Εμφύλιος δίχως τέλος

"Ρουφήξτε τον ήλιο σε μια χρυσή αμμουδιά", γράφει μια από τις συχνότερα απαντώμενες αγγλόφωνες διαφημιστικές πινακίδες, στην τουριστική Δύση της Σρι Λάνκα. Δεκάδες χιλιάδες τουριστών το έκαναν πράξη το 1998. Να κατάλαβαν ότι ο εμφύλιος, που διαρκεί εδώ κι ένα τέταρτο του αιώνα, συνεχίζεται; Αμφίβολο

Η κυβέρνηση της Προέδρου Τσαντρίκα Καμαρατούνγκα, που επιθυμούσε να γιορτάσει με λαμπρότητα την 50ή επέτειο της ανεξαρτησίας της χώρας και είχε καλέσει έως και τον διάδοχο του θρόνου της Μεγάλης Βρετανίας, Κάρολο, πήρε δρακόντεια μέτρα για την τελετή της 6ης Φεβρουαρίου. Ωστόσο λίγο μετά το πανηγύρι και την αποχώρηση του κονβόι με τη συνοδεία του Βρετανού διαδόχου, μια νεαρή Ταμίλ αμαύρωσε το "καλό κλίμα". Πυροδότησε εκρηκτικά με τα οποία ήταν ζωσμένη και πήρε μαζί της στο θάνατο άλλους οκτώ ανθρώπους. Οι Ταμίλ συνέχισαν τις βομβιστικές επιθέσεις. Εναν μήνα αργότερα (5/3), στο κέντρο της πρωτεύουσας Κολόμπο εξερράγη παγιδευμένο αυτοκίνητο με αποτέλεσμα να σκοτωθούν πάνω από 36 άνθρωποι και να τραυματιστούν εκατοντάδες.

Τα γεγονότα δε δικαίωσαν τις προσδοκίες των στρατηγών. Στα τέλη Σεπτεμβρίου, σε μάχες αιματηρότερες από ποτέ, 1.200 άνθρωποι, κυβερνητικοί, αντάρτες και άμαχοι, σκοτώθηκαν. Και οι δύο πλευρές έκαναν λόγο για νίκες. Οι Τίγρεις των Ταμίλ κατέλαβαν, κάτω από τη μύτη χιλιάδων στρατιωτών, αεροπορίας και τεθωρακισμένων, την "κρίσιμης σημασίας" πόλη Κιλινότσι. Πόλη που συνδέει το Βορρά, δηλαδή την υπό στρατιωτικό νόμο φλεγόμενη χερσόνησο Τζάφνα, με το Νότο της χώρας. Η κατάληψη της πόλης Μανκουλάμ από το στρατό, μετά από πολύμηνη πολιορκία, θεωρήθηκε περίπου ισοφάριση της ζημιάς, αλλά ένας απόστρατος διοικητής της αεροπορίας μετρίασε τις θριαμβικές κραυγές. "Σε κάθε νίκη του στρατού" - εξήγησε - "οι Τίγρεις αντεπιτίθενται και χτυπούν πίσω".

Το BBC και το περιοδικό Economist χαρακτηρίζουν "αδύνατη" τη νίκη για οποιαδήποτε πλευρά. Η κυβέρνηση ξοδεύει κατά μέσον όρο 850 εκατομμύρια δολάρια το χρόνο για τον εμφύλιο, κι ο στρατός έχει τουλάχιστον 100 χιλιάδες μαχητές καθηλωμένους στο Βορρά. Πλην, παρά την αριθμητική, επιχειρησιακή και οικονομική υπεροχή της, η νίκη για τη στρατιωτική μηχανή του Κολόμπο δε μοιάζει κοντινή. Οι Ταμίλ αντιτάσσουν άσβεστο μίσος, μοναδική ικανότητα στον ανταρτοπόλεμο κι εκμεταλλεύονται τις ζούγκλες του Βορρά άριστα.

Δεν απασχολεί ούτε τη "διεθνή κοινότητα". Την 23η Σεπτεμβρίου, όταν η Πρόεδρος μετέβη στη Νέα Υόρκη για τη γενική συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, ο Αμερικανός Πρόεδρος Μπιλ Κλίντον τη διαβεβαίωσε ότι οι ΗΠΑ θα "βοηθήσουν τη Σρι Λάνκα για να καμφθούν οι τρομοκράτες". Με αντάλλαγμα την αξιοποίηση της "πολυετούς εμπειρίας" αντιτρομοκρατικής δράσης του Κολόμπο...

