόπων.

Μαζί με τα τελευταία, που ενισχύουν τον πολιτικό χαρακτήρα του συνεδρίου μας, καταθέτω και τη διαπίστωση ότι τα προβλήματα της τέχνης και των καλλιτεχνών αποτελούν προβλήματα ανάπτυξης του κοινωνικού συνόλου και κατά συνέπεια η ουσιαστική αντιμετώπισή τους δεν μπορεί να υπάρξει μόνο απ' τις προσπάθειες των καλλιτεχνών, αλλά απαιτεί την έγερση, προς το σκοπό αυτό, της ίδιας της κοινωνίας.

- Στο προσυνέδριο, που οργανώσατε το Σεπτέμβρη του 1997, αντιμετωπίσατε διεξοδικά τα προβλήματα της καλλιτεχνικής παιδείας στη σχολική και εξωσχολική εκπαίδευση. Ποια είναι η διαφορά του από τη θεματική του Β Συνεδρίου;

- Προκειμένου να αποκτήσουμε περισσότερα εφόδια, τόσο για την επίτευξη των γενικών στόχων, όσο και για την ενίσχυση της καθημερινής μας πρακτικής, θεωρήσαμε αναγκαίο να εξετάσουμε πληρέστερα ορισμένα ζητήματα. Θα σταθώ ενδεικτικά σε κάποια από αυτά. Η λειτουργία της όρασης ως βασικό μέσο πρόσληψης πληροφοριών και ο σημαντικός της ρόλος στη διαμόρφωση της συνείδησης του ανθρώπου, έθεσε άμεσα την αναγκαιότητα ύπαρξης κριτηρίων για τις εικόνες που προσλαμβάνει ποικιλότροπα και καταιγιστικά στην καθημερινή του ζωή και ιδιαίτερα στις σημερινές συνθήκες.

Ετσι, η εικαστική πράξη, ως ενεργητική σχέση με το περιβάλλον, που διευρύνει, αναπτύσσει και καλλιεργεί οξυμένα κριτήρια στον κάθε άνθρωπο, θεωρήθηκε ως διαδικασία σχεδόν αναντικατάστατη στη διαμόρφωση αληθούς συνείδησης, για τον εαυτό του και για τον κόσμο, ενάντια στον εφησυχασμό, την ισοπέδωση και την αδράνεια.Η προβολή της καλλιτεχνικής δημιουργίας ως περιοχής όπου πράξη και θεωρία συνυφαίνονται διαλεκτικά, ενίσχυσε την αντιπαράθεση σε αντιλήψεις και πρακτικές που επιμένουν να τις διαχωρίζουν και να συντηρούν έτσι τη νοησιαρχία, αλλά και το στείρο πρακτικισμό στο εκπαιδευτικό σύστημα, να στρεβλώνουν την κοινωνική λειτουργία της τέχνης, να εμποδίζουν συνεχώς την ανάπτυξή της. Ενίσχυσε επίσης και εμπλούτισε προτάσεις για το περιεχόμενο σπουδών προπτυχιακού και μεταπτυχιακού επιπέδου.

Η συζήτηση για την "αναγκαιότητα του ελεύθερου σχεδίου" ανέδειξε πολλές συνιστώσες με αντιφάσεις και συνθέσεις. Το σχέδιο ως: πρόθεση, σκοπός, διαδικασία, πράξη, αντικείμενο. Το σχέδιο ως μέσο οργάνωσης της σκέψης και της πράξης, ως προετοιμασία και ως αποτέλεσμα, ως διαρκής τελεστής του έργου τέχνης, ως ανάλυση και σύνθεση. Το σχέδιο ως μέσο ανάπτυξης ικανοτήτων και ιδιοτήτων του κάθε ανθρώπου κ. ά. Ανάλογη ήταν και η συζήτηση για το θέμα:"Διδάσκεται η τέχνη; Η σχέση δασκάλου - μαθητή". Απόψεις οντολογικού, γνωσιολογικού και παιδαγωγικού περιεχομένου, αξίες και αρχές φιλοσοφικές, διασταυρώθηκαν, για να δώσουν απαντήσεις στο "τι" και στο "πώς" διδάσκεται στην τέχνη και που επηρεάζουν σημαντικά το χαρακτήρα των σχέσεων δασκάλου και μαθητή. Υπήρξαν διαφορισμοί σχετικά με την ηλικία και την εκπαιδευτική βαθμίδα, καθώς και έντονος προβληματισμός για τα κριτήρια επιλογής των αναγκαίων στοιχείων που θα εξασφάλιζαν σύγχρονα προγράμματα σπουδών.

- Ανοίξατε το διάλογο για σημαντικά θέματα, που πραγματικά δε λύνονται με ψηφοφορίες. Ομως, έχουν συντελεστεί αλλαγές στον τρόπο που αντιμετωπίζεται η τέχνη στην εκπαίδευση και ειδικότερα από τους καλλιτέχνες;

- Υπάρχουν πολλές. Αλλά αυτό, από μόνο του, είναι ένα θέμα για ανάπτυξη. Θα επιχειρήσω μια επιγραμματική απάντηση. "Ιχνογραφία", "Χειροτεχνία", "Τεχνικά", "Αισθητική αγωγή", "Καλλιτεχνικά μαθήματα", "Εικαστική παιδεία" είναι όροι αναφοράς που χρησιμοποιήθηκαν για την τέχνη μέσα στα αναλυτικά προγράμματα. Επίσης, "ανάπτυξη δεξιοτήτων", "καλαισθησία", "αισθητική καλλιέργεια", "ελευθερία έκφρασης", "δημιουργικότητα", "ολική ανάπτυξη" είναι όροι που σηματοδοτούν κορυφώσεις σκοπών και προσδοκίες". Οι διαφοροποιήσεις που παρατηρούμε, από παλιά μέχρι σήμερα, αντανακλούν αλλαγές και στο περιεχόμενο και στο βαθμό συνειδητοποίησης του ρόλου και της σημασίας της καλλιτεχνικής δημιουργίας στην εκπαίδευση, που ξεπερνούν τα όρια μιας στενά εννοούμενης καλλιτεχνικότητας. Είναι αλλαγές - βηματισμοί, αργοί αλλά σταθεροί, προς την κατάκτηση της ιδιότητας του "ολικού ανθρώπου". Και γι' αυτό, το τελευταίο, για να κατακτηθεί, απαιτούνται συλλογικές πράξεις επαναστατικού χαρακτήρα. Πορευόμαστε.

Η. ΜΟΡΤΟΓΛΟΥ