Από το καλοκαίρι του 2007 οι καπιταλιστικές οικονομίες κάποιων ισχυρών κρατών βρίσκονται αντιμέτωπες με φαινόμενα ύφεσης. Στις ΗΠΑ, η κρίση στις Τράπεζες, στο πιστωτικό σύστημα και τη συνδεδεμένη στενά με αυτό αγορά ακινήτων, δημιουργεί φόβους για την εξάπλωσή της και σε άλλους τομείς της οικονομίας τους. Πριν από μερικούς μήνες, οι οικονομικοί αναλυτές υποστήριζαν ότι οι διεθνείς αναταράξεις θα επηρεάσουν τις οικονομίες έως το πρώτο εξάμηνο του 2008 και ότι από το δεύτερο εξάμηνο θα ακολουθούσε ανάκαμψη. Το τελευταίο διάστημα, ο προβληματισμός εντείνεται, αν θα γίνει αυτό ή αν θα συνεχιστούν τα φαινόμενα και στο 2009... Ο Αλαν Γκρίσμαν, ο οποίος ως διοικητής της Αμερικανικής Κεντρικής Τράπεζας (Fed) ήταν οπαδός της αποκαλούμενης νεοφιλελεύθερης ρύθμισης των οικονομικών σχέσεων, σήμερα μιλά για τη μεγαλύτερη - μετά το 1929 - κρίση από την οποία δοκιμάζεται η αμερικανική οικονομία. Βεβαίως, αυτό το έχουν ξαναπεί και το 1997 με την κρίση στη Νοτιοανατολική Ασία και τις «τίγρεις» της, όπως και στη Ρωσία το 1998, αλλά και το 2000 για τις ΗΠΑ. Το δε κόστος των ζημιών που καταγράφεται κυρίως στο χώρο των τραπεζών, ενώ αρχικά εκτιμόταν στα 200 δισ. δολάρια, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία αγγίζει το 1 τρισ. δολάρια, το οποίο φυσικά φορτώνεται - μέσω των κρατικών παρεμβάσεων - στο κοινωνικό σύνολο.

Το δεύτερο στοιχείο που επηρεάζει καθοριστικά τις καπιταλιστικές οικονομίες, η κατακόρυφη άνοδος των τιμών βασικών πρώτων υλών, πρώτα και κύρια των ενεργειακών, αλλά και των τροφίμων, λένε ότι απειλεί να πλήξει εκατοντάδες εκατομμύρια κατοίκους του πλανήτη. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι οι τιμές του αμερικανικού πετρελαίου, αφού επί μήνες διαμορφώνονταν στα επίπεδα των 100 δολαρίων το βαρέλι, τις τελευταίες μέρες αναρριχήθηκαν έως και τα 116 δολάρια, με περαιτέρω ανοδικές τάσεις... Ιδια εικόνα και για βασικά τρόφιμα, καθώς στο διάστημα ενός μόλις χρόνου (Μάρτης 08 προς Μάρτη 07) οι τιμές των σιτηρών αυξήθηκαν κατά 130%!, της σόγιας 87%, στο ρύζι 74%, στο καλαμπόκι 31%. Πρώτες και άμεσες συνέπειες, η ανάσχεση των ρυθμών οικονομικής ανάπτυξης, η άνοδος του πληθωρισμού και των επιτοκίων, οι πολύ μεγάλες διακυμάνσεις των συναλλαγματικών ισοτιμιών.

Οι εξελίξεις αυτές ήταν φυσικό να δημιουργήσουν ανησυχίες - κυρίως ως προς τις κοινωνικές παρενέργειες που θα μπορούσαν να υπάρξουν - στις κορυφές του καπιταλιστικού κόσμου. Στους κατ' εξοχήν, δηλαδή, υπεύθυνους για τη σημερινή απελπιστική κατάσταση, την οποία βιώνουν οι κάτοικοι τεράστιων εκτάσεων του πλανήτη. Ετσι, στην πρόσφατη Σύνοδο των υπουργών Οικονομικών της G8 - συμμετείχαν εκπρόσωποι του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας (ΠΤ) - ο Αμερικανός διοικητής της ΠΤ Ρ. Ζέλιγκ, στην παρέμβασή του, ανέφερε μεταξύ άλλων: «Με βάση μια πρόχειρη ανάλυση, εκτιμούμε ότι ο διπλασιασμός στις τιμές των τροφίμων, τα τελευταία τρία χρόνια, θα μπορούσε να οδηγήσει 100 εκατομμύρια ανθρώπους στις χώρες με χαμηλά εισοδήματα βαθύτερα στη φτώχεια...». Πιο αποκαλυπτικός, ο Ζ. Ζιγκέρ, συντάκτης της ειδικής έκθεσης του ΟΗΕ για το δικαίωμα στην τροφή, ανέφερε μεταξύ άλλων σε πρόσφατη συνέντευξή του: «Ο πλανήτης οδεύει προς μια μακρά και παρατεταμένη περίοδο εξεγέρσεων, συγκρούσεων και ανεξέλεγκτων κυμάτων περιφερειακής αποσταθεροποίησης, τα οποία θα φέρουν τη σφραγίδα των πιο ευάλωτων πληθυσμών». Για να καταλήξει: «Πριν από την πρόσφατη αύξηση των τιμών, ήδη 854 εκατομμύρια άνθρωποι υπέφεραν από σοβαρό υποσιτισμό. Πρόκειται για μια προαναγγελθείσα εκατόμβη»! Είναι εμφανές. Οι ηγετικές δυνάμεις του καπιταλιστικού κόσμου ανησυχούν σοβαρά και για την ...έκρυθμη κατάσταση, την οποία οι ίδιες δημιούργησαν.

