Associated Press

Ο Χ. Οζκιόκ, επικεφαλής του Τουρκικού Στρατού

Associated Press

Η τελευταία δήλωση είναι πιθανώς και η πιο «ζουμερή». Το επιτελείο φαίνεται πως αξιώνει από την κυβέρνηση Ερντογάν να θέσει στις Βρυξέλλες θέμα τροποποίησης των κριτηρίων ένταξης σε δύο σημεία: (α) διατήρηση της ισχύος του στρατού στο τουρκικό πολιτικό σύστημα, σε αντίθεση με τα σχέδια «εκδημοκρατισμού», (β) αποφυγή «λύσης» ευρωπαϊκών προδιαγραφών ή με ευρωπαϊκή διαμεσολάβηση στο Κουρδικό, καθώς φοβάται εφαρμογή, 80 χρόνια μετά, της νεκρής Συνθήκης των Σεβρών. Ως προς αυτό το τελευταίο, η σταδιακή αλλαγή στάσης των ΗΠΑ όσον αφορά τη σχέση της με την Τουρκία (απομάκρυνση βάσεων από το τουρκικό έδαφος, πριμοδότηση Ιρακινών Κούρδων κ.λπ.) ενισχύει τις παρανοϊκές ανησυχίες των στρατηγών ακόμη περισσότερο.

Associated Press

Από πρόσφατες εκδηλώσεις του Κομμουνιστικού Κόμματος Τουρκίας

Associated Press

Η αστυνομία πυροβόλησε τους σεισμόπληκτους διαδηλωτές

Στο σύνολό του ο τουρκικός Τύπος - και όχι μόνο - βάλθηκε να τρελάνει τον κόσμο αυτήν την εβδομάδα γράφοντας με πολλή σοβαρότητα ότι ο στρατός θα προβεί σε πραξικόπημα, επειδή ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, λέει, διόρισε κάποιες δεκάδες στελέχη «ισλαμιστικών» καταβολών στον κρατικό μηχανισμό. Αν ζούσε ο Αζίζ Νεσίν, θα πέθαινε από τα γέλια. Βεβαίως, το ότι βρίσκεται σε εξέλιξη μια καταλυτική πολιτική κρίση στην Τουρκία είναι προφανές και αδιαμφισβήτητο - μόνο που αυτή καμία σχέση δεν έχει με το αν ο δήμαρχος Προύσσας, φέρ' ειπείν, προσέλαβε πέντε δημοτικούς υπαλλήλους που δηλώνουν ή/και είναι πιστοί μουσουλμάνοι ή είχαν οργανωθεί στο παρελθόν στο χώρο του πολιτικού ισλάμ*. Τα πράγματα είναι πολύ πιο σοβαρά: η κρίση αφορά στη διαμόρφωση του μετακεμαλικού κράτους. Δηλαδή, το ποιος κατέχει, σε τελευταία ανάλυση, την εξουσία. Και οι Τούρκοι στρατηγοί δεν προσπαθούν να αναχαιτίσουν καμία φανταστική ή πραγματική «διάβρωση» του κρατικού μηχανισμού από τους ισλαμιστές: Μάχονται, αποφασιστικά, για να διατηρήσουν τον από ίδρυσης του σύγχρονου τουρκικού κράτους καθοριστικό πολιτικό τους ρόλο.

Φυσικά, η συζήτηση για την ανάμειξη του τουρκικού στρατού στην πολιτική ζωή της γείτονος είναι κάθε άλλο παρά καινούρια - διαρκεί από τη δεκαετία του ...1920. Το θέμα όμως τίθεται σε νέα βάση λόγω της λεγόμενης πορείας ένταξης της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ενωση, αφού ανάμεσα στα «κριτήρια» της Κοπεγχάγης είναι και ο (θεωρητικός) εκδημοκρατισμός της, ακρογωνιαίος λίθος του οποίου υποτίθεται πως είναι η σταδιακή «απόσυρση» του στρατού από τη διαμόρφωση, όπως και την εφαρμογή, πολιτικής. Στην Τουρκία οι στρατιωτικοί δεν είναι απλοί γραφειοκράτες που υπακούουν στις διαταγές των πολιτικών τους προϊσταμένων.

Ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου της Αγκυρας, Ιλχάν Ουζγκιέλ, θεωρεί ότι η επιρροή του στρατού στην τουρκική πολιτική είναι ένα πρόβλημα αδύνατο να λυθεί: «Ο Τουρκικός Στρατός ίδρυσε την Τουρκική Δημοκρατία, (καθόρισε) τη γεωγραφική της θέση. Το πρόβλημα δε λύνεται με διακοσμητικές αλλαγές, π.χ. μία μείωση του αριθμού των στρατιωτικών αξιωματούχων στο Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας. Ενας επιτελάρχης είχε πει κάποτε ότι η κατάσταση δε θα αλλάξει, ανεξάρτητα του πόσα πολιτικά μέλη θα έχει το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας». Ο τουρκικός στρατός δεν μπορεί να συγκριθεί με άλλους Δυτικούς στρατούς, προσθέτει: «Οι στρατιωτικοί αξιωματούχοι στις δυτικές χώρες αυτοπροσδιορίζονται ως γραφειοκράτες. Μπορούμε να αντιληφθούμε τη διαφορά νοοτροπίας από μια συζήτηση μεταξύ ενός Ελληνα Α/ΓΕΣ και ενός Τούρκου Α/ΓΕΣ. Ο Τούρκος στρατηγός είχε πει στον ομόλογό του: "Ας λύσουμε το πρόβλημα του Αιγαίου" και ο Ελληνας στρατηγός απάντησε λέγοντας "Είμαι γραφειοκράτης. Δεν μπορώ να πάρω τέτοια απόφαση. Μόνο οι πολιτικοί λαμβάνουν τέτοιες αποφάσεις"».

