Τι σχέση μπορεί να έχει στα χρόνια της εμφυλιοπολεμικής Ελλάδας ένας τυροπιτάς, ένας δεκάχρονος γαβριάς, μια μωρομάνα στο αγιάζι και ένας δικηγόρος υπερασπιστής των διωκόμενων αγωνιστών; Εκ πρώτης όψεως ίσως καμία. Μπορεί όμως να είναι και ο καμβάς που πλέκεται όλο το δράμα των «πέτρινων χρόνων» του Εμφυλίου. Και το αποτέλεσμα είναι πράγματι εκπληκτικό, αφού «πλέκτης» είναι ο Φάνης Κωνσταντινίδης, που ήδη έχει δώσει λαμπρά δείγματα γραφής, αλλά με το τελευταίο αυτό διήγημα, που στηρίζεται σε προσωπικά βιώματα, ξεπερνά τα προηγούμενα.

«Η ανελέητη μοίρα των αθώων» είναι η ιστορία μιας δασκάλας που αναγκάζεται να φύγει από το χωριό της και να έρθει στην Αθήνα μαζί με το δεκάχρονο γιο της και τη νεογέννητη κόρη της όταν ο επίσης δάσκαλος άντρας της το έσκασε από τα μπουντρούμια της Χωροφυλακής και ανέβηκε στο βουνό για να σώσει τη ζωή του. Το βιβλίο αυτό που διαβάζεται «μονορούφι» (γι' αυτό όταν το ξεκινήσετε φροντίστε να μην έχετε για τις επόμενες ώρες κάποια επείγουσα δουλιά γιατί θα τη χάσετε, αφού είναι αδύνατον να σταματήσετε το διάβασμα πριν το τέλος της διήγησης) κρύβει και μια προσωπική δοκιμασία του συγγραφέα, ο οποίος βρισκόταν στη μέση περίπου της συγγραφής όταν έμαθε ότι πάσχει από την επάρατο. Παλιός αγωνιστής ο Φάνης, δεν το έβαλε κάτω. Ολοκλήρωσε το γράψιμο, αν και υποχρεώθηκε να συντομεύσει κάπως τη διήγηση. «Δεν πρέπει να υπάρχει τίποτε δυνατότερο από τη δική μας θέληση, δεν υπάρχει δύναμη που να σπρώχνει έξω τη ζωή». Τα λόγια αυτά με τα οποία κλείνει η διήγηση, είναι και το μήνυμα που ο συγγραφέας θέλει να περάσει στη νέα γενιά. Ενα μήνυμα που για αυτόν, όπως και για όλους τους αγωνιστές της γενιάς, ήταν τρόπος ζωής.

Η αισθαντική ποιήτρια Μαρία Ιωάν. Πατσαλή, ανάμεσα στις πολλές ποιητικές συλλογές που μας έχει δώσει ως τώρα, μας έδωσε και συλλογές με δοκίμια που αφορούν τη φιλοσοφία της ζωής και την ποίηση. Εχοντας το χάρισμα να στοχάζεται πάνω σε καθημερινές αλήθειες, βοηθάει τον άνθρωπο να γνωριστεί με τον ίδιο τον εαυτό του.

Το βιβλίο της «Πνευματικές μνήμες» αποτελείται από κείμενα που γράφτηκαν και ανακοινώθηκαν σε διάφορα λογοτεχνικά συμπόσια. Μέσα απ' αυτά ο αναγνώστης γίνεται κοινωνός της ζωής και του έργου του Πινδάρου, αλλά και συγχρόνων ποιητών όπως είναι η Κλεαρέτη Δίπλα Μαλάμου, η ρομαντική ποιήτρια, σε στιγμές που εξυμνεί τη φύση με στίχους όπως αυτοί: «Στα θερισμένα ολόγυρα χωράφια, ξεδιπλώνει / μαλαμοΰφαντο χαλί, τ' αψύ το καλοκαίρι».

Η Μ. Ι. Π. γεννημένη και μεγαλωμένη στη Χαλκίδα δε θα μπορούσε να μην προβάλει εδώ την - απ' την ίδια πόλη - πονεμένη ποιήτρια Καλλιόπη Ε. Σκαρίμπα, αδερφή του Γιάννη Σκαρίμπα, άγνωστη στους πολλούς. Η ποιήτρια έφυγε απ' τη ζωή πριν προλάβει να «φτιάξει τ' ακρογιάλια» της Χαλκίδας, «με λυπημένη χάρη» και πάντα περιμένοντας το νυμφίο των ονείρων της «απ' του Ναδίρ τη νύχτα».