Το ζήτημα οδηγεί σε πρόωρες προεδρικές εκλογές, φέτος: υπολογίζεται πως θα διεξαχθούν στα μέσα του 1999. Η Καμαρατούνγκα, με τις εκλογές κατά νου, άρχισε έναν "αστραπιαίο πόλεμο", έναν πολιτικό blitzkrieg, εναντίον του UNP. Αποδίδει στην ηγεσία του τη "συνέχιση του εμφυλίου", με το επιχείρημα ότι αν συμφωνούσε με το κυβερνών Κόμμα Ελευθερίας, το FP, και οι συνταγματικές μεταρρυθμίσεις που αυτή προώθησε "περνούσαν" από τη Βουλή, οι μετριοπαθείς Ταμίλ θα αποδέχονταν τα προταθέντα και οι Τίγρεις για την Απελευθέρωση των Ταμίλ Εελάμ θα έχαναν την υποστήριξή τους από τη μειονότητα και θα περιέπιπταν σε ανυποληψία. Η άλλη πλευρά αντιτείνει ότι οι Ταμίλ μιλούν για "διάλογο" μόνο όποτε αποδυναμώνονται στρατιωτικά...

Οι κάτοικοι του Πουέρτο Ρίκο μπροστά στο δίλημμα που τους τέθηκε, αν επιθυμούν να γίνουν η 51η Πολιτεία των ΗΠΑ ή να αποκτήσουν την ανεξαρτησία τους, έδειξαν ότι μπορεί να μη γνωρίζουν τι θέλουν αλλά σίγουρα γνωρίζουν τι δε θέλουν.

Πριν λίγο καιρό οι Πορτορικανοί ψήφισαν, έστω και με πολύ μικρή πλειοψηφία, να διατηρηθεί το παρόν καθεστώς της "περιοχής της Αμερικανικής Κοινοπολιτείας". Βέβαια, οι κάτοικοι κατάφεραν να ξεχωρίσουν ανάμεσα σε ένα δυσανάγνωστο ψηφοδέλτιο με πέντε στήλες, όπου υπήρχαν οι τέσσερις εναλλακτικές προτάσεις για αντίστοιχα καθεστώτα, και την τελευταία στήλη όπου ήταν "κανένα από τα παραπάνω". Αυτό το ιδιότυπο για δημοψήφισμα ψηφοδέλτιο συντάχθηκε από το τοπικό Κοινοβούλιο, του οποίου η πλειοψηφία υποστήριζε την ένταξη του νησιού στις ΗΠΑ, προκειμένου να καταφέρει να "μπερδέψει" τους κατοίκους και να μπορέσει να γίνει εφικτή η ένταξη. Τελικά οι Πορτορικανοί δεν πείστηκαν...

Επί της ουσίας επαναλήφθηκε ακριβώς το ίδιο σκηνικό που είχε λάβει χώρα και το 1993 όταν και πάλι οι Πορτορικανοί είχαν απορρίψει την πλήρη ένταξή τους στο ομοσπονδιακό κράτος των ΗΠΑ και μάλιστα σχεδόν με το ίδιο ποσοστό (50,2% - 46,4%). Οι ίδιοι υποστηρίζουν ότι κατά αυτόν τον τρόπο μπορούν να εξασφαλίσουν τα καλύτερα και από τους δύο κόσμους, διατηρώντας την εθνική τους ταυτότητα αλλά και την εγγύηση της αμερικανικής ιθαγένειας. Τι εξασφαλίζουν; Πολύ απλά, όπως οι ίδιοι λένε, την ψυχή τους που χορεύει και τραγουδά στους δρόμους κάτω από τον καυτό ήλιο της Καραϊβικής, τη γλώσσα τους και τα έθιμά τους.

