Πέρασαν ήδη 20 χρόνια από τότε, που για πρώτη φορά κάποιοι νέοι κινηματογραφιστές συναντήθηκαν στη Δράμα για να παρουσιάσουν, σε μια κοινή εκδήλωση, το έργο τους. Να ανταλλάξουν απόψεις και εμπειρία, να δημιουργήσουν ένα θεσμό που, τελικά, άντεξε στο πέρασμα δύο δεκαετιών και, μέσα από αντιπαραθέσεις, μεταμορφώσεις και συνεχείς προσπάθειες έφτασε στο φετινό 20ό Φεστιβάλ ελληνικών ταινιών, αλλά και στο 3ο Διεθνές Φεστιβάλ ταινιών μικρού μήκους.

Τότε, το 1978, σαν αποτέλεσμα της ανάγκης των νέων δημιουργών να προβάλουν τη δουλιά τους, σαν συνέπεια αντιπαραθέσεων στο χώρο του ελληνικού κινηματογράφου και σαν μορφή απόρριψης της θέσης που επιφύλασσε το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης για την ταινία μικρού μήκους, η Δράμα αποτέλεσε το σημείο συνάντησης μιας πρωτοβουλίας, βρίσκοντας φιλόξενη στέγη από την Κινηματογραφική Λέσχη της πόλης.Το "νεαρό" Φεστιβάλ είχε τότε έντονη τη σφραγίδα του αυθορμητισμού, της ανεξάρτητης ή "εναλλακτικής" διοργάνωσης. Εντονα τα στοιχεία των εκφραστικών και αισθητικών αναζητήσεων και κάποιου πάθους, όχι τόσο για προσωπική προβολή ή καταξίωση, αλλά περισσότερο για δημιουργία.Από το πρόγραμμά του δεν απουσίαζε ο προσωπικός ερασιτεχνισμός. Πολλές ταινίες, μάλιστα, ήταν φτιαγμένες με "οικιακής" χρήσης "super 8". Ομως από τότε η Δράμα είχε κατορθώσει να γίνει καθρέφτης των τάσεων της νέας και της μελλοντικής ελληνικής κινηματογραφίας. Αυτά τουλάχιστον αφηγούνται οι παλιοί...

Τώρα η "παιδικότητα" έχει χαθεί. Το Φεστιβάλ έχει αποκτήσει κύρος και η διοργάνωσή του θεσμικό χαρακτήρα. Οι ταινίες ανήκουν όλο και περισσότερο στην κατηγορία του επαγγελματισμού, με τη συνακόλουθη κάποτε κυριαρχία μιας συμβατικότητας. Ο παράλληλος διεθνής χαρακτήρας του προσδίδει άλλους ορίζοντες και δυνατότητες, είτε καλλιτεχνικής είτε πολιτικής προβολής... Ετσι, από τις τελετές έναρξης και λήξης παρελαύνουν πλέον οι επίσημοι. Δήμαρχοι, νομάρχες, περιφερειάρχες, εκπρόσωποι του ΥΠΠΟ έρχονται να χαιρετήσουν, να εξαγγείλουν, να υπογραμμίσουν την παρουσία τους... Δεν μπορεί κανείς να βγάλει ένα εύκολο συμπέρασμα, αν ήταν ουσιαστικά πιο γόνιμο το τότε από το τώρα ή αντιστρόφως. Παρ' όλα αυτά η Δράμα εξακολουθεί να συγκεντρώνει το σύνολο της νέας κινηματογραφικής γενιάς. Να αποτελεί ένα πανόραμα αναζητήσεων στον ελληνικό, αλλά πλέον και στο διεθνή κινηματογράφο. Και για μόνο αυτό το λόγο, λοιπόν, μπορεί κανείς να ευχηθεί στο Φεστιβάλ να τα εκατοστίσει.

