Το παιδικό παιχνίδι, ως σύνθετο αντικείμενο της έρευνας, εδώ και πολλά χρόνια βρίσκεται στο κέντρο του ενδιαφέροντος των πιο διαφορετικών επιστημόνων: φιλοσόφων, κοινωνιολόγων, βιολόγων, εθνογράφων και ειδικότερα παιδαγωγών και ψυχολόγων.

Οι πολυάριθμες έρευνες των ψυχολόγων αποδεικνύουν πως το παιχνίδι έχει εξαιρετικά μεγάλη σημασία στη ζωή των παιδιών. Πρώτα απ' όλα το παιχνίδι είναι μια ιδιόμορφη απεικόνιση της ζωής. Το παιχνίδι όχι μόνο δεν απομακρύνει το παιδί από τη ζωή και από την πραγματικότητα, αλλά αντιθέτως, μέσα από το παιχνίδι τα παιδιά γνωρίζουν βαθύτερα τα φαινόμενα της ζωής, τις κοινωνικές σχέσεις, τις αξίες και τον κόσμο της εργασίας, γράφουν αρκετοί Σοβιετικοί ψυχολόγοι, όπως ο Β. Κρουτέτσκι. Στο παιχνίδι τα παιδιά αναπαράγουν σκηνές από την καθημερινή οικογενειακή ζωή, από την εργασιακή δραστηριότητα, από τις εργασιακές σχέσεις των ανθρώπων, παριστάνουν κοσμοϊστορικά γεγονότα, γι' αυτό και η πραγματικότητα που απεικονίζεται στα παιδικά παιχνίδια αποτελεί την υπόθεση των θεματικών παιχνιδιών, προσθέτει η Β. Μούχινα. Συνήθως οι αγαπημένοι ρόλοι των παιδιών είναι οι ρόλοι των ανθρώπων που καταλαμβάνουν ιδιαίτερη θέση στην κοινωνία, στους οποίους συγκεντρώνεται προσοχή, η δραστηριότητα των οποίων έχει μεγάλη σημασία, σημειώνει ο Ντ. Ελκόνιν. Με αυτό εξηγείται γιατί σε διαφορετικές κοινωνικές συνθήκες τα παιδιά παίζουν παιχνίδια με διαφορετικές υποθέσεις!

Οπως σημειώνεται σε πολλά δημοσιεύματα ρωσικών ΜΜΕ, «πέρασαν τα χρόνια που τα παιδιά έπαιζαν αθώα παιχνίδια. Τα θέματα των παιχνιδιών έχουν αλλάξει. Στα παιχνίδια πιο συχνά παρατηρούμε στιγμές σκληρότητας και κυνικότητας. Οι ψυχολόγοι πιο συχνά χρησιμοποιούν για τα σημερινά παιδιά τον όρο "παιδική σκληρότητα". Σύμφωνα με την Ν. Γρισάεβα, κοινωνική ψυχολόγο του Ινστιτούτου της Κοινωνιολογίας, σκληρά παιχνίδια των εφήβων υπήρχαν πάντα. Τα παιδιά στην ηλικία αυτή, ειδικά τα αγόρια, θέλουν να κάνουν κατορθώματα, επιδιώκουν να αποδείξουν στον εαυτό τους ότι είναι πραγματικοί άνδρες. Εκείνο όμως που μας ανησυχεί πολύ είναι το γεγονός ότι το ποσοστό των εγκλημάτων από παιδιά και εφήβους αυξάνεται κάθε χρόνο...»⁽¹⁾.

Το 2003 στο Λένινγκραντ (Αγ. Πετρούπολη) πραγματοποιήθηκε συνέδριο επιστημόνων αφιερωμένο στην ασφάλεια των παιδιών, στο οποίο ανακοινώθηκαν συγκλονιστικά στοιχεία. Τα τελευταία 10 χρόνια ο αριθμός των παιδικών αυτοκτονιών αυξήθηκε κατά 80 φορές! Η έρευνα σε μαθητές από γυμνάσια και λύκεια της Αγ. Πετρούπολης έδειξε πως στην πρώτη θέση τα παιδιά τοποθετούν το θάνατο, στη δεύτερη τη ζωή και στην τρίτη το σεξ. Σύμφωνα με την Β. Αμπραμένκοβα, διδάκτορα Ψυχολογικών Επιστημών, αν και «η έρευνα αυτή δεν αντανακλά την εικόνα της κατάστασης σε όλη τη χώρα, το γεγονός ότι τουλάχιστον για μία μερίδα εφήβων ο θάνατος γίνεται πιο ενδιαφέρων από τη ζωή προκαλεί ανησυχία. Κατά τη γνώμη της, μία από τις αιτίες αυτού του φαινομένου είναι η "εμφύτευση" της ιδέας του θανάτου στη συνείδηση των παιδιών από όλα τα ΜΜΕ».

