Της σφίγγας τα αινίγματα - Τα τέρατα των μύθων

ΑΘΗΝΑ:

Η λυρική φωνή της Εύης Γεροκώστα ταξιδεύει, εδώ και χρόνια, τα παιδιά και τους γονείς τους στη μαγική χώρα των λαϊκών μας παραμυθιών. Η μάλλον στατική (από σωματική άποψη) έκφραση της «παραστατικής» εκφοράς του αφηγηματικού της λόγου, αντικαθίσταται από τη χαριτωμένη έκφραση του προσώπου της και από τη γεμάτη πλαστικότητα, σχεδόν χορευτική κίνηση, των χεριών της, κατά την ώρα της αφήγησης. Με πηγαίο ταλέντο, αλλά προπαντός, υποθέτω, με σκληρή δουλειά, η παραμυθού Εύη Γεροκώστα, μας αφηγήθηκε τα εξής παραμύθια: «Η Λάμπεια των ονείρων» (διασκευή του παραμυθιού «Ο θεός των ονείρων» του Αντερσεν), «Το πουλί του καταρράκτη» (νέγρικο, αφρικάνικο), «Ο πετεινός» (θρακιώτικο, από το Σουφλί), «Το όνειρο του Γιόμο» και «Η νίκη της χελώνας» (αφρικάνικο). Η αφηγήτρια, με τη συνεργασία της Ηρώς Θεοδώρου, μέσα στο ζεστό και παραμυθιακό χώρο του Κουκλοθεάτρου «ΚΟΚΟΥ-ΜΟΥΚΛΟ», χρησιμοποίησε κούκλες κ.ά. υλικά, κατά τον αφηγηματικό της χρόνο, με χάρη και δεινότητα ενός καλλιτέχνη, που ξέρει να δημιουργεί μια ήρεμη και υπερβατική ατμόσφαιρα. Στο β' μέρος απολαύσαμε το φιλανδικό παραμύθι «Το τραγούδι του ποταμού», με την τεχνική του θεάτρου σκιών. Ενα παραμύθι με λυρικά στοιχεία στο περιεχόμενο και στην παραστατική αισθητική του. Εντύπωση προκάλεσε η αισθησιακή φωνή και η καλλιτεχνία στην κιθάρα, καθώς και η θαυμάσια μουσική σύνθεση της Μάρας Ρέπα. Τα τραγούδια της έδεσαν αρμονικά με τα αφηγηματικά κείμενα και βοήθησαν στη μέθεξη που δημιουργήθηκε, φυσικά, και με την αφηγηματική δεινότητα της Εύης Γεροκώστα. Το υπέροχο υποβλητικό σκηνικό, οι κούκλες και τα άλλα αντικείμενα της «παράστασης» είναι δημιουργία των μελών της Ομάδας Κουκλοθεάτρου «ΚΟΚΟΥ-ΜΟΥΚΛΟ». Κόντρα στη «μηχανική και αστικοποιημένη σήμερα ζωή», όπως έλεγε ο καθηγητής Δημ. Λουκάτος, κόντρα στη βαρβαρότητα της παγκοσμιοποίησης της οικονομίας και της σαρωτικής επέλασης του κεφαλαίου, όπου Γης, οι παραμυθάδες αντιστέκονται μέσα από την τέχνη της αφήγησης, που έχει στοιχεία κοινωνιολογικά και που συνεχίζει να πιστεύει στην ανθρώπινη επαφή και επικοινωνία, και διοχετεύουν στα παιδιά ανθρωπιστικά (ουμανιστικά) και οικουμενικά ιδεώδη και αξίες, που ο σύγχρονος αδηφάγος απάνθρωπος καπιταλισμός προσπαθεί ν' αφανίσει, χωρίς να το κατορθώνει εντέλει, χάρη στις αντιστάσεις φωτισμένων παιδαγωγών και καλλιτεχνών, όπως είναι οι ίδιοι.