Πάντως, ούτε στη φετινή διοργάνωση, που πραγματοποιήθηκε 15-21 Σεπτέμβρη, μπόρεσε να λυθεί το παλιό πρόβλημα του διαχωρισμού των ταινιών στις "προνομιούχες" του διαγωνιστικού προγράμματος και στις υπόλοιπες "κομμένες" του πληροφοριακού ή της "ανοιχτής οθόνης".Μοιάζει κάποτε να κυριαρχούν λόγοι εξωκαλλιτεχνικοί. Λόγοι "οικονομίας" στην τελική διαμόρφωση του εφταήμερου προγράμματος, που επιτάσσουν αυτή την "αξιολογική" κατάταξη. Και, πάντοτε, φτάνει κανείς να αναζητά τα κριτήρια που τοποθετούν μια ταινία στις μεν και μια άλλη στις δε, όταν και οι δύο μπορεί να χρησιμοποιούν ανάλογα εκφραστικά μέσα, να επιδεικνύουν ανάλογης ποιότητας κινηματογραφική αισθητική. Κι ακόμη περισσότερο δημιουργείται κάποτε η βεβαιότητα, ότι το συμβατικό βλέμμα έχει καλύτερη τύχη από την καλλιτεχνική αναζήτηση. Οτι κάποια ιδεολογική πολεμική θα βρει λιγότερα περιθώρια αποδοχής από την απουσία της πολιτικής στάσης. Οτι ο "επίσημος" παραγωγός έχει περισσότερους βαθμούς από τον ανεξάρτητο, στο "point system" της αξιολόγησης. Οτι η αισθητική της χλιδής βρίσκει πιο εύκολα θέση, από την ποίηση της πραγματικότητας.

Ολα αυτά δε θα είχαν ιδιαίτερη σημασία σαν απλά φαινόμενα μιας διοργάνωσης, αν δεν πριμοδοτούσαν κάποιες συνολικότερες αντιλήψεις. Αν με τον τρόπο τους δε δημιουργούσαν τις άτυπες προδιαγραφές που απαιτούνται βουβά από τους δημιουργούς για να γίνουν "αποδεκτές" οι κινηματογραφικές τους προτάσεις.

Αν θέλει κανείς να γίνει συγκεκριμένος, μπορεί να δημιουργήσει "αντιθετικά" ζεύγη. Πρόχειρα παραδείγματα που χρησιμεύουν για να στηρίξει μια τέτοια άποψη, κι όχι φυσικά για να μπει στη λογική της βαθμολογίας και της αξιολόγησης με "αστράκια" έργων και δημιουργών. Αντιθέσεις, που σε τελική ανάλυση δεν αφορούν τόσο το περιεχόμενο των ταινιών - παραδειγμάτων, όσο τα μέτρα και σταθμά που χρησιμοποιούνται για τέτοιας λογής κατατάξεις. Ετσι βλέπει κανείς δυο ταινίες ίδιας εικαστικής ποιότητας, μεταφορές και οι δύο από βίντεο σε φιλμ, είτε για λόγους άποψης είτε λόγω οικονομικής ένδειας: "Η τελευταία μας ταινία πριν τρελαθούμε" του Γιάννη Ακονίδη βρίσκεται στο διαγωνιστικό πρόγραμμα, ενώ το "Θερμόμετρο" του Θόδωρου Καλέση στην "ανοιχτή οθόνη". Το πρώτο αποτελεί προβολή ενός αισθητικού και προσωπικού παιχνιδιού από το δημιουργό του, ενώ το δεύτερο προτάσσει μια επίσης προσωπική και αισθητική ανοιχτή κραυγή απέναντι σε κατεστημένους κοινωνικούς μηχανισμούς και αξίες... Το "Προσεχώς" της Βανέσας Ζουγανέλη, μια επίδειξη ικανοτήτων στην κινηματογράφηση ασύνδετων μεταξύ τους σκηνών, χωρίς δράση, με σαφή διαφημιστική λογική και ορατό υπόβαθρο ανάλογης υποστήριξης στην παραγωγή, είναι μια ταινία που διαγωνίζεται. Ενώ η ταινία "Από ένα κόκκινο αερόστατο" της Νανάς Παπαδάκη, που με λιτά μέσα, από το τίποτα θα έλεγε κανείς, δημιουργεί αισθητικό ύφος, έχει προσωπική ματιά και περιέχει στη βάση της τα συστατικά που αποτελούν την έννοια του δράματος, προβάλλεται στην ανοιχτή οθόνη... Η "Εκδρομή στη Βραυρώνα" του Ηλία Ιωσηφίδη, ταινία με ποιητική πρόθεση και ρεαλιστική αφήγηση, αλλά αισθητική που προδίδει τελικά τον τηλεοπτικό της προορισμό ως παραγωγή της ΕΡΤ, διαγωνίζεται. Ενώ "Ο εντομοσυλλέκτης" του Σταύρου Παπαγεωργίου, ταινία με ένα ιδιόμορφης υφής ποιητικό αποτέλεσμα και ανάλογου τύπου ρεαλιστική αφήγηση, θα παιχτεί στο πληροφοριακό...