Από τέλος της δεκαετίας του '90 στις παιδικές ζωγραφιές κι εκθέσεις όλο και πιο φανερά εμφανίζεται το θέμα του θανάτου της φύσης, το θέμα της οικολογικής καταστροφής, καθώς και ο θάνατος των ανθρώπων, η ανυπαρξία τους. Οπως σημειώνεται: «Δεν μπορείς να μη συγκλονιστείς από τις ζωγραφιές των παιδιών στο θέμα: "Το μέλλον μας"». Για παράδειγμα, ένα αγόρι ζωγράφισε ανάμεσα σε τάφους έναν άνθρωπο τρυπημένο με σύριγγες και μεταξύ αυτών μιας μεγάλης, ενώ ένα κορίτσι 11 χρονών ζωγράφισε το θάνατο με τη μορφή ενός πυρηνικού μανιταριού κι έγραψε τις ονομασίες των ασθενειών από τις οποίες θα προσβληθούν τα 7/8 του πληθυσμού: ναρκομανία, κάπνισμα, άσθμα. Το ίδιο κορίτσι στο θέμα «Τα προηγούμενα χρόνια» είχε ζωγραφίσει ένα ποτάμι, μια κοιλάδα με ζώα, πεταλούδες σε λουλούδια. Τον κόσμο δηλαδή που σήμερα οι ενήλικες αφαιρούν από τα παιδιά.

Οπως σημειώνεται, πέρα από την «παιδική σκληρότητα», ραγδαία έχει αυξηθεί η παιδική εγκληματικότητα. «Τα τελευταία χρόνια τα παιδιά σταμάτησαν να βλέπουν τον εαυτό τους στο μέλλον. Κι αν τον βλέπουν, τον βλέπουν σε μια δυσμενή κατάσταση κι όχι σε μια συνηθισμένη διάσταση για την παιδική συνείδηση. Δηλαδή από τη συνείδηση των παιδιών μοιάζει να απουσιάζει το Μέλλον»⁽²⁾.

Πριν μερικές δεκαετίες το παιδί το περιέβαλλε μια εντελώς διαφορετική ατμόσφαιρα. Στη ζωή πάντα βέβαια υπήρχαν δυσκολίες κι άσχημες πλευρές και το παιδί μπορούσε να γίνει επίσης μάρτυρας θανάτων κι εγκλημάτων. Ομως αυτά ήταν η εξαίρεση κι όχι ο κανόνας, ενώ η σχέση του προς τις άλλες πλευρές της ζωής ήταν υγιής, τα παιδιά ήξεραν ότι είχαν προοπτική, είχαν μέλλον. Αυτό που γίνεται τώρα είναι έγκλημα των κρατούντων σε βάρος των παιδιών! Οχι μόνο γιατί στρέφουν τα παιδιά προς την αρνητική πλευρά της ζωής, τις στρεβλώσεις της, αλλά γιατί αυτές οι πλευρές έχουν πλέον μετατραπεί στην καπιταλιστική κοινωνία σε κανόνα, έχουν γίνει το επίκεντρο της ζωής.

Οπως σημειώνεται, σήμερα οι συγκρούσεις μεταξύ των μαθητών του Δημοτικού Σχολείου παίρνουν κάθε άλλο παρά παιδικό χαρακτήρα. Ανάμεσά τους αυξήθηκε η επιθετικότητα απέναντι στα «ξένα» παιδιά. Οι συνηθισμένοι καυγάδες στα διαλείμματα παίρνουν συχνά χαρακτήρα αιματηρής επίλυσης των διαφορών.

Στις αιτίες της αυξημένης «παιδικής σκληρότητας», σύμφωνα με τις έρευνες των ειδικών, εντάσσεται η ίδια η κοινωνική κατάσταση στην οποία βρίσκεται η χώρα.