Παραμύθια από όλο τον κόσμο

Η αφίσα, που διαφημίζει τις «παραστάσεις» αφήγησης παραμυθιών της παραμυθούς Σάσας Βούλγαρη γράφει: «Παραμύθια στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης για μικρούς και μεγάλους». Είναι γεγονός ότι το ίδιο ακριβώς μαγεύονται και οι μεγάλοι, όπως τα παιδιά, όταν ακούν, όπως διαπίστωσα πρόσφατα, τον υπέροχο αφηγηματικό λόγο της Σάσας Βούλγαρη, η οποία άλλοτε με συνεργασία μουσικού και άλλοτε εντελώς μόνη της, κατορθώνει να επικοινωνήσει συναισθηματικά με τους ακροατές/θεατές των «παραστάσεών» της. Αυτή τη φορά την απολαύσαμε μόνη της. Τρία χρόνια συνεργάζεται με το συγκεκριμένο μουσείο της Αθήνας, εμπνεόμενη από τις εικαστικές παραστάσεις των αρχαίων αγγείων και τα άλλα εκθέματά του. Οι αίθουσες, όπου αφηγείται τα λαϊκά παραμύθια, είναι υποβλητικές, με υπέροχη αρχιτεκτονική, προσδίδοντας και αυτές αισθητική απόλαυση στους επισκέπτες και πρόσθετη έμπνευση στην ίδια.

Μας αφηγήθηκε τα εξής παραμύθια: ένα αρχαιοελληνικό θρύλο/μύθο για τις Νύμφες, το νεοελληνικό λαϊκό παραμύθι «Η κυρα-Κάλω», το σέρβικο «Ο Μάρκο Κράλι» (λαϊκός ήρωας της Σερβίας) και το λαϊκό παραμύθι του χωριού Πορτίτσα της Καρδίτσας «Γιάννης και δράκος». Ο υπότιτλος του τρέχοντος αφηγηματικού κύκλου είναι «Αρχαιοελληνικοί μύθοι και θρύλοι του κόσμου γεμάτοι όντα αλλόκοτα», υποδηλωτικός του περιεχομένου των αφηγηματικών κειμένων. Ετσι, δίνεται η δυνατότητα στους ακροατές/θεατές της «παράστασης» να ταξιδέψουν, χωρίς φόβο και κίνδυνο φυσικά, παρέα με Κένταυρους, Γοργόνες, Φίδια φτερωτά, Δράκοντες, Λάμιες, Σειρήνες, Αερικά, Ρουφήχτρες και πονηρές Νεράιδες. Η Σάσα Βούλγαρη αποτελεί εγγύηση για ένα τέτοιο μαγευτικό ταξίδι. Τον αφηγηματικό λόγο της πολυτάλαντης και δραστήριας Σάσας Βούλγαρη (με πλουσιότατο βιογραφικό) συνοδεύουν κρουστά όργανα (μαράκες, αφρικανικές καλίμπες, μπεντίρ, ιδιόφωνα όργανα, όπως κρόταλα κλπ.), τα οποία η παραμυθού χειρίζεται με δεξιοτεχνία, υποβάλλοντας συναισθηματικά το ακροατήριο και διευκολύνοντάς το να «ζήσει» τα δρώμενα, λες και είναι παρόν στον ιστορικό δραματικό χρόνο και χώρο. Η συναρπαστική της αφήγηση έχει ως χαρακτηριστικά της στοιχεία: την αυξομείωση και τη δραματική ένταση - κατά σημεία - της φωνής, τη λυρικότητα και τη μουσικότητα (υφολογικά στοιχεία), την εκβολή μελωδικών ήχων, με σκοπό την έκφραση ανθρώπινων συναισθημάτων, τη ρυθμική και έμμετρη εν πολλοίς εκφορά του λαϊκού λόγου κ.ο.κ. Η περιπλάνησή της, παρέα με τους παλιούς και νέους φίλους της θα συνεχιστεί στο επόμενο δίμηνο με «Τα Δάκρυα της Γης: Τα ζώα που μιλούν. Τα δέντρα που πονούν».