Το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας (ΣΕΑ) θεωρητικά έχει «συμβουλευτικό» ρόλο. Στις συνεδριάσεις του μετέχουν ο πρόεδρος, ο πρωθυπουργός και κατά περίσταση αρμόδιοι υπουργοί, οι αρχηγοί των σωμάτων του τουρκικού στρατού, διπλωμάτες, ειδικοί κ.ά. στελέχη. Ωστόσο, είναι κοινό μυστικό πως αυτό το άτυπο όργανο, όχι η κυβέρνηση ή πολύ περισσότερο η Εθνοσυνέλευση, καθορίζει την ακολουθούμενη πολιτική. Το ΣΕΑ διαθέτει έναν ελεγκτικό μηχανισμό κάπου 1.000 στελεχών με Γενικό Γραμματέα τον στρατηγό Τουρέντς Κιλίντς, με δυνατότητα «διορθωτικών» παρεμβάσεων σε κυριολεκτικά οποιαδήποτε κρατική αρχή, υπηρεσία ή υπουργείο. Ο σκιώδης αυτός μηχανισμός, η σύνθεση του οποίου αποτελεί κρατικό μυστικό, είναι το βασικό συστατικό αυτού που καλείται συνήθως «βαθύ κράτος». Η παράπλευρη πολιτική κινητικότητα λόγω του κατακτητικού πολέμου των ΗΠΑ κατά του Ιράκ, δηλαδή η κοινοβουλευτική απόρριψη των επιταγών του ΣΕΑ (πολιτική πράξη δίχως προηγούμενο στη σύγχρονη ιστορία της Τουρκίας), η μείωση της «αξίας» της χώρας για την Ουάσιγκτον, οι διαφαινόμενες απειλητικές ανακατατάξεις στην περιφέρεια και οι ευρωπαϊκές προτροπές μείωσης του πολιτικού ρόλου του στρατού, μαζί με την προσθήκη του Κυπριακού και του Κουρδικού στα «κριτήρια» της υποτιθέμενης ένταξης, ξεχείλισαν το ποτήρι για τους στρατηγούς. Ετσι, αποφάσισαν να πιέσουν την κοινοβουλευτικά ισχυρή, αλλά στο επίπεδο των μηχανισμών εξουσίας άπειρη και αδύναμη κυβέρνηση του Λευκού κόμματος του Ερντογάν. Με άλλα λόγια, επιδιώκουν να διατηρήσουν τις εξουσίες που τυπικά έχουν κατοχυρωμένες και από το Σύνταγμα της χώρας.

*Ο όρος ισλάμ με πεζό αρχικό χρησιμοποιείται εδώ για να επισημανθεί η ιδιαίτερη πολιτική ιδεολογία ενός αρκετά μεγάλου φάσματος κομμάτων στην Τουρκία και γενικότερα στη Μέση Ανατολή, που χρησιμοποιεί μόνο ως αφετηρία τη θρησκεία Ισλάμ.

«Η Τουρκία είναι δημοκρατικό κράτος δικαίου και τα πάντα λειτουργούν στο πλαίσιο των δημοκρατικών διαδικασιών. Δεν έχει νόημα να αναζητούμε κάτι πέρα από το πλαίσιο αυτό». Αυτή ήταν η απάντηση του πρωθυπουργού Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στις δηλώσεις Οζκιόκ. 'Η κάτι τέτοιο, τέλος πάντων. Για το ίδιο θέμα, ο υπουργός Εξωτερικών, Αμπντουλά Γκιουλ, είπε (το αμίμητο) «αυτές οι συζητήσεις δεν αξίζουν στην Τουρκία». Από αυτές τις δηλώσεις κάμποσοι πολιτικοί αναλυτές συμπέραναν πως η κυβέρνηση θα παραστήσει ότι δεν κατάλαβε τίποτα, το θέμα δεν αφορά αυτήν, ότι ο Οζκιόκ πασάς ίσως κάποιους άλλους έψεγε, κι εν πάση περιπτώσει τις απόψεις του διατύπωσε, μην το κάνουμε θέμα τώρα...