Είναι παράδοξο αλλά μέχρι στιγμής οι Πορτορικανοί έχουν καταφέρει, παρά το καθεστώς υποτέλειας που ισχύει από το 1952, να διατηρήσουν την εθνική τους ταυτότητα σε σημαντικό βαθμό, με τον αμερικανικό τρόπο ζωής - παρά την ιδιαίτερη σχέση - να μην έχει επικρατήσει πλήρως. Η λάμψη των "ΜακΝτόναλντ" δεν έχει καταφέρει να σκιάσει το τεράστιο κάστρο στην είσοδο του λιμανιού της πρωτεύουσας και να "στραβώσει" τους κατοίκους, που με εμμονή διατηρούν κάποια από τα στοιχεία της κουλτούρας τους, η οποία είναι πολύ κοντινή στα υπόλοιπα ισπανόφωνα νησιά της Καραϊβικής και πολύ μακρινή από τον πολιτισμό της "μητρόπολης". "Είμαστε ένα έθνος ομοιογενές, ώριμο και ισπανόφωνο, όχι μία θυγατρική του Μαϊάμι", δηλώνει ο Ανχελ Ισραέλ Ριμπέρα,καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Πουέρτο Ρίκο.

Ισως αυτή είναι και η μεγάλη παγίδα για τους κατοίκους του νησιού, αφού ορισμένα στοιχεία της πολιτικής τους κληρονομιάς, που κατάφεραν να απορροφήσουν τα αμερικανικά, από μόνα τους δεν είναι ικανά να αλλοιώσουν την εικόνα του καθεστώτος του νησιού, που δεν είναι άλλη από την υποτέλειά του προς τις ΗΠΑ. Σύμφωνα με τη συμφωνία, που ήταν απόρροια του δημοψηφίσματος του 1952, το Πουέρτο Ρίκο είναι μία αυτοδιοικούμενη κοινοπολιτεία των ΗΠΑ. Το Πουέρτο Ρίκο έχει τον απόλυτο λόγο για τα εσωτερικά του ζητήματα αλλά οι ΗΠΑ έχουν απόλυτο έλεγχο για τις διακρατικές εμπορικές συναλλαγές, τις εξωτερικές και διεθνείς σχέσεις, απόλυτο έλεγχο του εδάφους, των υδάτων και του αέρα, της εσωτερικής και εξωτερικής μετανάστευσης, του νομίσματος (το εθνικό νόμισμα είναι το αμερικανικό δολάριο), της εθνικότητας και υπηκοότητας, των νόμων που διέπουν το ναυτικό δίκαιο, το στρατό ξηράς και τις στρατιωτικές βάσεις, το πολεμικό ναυτικό και την πολεμική αεροπορία, τη συνταγματικότητα των νόμων, τις νομικές διαδικασίες αλλά και τις δικαστικές λειτουργίες, το οδικό σύστημα, το ταχυδρομείο, την κοινωνική ασφάλεια, τις συμφωνίες, τον πλήρη έλεγχο όλων των επικοινωνιακών μέσων συμπεριλαμβανομένων και του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης, την αγροτική οικονομία αλλά και το υπέδαφος της χώρας. Σε ό,τι έχει απομείνει αλλά και σε πλήθος άλλες λειτουργίες του ιδιόρρυθμου αυτού καθεστώτος τον πρώτο και μοναδικό λόγο έχει η κεντρική ομοσπονδιακή κυβέρνηση των ΗΠΑ. Ακόμα και το δικαστικό σύστημα που θεωρείται ανεξάρτητο μπορεί να εφαρμόζει νόμους που έχουν εγκριθεί από το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ, αλλά και η δημόσια υγεία και η εκπαίδευση έχουν απρόσκοπτη εφαρμογή μόνο αν δεν έρχονται σε αντίθεση με τους νόμους των ΗΠΑ.

Βέβαια αυτό που υποστηρίζουν οι κάτοικοι του Πουέρτο Ρίκο είναι ότι έχουν όλα τα προνόμια που τους εξασφαλίζει το παρόν καθεστώς της κοινοπολιτείας (δηλαδή το αμερικανικό διαβατήριο), χωρίς να είναι αναγκασμένοι να καταβάλλουν φόρους...

Αυτό όμως που δεν έχουν ακριβώς συνειδητοποιήσει ακόμα είναι ότι τα προνόμια των μεγάλων οικονομικών πακέτων βοήθειας από τις ΗΠΑ πρόκειται σε λίγο να τελειώσουν. Μέχρι τώρα οι ΗΠΑ πλήρωναν περίπου 11 δισ. δολάρια ετησίως υπό τη μορφή οικονομικών επιχορηγιών και επιδοτήσεων προς τη βιομηχανία, όμως η κατήφεια του Κογκρέσου, που τον περασμένο Ιούλη ψήφισε απρόθυμα την επανακίνηση των διαδικασιών της αυτοδιάθεσης, είναι άγνωστο πώς θα αντιδράσει μετά το αποτέλεσμα. Εξάλλου η λαϊκή ετυμηγορία του δημοψηφίσματος πιθανολογείται ότι θα γίνει αποδεκτή από τις ΗΠΑ μάλλον με κατήφεια, αφού οι προθέσεις του κεντρικού κράτους ήταν μία πλήρης ένταξη και πληρωμή των φόρων για να μην ταϊζεται πλέον ένα "αδηφάγο και άχρηστο" στόμα.