Συνυπάρχει ακόμα, σ' αυτό το βιβλίο, μαζί με το Διονύσιο Σολωμό, το Λορέντζο Μαβίλη, τον Ιωάννη Γρυπάρη, κι ο άγνωστος επίσης στους πολλούς Παναγιώτης Κάλλας Τσοπανάκος: «Ενας νεότερος Τυρταίος» που φλόγιζε τις καρδιές των παλικαριών στην Επανάσταση του '21. Ο Γερμανός Καρλ Μέντελσον στην ιστορία που έγραψε για την Ελλάδα (1453 -1874) είναι αυτός που αναφέρει τον Τσοπανάκο ως Τυρταίο. Και συμπληρώνει: «Μου προκάλεσε εντύπωση το ότι ο αμαθής αυτός άνθρωπος είχε εισχωρήσει στο πνεύμα των αρχαίων Ελλήνων, όπως μαρτυρούν οι κάτωθι στίχοι του από την περιβόητη μάχη του Λάλα: "Ω Αχιλλέα κι Ηρακλή / και θαυμαστέ Θεμιστοκλή Σηκωθείτε από τους τάφους / να ιδείτε νέους άθλους"».

Προλογίζοντας η Μ. Ι. Π. το αξιόλογο βιβλίο της θα σημειώσει: «Εμείς οι Ελληνες έχουμε σίγουρα υπέροχη κληρονομιά και ιερό χρέος». Η ίδια, ακριβώς, αυτός το χρέος εκπληρώνει, προβάλλοντας διαχρονικά την ποίηση ως «το άλας της Γης» (εκδόσεις ΜΑΥΡΙΔΗΣ).

Η φύση γίνεται κύρια πηγή έμπνευσης της ποιήτριας: το «αεράκι του καλοκαιριού», τα πουλιά, ο ουρανός, τα δέντρα, τα νερά, οι γλάροι, το ποτάμι, οι κύκνοι κλπ., σε ενότητες απεικονίσεις «τοπίου», χωρίς αντίστοιχες ανθρώπινες αντιδράσεις. Η ποιήτρια απουσιάζει. Εμπιστεύεται το ποιητικό αποτέλεσμα στις ανάλαφρες, φευγαλέες πινελιές, στα ωραία λόγια. Ο κόσμος ως θέα. Το ίδιο και με τις αναφορές της σε ανθρώπινες επεμβάσεις στη φύση, θετικές ή αρνητικές: φευγαλέοι υπαινιγμοί, που δε δημιουργούν ποιητική συγκίνηση. Αψυχες «ζωγραφιές», όπως εκείνες των παιδιών που σχεδιάζουν ένα δέντρο ή ένα σπίτι, έναν ήλιο ψηλά ή μια θάλασσα.

Υπάρχουν βέβαια εξαιρέσεις: «Σήμερα θα πετάξουμε / με τα πουλιά. / Η ψυχή των πουλιών / οδηγεί στην πατρική γη». «Ξεκίνησα να πάω, / να πάω να περπατήσω, / φορτωμένη στον ώμο την πραμάτεια. / Να περπατήσω και να φτάσω / ολούθε / κι έχω καιρό πολύ / να πάω στο Αργος». Σε τέτοιες ξεχωριστές στιγμές υπάρχει λυρισμός, ποίηση: υπάρχει ο άνθρωπος κι οι καταστάσεις του.

Οπου όμως η ποιήτρια επιχειρεί «εξόδους» πέρα από τον προσωπικό λυρισμό, τότε εκφεύγει συχνά σε ρητορείες.

Να μην αδικούμε ωστόσο την καλή, γενικά ποιήτρια. Το να κοιτάζεις τον κόσμο με αγνή ματιά, που είτε λάμπει είτε επηρεάζεται από φωτοσκιάσεις, είναι σημαντικό και, μάλιστα, πρωταρχικό στοιχείο. Αυτό και μόνο, η ειλικρίνεια κι η απλότητα, ανοίγει καμιά φορά ξαφνικά την πόρτα προς τη θερμή, τη γνήσια έκφραση: «Ψήνω τον καφέ / στο γκαζάκι / κι αντικρύζω / τις φουσκάλες του σαν / τότε, που η μάνα μου / ψήνοντάς τον στη χόβολη, / τον ανακάτευε / με καβουρδισμένο / σιτάρι».

Η Κ. Γαρδικιώτη - Κοΐνη, καλλιεργημένο πνεύμα, δεν έχει ανάγκη να προσφεύγει πολύ σε μυθολογικά ή αρχαία θέματα και σύμβολα. (Κ. Γαρδικιώτη - Κοΐνη. Μιαούλη 43, Μοσχάτο - 18345, τηλ. 9424.672).