Η παρελκυστική τακτική ίσως να είναι η μόνη που μπορεί να ακολουθήσει η κυβέρνηση του κόμματος Δικαιοσύνης & Ανάπτυξης (ΑΚ). Ο καθηγητής Ιχσάν Νταγί του Πολυτεχνείου Μέσης Ανατολής εκτιμά ότι αν υπάρξει κάποια αλλαγή ως προς την απόσυρση του στρατού από τα τουρκικά πολιτικά πράγματα, αυτή «δε θα επέλθει πριν από 8 ως 10 χρόνια, και δεν μπορεί να επιτευχθεί με ριζοσπαστική ρητορική [...]το πρόβλημα θα λυθεί μέσω της δημιουργίας εκδημοκρατισμού εντός διαδικασιών της ΕΕ». Ωστόσο, η αποφυγή της σύγκρουσης κι η υποχωρητικότητα δεν μπορεί να συνεχίζονται επ' άπειρον από πλευράς της κυβέρνησης Ερντογάν. 'Η μήπως όχι;

Ο Ιλχάν Ουζγκιέλ του Πανεπιστημίου της Αγκυρας είχε προβλέψει ότι το ΑΚ θα δείξει τεράστια διστακτικότητα. «Θα είναι πολύ προσεκτικό... λόγω των εμπειριών των προκατόχων του», των απαγορευθέντων κομμάτων του τουρκικού πολιτικού ισλάμ. Σε τελευταία ανάλυση, είχε πει τον περασμένο Δεκέμβρη, και δικαιώνεται σήμερα, το ΑΚ «δεν μπορεί να φέρει εις πέρας μια τέτοια αποστολή», δηλαδή την εκ θεμελίων αλλαγή του τουρκικού πολιτικού συστήματος: «κάθε προσπάθειά του θα καταδικάζεται ως νίκη του μετώπου κατά του κοσμικού κράτους». Κι αν ούτε το κόμμα του Ερντογάν με την ισχυρότερη κοινοβουλευτική πλειοψηφία της τελευταίας δεκαετίας δεν μπορεί να περιορίσει τον στρατό, ποιος μπορεί;

Το ερώτημα αυτό παραμένει, και θα παραμένει, ανοιχτό. Στο μεταξύ, όσο η κυβέρνηση Ερντογάν αναζητεί συμβιβασμούς, σημειώνει ένας αναλυτής, ο Justus Leicht, ακροδεξιοί κύκλοι και τουλάχιστον τμήμα του τουρκικού στρατού αναζητούν νέους ρόλους. Η ακροδεξιά εφημερίδα «Tercuman» έγραψε στις αρχές Μάη ότι η αντικατάσταση του Τζέι Γκάρνερ από τον Πολ Μπρέμερ στην ηγεσία της κατοχής του Ιράκ ίσως συνεπιφέρει «ευεργετικές συνέπειες»: η Τουρκία θα ξαναγίνει χρήσιμη, εκτίμησε, ως εργαλείο «για την αποσταθεροποίηση» χωρών της περιοχής (Λιβύη, Ιράν, Συρία) που βρίσκονται στο στόχαστρο της κυβέρνησης Μπους, ενώ η αμερικανική στάση έναντι της «τρομοκρατικής οργάνωσης» ΡΚΚ/KADEK θα αλλάξει προς όφελος της Αγκυρας.

Στο μεταξύ τα εθνικιστικά και φασιστικά στοιχεία στο εσωτερικό του τουρκικού στρατού που συνήθως δρουν υπό ανοχή αν όχι προστασία του επιτελείου δεν έχουν εγκαταλείψει τα μεγαλεπήβολα σχέδια περί πρόσκτησης περιοχών του Ιράκ. Ενα αξιοσημείωτο επεισόδιο ήταν αυτό που αναφέρθηκε στα τέλη Απρίλη, όταν Αμερικανοί στρατιώτες σταμάτησαν κομβόι των τουρκικών ειδικών δυνάμεων που μετέφερε όπλα για το Εθνικό Μέτωπο των Τουρκομάνων. Οι Αμερικανοί αξιωματούχοι, αν και δημοσίως επιτίθενται φραστικά στο Ιράν, το οποίο κατηγορούν για τη δράση «πρακτόρων του» στο εσωτερικό του Ιράκ, παραδέχονται σε κατ' ιδίαν συζητήσεις ότι η χώρα που παίζει τα πιο επικίνδυνα παιγνίδια είναι (έκπληξη) η Τουρκία.

Το πολύ ενδιαφέρον στην όλη υπόθεση είναι ότι οι Αμερικανοί δεν έχουν ξεκαθαρίσει τη θέση τους έναντι του ΡΚΚ/KADEK, μολονότι ο Μπρέμερ το χαρακτηρίζει «τρομοκρατική οργάνωση». Δεν είναι περίεργο, έτσι, υπάρχουν ενδείξεις ότι και το ΡΚΚ/KADEK από την πλευρά του επιχειρεί να προσεταιριστεί την αμερικανική πλευρά για να κερδίσει υποστήριξη στην «πολιτικοποίηση» του αυτονομιστικού του αγώνα. M' αυτόν τον ιδιότυπο διαγωνισμό υποτέλειας και με δεδομένες τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις που μετέχουν στον ανταγωνισμό των συμφερόντων στην περιοχή είναι δύσκολο να προβλέψει κανείς με ακρίβεια τις μελλοντικές εξελίξεις.