Ο διεθνής καπιταλισμός μοιάζει σήμερα με βαριά ασθενή, όπου τα φάρμακα που του χορηγούνται, για να αντιμετωπιστεί κάποιο πρόβλημα, επενεργούν αρνητικά και επιδεινώνουν τα άλλα...

Δεκαοκτώ μόλις χρόνια μετά τις ανατροπές των σοσιαλιστικών χωρών, ο σημερινός καπιταλιστικός κόσμος ζωγραφίζεται με τα πιο απαισιόδοξα χρώματα. Ο ιμπεριαλιστικός ανταγωνισμός για τον έλεγχο των αγορών, των πρώτων υλών, αλλά και εδαφικών περιοχών του πλανήτη, έχει πάρει πρωτόγνωρα άγριες μορφές. Οι ωμές επεμβάσεις στα αποκαλούμενα κράτη - παρίες, οι αλλαγές συνόρων, η έξαρση των εθνικισμών και των περιφερειακών συγκρούσεων, βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη. Το κυνήγι των εξοπλισμών - το οποίο υποτίθεται ότι θα σταματούσε μετά τις ανατροπές στη Σοβιετική Ενωση και τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες - εντείνεται επικίνδυνα. Στις ίδιες τις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες, οι εργαζόμενοι βρίσκονται αντιμέτωποι με μια πρωτοφανούς έκτασης επίθεση, σε βάρος των εργασιακών τους δικαιωμάτων. Εξέλιξη, η οποία, σε συνδυασμό με την ιδιωτικοποίηση επιχειρήσεων στρατηγικού χαρακτήρα, αλλά και των τομέων της Παιδείας, της Υγείας και Κοινωνικής Ασφάλισης, έχει οδηγήσει σε μία βίαιη υποχώρηση του βιοτικού τους επιπέδου. Και όλα αυτά, σε μια περίοδο κατά την οποία η ορμητική είσοδος και χρήση των νέων τεχνολογιών στην παραγωγική διαδικασία έχει οδηγήσει σε μιαν εξίσου εντυπωσιακή άνοδο της παραγωγικότητας της εργασίας. Ποτέ άλλοτε στην ιστορία του, ο άνθρωπος δεν ήταν σε θέση να παράγει με την εργασία του τόσο πλούτο και τέτοια αφθονία αγαθών, όσο σήμερα. Και όμως εκατοντάδες εκατομμύρια κάτοικοι του πλανήτη δεν έχουν επαρκή τροφή, νερό, πρόσβαση στα συστήματα Παιδείας και Υγείας, επειδή ακριβώς δημιουργείται τέτοιος εντυπωσιακός πλούτος από την κοινωνική εργασία. Οι καπιταλιστικές αντιθέσεις, οι οποίες εκδηλώνονται στην παραγωγή και διανομή του κοινωνικού προϊόντος - σε εθνική, περιφερειακή, αλλά και παγκόσμια κλίμακα - προβάλλουν σήμερα στην πιο καθαρή τους μορφή. Η αναγκαία συνύπαρξη του πλούτου και της φτώχειας, είναι η μορφή εκδήλωσής τους.

Με αφορμή τις τελευταίες εξελίξεις, πληθαίνουν οι φωνές στον καπιταλιστικό κόσμο που ...μπροστά στο χάος που έχουν δημιουργήσει οι δυνάμεις της αγοράς, τάσσονται υπέρ μιας κρατικής ή και διακρατικής ρύθμισης, η οποία θα δημιουργήσει τα κατάλληλα πλαίσια και αναγκαστικούς κανόνες, κυρίως στην κίνηση του τραπεζικού - χρηματιστηριακού κεφαλαίου. Για το θέμα αυτό, συναντήθηκαν πρόσφατα στο Λονδίνο οι Μπράουν - Μέρκελ - Σαρκοζί, όπου ο τελευταίος εξαπέλυσε ...δριμύτατη επίθεση κατά του κερδοσκοπικού καπιταλισμού. Αποφάσεις, όμως, δε λήφθηκαν.