Μια σταλιά ρεβίθια και μια χούφτα παραμύθια

«Το παραμύθι και ο θρύλος έχουν σχήμα ανθρώπινο που περιμένει να πάρει ζωή από το κορμί και το πνεύμα», γράφει ο αφηγητής παραμυθιών Στέλιος Πελασγός. Πράγματι η μετουσίωση του λόγου σε ζωή γίνεται πράξη από τον καλό παραμυθά, που θέτει στην υπηρεσία της προφορικής λαϊκής παράδοσης το κορμί του και το πνεύμα του. Πρόκειται για μυσταγωγία την ώρα της αφήγησης παραμυθιών, όπου μαγεύονται παιδιά και γονείς στον πολυχώρο της Ομάδας Καλλιτεχνών «ΟΥΓΚΑ ΚΛΑΡΑ», στη Θεσσαλονίκη. Η παραμυθού, δεινή αφηγήτρια, Ανθή Θάνου, με έντονα τα στοιχεία του σωματικού θεάτρου (κινησιολογική πλαστικότητα, θεατρικότητα και υποκριτική ικανότητα), με θαυμάσια έκφραση προσώπου και ιδιάζοντα υφολογικά γλωσσικά στοιχεία, δημιουργεί αισθητική απόλαυση στους ακροατές της «παράστασης» και συναισθηματική φόρτιση. Ο λαϊκός λόγος «ενσαρκώνεται» κατά την ώρα της αφήγησης και λειτουργεί πολλαπλά στον εσωτερικό κόσμο του καθενός, καθίσταται βάλσαμο για την ψυχή του. Ο νους ταξιδεύει, το πνεύμα αγαλλιάζει. Από τη μια η αφηγήτρια και από την άλλη το κοινό της, «το κοινωνικό - πολιτιστικό πλαίσιο», που έρχεται οικειοθελώς στην «παράσταση» να ακούσει το λαϊκό λόγο και να τον απολαύσει, και μάλιστα επί πληρωμή, από επαγγελματία παραμυθά. Και δε γίνεται διαφορετικά, στη σύγχρονη πραγματικότητα, αφού από τη μια είναι η αναγκαιότητα επιβίωσης του ανθρώπου/παραμυθά και από την άλλη τίποτα δεν πραγματώνεται χωρίς οικονομικό τίμημα ή έστω ελάχιστα χαρίζονται στο κοινό πλέον, παρά μόνο από συγχρόνους ρομαντικούς. Η Ανθή Θάνου, σε συνεργασία με το σύντροφό της μουσικό Παναγιώτη Κούλελη, δίνουν τον καλύτερο εαυτό τους, κυρίως στο κοινό της Θεσσαλονίκης, αλλά και όλης της χώρας, όταν κληθούν να συμμετάσχουν σε εκδηλώσεις για τα λαϊκά παραμύθια κ.ο.κ. Στην «παράσταση», που παρακολούθησα πρόσφατα, όλοι οι παρευρισκόμενοι απολαύσαμε τα εξής παραμύθια: «Ο πύργος της μύγας» (Ρωσία), «Το πουλί της φωτιάς» (Ρωσία), «Ο λιθοξόος» (Κίνα), «Ο Τσιρτσώνης» (Ελλάδα), «Το σκοτεινό βιλαέτι» (Σερβία), «Ο κήπος των μεταμορφώσεων» (Ελλάδα) και ένα άτιτλο ρουμάνικο. Συνοδεία του αφηγηματικού λόγου ήταν η μουσική (και τα ηχητικά εφέ) από τα εξής όργανα: κιθάρα, ούτι, φλογέρα, ρώσικο μπεντίρ, αφρικανική άρπα και διάφορα κρουστά. Εδώ και χρόνια οι παραμυθάδες (ή αφηγητές ή ιστορητές) αυξάνονται - αργά, αλλά σταθερά - και με τη δύναμη της τέχνης τους, αποτέλεσμα μακροχρόνιας σπουδής και εξάσκησης, δημιουργούν κυριολεκτικά λαϊκά δρώμενα, αναβιώνοντας το παρελθόν, αλλά και παράγοντας, ως ένα βαθμό, πρωτογενείς αφηγηματικές παραστάσεις («performance»).

(Καθολικών 4, Ανω Λαδάδικα - Θεσ/νίκη)