Τα περιθώρια για το Πουέρτο Ρίκο έχουν στενέψει σημαντικά από την πρότερη καλή εποχή της πιο δυναμικής οικονομίας της Καραϊβικής. Οι επενδύσεις δεν έρχονται, αφού η συμφωνία της ΝΑΦΤΑ, του Βορειοαμερικανικού Εμπορικού Συμφώνου, έχουν δώσει τη δυνατότητα στις αμερικανικές επιχειρήσεις να επενδύσουν στο Μεξικό, όπου το εργατικό δυναμικό είναι πολύ φτηνό. Αποτέλεσμα είναι η ανεργία από το 1994 να τριπλασιαστεί φτάνοντας σχεδόν το 15%, ο πληθωρισμός που ήταν το 1991 1,3% ανέβηκε κατακόρυφα το 1996 στο 5,1%, ενώ το μέσο μηνιαίο εισόδημα των Πορτορικανών είναι μόλις στο ήμισυ του εισοδήματος των κατοίκων της φτωχότερης Πολιτείας των ΗΠΑ, του Μισισιπή, φτάνοντας περίπου τα 8.000 δολάρια.

Παράλληλα, οι προθέσεις του κυβερνήτη, Πέδρο Ροσέγιο,για αθρόες περικοπές στους τομείς της δημόσιας υγείας και παιδείας είναι μάλλον δεδομένες και δυσοίωνες, ενώ η προσπάθειά του για την ιδιωτικοποίηση του οργανισμού τηλεπικοινωνιών προβλέπονται να συνεχιστούν με ένταση παρά τις αντιρρήσεις των εργαζομένων, που εκφράστηκαν δυναμικά με την καθολική απεργία τους που διήρκεσε 37 μέρες αυτό το καλοκαίρι. Οι μεταρρυθμίσεις και ο εκσυγχρονισμός του κράτους κρίνονται αναγκαίες, φωνάζει ο Ροσέγιο που για προσωπικούς λόγους αλλά και για να "σώσει" το τομάρι του διεξήγε άδοξα επί μία 5χρονη καμπάνια υπέρ της ένταξης στις ΗΠΑ. "Σήμερα οι ΗΠΑ δε θα είχαν κανένα πρόβλημα να μας εγκαταλείψουν. Ούτε τύψεις", δηλώνει χαρακτηριστικά ο αντιπρόεδρος του Αυτονομιστικού Κόμματος, Φερνάρδο Μαρτίν.

Εξάλλου, ο ουσιαστικός λόγος που οι ΗΠΑ έχουν χάσει το βασικό τους ενδιαφέρον για τη διατήρηση του νησιού "πάση θυσία" και με τεράστιο οικονομικό κόστος μετά την αλλαγή του παγκόσμιου χάρτη, στις αρχές της δεκαετίας, είναι πασιφανής. Ο ισπανοαμερικανικός πόλεμος του 1898 που έληξε νικηφόρα για τις ΗΠΑ είχε στόχο την κυριαρχία των υδάτων της περιοχής και του Ατλαντικού αλλά κυρίως τον έλεγχο της διώρυγας του Παναμά. Η συμφωνία του Παρισιού, στις 10 Δεκέμβρη του 1898, ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Ισπανία για την παράδοση των αποικιών της - της Κούβας, του Πουέρτο Ρίκο και των Φιλιππίνων - και η άμεση εισβολή και κατοχή των νησιών αυτών από τις ΗΠΑ είχε θέσει τα βασικά θεμέλια για την αναδυόμενη "παγκόσμια υπερδύναμη" με ένα "μικρό και θαυμάσιο πόλεμο", όπως είχε δώσει τότε το χαρακτηρισμό ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, Τέντι Ρούσβελτ.Εκατό χρόνια μετά κανείς Αμερικανός δε θυμάται αυτό τον πόλεμο ενώ η κυριαρχία είναι πραγματικότητα...

Χριστίνα ΜΑΥΡΟΠΟΥΛΟΥ