Ως συχνότερες αντικοινωνικές πράξεις αναφέρονται οι ληστείες και οι «δραπετεύσεις» από τα σπίτια, ενώ πιο διαδεδομένες εξαρτήσεις είναι το αλκοόλ, το κάπνισμα, μανία προς τα τυχερά ηλεκτρονικά παιχνίδια, ενώ «θραύση» κάνουν πλέον τα ναρκωτικά από πολύ μικρές ηλικίες. Οπως δείχνουν τα στατιστικά στοιχεία, πάνω από το 80% των εγκλημάτων, που διαπράττουν παιδιά, γίνεται κάτω από την επήρεια αλκοόλ ή ναρκωτικών.

Σύμφωνα με ψυχολόγους και κοινωνιολόγους, οι αιτίες της αυξημένης παιδικής σκληρότητας βρίσκονται στην κοινωνική διαστρωμάτωση της κοινωνίας, αλλά και στα κοινωνικά πρότυπα που προτείνονται στα παιδιά. Η τηλεόραση σήμερα γέμισε με σειρές όπου επικρατούν βία, δολοφονίες, αίμα, εκρήξεις. Οι «ήρωες» της εποχής μας στη σημερινή Ρωσία είναι εγκληματίες, δολοφόνοι, που σκοτώνουν, βιάζουν, στραγγαλίζουν, ενώ τα παιδιά τούς θεωρούν αυθεντίες, επειδή είναι πλούσιοι, έχουν ακριβά αυτοκίνητα και βγαίνουν πάντα «λάδι» από τις περιπέτειες⁽³⁾.

«Κατά τη γνώμη των ψυχολόγων, η βία (που σήμερα προβιβάζεται από τα ΜΜΕ σε λατρεία) φέρνει τα γνωρίσματα ενός ανεξήγητου μαγνητισμού, καθώς και ελκυστικότητας στην ανώριμη ψυχή του ανήλικου. Στη διάρκεια της παιδικής ηλικίας τα παιδιά βλέπουν στην οθόνη το λιγότερο 10 χιλιάδες δολοφονίες!»⁽⁴⁾ κι αυτό όταν, όπως δείχνουν έρευνες, τα παιδιά στη σημερινή Ρωσία βλέπουν τηλεόραση μέχρι και 5 ώρες την ημέρα...

Ρωσικές εφημερίδες και περιοδικά έχουν κατακλυστεί από επεισόδια και μαρτυρίες πρωτοφανούς αγριότητας μεταξύ παιδιών. Ολο συχνότερα παρουσιάζεται το φαινόμενο των συμμοριών, ενώ τα εγκλήματα των ανήλικων διακρίνονται πλέον για την ιδιαίτερη σκληρότητά τους. Π.χ. μικρός μαθητής έκαψε το φίλο του με καυτό λάδι για να τον φοβούνται και να τον «σέβονται» τα άλλα παιδιά της τάξης του, όπως ο ίδιος ομολόγησε.

Οταν διαβάζεις τέτοιες ειδήσεις, δεν μπορεί να μην περάσει από το μυαλό σου το πώς ζούσαν τα παιδιά στα σοσιαλιστικά χρόνια. Οι αξίες με τις οποίες μεγάλωναν, αλλά κι οι συνθήκες αυτής της ανάπτυξης, που περιγράφονταν στο σοσιαλιστικό σύνθημα: «Ο,τι καλύτερο στα παιδιά!». Μια σύγκριση, που πολύ ανάγλυφα περιγράφεται στο πραγματικό δίλημμα της εποχής μας: Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα;

Παραπομπές

1. «Κομσομόλσκαγια Πράβντα», 27/10/2003

2. «Μαμά, γέννησε με πίσω», www.aif.ru

3. www.lenizdat.ru

4. «Τα παιδιά στο υπόγειο έπαιζαν το δολοφόνο», www.proua.com/

Σίγουρα ο παραπάνω πίνακας είναι ελλιπής και δεν μπορεί να απεικονίσει όλον τον πλούτο της παιδικής φαντασίας. Δεν παύει, όμως, να μαρτυρά το πόσο πιο βίαιη και σκληρή έγινε η ζωή στη σημερινή καπιταλιστική Ρωσία.