Σε επίπεδο οικονομικής σκέψης, οι λεγόμενοι κεϋνσιανοί οικονομολόγοι - οι οποίοι τη δεκαετία του '90 κατηγορούνταν συλλήβδην ως ...κρατιστές - επανέρχονται σήμερα στο προσκήνιο και προτείνουν μέτρα πολιτικής για ...ένα πιο ισορροπημένο μείγμα στις σχέσεις κράτους και αγοράς. Στις λογικές αυτές κινείται και ένα τμήμα της σοσιαλδημοκρατίας στην Ευρώπη, αλλά και στη χώρα μας, η οποία βέβαια σαν κυβέρνηση ιδιωτικοποιεί δημόσιες επιχειρήσεις και διαλύει τις εργασιακές σχέσεις, ενώ ως αντιπολίτευση αρθρογραφεί για την αναγκαιότητα επαναφοράς της κεϋνσιανής σκέψης... Αντίστοιχες απόψεις είναι διάχυτες στον πολιτικό λόγο του ΣΥΝ/ΣΥΡΙΖΑ, καθώς συνάδουν με την επιδίωξή του για ένα ...μη νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό. Για έναν καπιταλισμό που οι σχέσεις κεφαλαίου - εργασίας θα ισορροπούν σε πιο σταθερές βάσεις...

Η αδύνατη πλευρά όλων αυτών των απόψεων είναι ότι θεωρούν πως η εφαρμογή των νεοφιλελεύθερων ρυθμίσεων, που έζησε ο καπιταλιστικός κόσμος από τη δεκαετία του '80 έως και σήμερα, είναι καθαρά θέμα πολιτικής επιλογής. Επιλογή, την οποία επέβαλαν οι πιο ακραίες και αντιδραστικές πολιτικές δυνάμεις στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη (οι νεοσυντηρητικοί) και ότι αρκεί να έλθουν στην εξουσία οι ...προοδευτικές πολιτικές δυνάμεις (οι οποίες προσωποποιούνται στον ευρύτερο σοσιαλδημοκρατικό χώρο) και όλα τα προβλήματα θα γιάνουν... Πρόκειται για μια επικίνδυνη αντίληψη, η οποία δημιουργεί αυταπάτες στα λαϊκά στρώματα, καθώς τις σχέσεις πολιτικής και οικονομίας, τις υποκαθιστά μόνο στο επίπεδο των πολιτικών επιλογών. Στην πραγματικότητα, οι άγριες και επιθετικές νεοφιλελεύθερες ρυθμίσεις δεν ήταν επιλογή κάποιων κακών και αντιδραστικών πολιτικών, αλλά πρώτα και κύρια υπηρετούσαν τις βαθύτερες ανάγκες και επιδιώξεις των καπιταλιστικών επιχειρήσεων. Οι νεοφιλελεύθερες ρυθμίσεις αποσκοπούν να διευκολύνουν τη δραστηριότητα του διεθνικού - πολυεθνικού κεφαλαίου.

Ομως, τα τελευταία δραματικά γεγονότα επαναφέρουν στο προσκήνιο την ανάγκη της οικονομικής ρύθμισης. Οχι, όμως, πάνω σε καπιταλιστική βάση, η οποία άλλωστε - σε συνθήκες κυριαρχίας των πολυεθνικών - είναι και αμφίβολη, αλλά στην οργάνωση της κοινωνικής εργασίας πάνω σε σοσιαλιστική βάση. Η ανθρωπότητα χρειάζεται σήμερα όσο ποτέ τον κεντρικό σχεδιασμό στις οικονομικές της σχέσεις. «Ας φανταστούμε ένα σύλλογο ελεύθερων ανθρώπων, που εργάζονται με κοινά μέσα παραγωγής και ξοδεύουν αυτοσυνείδητα τις πολλές τους ατομικές εργατικές δυνάμεις σαν μια κοινωνική εργατική δύναμη. Το συνολικό προϊόν του συλλόγου είναι κοινωνικό προϊόν. Ενα μέρος αυτού του προϊόντος χρησιμοποιείται ξανά σαν μέσο παραγωγής. Το μέρος αυτό παραμένει κοινωνικό. Ενα άλλο άλλο μέρος καταναλίσκεται από τα μέλη του συλλόγου σαν μέσο συντήρησης...». Στο σύλλογο των ελεύθερων αυτών ανθρώπων, η σχεδιασμένη κοινωνική κατανομή του χρόνου εργασίας παίζει το ρόλο ρυθμιστή της σωστής αναλογίας των διάφορων λειτουργιών της εργασίας προς τις διάφορες κοινωνικές ανάγκες...

Αυτά έγραφε ο Κ. Μαρξ από το 1867, θέλοντας με το παράδειγμα του συλλόγου να βοηθήσει στην κατανόηση της ανάγκης της κοινωνίας των ελεύθερων χωρίς καπιταλιστές ανθρώπων, περιγράφοντας έτσι παραστατικά τις γενικές αρχές της σοσιαλιστικής κοινωνίας. Και εκεί βρίσκεται η λύση των οξύτατων προβλημάτων που αντιμετωπίζει σήμερα η ανθρωπότητα.