Μπορεί κανείς να αλιεύσει αρκετά παρόμοια παραδείγματα, που μεμονωμένα θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν μικρές αδικίες ή αβλεψίες και, στο σύνολό τους σε καμιά περίπτωση δε συνιστούν "σκάνδαλο". Αποτελούν, όμως, άποψη που έστω και ασύγγνωστα κυριαρχεί στις επιλογές και προσδιορίζει το γενικό χαρακτήρα του Φεστιβάλ.Κατά τ' άλλα το να ασχοληθεί κανείς με τις βραβεύσεις και τις διακρίσεις είναι μάλλον περιττό. Αυτές έχουν καταγραφεί και είναι πράγματι δίκαιες, αν και το ίδιο δίκαια, τα ίδια βραβεία και οι ίδιες διακρίσεις, θα μπορούσαν να παραχωρηθούν σε μια σειρά ακόμη συμμετοχές.

Η διεθνής καταξίωση του θεσμού αποδεικνύεται από την αυξημένη κάθε χρόνο συμμετοχή ταινιών που υποβάλλονται από τους ίδιους τους δημιουργούς τους σε σχέση με αυτές που επιλέγονται από άλλα φεστιβάλ του εξωτερικού. Φέτος οι ταινίες της πρώτης κατηγορίας ήταν σχεδόν οι μισές από το σύνολο όσων συμμετείχαν. Και έφτανε αυτό το σύνολο τις 90 ταινίες, δημιουργώντας κάποια υπερτροφία στο διεθνές σκέλος της διοργάνωσης, αλλά και κάποια μικρής έκτασης παράπονα, για υποβάθμιση του Ελληνικού Φεστιβάλ.Φαινόμενα που θα μπορούσαν να αποτραπούν με μια μείωση των διεθνών συμμετοχών, μερικές από τις οποίες θα μπορούσαν να απουσιάζουν, χωρίς να πληγεί η γενική ποιότητα του Διεθνούς Τμήματος.

Παρ' όλα αυτά, με συμμετοχές από όλες τις ηπείρους της Γης, από χώρες αναπτυγμένες και πολιτιστικά κυρίαρχες, αλλά και από τον "3ο Κόσμο", με πολιτισμούς εθνικούς που σπάνια έχουν την ευκαιρία να προβληθούν, το 3ο Διεθνές Φεστιβάλ αποτέλεσε ένα πραγματικά ενδιαφέρον "πανόραμα" της παγκόσμιας κινηματογραφίας, με τα έργα των νέων δημιουργών που παρουσίασε. Ενα πανόραμα που η έκτασή του κινείται από τα όρια της εκζήτησης ύφους ταινιών από τη Δυτική Ευρώπη κυρίως, έως ταινίες κοινωνικής καταγγελίας ή πολιτικής άποψης. Ταινίες από τα Βαλκάνια, με ορατά τα σημάδια των ανακατατάξεων στον προβληματισμό και την αισθητική τους. Συμμετοχές από τη Ρωσία, που αμήχανες κάποτε μοιάζει να καθρεφτίζουν και την αμηχανία της σημερινής ρωσικής κοινωνίας. Ιδιόμορφα προσωπικές και παράδοξες "ματιές" από τις ΗΠΑ πάνω στα αδιέξοδα του αμερικανικού ονείρου. "Ματιές" με μια ιδιαίτερη αίσθηση από εθνικούς πολιτισμούς χωρών σαν τη Γεωργία, την Κιργιζία, το Ουζμπεκιστάν. Αγωνίες για την επιβίωση της αφρικανικής κουλτούρας από την Ακτή του Ελεφαντοστού. Εικόνες από τη σκληρή ζωή του δρόμου, φτιαγμένες από τα παιδιά ενός κέντρου επανένταξης στο Μεξικό. Υποσχέσεις μνήμης για το αίμα του καιρού της δικτατορίας στην Αργεντινή, είναι μερικές από τις αναφορές που μπορούν να γίνουν για τις ταινίες του 3ου Διεθνούς Φεστιβάλ. Μιας "οθόνης" με ενδιαφέρον τόσο πολύμορφο και πολύπλευρο που δύσκολα μπορεί να χωρέσει σε αυτές τις γραμμές.

Αγης ΜΑΡΑΓΚΟΥΔΑΚΗΣ